-> IDEAŁY WYCHOWAWCZE STAROŻYTNEJ GRECJI - SPARTA I ATENY

Sparta- wychowanie jednostki przez grupę, państwo

Ateny - indywidualizm pedagogiczny, dobro państwa realizowane przez szczęście jednostek

Późniejsze systemy wychowania - kapitalistyczne, są oparte na Atenach.

-> Spartański ideał wychowania:

* początki państwa spartańskiego sięgają XI w.p.n.e. kiedy na Półwysep Peloponeski przybyło greckie plemię Dorów - plemię bojownicze, które podbija zamieszkujących te ziemie Ahajów

* przekształca wszystkich mieszkańców w niewolników

* tych którzy poddali się bez walki nazwano periojkami i obdarzony przywilejami ekonomicznymi (mogli zajmować się handlem, rzemiosłem, nie mieli praw politycznych), Ci którzy podjęli walkę stali się niewolnikami pozbawionymi wszystkich praw - heloci (nie mieli nawet prawa do człowieczeństwa).

*ok. 350 lat Dorowie tworzyli własne państwo podbijając sąsiednie terytoria, tak aby dały one państwu bezpieczne granice naturalne

* ok. VIII w. p. n. e. Dorowie zaprzestają podbojów, uznają stolicę największe miasto - Spartę, odtąd nazywali się Spartanami (Lakończycy, Lacedynończycy)

* Spartanie zajęli się rozwojem istniejącej na tych terenach kultury mykeńskiej

* po 50 latach spokojnego istnienia rozpoczynają się w Sparcie bunty helotów, liczą oni na to, że spartanie zapomnieli sztuki wojennej i będą mogli odzyskać niepodległość; powstania te zostały stłumione, ale spartanie ponieśli wielkie straty. Przyczyniło się to do powstania nowej struktury społeczno - politycznej w państwie i nowego modelu wychowania dzieci, tak aby służyły one jednemu celowi - obronie przed wrogiem wewnętrznym - buntami niewolników

* jest to powodem ukształtowania spartańskiego modelu wychowania

* od VII w. p. n. e. zgodnie z prawem Likurga państwo spartańskie zostało podzielona na 10000 różnych części. Część taką otrzymywał w dożywotnie użytkowanie pełnoletnie (30letni) spartanin wraz z odpowiednią ilością niewolników. Nie ma więc kwestii materialnych, ich poziom ekonomiczny był podobny; 9000 Spartan => 25000 helotów

* na czele państwa stało dwóch królów (1-sprawy administracyjna, 2-sprawy wojskowe) i rada starszych zwana Geruzją.

*byli też tzw. Eforowie - 7 spartan - kontrolowali działalność króli i geruzji

*ideałem wychowania był dobry wojownik i posłuszny obywatel

*dzieci w Sparcie są własnością państwa i ono decyduje o ich życiu lub śmierci

*po urodzeniu dziecko przedstawiano geruzji i jeśli było słabe lub kalekie to nakazywała ona pozbycie się tego dziecka, dzieci takie porzucano na cmentarzu w górach, dzieci nie uśmiercano bo to było sprzeczne z religią, jeśli znalazł je niewolnik to mógł je zabrać i wtedy stawało się helotą.

*nakazywano pozbywać się nadmiernej ilości dziewcząt

*cała starożytność przejęła eliminowanie słabych dzieci

*do 7 roku życia dzieci były wychowywane w domu przez matki i niewolnice. Wychowanie to miało przygotować dziecko do bycia w przyszłości wojownikiem i dlatego państwo kontrolowało wychowanie dzieci w domu, powierzając tą funkcję specjalnemu urzędnikowi zwanemu pajdonomem.

*dzieci miały być kontrolowane, przyzwyczajane do niewygód, uczucia bólu, dlatego też matki musiały kąpać niemowlęta w zimnej wodzie, dbać o ich rozwój fizyczny poprzez gry i zabawy, świadomie nie dawać posiłków czy szczypać małe dzieci . nie ma kar fizycznych, dzieci były posłuszne.

* w tym czasie dbano o to aby dzieci słuchały odpowiedniej muzyki - muzyka kształtuje ludzki charakter. Zakazana była muzyka melancholijna, smutna, zalecana była muzyka szybka, marszowa.

* po ukończeniu 7 roku życia dziewczynki nadal zostają w domu, ale wychowywane są wg takiego samego programu jak chłopcy

*chłopcy oddawani są do specjalnych instytucji wychowawczych przypominających koszary wojskowe, w których pozostawali do 30 roku życia.

*uważano że zbyt wcześnie poczęte dziecko jest nieprzydatne, matka musiała mieć więcej niż 20 lat, ojciec więcej niż 30.

*pierwsze równouprawnienie edukacyjne

*wychowanie od 7 do 18 roku życia koncentrowało się przede wszystkim na ćwiczeniach gimnastycznych i lekkoatletycznych oraz hartowaniu organizmu

* ok. 16 roku życia zaczyna się hartowanie dotyczące charakteru przyszłego wojownika (odporność na ból i widok śmierci, co rok w świątyni Artemidy publiczna chłosta dzieci, idolem młodzieży był ktoś kto zemdlał z bólu i powstrzymywał się od grymasów, krypteje- polowania na helotów po zachodzie słońca- musieli być w budynkach, jeśli byli poza, trzeba było zabić)

* spartanin uczony był także absolutnego posłuszeństwa swoim przełożonym , czujności i sprytu oraz zwięzłego wypowiadania myśli czyli lakończności

* w 18 roku zycia rozpoczyna się służba wojskowa zwana efebią - trwała ona do 20 roku życia, następnie przez 10 lat mężczyźni przebywali na terenie koszar, nadzorowali wychowanie młodych chłopców, w razie konieczności brali udział w wyprawach wojennych

* w wieku 30 lat spartanin stawał się pełnoletni, otrzymywał ziemię i miał obowiązek ożenić się i mieć i dużo dzieci - najlepiej zdrowych chłopców. Ci co nie mieli żony i dzieci byli upokarzani.

