ĆWICZENIE 7
Analiza ŚRODOWISKA
FIZYCZNO - GEOGRAFICZNEGO POMORZA
1. Krainy wchodzące w skład Pomorza i granice Pomorza
Pomorze dzieli się na Pomorze Zachodnie oraz Pomorze Wschodnie, zwane też Gdańskim. Obejmuje Pobrzeże Szczecińskie, Pobrzeże Koszalińskie, Pomorze Gdańskie, Kaszuby i Pojezierze Pomorskie. Region Pomorza na południu sięga do linii Warty i Noteci, na wschodzie opiera się na Wiśle a na zachodzie na granicy Polski
z Niemcami.
2. Charakterystyka rzeźby terenu na tle budowy geologicznej
Pobrzeże Południowobałtyckie to morenowa równina rozczłonkowana przez pradoliny. Wybrzeże ma charakter wyrównany. Towarzyszą mu mierzeje, które zamykają jeziora i zalewy.
Pojezierza Południowobałtyckie tworzą szereg stref marginalnych
o urozmaiconym krajobrazie młodoglacjalnym. Na obszarze tym wstępują bruzdy
i rynny z długimi łańcuchami jezior. Całą podprowincję na poszczególne wysoczyzny rozczłonkowują pradoliny Wisły, Odry, Warty, Noteci i Drwęcy. Moreny w wielu miejscach przekraczają wysokości 200m. Najwyższym wzniesieniem jest Wieżyca (329 m n.p.m.). Wysokości względne dochodzą do około 50 - 60 m i tylko miejscami przekraczają 100 m.
Granice pomiędzy Pobrzeżem Południowobałtyckim a Pojezierzami Południowobałtyckimi są bardzo wyraźne. Oddziela je znaczny stopień terenowy oraz zmiana krajobrazu, czyli pojawienie się typowych jezior rynnowych, których na pobrzeżu brak. Cała rzeźba północnej części Niżu Środkowoeuropejskiego ma charakter poglacjalny. Na obszarze tym występuje wiele zagłębień bezodpływowych
i jezior. Poza tym pozostałościami po zlodowaceniach są: niewykształcona w pełni sieć rzeczna, liczne żwirowe i kamieniste wzgórza o stromych stokach oraz piaszczyste równiny. W geomorfologii obszaru Pomorza wyróżniamy pięć typów struktur:
Pod względem geologicznym Pobrzeże Zachodniopomorskie leży w obrębie tektonicznej niecki szczecińskiej, wału pomorsko - kujawskiego oraz depresji perybałtyckiej. Odbija się to na geomorfologii obszaru. W niecce szczecińskiej pas nizinny jest przecięty pradolinami i coraz bardziej się zwęża, zmieniając charakter krajobrazu. Wzgórza morenowe osiągają znaczne wysokości względne i bezwzględne, np. Wzgórza Warszewskie na północ od Szczecina mają wysokość do 131 m n.p.m. Jednak na większej części Pomorza pokrywa plejstoceńska nie jest gruba, a pod utworami lodowcowymi występuje trzeciorzęd i kreda. Osady te są dyslokowane uskokami, których amplitudy dochodzą do 100 m wysokości. W północno - wschodniej części niziny, w pobliżu Kamienia Pomorskiego, spod pokrywy czwartorzędowej wyłaniają się utwory jurajskie zachodniego skrzydła wału kujawsko - pomorskiego. Wzniesienia w okolicach Szczecina charakteryzują się silnymi zaburzeniami glacjotektonicznymi. Pobrzeże Wschodniopomorskie leży w obrębie depresji perybałtyckiej. W tej części Pomorza występują mierzeje z wałami wydmowymi oraz wysokie kępy opadające stromymi falezami ku morzu.
3. Wybrzeże Bałtyku
Na obszarze Pomorza występuje kilka typów wybrzeży. Należą do nich wybrzeża wydmowe, klifowe, mierzejowe oraz zalewowe.
Najczęściej spotykanym typem wybrzeża są brzegi wydmowe. Wydmy powstają w wyniku akumulacyjnej działalności morza. Prądy płynące z zachodu przenoszą zwały piasku nanoszone przez rzeki lub pochodzące z rozbitych klifów. Fale wznoszą wały piasku, które z czasem wypychane są z wody. Wiatr osusza piasek i tak powstają brzegi wydmowe.
