STAROŻYTNOŚĆ:

GRECJA

Wychowanie Sparta
Sparta wypracowała sprawny, państwowy system, za pomocą

którego wychowywano dzieci

na żołnierzy. Wszystkie dzieci wolnych obywateli uważano za własność państwa i od 7 r.ż wychowywano na silnych i sprawnych fizycznie, sprytnych i w pełni oddanych dobru państwa. Pogorszenie się sytuacji ekonomicznej i politycznej państwa powodowało kurczowe trzymanie się tradycyjnych ideałów i form wychowania. Ideał wychowawczy bywał instrumentalnie wykorzystywany przez ideologie totalitarne.

Wychowanie Ateny

Społeczność wolnych obywateli tworzyli ludzie o różnym statusie ekonomicznym i zawodowym.

Ideał wychowawczy określały ogólne potrzeby człowieka wolnego a nie wąskiej grupy społecznej i zawodowej. Było wiele prywatności i wpływu rodziny na wychowanie. Wychowanie obywatela było pogodniejsze, możliwy był rozwój indywidualności. Wzór ateński wpłynął na rozwój edukacji szkolnej i przemyśleń pedagogicznych.

Platon, filozofia i wychowanie

Opracował koncepcje państwowego systemu edukacji. Omówił cele i metody wychowania, wyodrębnił etapy procesu wychowawczego. Najwięcej uwagi poświecił wychowaniu przyszłych rządców państwa, najważniejsze było wpojenie im cnót i rozwój rozumu. W swoich dziełach zawarł wiele uwag na temat doboru małżonków, wychowanie dzieci w wieku przedszkolnym, dostosowanie bajek i tekstów literackich do możliwości psychicznych i umysłowych dzieci.

Arystoteles, filozofia i wychowanie

Celem człowieka jest życie szczęśliwe. Sądził, że człowiek będzie tylko wtedy szczęśliwy jak będzie dobrze wychowany. Kładł nacisk na wychowanie fizyczne, moralne i intelektualne. Do 5 r.ż dzieci nie powinny się uczyć, dopiero od 7 r.ż powinny się uczyć pisać, czytać, matematyki i gramatyki a po 21 r.ż trudniejszych ćwiczeń gimnastycznych i głębszych prac intelektualnych.

Sofiści

Wprowadzili wyższy poziom nauki w Atenach. Byli wędrownymi, płatnymi nauczycielami, którzy nauczali ludzi zamożnych. Filozofia ich koncentrowała się wokół człowieka. W historii wychowania ważny jest stan umysłu, mądrość i cnota są kwestią wychowania. Uczyli, że nie ma prawdy absolutnej, że zwycięża ten, który najbardziej przekonująco przedstawi swoją rację.

Sokrates

Uważał, że kształcić obywateli powinno się dla ich szczęścia i dla państwa, gdyż państwem powinni rządzić osoby intelektualne. Stworzył podst. Myślenia naukowego przez uczenie się sądów i definiowanie pojęć. Dochodzenie do prawdy umoralnia ludzi. Uczył prawidłowego myślenia poprzez zadawanie pytań naprowadzających na Prawdę bądź ośmieszające zdania fałszywe.

Okres Hellenistyczny

Ideał hellenistyczny - to arystokratyczny ideał wolnego i szlachetnego człowieka,

indywidualisty wrażliwego jednak na potrzeby ogólne. Był to zarazem kosmopolita, esteta,

wykształcony ogólnie, ale dosyć jednostronnie i powierzchownie, raczej językowo i literacko niż

przyrodniczo, dyletant, a nie profesjonalista. Ideał hellenistyczny silnie oddziaływał na myśl o wychowaniu aż do schyłku starożytności i pozostaje

do dziś jednym ze stale żywych wzorów kulturalnego Europejczyka.

W nauce najważniejsza była nauka języka greckiego. Przyjęto 7 sztuk wyzwolonych. Pierwsze 3 to : gramatyka, retoryka i logika kolejne 4 to: arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka. Efebia przekształciła się w wyższa szkołę ogólnokształcącą dla bogatej młodzieży. Szkoły zostały podzielone na 3 poziomy: elementarny, średni i wyższy.