*wychowanie spartańskie jest więc wychowaniem państwowym, wychowaniem w grupie przez grupę, w której jednostka i jej potrzeby nie są uwzględniane. Interes państwa jest interesem nadrzędnym, jednostka się nie liczy- przeszła do historii jako grupa.

*matka spartanka mówiła - wracaj z tarczą lub na tarczy, ale nigdy bez.

* w Sparcie państwo nie interesowało się wychowaniem intelektualnym swoich obywateli tylko fizycznym i wojskowym, zezwala jednam rodzicom na przekazanie umiejętności czytania, pisania i liczenia.

* państwo dbało natomiast o to, aby każdy spartanin opanował pamięciowo prawo Likurga i historię własnej ojczyzny (ustnie z pokolenia na pokolenie).

-> Ateński ideał wychowania:

* państwo powstaje w XI w. p. n. e.

* utworzone zostaje jednak przez greckie plemię Jonów - jest to plemię rolnicze, pokojowo nastawione. Jonowie tworzą swoje państwo w oparciu o umowy z rdzennymi mieszkańcami czyli Achajami , o charakterze politycznym lub ekonomicznym

*utworzone tą drogą państwo obejmowało tereny niewykorzystane przez Achajów z uwagi na słabe gleby i zagrożenia najazdem nieprzyjaciół

* ok. X w p. n. e. następuje utworzenie jednego państwa ze stolicą w Atenach i odtąd państwo Jonów zaczęto nazywać Atenami a ich Ateńczykami

* przez ok. 300 lat Ateńczycy zajmują się uprawą roli, są państwem bardzo biednym. Mają niewielu niewolników, których najczęściej kupują, dlatego traktują ich bardzo dobrze - nie istnieje problem buntu niewolników.

*nikt na nich nie napadał bo byli za biedni

* ze wzg. Ekonomicznych rodzina ateńska mogła wychować max 4 dzieci, szczególnie ważni byli synowie - ręce do pracy

* większość dziewcząt, dzieci kalekie i chore wyrzucano

* ok. VII w p.n.e. Ateny zmieniają swój system ekonomiczny, zaprzestają uprawy roli, budują porty morskie, zajmują się handlem i rzemiosłem, szybko bogacą się - wykorzystują swoje umiejscowienie.

* ta zmiana wpłynęła na zmianę ideału wychowania

*odtąd ideałem wychowania jest człowiek wszechstronnie wykształcony, doskonały pod względem fizycznym, moralnym, intelektualnym - kalokagatia.

*dzieci w Atenach są własnością rodziców

* podobnie jak w Sparcie eliminuje się ze społeczeństwa dzieci słabe i kalekie, ale decyzję o tym podejmuje ojciec.

* przeciętnie rodzice mają 1-2 dzieci, choć stać ich na wiele więcej

*dzieci zebrane ze śmietników wychowane i sprzedawane są na niewolników

* do 7 roku życia dzieci są wychowywane w domu przez matki i niewolnice, spędzają czas na grach i zabawach, mają dużo zabawek, prawdziwe dzieciństwo, rozpieszczanie ich, śpiewanie piosenek.

* po ukończeniu 7 roku życia dziewczęta pozostają w domu i pod opieką matek przygotowują się do zarządzania gospodarstwem domowym, chłopcy mogą rozpocząć naukę w szkołach prywatnych prowadzonych przez niewolników lub wyzwoleńców.

* w Atenach po raz pierwszy pojawia się instytucja szkoły

*nauczyciel pobierał opłatę za swoją pracę, dlatego od rodziców zależało posyłanie chłopca do szkoły

* jeśli ojciec zginął na wyprawie wojennej państwo dofinansowywało naukę w szkole

*jeśli ojciec nie dał pieniędzy na naukę, syn nie musi się nim zajmować na starość

*nauka w szkole trwała 6 lat, od 7 do 13 r. ż. Przez 6 lat chłopiec uczęszczał na naukę do gramatysty, który uczył go czytania, pisania i rachunków; lata (7-10) najpierw uczono czytać, potem dopiero pisać, przez kolejne 3 lata zajmowano się analizą utworów literackich, głównie Homera, w trakcie której chłopiec zdobywał wiedzę encyklopedyczną z różnych dyscyplin naukowych - wiedza różnorodna a nie gruntowa. W 10 r. ż. Chłopiec uczęszczał dodatkowo na lekcję gry na instrumencie. W 13 roku życia państwo przejmuje kontrolę na wychowaniem ateńczyka. Podobnie jak w Sparcie dba o rozwój określonych dyscyplin lekkoatletycznych - nazwano je pentatlonem: biegi, skoki, rzut dzidą, rzut dyskiem, zapasy. W 18 roku życia rozpoczynała się służba wojskowa czyli efebia (do 20 roku życia), przez długie lata dobrowolnie, obowiązkowa od 388 r. p.n.e. po bitwie pod Cheroneą - klęska Macedonii

*w 20 roku życia Ateńczyk stawał się pełnoletni i odtąd całe życie poświęcał na gromadzenie majątku i robienie kariery zawodowej => jednostka jest najważniejsza.

*model wychowania zwany kalokagatią dotyczył wyłącznie synów arystokracji, którzy posiadali wrodzone zdolności, dzięki nim mogli sprawować władzę w państwie.

*ta koncepcja zmienia się w V w. p.n.e. , wtedy po wojnach z Persami zmienia się sytuacja społeczno ekonomiczna w Atenach, zmniejsza się liczba rodów arystokratycznych, a cała ta grupa wyraźnie zubożała finansując przez 50 lat działania wojenne z persami.

*handel i rzemiosło stały się też udziałem arystokracji, wzrosło znaczenie i sytuacja materialna plutokracji ateńskiej - dorobili się majątku w czasie wojen

*chcą przejąć władzę

*bogata plutokracja postanowiła przejąć władzę w Atenach, musi jednak wcześniej podważyć obowiązującą teorię pedagogiczną o wrodzonych zdolnościach, w tym celu sprowadzono do Aten grupę filozofów znanych z krytycznego stosunku do bogów i ich roli w życiu człowieka, byli to sofiści.