Wybrzeża zalewowe powstają w pobliżu miejsc, gdzie rzeki wpadają do morza. Na Pomorzu Zachodnim największy jest Zalew Szczeciński powstały u ujścia Odry, częściowo odgrodzony od morza wyspami Uznam i Wolin, które powstały
z połączenia niewielkich wysepek wydmowych.
Wybrzeża klifowe to strome, urwiste brzegi morza, zwane też kępami. Klify graniczą bezpośrednio z morzem i ciągle narażone są na groźne ataki fal morskich. Podmywane brzegi osuwają się i często spadają w morze wraz z rosnącymi na nich drzewami. U podnóża klifu tworzy się lekko nachylona ku morzu platforma abrazyjna. Klify spotkamy na południowym krańcu wyspy Wolin, w okolicach Międzyzdrojów, w Trzęsaczu, koło Rewala, w Jastrzębiej Górze. Ze względu na aktualność procesów abrazji rozróżniamy następujące rodzaje klifów:
Klif martwy położony jest poza strefą oddziaływania fal, a więc nie podlega już procesowi abrazji. Zwykle pokrywa go gruba warstwa osadów stokowych.
Wybrzeża mierzejowe natomiast to płaskie wybrzeże z zatokami zamykanymi przez piaszczyste, wąskie półwyspy (mierzeje, kosy). Powstają w miejscach, gdzie długie wybrzeże nagle skręca w stronę zatoki. Prądy przybrzeżne usypują wąskie półwyspy (zwane kosą lub mierzeją), które odcinają od morza zalewy (np. Mierzeja Wiślana odcina Zalew Szczeciński), zatoki (np. Mierzeja Helska odcina Zatokę Gdańską) i jeziora przybrzeżne (np. jeziora Łebsko, Gardno, Jamno, Bukowo).
Wydmy nadmorskie występują wzdłuż całego wybrzeża, ale najlepiej rozwinięte są na mierzejach Łebskiej, Helskiej i Wiślanej. Nad morzem najczęściej występują następujące typy wydm :
wydmy paraboliczne
wydmy transgresyjne
wydmuchrzyska
równoległe grzbiety wydm (podłużne)
4. Charakterystyka wód podziemnych i powierzchniowych
Wody mineralne występują między innymi w Międzyzdrojach (wody chlorkowo - sodowe, bromkowe i żelaziste), Połczynie Zdroju, Międzywodziu, Krynicy Morskiej, Ustce (chlorkowo - sodowe, bromkowe, jodkowe i borowe), Sopocie (bromkowo - jodkowe, bromkowe oraz termalne).
Jeśli chodzi o wody powierzchniowe to do dorzecza Wisły należą rzeki Brda, Wda i Wierzyca, natomiast do dorzecza Odry należą rzeki: Warta, Noteć, Drawa, Gwda, Płonia i Ina. Do rzek przymorskich należą: Rega, Parsęta, Wieprza, Słupia, Łupawa, Łeba i Reda.
Do rzek odwadniających Pomorze ku północy należą wszystkie rzeki przymorskie oraz Płonia i Ina. Rzeki te charakteryzują się łamanym biegiem, natomiast rzeki odwadniające obszar Pomorza ku południu mają prostolinijny bieg. Wynika to z tego, że moreny denne tworzące wzniesienia gęściej występują na północy regionu. Oprócz tego rzeki często płyną zgodnie z pradolinami. Natomiast na południu duże powierzchnie zajmują równiny sandrowe.
Na Pojezierzu Pomorskim występują głównie jeziora typu rynnowego. Zazwyczaj są one długie, wąskie, kręte, głębokie i o stromych brzegach. Często tworzą ciągi, które wyznaczają przebieg dawnych rynien polodowcowych. Najgłębszym jeziorem na całym Pomorzu jest Jezioro Drawsko. Ma głębokość 83 m. Największym jeziorem jest natomiast Jezioro Łebsko.
Literatura:
1967, Kondracki Jerzy, Geografia fizyczna Polski, PWN, Warszawa
5