Przyk�ady architektury wczesnobizanty�skiej:

• Konstantynopol (obecny Stambu�):

• koœci�� Hagia Sofia

• koœci�� œw. Jana Chrzciciela w klasztorze Studios - ufundowany w 463 r. przez senatora Studiusa. Zbudowany na planie bazyliki o skr�conych nawach. Nad nawami bocznymi posiada� wykonstruowane empory otwarte w kierunku nawy g��wnej. Zachowany jako ruina.

• koœci�� Hagia Eirene (koœci�� Bo�ego Pokoju) - zbudowany zosta� na miejscu pierwszej katedry Konstantynopola. Budow� rozpocz�to w 532 r., po po�arze, kt�ry zniszczy� wczeœniejsz� œwi�tyni�. Kolejne naprawy i przebudowy mia�y miejsce w 564 (po nast�pnym po�arze) i 738 po zniszczeniach spowodowanych trz�sieniem ziemi. Zbudowany jako bazylika kopu�owa. Szeroka nawa g��wna podzielona jest na dwie cz�œci arkad�. Ka�da z cz�œci nawy przesklepiona zosta�a kopu�� opart� na pendentywach. Kopu�� wschodnia, skonstruowana na planie ko�a, opiera si� na wysokim b�bnie oœwietlaj�cym wn�trze bazyliki szeregiem okien. Nad zachodni� cz�œci� zbudowano kopu�� na planie owalu. Od zewn�trz cz�œciowo zas�oni�ta œcianami b�bna, jest znacznie ni�sza od kulistej kopu�y wschodniej. Naw� g��wn� ko�czy przesklepiona absyda. Elewacj� od strony absydy flankuj� dwie klatki schodowe umo�liwiaj�ce wejœcie na empory zbudowane powy�ej naw bocznych. Empory s� przykryte sklepieniami kolebkowymi a nawy boczne sklepieniami krzy�owymi.

• koœci�� œw. Aposto��w - pocz�tkowo zbudowany na planie krzy�a jako mauzoleum Konstantyna Wielkiego. Na przeci�ciu si� ramion ustawiono sarkofag cesarza. Justynian, w latach 536-550 rozbudowa� budowl� wyd�u�aj�c naw� wejœciow�. Nad nawami skonstruowano cztery mniejsze kopu�y a nad przeci�ciem si� ramion krzy�a pi�t� najwy�sz�, wspart� na b�bnie z oknami oœwietlaj�cymi wn�trze koœcio�a. Koœci�� nie dotrwa� do naszych czas�w. W XVIII wieku w miejscu, gdzie sta� koœci�� œw. Aposto��w zbudowany zosta� meczet. Na planie tego koœcio�a wzorowano bazylik� œw. Marka w Wenecji.

• podziemne cysterny na wod�: Cysterna bazyliki, Cysterna Filoksenosa, Cysterna Teodozjusza

• fragmenty mur�w obronnych

• Saloniki - koœci�� œw. Demetriusza - zbudowany w V wieku jako pi�cionawowa bazylika z transeptem. Naw� g��wn� ko�czy przesklepiona absyda. Dach bazyliki zosta� skonstruowany w postaci odkrytej wi�Ÿby dachowej. Fasad� zamykaj� dwie wie�e obejmuj�ce narteks. W VII wieku zosta�a przebudowana, lecz nie znany jest zakres wprowadzonych w�wczas zmian. Œciany wykonane zosta�y z ceg�y ��czonej z blokami kamiennymi. Okna od g�ry zamykaj� ceglane arkady. Koœci�� zosta� zrekonstruowany po po�arze z 1917 r., kt�ry zniszczy� po�ow� bazyliki.

• Rawenna

• Bazylika Sant'Apollinare Nuovo

• koœci�� San Vitale

• baptysteria Ortodoks�w i Arian

Przyk�ady budowli powsta�ych w okresie œrednio i p�Ÿnobizanty�skim:

• Konstantynopol (obecny Stambu�):

• rozbudowa pa�acu cesarskiego

• Koœci�� œw. Teodora, zbudowany na prze�omie XI-XII wieku na planie krzy�a wpisanego w kwadrat, powi�kszony o dodatkowy narteks zewn�trzny przykryty trzema kopu�ami w XIV wieku. Po zaj�ciu Konstantynopola zamieniony na meczet, dobudowano minaret.

• Koœci�� Nea Ekklesia, wybudowany w 880 roku za panowania cesarza Bazylego I.

• Klasztor Peribleptu, wybudowany oko�o roku 1030 za panowania cesarza Romana III.

• koœci�� Zbawiciela na Chorze. Zbudowany w XII wieku na miejscu wczeœniejszego koœcio�a z IV wieku. Budowla na planie krzy�a greckiego z kopu�� na skrzy�owaniu ramion (istniej�ca kopu�a pochodzi z czas�w tureckich). Do absydy przylegaj� dwie niewielkie nawy na planie kwadratu przesklepione ma�ymi kopu�ami. Poprzedza do narteks wewn�trzny z dwoma kopu�ami nad skrajnymi prz�s�ami. Koœci�� zosta� powi�kszony na pocz�tku XIV wieku o zewn�trzny narteks i kaplic� grobow� (Pareklezjon) Teodora Metochitesa, urz�dnika dworu cesarskiego. Z tego okresu pochodz� te� mozaiki ze scenami z �ycia Chrystusa i Marii w kopu�ach narteksu.

• Ateny - koœci�� œw. Aposto��w (ok. 1000 r.) i Kapnikarea (1060-1070), zbudowane na planie krzy�a wpisanego z jedn�, oœmioboczn� kopu�� nad skrzy�owaniem naw. Oœmioboczny b�ben przecinaj� w�skie okna obramowane arkadami z p��kolumienkami w naro�ach na po��czeniu œcian. Elementem dekoracyjnym œcian s� pasy cegie� pomi�dzy ciosami kamiennymi tworz�ce zr��nicowanie kolorystyczne.

• Saloniki - koœci�� Hagia Sophia, zbudowany w VIII wieku, na planie krzy�a wpisanego. Nawa œrodkowa i nawy naro�na przekryte zasta�y kopu�ami, nawy w ramionach krzy�a sklepieniami kolebkowymi. Koœci�� poprzedza� narteks.

---