* ojcem tego ugrupowania jest Protagoras

*postanowił on napisać dzieło o bogach i podczas zbierania materiałów doszedł do wniosku, że tak naprawdę bogowie nie istnieją, nie obdarzyli nikogo zdolnościami, tak więc podważyli boski charakter poglądów na władzę i morlaność

*wg sofistów to człowiek decyduje o normach moralno-społecznych uznawanych w społeczeństwie, o władzy która jest w nim sprawowana

*sofiści to pierwsi humaniści ponieważ wg nich człowiek jest miarą wszystkich rzeczy, decyduje o wszystkim, od niego wszystko zależy

*wg nich źródłem wszelkiego poznania ludzkiego są zmysły, zmysły ludzkie są jednak niedoskonałe. Na świat patrzymy w sposób subiektywny przez pryzmat wiedzy i potrzeb, subiektywny charakter mają także normy moralne.

*sofiści zaczęli otwierać szkoły w Atenach, w których przygotowywali plutokrację do przyjęcia władzy w państwie

*stworzyli nowy ideał wychowania, miał to być polityk, czyli dobry mówca

*wg nich do przejęcia władzy potrzebne jest przede wszystkim sztyka wymowy czyli retoryka, następnie sztuka doboru argumentów czyli dialektyka, dopiero na końcu stawiali wykształcenie ogólne o charakterze encyklopedycznym. Uzupełnieniem tego wykształcenia miała być nauka sprytu politycznego

*władza musi kosztować, dlatego szkoły były wysoko opłacane

*sofiści byli pierwszymi, którzy podzielili naukę szkolną na naukę elementarną i naukę średnią - przyjmowali tych po nauce u gramatysty do średniej

*wprowadzili naukę w grupie ucznia (jeden nauczyciel+ grupa uczniów)

*dzięki sofistom i ich szkołom pod koniec V w. p.n.e. plutokracja ateńska przejęła władzę tworząc nową formę rządów- DEMOKRACJĘ

*wyganiano sofistów z Aten po tym jak plutokracja objęła władzę

* W tym samym czasie co sofiści działa Sokrates: :

Wiedzę o tym co prawdziwe i cnotliwe utożsamiał z cnotą, a więc uczenie, jak dochodzić do prawdy (kształcenie) umoralnia ludzi.

Był przekonany o potrzebie kształcenia obywateli dla ich osobistego szczęścia i dla dobra państwa, którym powinna rządzić elita intelektualna.

Był przekonany, że człowiek jest istotą myślącą zdolną do przechodzenia od niewiedzy do wiedzy i że wystarczy wiedzieć co jest słuszne, aby postępować cnotliwie. Rolą nauczyciela jest wspomaganie uczniów w samodoskonaleniu się i w dochodzeniu do prawdy. Nauczyciel powinien być wzorem mądrości, szlachetności i bezinteresowności. Opinie Sokratesa wpłynęły na podniesienie rangi wiedzy, pracy nauczycielskiej i określenie ideału nauczyciela.

Sokrates był mistrzem dialogu. W sposób metodyczny, pytaniami naprowadzającymi na prawdę (metoda majeutyczna) lub ośmieszającymi zdania fałszywe (tzw. ironia sokratyczna) uczył prawidłowego myślenia.

*racjonalizm etyczny - normy moralno- społeczne nie są tworzone przez jednostki i różne dla każdego człowieka, uważał że są wrodzone, identyczne dla wszystkich ludzi. Otrzymujemy je od przodków, ukształtują się w wyniku doświadczeń wielu pokoleń, umieszczą się w ludzkim umyśle w części którą później nazwano sumieniem

*w przeciwieństwie do sofistów miarą wartości norm moralno-społecznych jest dobro społeczne a nie dobro jednostki

->PLATON

Uczeń Sokratesa, żył 80 lat, był Ateńczykiem, pochodził z arystokracji. Otrzymał staranne i wszechstronne wychowanie. Mając 20 lat poznał Sokratesa i był jego uczniem 8 lat, do jego śmierci.

W 387 r. założył własną szkołę - Akademię (mieściła się w gaju Akademosa).

Mieszkał w niej otoczony uczniami. Była to szkoła nauk politycznych. Tworzyła ona swoiste bractwo, które pod jego kierunkiem przygotowywało się na doradców politycznych panujących i prawodawców. Członków wiązała ścisła przyjaźń , więź duchowa, zaś miedzy mistrzem a uczniami panowała wręcz namiętna (platoniczna) miłość .

Swoje poglądy na wychowanie zawarł Platon w dialogu - o państwie - w Rzeczpospolitej i w dialogu pt. Prawa.

W tych dziełach przedstawił koncepcję państwa idealnego, które mogłoby być urzeczywistnione dzięki należytemu wychowaniu obywateli. Społeczeństwo ludzi wolnych dzielił na trzy stany: żywicieli, obrońców i filozofów (mędrców), którzy powinni rządzić państwem. Każdy stan powinien otrzymać odpowiednie wychowanie.

Platon opracował koncepcję państwowego systemu edukacyjnego: starannie omówił cele i metody wychowawcze, wyodrębnił etapy procesu wychowawczego i zaznaczył progi selekcyjne, stosownie do zdolności i pozycji społecznej wychowanka.

W swoich dziełach zawarł wiele praktycznych uwag na temat doboru małżonków, wychowania dzieci w wieku przedszkolnym, wychowawczej i kształcącej roli zabawy, dostosowania tekstów literackich (bajek i opowieści o bogach) do możliwości psychicznych i umysłowych dzieci. Najwięcej uwagi poświęcił wychowaniu mędrców, przyszłych rządców państwa, a za najważniejsze uważał wpojenie im odpowiednich cnót i rozwój rozumu.

