ĆWICZENIE 3
ANALIZA ŚRODOWISKA FIZYCZNO - GEOGRAFICZNEGO WYŻYNY ŚLĄSKIEJ
1. Podstawowe rysy rzeźby w nawiązaniu do budowy geologicznej
Wyżyna Śląska obejmująca obszar około 5,5 tys. km2 charakteryzuje się dosyć urozmaiconą rzeźbą wynikającą z budowy geologicznej. Podstawowymi utworami budującymi ten obszar są osady paleozoiczne, przede wszystkim karbon. Tworzą one wielką nieckę dyslokowaną wieloma uskokami. Na tych utworach zalegają osady triasowe, do których należą wapień muszlowy oraz kajper. Z wapieni muszlowych zostało stworzone pasmo wzniesień
tzw. Garb Tarnogórski. Na południu zakończony jest on progiem denudacyjnym, który opada ku płaskowyżom zbudowanym ze skał karbońskich. Ponad ich poziom wznoszą się izolowane kopuły triasowe (wapień muszlowy), a w obniżeniach znajdują się osady plejstoceńskie.
Ku północy od Garbu Tarnobrzeskiego rozpościera się dolina Małej Panwii zbudowana
z triasowych piaskowców i łupków ilastych.
Na dzisiejsze rysy rzeźby Wyżyny Śląskiej wpływa fakt, że w okresie trzeciorzędu była ona lądem i podlegała kilkukrotnemu zrównywaniu. Poza tym została ona objęta zlodowaceniami: krakowskim oraz środkowopolskim. Osady polodowcowe wypełniły wszystkie zagłębienia terenu, pozostawiając ponadto powłokę piasku dochodzącą gdzieniegdzie do kilkudziesięciu metrów miąższości. Potem jednak rozpoczął się proces przywracania rzeźby przedlodowcowej, co nie zmienia faktu, że pozostały jeszcze piaski, które tworzą wielkie „pustynie”. Najbardziej znaną, bo największą w Polsce jest Pustynia Błędowska o długości
8 km i szerokości 4 km.
2. Specyficzne cechy klimatu Wyżyny Śląskiej
Wyżyna Śląska jest nie jest ograniczona żadnymi barierami od północy, wschodu i zachodu. Częściowo otwarta jest również od południa (Brama Morawska). Sprawia to, że na tym obszarze krzyżują się różne masy powietrza (morskie i kontynentalne oraz arktyczne
i zwrotnikowe). 65% mas powietrza to wiatry zachodnie polarno - morskie, natomiast wiatry polarno - kontynentalne stanowią 30% ogółu wszystkich mas powietrza. Jeśli chodzi
o wartość promieniowania całkowitego i usłonecznienia to są one na Wyżynie Śląskiej na ogół niższe niż na obszarze reszty kraju. Szczególnie na obszarze GOP-u. Średnie roczne wartości usłonecznienia wahają się od 1300 do 1400 godzin. Należy zwrócić uwagę także
na to, że istnieją różnice termiczne pomiędzy obszarami silnie uprzemysłowionymi
a otaczającymi terenami. Temperatura jest o około 1° wyższa na obszarze Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Wyżyna Śląska odznacza się także wyższymi sumami opadów
(700 - 800 mm) niż reszta kraju (600 mm). Wpływa na to głównie obszar uprzemysłowiony poprzez emisję do atmosfery znacznych ilości energii cieplej, która stanowi aktywne jądra kondensacji. Oprócz tego zanieczyszczenie atmosfery, głównie zadymienie obszaru przyczynia się do tego, że na terenie wyżyny występuje duża ilość dni mglistych. Tak więc klimat Wyżyny Śląskiej uległ znacznemu przeobrażeniu pod wpływem działalności człowieka.
3. Analiza hydrograficzna
Przez Wyżynę Śląską przebiega główny dział wodny, który rozdziela dorzecza Odry i Wisły. Sieć rzeczna jest rzadka i bardzo zanieczyszczona, jest to teren ubogi w wodę (szczególnie obszar Olkusza) . Dużą część Wyżyny Śląskiej zaopatruje w wodę Zbiornik Goczałkowicki. Na trasie przepływu Białej Przemszy znajduje się Pustynia Błędowska - największe
w Europie pole luźnych piasków. Postępuje jej zarastanie w wyniku wprowadzenia tam roślin wydmowych, np. mikołajka nadmorskiego. Zarówno Czarna Przemsza jak i Krynica, które są rzekami subsekwentnymi w stosunku do kuesty jurajskiej płyną w poprzek antyklin i synklin. Sieć rzeczna ma charakter epigenetyczny. Rzeki zbiegają się wachlarzowato na południe
w kierunku dawnej zatoki morza trzeciorzędowego.
4. Przykłady przekształcenia środowiska przyrodniczego przez człowieka
Płaskowyż Bytomski jest regionem najsilniej zmienionym antropogenicznie,
co uwidacznia się silnymi przekształceniami środowiska naturalnego, począwszy od rzeźby terenu (np. osiadanie terenu, zagłębienia, hałdy), a skończywszy na stosunkach wodnych
(np. zanieczyszczenia wód, odprowadzanie do rzek wód kopalnianych).
Rzeka Czarna Przemsza ma uregulowane koryto. Posiada pionowe ściany wykonane
z kamienia, a wały są znacznie podniesione. Na niewielkim odcinku niedaleko szkoły
w mieście Będzin koryto rzeki przykryto betonowymi płytami z uwagi na występujące szkody górnicze po eksploatacji węgla przez kopalnię „Paryż” . Wody niesione przez rzekę zaliczane są do drugiej klasy czystości, ale obecnie ich stan się pogarsza.
LITERATURA:
Kondracki Jerzy, 1988, Geografia Fizyczna Polski, PWN, Warszawa
http://www.pl.zsz.pkesa.com/mi_region_s.html