*koncepcja państwa utopijnego - pierwsza w dziejach utopia pedagogiczna „Rzeczpospolita” | ”państwo” -obraz idealnego państwa

*zdolności nie pochodziły z pochodzenia społecznego

*rządzący nie mogli mieć rodziny i własności prywatnej

*dusza nośnikiem wiedzy - istnieje niezależnie od człowieka w świecie idei - za przewinienia w świecie idealnym skazanie na czasowy pobyt w świecie materialnym

*dusza łączy się z człowiekiem w momencie urodzenia

*w momencie połączenia uaktywnia się w ciele człowieka tylko jedna część, która decyduje o tym gdzie ta dusza będzie

*różni ludzie mają dusze w innych częściach ciała

*zgodnie z predyspozycjami trafiamy do innego stanu społecznego: rozum - stan rządów, emocjonalność - stan wojowników, strażników, pożądliwość - stan żywicieli

*dziecko zawsze miało taką samą duszę jak rodzice, jeśli mieli duszę pożądliwą, w przypadku innych niewiadomo.

*celem systemu oświatowego rozwijanie zdolności człowieka

*rozwijanie zdolności z którymi przyszło na świat, niczego więcej nie możemy dziecku dać - pesymizm pedagogiczny

-> etapy wychowania wg Platona

* rodzice musieli być dokładnie dobrani

*matka musiała mieć 20-40 lat, ojciec 30-50

*dzieci były umieszczane w instytucjach opiekuńczych, matki nie mogły się do nich przywiązywać, za każdym razem karmiły inne.

*dzieci są własnością państwa, państwo od razu przejmuje nad nimi kontrolę, nie ma rodziny, jest wychowanie publiczne

-3lata w takiej placówce

-3- 6 lat - pierwsze publiczne przedszkola (Platon ojciec przedszkoli); zwracanie uwagi na rozwój fizyczny i moralny, dziewczynki i chłopcy razem w placówce

-po 6 roku życia - dziewczynki i chłopcy osobno, dziewczęta tak samo kształcone, kobieta ma takie same uzdolnienia (równouprawnienie edukacyjne), oddzielenie by wcześnie nie rodziły dzieci - utrudnianie kontaktów

- 6 - 10 rok życia - żadnej teoretycznej nauki, ćwiczenia fizyczne, moralne, estetyczne, wejście do społeczeństwa - czas na socjalizację tych dzieci

-10 - rozpoczęcie nauki szkolnej

-10- 13- nauka czytania i pisania

-13 - 16- kształcenie literackie i muzyczne

-16 - 17- ćwiczenia gimnastyczne, ograniczenie wychowania intelektualnego na rzecz fizycznego

-17-20 - efebia - służba wojskowa, miała pokazać jakie predyspozycje ma młodzież, selekcja na zdolnych i mniej zdolnych, ktoś kto był najlepszy pod względem fizycznym zostawał na służbę wojskową -kończą edukację - strażnicy, wojownicy. Inni mieli być zdolni pod innym względem (intelektualnym)

-20 - 30- studia kończące się kolejną selekcją

-30 - 35- studia dialektyczne

-35-50 - praktyka przygotowująca do rządzenia

*filozofowie nie mieli dzieci, bo byli za starzy gdy kończyli naukę - urzędnicy, strażnicy wojskowi, żywiciele

*cały system zmuszał do odkrycia zdolności wrodzonych

*przez wiele wieków ta koncepcja była powielana

Arystoteles

Ufał tylko rozumowi i zmysłom. Przez 20 lat był członkiem Akademii Platońskiej. W 335 r. p.n.e. założył własną szkołę , w gimnazjonie poświęconym Apollinowi Likejskiemu (herosowi ateńskiemu) - stąd nazwa Liceum.

Na temat wychowania wypowiedział się w „Polityce” i „Etyce Nikomahesjskiej”.

Tak jak Platon uważał, że wychowanie powinno być kierowane przez państwo, regulowane przez prawodawstwo.

Człowiek według niego jest istotą składającą się z nierozerwalnie z sobą połączonych ciała i duszy. Jedynym źródłem poznania ludzkiego jest świat materialny, poznawany przez zmysły i przyswajany dzięki wewnętrznej pracy umysłu.

Celem człowieka jest życie szczęśliwe, aby je osiągnąć konieczna jest prawość, cnotliwość i wolność. Do praktykowania cnót trzeba być wdrożonym przez ćwiczenia. Wychowanie - czyli wdrażanie do praktykowania cnoty przez przyzwyczajanie i przez kształcenie intelektualne (rozwijanie umysłu) jest przygotowaniem do sztuki życia szczęśliwego.

Uważał, że na proces i efekty wychowania wpływają zarówno czynniki wrodzone (natura dziecka), jak i celowe oddziaływanie na jego rozwój fizyczny, psychiczny i umysłowy.

W pierwszym okresie życia (przedszkolnym), za który odpowiedzialni są rodzice, należy dbać przede wszystkim o rozwój fizyczny, wyrabianie nawyków i wychowanie moralne, ponieważ są to podstawy dalszego wychowania.

Kształcenie powinno odbywać się w trzech cyklach siedmioletnich w szkole.

Wyprowadził wskazówki jak powinno wyglądać nauczanie - pokazywanie, utrwalanie, ćwiczenia.

Jego rozważania na temat wychowania dyskryminowały kobiety - mózg kobiecy, z natury mniejszy objętościowo, uważał za słabszy od męskiego i mniej zdolny do pracy umysłowej.

-> poglądy pedagogiczne

*opisał w dziele „Polityka”

*różnił się od Platona wizją wychowania

* uważał, że bez wychowania w rodzinie nie jest ono prawdziwe

0-7lat wychowanie w rodzinie, pow. 7 wychowanie pod opieką państwa

*18-50 lat - kobieta może zostać matką

*od 37 - mężczyzna może zostać ojcem

*każdy chłopiec kształcił się 14 lat

* 0-7 lat - wychowanie w rodzinie

*7-14 lat - wychowanie intelektualne

*14- 21 lat - wychowanie fizyczne

*potem każdy miał wybrac dyscyplinę którą był zainteresowany, i sam się w niej kształcić - indywidualne studiowanie

*podstawą poznania jest poznanie zmysłowe

*proces uczenia się (wkład Arystotelesa do dydaktyki): 1) poznawanie zmysłowe (spostrzeganie) 2) zapamiętywanie 3) uogólnianie

Ideały wychowawcze w starożytnym Rrzymie

Starożytny Rzym ukształtował się jako silny i ekspansywny organizm państwowy potrzebujący przede wszystkim tęgich wojowników i dobrych obywateli.

Ideałem wychowawczym przez długie wieki był surowy ideał obywatela, charakteryzujący się takimi cnotami jak: stałość, godność, roztropność, sprawiedliwość. Opierał się on na podstawowej zasadzie: na poszanowaniu obyczaju przodków. Istotnym zdaniem wychowawcy był zaznajomić młodzież z obyczajem i nauczyć jako ideału niepodlegającego zaprzeczeniu.
W okresie podbojów świata hellenistycznego starorzymskie wzorce osobowe zostały wzbogacone cechami niezbędnymi wykształconemu, zamożnemu mężowi stanu i politykowi wielkiego mocarstwa. Nowy wzór Rzymianina, to człowiek łączący cechy wojownika, mówcy, wodza, przedsiębiorczy, ambitny, mądry, uczciwy, dążący do bogactwa, stanowisk i sławy wśród obywateli, ojciec licznej rodziny.

7. Rola rodziny i społeczności w Rzymie

Starorzymskie pojęcie rodziny było szerokie - obejmowało rodziców i dzieci, dorosłe dzieci, synów nawet już żonatych, służbę, niewolników. Władzę nad wszystkimi członkami rodziny sprawował ojciec - sprawiedliwy opiekun, dobry gospodarz, żołnierz i obywatel.

Rodzina była monogamiczna, a jej ideałem było stałe i wierne sobie stadło oraz liczne potomstwo.

Kobieta nie miała praw obywatelskich i politycznych, była ograniczona w dysponowaniu swoim majątkiem, ale jako żona i matka miała duży zakres swobody.

Wzorem była kobieta surowych obyczajów, oddana mężowi i dzieciom, ale rozumna i wykształcona, zdolna do poświęceń dla dobra publicznego, patriotka.

Edukacja domowa - dzieciństwo przebiegało podobnie jak w rodzinie greckiej. W roku życia dzieci zaczynały naukę, o ile było to możliwe, w domu.

Dziewczynki pod okiem matki wprawiały się do gospodarstwa domowego, uczyły się muzyki, czasem czytania.

Chłopcy przechodzili pod bezpośrednią opiekę ojca. Od niego i na jego przykładzie uczyli się umiejętności praktycznych i kierowania gospodarstwem, a także zdobywali niezbędną wiedzę.

Dom zapewniał przede wszystkim wychowanie moralne i patriotyczne, edukację początkową oraz praktyczne przygotowanie do życia. Zapoznawano młodzież z tradycjami rodu, religią i kultem przodków, sprawami państwa. Wychowanie fizyczne polegało na hartowaniu, nauce pływania, władaniu bronią i jazdy konno.

W miarę upływu czasu i narastających potrzeb coraz częściej kształceniem zajmował się najęty nauczyciel, ale zawsze pod bezpośrednią kontrolą ojca lub obojga rodziców.

Czytania uczono na tekście zbioru rzymskich przepisów prawnych tzw. Prawa XII Tablic, były one wyuczane na pamięć dając podstawową wiedzę o zasadach prawnych funkcjonowania społeczeństwa.

Edukację domową kończyło przywdzianie przez szesnastolatka togi męskiej, symbolu dorosłości.

Treść edukacji domowej i jej formy wzbogaciły się, gdy Rzymianie poznali kulturę hellenistyczną. Wśród patrycjuszów zapanowała moda na język i kulturę grecką oraz na piękną wymowę. Zaczęto sprowadzać domowych nauczycieli z Grecji (często niewolników).

8. Rzymski system edukacyjny. Greckie podstawy tego systemu.

W miarę coraz silniejszych wpływów cywilizacji greckiej na życie i obyczaje rzymskie, Rzym zaczął również podejmować hellenistyczny program kształcenia i nauczania oraz hellenistyczną organizację szkolną.
Wychowanie pozostawało raczej w rękach rodziny, domu rzymskiego, natomiast w zakresie nauczania Rzymianie poddali się całkowicie intelektualnej kulturze greckiej, zwłaszcza po opanowaniu Grecji.

W ten sposób ostatecznie wytworzyły się w Rzymie trzy szczeble wykształcenia ogólnego i trzy rodzaje szkół - elementarne, gramatykalne, retoryczne.

SZKOŁY ELEMENTARNE - prowadzone przez prywatnych nauczycieli (zwykle greccy wyzwoleńcy) mieściły się na rynkach, na rozdrożach ( in trivis - stąd późniejsza nazwa szkoły trywialnej).

Na program takich szkółek składała się nauka pisania, czytania i rachowania. Pierwotnym podręcznikiem był tekst „Praw XII Tablic”, których uczono na pamięć, z czasem wyparty przez łaciński przekład Odysei Homera.

Do szkół elementarnych chodzili zarówno chłopcy jak i dziewczęta.

SZKOŁA GRAMATYKALNA - miała charakter szkoły średniej, szkoły drugiego stopnia pomiędzy szkołą elementarną a szkołą retoryczną. Obejmowała ona chłopców pomiędzy 12 a 15 rokiem życia.

Na jej program składał się przede wszystkim język grecki i łaciński, gramatyka, literatura, sztuka recytatorska, geometria, arytmetyka, geografia, historia, muzyka.

SZKOŁA RETORYCZNA - obejmowała wyższy stopień wykształcenia, na którym młodzież opanowała literaturę prawa i przede wszystkim sztukę krasomówstwa (retorykę), a także zagadnienia filozoficzne i moralne oraz ćwiczenia praktyczne w oratorstwie sądowym i politycznym.

9. Przedstawiciele rzymskiej dydaktyki

KWINTYLIAN

Kształcenie mówcy - lub O wychowaniu mówcy, które choć nie miało zbyt wiele myśli oryginalnych, to było doskonałym uogólnieniem całej dotychczasowej praktyki wychowawczej starożytnego Rzymu.

Według Kwintyliana idealny mówca musiał być wzorem prawego i wykształconego człowieka i obywatela, ale także człowieka światowego, umiejącego się znaleźć w każdej sytuacji, pełnego wdzięku.

W swoim traktacie czysto techniczne problemy nauczania wymowy połączył z rozważaniami o wychowaniu już od dzieciństwa dobrze rozwiniętego moralnie, fizycznie i umysłowo człowieka i jego kształceniu (od nauki elementarnej poprzez szkołę gramatyczną do szkoły wymowy).

Kwintylian uzasadniał wyższość zbiorowego szkolnego wychowania dzieci starszych i młodzieży nad indywidualnym - jest tańsze i pozwala na lepszy dozór pracy nauczyciela. Ponadto w szkole dziecko zawiera znajomości i przyjaźnie, a współzawodnictwo wzmaga pilność. Radził uczyć gruntownie, ale bez srogości. Podawał wiele wskazówek praktycznych, jak kierować uczniami, organizować im pracę i odpoczynek.

Zarysował także ideał nauczyciela: wszechstronnie wykształconego, życzliwego wychowankom, rozumnego i sprawiedliwego, poważnego, ale łagodnego i zrównoważonego.

Koncepcja kształcenia mówcy w starożytnym Rzymie:

- koncepcja Kwintyliana była realizowana w cesarstwie do jego upadku w V w. zawiera wiele rozwiązań organizacyjnych i programowych wykorzystywanych we współczesnej szkole. Wg niego każdy wolny człowiek rodzi się zdolny, jeżeli w późniejszym życiu dziecko traci te zdolności to winę za to ponoszą rodzice, którzy nie zadbali o właściwy rozwój. Wg niego rodzice nie są dobrymi wychowawcami i nauczycielami. Ich zadaniem jest dobranie odpowiednich wychowawców i nauczyciela którzy będą kierować odpowiednim rozwojem dziecka (tylko chłopcy). Wg niego chłopcem powinna zajmować się niewolnica posiadająca poprawną dykcję bo od niej uczy się mówić, i wykształcenie filozoficzne aby poprawnie odpowiadać na wszystkie pytania dzieci. Podstawy kształcenia chłopiec miał zdobyc w domu pod opieką pedagoga który miał być grekiem. Do jego obowiązków należała nauka mówienia, czytania i pisania w języku greckim i łacińskim. Wg Kwintyliana nauka w tym czasie ma być prowadzona w trakcie zabawy. Nie wolno stosować wobec dzieci kar fizycznych, przymusu, aby nie zniechęcić dziecka. Należy posługiwac się pochwałą i nagrodą. Wg Kwintyliana dobry mówca to człowiek wykształcony, potrafiący pięknie mówić dobierając odpowiednio argumenty.

Zasługi Kwintyliana dla współczesnej pedagogiki

-dykcja u nauczycieli, zabawa, zachęta a nie kara, łączna nauka czytania i pisania, zabawki dydaktyczne

SENEKA

Stoickie poglądy moralne. Od niego wywodzą się tak popularne sentencje pedagogiczne jak:

Nie dla szkoły, lecz dla życia uczymy się

Ucząc innych, sami się uczymy

CYCERON

Podstawowym dziełem Cycerona jest traktat „O mówcy”, który zawiera teorię wymowy (zasady sztuki oratorskiej i krasomówstwa) oraz jego poglądy na wychowanie i ideał wychowawczy. Ideał był arystokratyczny, ale nasycony treściami patriotycznymi, obywatelskimi i humanistycznymi. Kształcenie powinno łączyć wprowadzanie w tajniki sztuki oratorskiej z gruntownym wykształceniem przynajmniej w zakresie 7 sztuk wyzwolonych, elementów wiedzy z psychologii, prawa, sztuki wojskowej, ekonomii, geografii i filozofii.

ODRODZENIE

-XIV w - na terenie Włoch

-powrót do kultury antycznej

-we Włoszech mieszczanie przejmują władzę

*umocnili pozycję ekonomiczną

*mieszczanie dorobili się na handlu przyprawami z Arabami

*spotkali się z ludźmi innej kultury

*ascezy nie było a jednak żyło się dobrze

-pojawił się humanizm, stał się wyznacznikiem wszystkich działań

-2 nurty działania:

*klasyczny - bazuje na kulturze starożytnej np. Petrarka, Kochanowski, w pedagogice Erazm z Rotterdamu

*narodowy - zainteresowanie odrębnością narodową np. Dante - pisze w języku ojczystym, w Polsce Mikołaj Rej

-> Erazm z Rotterdamu

-u Erazma o możliwości edukacji decydują zdolności

-korzysta z 3 czynnikowej teorii wychowania Arystotelesa : natura ; przyzwyczajenia ćwiczenia; rozum praktyka

- szkoła powinna być dostępna dla chłopców i dziewcząt z bogatych rodzin

- dziewczęta z biedniejszych rodzin powinny uczyć się rzeczy praktycznych aby mogły się utrzymać

-szkoła wg erazma miała uczyc wiedzy mało przydatnej, literatura

-opracował koncepcję szkoły średniej dla szlachty i bogatego mieszczaństwa

-każdy musi umieć czytać i pisać

-szkoły elementarne były bezpłatne i o programie nauczania użytecznym dla biedniejszego

-szkoły średnie były dla bogatszych i przygotowujące do zdobycia władzy, program humanistyczny

-szkoły elementarne - język ojczysty, matematyka, geografia, astronomia, rachunkowość, rysunek techniczny

-celem szkoły średniej jest zdobycie kultury literackiej, żeby można było czytać dzieła starożytne w których jest zawarta cała wiedza, prawda,

- nauka powinna się zacząć się od najmłodszych lat, matka jest pierwszym nauczycielem.

-wzorował się na poglądach Arystotelesa i Kwintyliana

“ Książę humanistów”- Erazm z Rotterdamu. Postac ta wywarła ogromny wpływ na kształtowanie sie mysli pedagogicznej i założeń humanistycznego wychowania. On czerpiąc z dorobku literatury klasycznej i z Biblii, postulował aby zycie ówczesnego społeczeństwa opierało się na dorobku antycznego dziedzictwa. Swymi traktatami poruszał problemy z którymi stykał sie na co dzień. Jego pisma pełne humanizmu i etyki, stały się wzorowymi podręcznikami nie tylko, języka i stylu łacińskiego, ale też poradnikami wychowania i dobrych obyczajów. Jego “ Rozmowy potoczne” i “ Zasady dobrego wychowania” zapoczatkowały pisma o wychowaniu w europie. Były pierwszymi z których korzystało szersze grono czytelników. Tego rodzaju piśmiennictwo budowało pomosty miedzy bogatymi dworami mieszczańskimi i stanowym a renesansową szkołą dla dzieci świeckich. Ważne jest również podkreślenie tego że Erazm wprowadził zasady dla wszystkich klas co zdemokratyzowało zasady wychowania. Jego trwałym wkładem w wychowanie chrześcijańskie jest przywiązywanie wielkiej wagi do wychowania domowego. Postulował o odpowiedzialność rodziców za edukacje dzieci. Podłozył podwaliny pod humanistyczną szkołę średnią w europie. Jego prace dotarły do Polski gdzie na ich podstawie prowadzono wykłady i wykorzystywano je w szkołach.

JAN LUDWIK VIVES

-nurt narodowy

-największe dzieło „o naukach”

-szkoła musi być:

*w miejscu nie hałaśliwym, zdrowym, tam gdzie nie ma dziewcząt, nie może być w okolicach granicy, w każdej gminie szkoła elementarna, w każdym mieście średnia, po to aby nie tracić kontaktu z rodziną - rodzice kontrolują

-nauczyciel:

Musi być wykształcony, mieć odpowiednie cechy moralne, być wzorem, musi posiadać wiedzę pedagogiczno psychologiczną aby wiedział jakie są indywidualne zdolności uczniów (nauczyciel musi mieć indywidualne podejście do uczniów; spotkania, konferencje nauczycielskie; przed szkołą 2-3 miesiące próby aby odkryć zdolności - szkoła średnia), ważna jest pensja nauczyciela , państwo powinno płacić nauczycielom, nie powinno być powiązań finansowych między uczniem a nauczycielem.

-szkoła:

Bracia Wspólnego Życia - stowarzyszenie nauczycieli nowatorskie, z nich korzystali Vives i Erazm, zgadzali się co do szkoły elementarnej, nie zgadzali się co do szkoły średniej. Vives - nauka w jęz. Łacińskim, ale też posługiwać się językiem ojczystym, nauczyciel musi znać język narodowy uczniów, języki nowożytne w programie dla celów handlowych, bardziej już użyteczne, konieczne są nauki przyrodnicze, matematyczne, o świecie, literatura klasyczna, ale równowaga pomiędzy przedmiotami humanistycznymi i ścisłymi - program ogólnokształcący; rozwój fizyczny; historia - miała służyć nauce etyki, ocenianie ludzkiego działania

Jan Amos Komeński

Struktura szkoły:

-szkoła macierzysta 0-6

-szkoła elementarna 6-12

-szkoła średnia 12-18

-szkoła wyższa 18-24

Szkoła macierzysta:

-wychowanie fizyczne i moralne

-zalecenia już dla kobiet ciężarnych

-piosenki, zabawy ruchowe

-małżeństwa były aranżowane - starszych panów z młodymi dziewczynami - 14-15 lat dziewczyny

- Komeński sprzeciwił się małżeństwom z dużą różnicą wieku

- nauka o rzeczach, religijna; przygotowanie do nauki szkolnej; pod względem moralnym, fizycznym

Szkoła elementarna

-dzieci z bogatych i biednych rodzin, zarówno chłopcy jak i dziewczynki, zdolne, niezdolne, zdrowe, upośledzone

-nauczyciele, szkoła i rodzice mogą zrobić postępy w szkole

- ważne są metody nauczania tych dzieci

-od niego zaczyna się pedagogika specjalna, poszukiwanie metod

- program nauczania praktyczny, dostosowany do potrzeb życiowych, metoda poglądowa

Szkoła średnia

-łacińska

-szkoła dla zdolnych, Babięta, chłopcy

-język wykładowy to łacina, nauki przyrodnicze i humanistyczne

-szkoła ogólnokształcąca - nauki po równo

Szkoła wyższa

-charakter zawodowy

-zasady nauczania oparte na prawach przyrody

Komeński - twórca naturalizmu pedagogicznego - człowiek powinien rozwijać się zgodnie z prawami natury

-stopniowanie trudności

-zasada poglądowości (pośrednia i bezpośrednia)

-zasada systematyczności

-wprowadzenie ilustrowanych podręczników

-zasada poglądowości opisana w „wielkiej dydaktyce”, realizacja w „świat w obrazach”

Przez współcz. Ped.

-ogólnodostępność edukacji

-struktura

-ilustrowane podręczniki

-zasady nauczania

-ujednolicenie edukacji w Europie

Jan Jakub Rousseau 1712-1778

-sława - dzieło „emil”

-obraz wychowania społeczeństwa:

1. 0-2 okres niemowlęcy - wychowaniem zajmuje się rodzina

2. 2-12 dzieciństwo - wychowawca

3. 12-16 chłopięctwo - wychowawca

4. 16-20 młodzieńczość - wychowanie moralno-społeczne

-wszytskie etapy dotyczą rozwoju chłopców

1. rodzice zajmują się dziećmi, zaleca się żeby matki same zajmowały się dziećmi, karmiły je; wychowanie w rękach służby; rodzice nie powinni wpływać na dziecko

2. wychowawca ma być kolegą i ojcem; zaczyna od nauczyciela-wychowawcy (Rousseau jako pierwszy wymyslił rolę wychowawcy-nauczyciela w jednej osobie); zmienia środowisko, zabiera go z miasta, wywozi na wieś; tam zostaje do 16 r. ż. ; po ukończeniu 16 lat młody człowiek wraca do cywilizacji z wiedzą; w 12 r. ż. Dzieciństwo ograniczało się do wychowania fizycznego i morlanego; nauczanie bez podręczników, poglądowe na konkretach; Rousseau odrzuca nauczanie z ksiązek

3. nauka ścisła i jednego z rzemiosł; po powrocie do miasta zaczyna prać udział w życiu publicznym. Musiał uczyc się przyjaźni, zaczyna się proces socjalizacji, musiał odróżniać przyjaźń prawdziwą od fałszywej; kształtuje się jego gust, samodzielność, myslenie, tworzy własny światopogląd, prowadzi do tego że młody człowiek ma się uczyc piekna i do niego dążyć

-wchodząc do społeczeństwa złego dostrzega jego wady i będzie chciał zmienic je na lepsze

-przedstawiciele arystokracji

-przeobrażenie stosunków społecznych

->Wychowanie na łonie natury:

-nauczyciel-wychowawca zabiera dziecko na wieś, musi się ono uczyc wolno, nie ma nakazów, zakazów; dzieckiem należy odpowiednio kierowć 12-16; nauczyciel - wychowawca obserwuje i czuwa nad bezpieczeństwem dziecka, jest do jego dyspozycji; dziecko jest podmiotem, ono dyktuje tempo i warunki; dziecko ma się wychowywać poprzez doświadczenie, uczyć się dzięki naturze; natura oddziałuje na dziecko, daje dziecku kary naturalne, np. ból, jeżeli dziecko działa wbrew naturze to natura da mu karę.

MARCJAN CAPELLA

->program 7 sztuk wyzwolonych - kanon wiedzy średniowiecznej

Tririum:

-gramatyka łacińska

-retoryka

-dialektyka

Quadririum:

-matematyka

-geometria

-astronomia

-muzyka

Do stosowania go zalecił św. Augustyn

Program ten w postaci niezmiennej dotyczył gramatyki i arytmetyki

Retoryka stała się nauką pisania urzędowych dokumentów

Dialektyka została ograniczona do nauki logicznego myslenia

Geometria przypominała dzisiejszą geografię i była opisem miejsc geograficznych umieszczonych w Piśmie Świętym

Astronomia była nauką obliczania ruchomych świąt kościelnych

Muzyka stała się nauką śpiewu kościelnego

ODRODZENIE

Polska:

-rozpoczyna się w XVI w i jest związane ze szlachtą, nurt szlachecki

-polska szlachta w XV wieku dzięki królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi uzyskuje dostęp do urzędów publicznych

-dzięki licznym przywilejom szlachta w ciągu wieku staje się najważniejszą grupą społeczną

-przywilej Piotrowski 1496 - dał szlachcie władzę nad chłopami i mieszczaństwem - przywilej ten przywiązał chłopa do ziemi, odtąd wszystkie godności koscielne są zarezerwowane dla synów szlacheckich

-przywilej nihil novi z 1505 dał szlachcie władzę nad królem

-najdłużej szlachta walczyła z duchowieństwem, w poł. XVI w. uzyskała zgodę duchowieństwa na płacenie podatków na cele wojenne i rezygnację z sądownictwa nad szlachtą

-z tego też względu przedstawiciele polskiego odrodzenia będą się zajmowali reformą edukacji synów szlacheckich ponieważ to oni w przyszłości będą decydowali o losach państwa

Przedstawiciele:

- Andrzej Frycz - Modrzewski

- Szymon Marycjusz

- Erazm Gliczner

- Sebastian Petrycy

Andrzej Frycz - Modrzewski

-„o obyczajach” - zwraca uwagę na problem wychowania i kształcenia synów szlacheckich

-wychowanie religijne jest tylko elementem wychowania morlanego

-wychowanie przez pracę i wychowanie patriotyczne

-szlachcic musi wiedzieć że dobro państwa jest najważniejsze niż dobro jednostki, mieć świadomość wyższości dobra ogółu

-szkoła miała się dzielić na 2 szczeble:

1 średniowieczne tririum (gram, łac, retor, dialek)-nauki przydatne to działalności politycznej

2 nauka przedmiotów ułatwiających prowadzenie majątku i działalności politycznej (ekonomia, polityka, prawo, etyka, język polski)

-jego poglądy przyczynily się do powstana komisji edukacji narodowej

Erazm Gliczner

-wyróżnia go to że jest zwolennikiem edukacji szlachty w szkołach prywatnych

Jan Henryk Pestalozzi

-zafascynowany poglądami Rousseau

-założył ośrodek wychowawczo - rolniczy w Neuhof

- następne placówki - stenz, burgdarf, xrendon

-„jak Gertruda wychowuje swoje dzieci” najważniejsze dzielo pedagogiczne

- nauczanie formalne - twórca - celem nie jest wiedza tylko wszechstronny rozwój dziecka

-stopnie formalne nauczania

1. zglębianie - spoczywające - liczba, jasność; postępujące - kojarzenie, przyswajanie, kształt

2. ogarnianie spoczywające - system (dokladanie nowej wiedzy do starej); postępujące - metoda (zastosowanie wiedzy)

Sebastian Petrycy

- interesował się poglądami Arystotelesa

-opieka państwa nad szkołami w odrodzeniu - państwo przejmuje szkoły, dostępne dla wszystkich chł. Ale opłacane przez kościół

-wychowanie stanowe różni się od średniowiecznego bo daje większe szanse edukacyjne młodzieży mieszczańskiej

1. szkoła elementarna 7-14

-czytanie, pisanie w j. łacińskim

-Rachunki, religia, moralność

-literatura, historia starożytna

2. szkoła średnia 14-18

-dla synow szlacheckich

-retoryka, dialektyka, ekonomia, polityka, historia, prawo polskie

-program miał przygotowac synow szlacheckich do zarządzania folwarkiem pańszyźnianym i działalności politycznej i tu kończy edukację szlachta

3. studia uniwersyteckie po szkole elementarnej

-dla synow mieszczańskich aby ich przygotować do zarabiania pieniędzy

-zwolennik wychowania stanowego

SENSUALIZM LOCKE'A:

-tabula rasa

-2 źródła zdobywania wiedzy, najważniejsze zmysły

->dżentelmen to człowiek który powinien posiadać rozsądek, dobre maniery, dobrą kondycję fizyczna i podstawowe umiejętności dlatego na pierwszym miejscu stawia wychowanie moralne, na drugim fizyczne, na trzecim intelektualne

---