Elementarne: wsie, miasteczka, rodziny biedne;

Średnie i Wyższe: młodzież męska, która pochodziła z elit społecznych państw hellenistycznych.

RZYM

Wychowanie w czasach republiki i cesarstwa.

Republika- Wychowanie odbywało się przez stopniowe wprowadzanie do tradycyjnego sposobu życia. Wychowanie rzymskie jest obywatelskie, bardziej rodzinne i, religijne. Dom zapewniał przede wszystkim wychowanie moralne i patriotyczne, praktyczne przygotowanie do życia. Zapoznawano młodzież z

tradycjami rodu, religią i kultem przodków, sprawami państwa. Wychowanie fizyczne polegało na

hartowaniu, nauce pływania, władania bronią i jazdy konno. Chłopak towarzyszył ojcu w wyprawach

zbrojnych. W miarę upływu czasu i narastających potrzeb, coraz częściej kształceniem zajmował się

najęty nauczyciel, ale zawsze pod bezpośrednią kontrolą ojca lub obojga rodziców.

Cesarstwo- wychowanie zbiorowe dzieci starszych i młodzieży było tańsze nad indywidualnym i pozwala na lepszy dozór pracy nauczycielskiej. Ponadto w

szkole dziecko zawiera znajomości i przyjaźnie, a współzawodnictwo wzmaga pilność. Trzeba uczyć

gruntownie, ale bez srogości.

Rodzina rzymska

Pater familias – władzę nad rodziną sprawował ojciec. Sprawiedliwy opiekun, dobry gospodarz,

żołnierz i obywatel. Był on głową domu i symbolem trwania rodziny.

W stosunku do dzieci miał władzę życia i śmierci, decydował o

przyjęciu noworodka do rodziny; miał nieograniczone prawo decydowania w sprawach majątkowych dzieci.

Mater familias – kobieta nie miała praw obywatelskich i politycznych,

była ograniczona w dysponowaniu swoim majątkiem, ale w życiu prywatnym, rodzinnym i towarzyskim,

jako żona i matka miała duży zakres swobody. Faktycznie kierowała rodziną, gdy mąż zajęty

był sprawami wojskowymi. Wzorem była kobieta surowych obyczajów, oddana mężowi i dzieciom, ale rozumna i wykształcona,

zdolna do poświęceń dla dobra publicznego. Otaczana była czcią i miała możliwość oddziaływania na sprawy publiczne przez wpływ na

męża i synów.

Ideał wychowanka

Ideał, który utrwalił się w literaturze i tradycji, jako wzór Rzymianina, to

człowiek łączący cechy wojownika, mówcy, wodza; przedsiębiorczy i ambitny, mądry, uczciwy,

dążący do bogactwa, stanowisk i sławy wśród obywateli; ojciec licznej rodziny.

Organizacja szkół

Istniały w miastach rzymskich elementarne szkoły łacińskie, w których kiepsko opłacany nauczyciel uczył chłopców i dziewczęta początków czytania, pisania, rachunków, tekstów. Jak zaczęły rozwijać się wyższe poziomy nauczania i kształcenia, szkoły elementarne stawały się szkołami dla biedoty miejskiej. Szkolnictwo średnie słynęło z sztuki retoryki i jako przygotowanie do kariery politycznej. Dzieci patrycjuszów - chłopców i dziewczęta - uczyli wykształceni Grecy w domu rodzinnym. Na użytek

mniej zamożnych obywateli zaczęły powstawać prywatne greckie szkoły średnie. Szkołami wyższymi

były natomiast szkoły retoryki, przez długi czas także grecko-językowe.

Rzymski kanon wiedzy szkolnej, poszerzył krąg siedmiu sztuk wyzwolonych o medycynę i architekturę, psychologię, prawo,

sztukę wojskową, ekonomię, geografię, filozofię społeczną i etykę. Nie interesowali się natomiast

Rzymianie filozofią przyrody.

ŚREDNIOWIECZE:

Chrześcijaństwo i asymilacja kultury antycznej

Chrześcijaństwo - chrześcijaństwo pierwszych wieków nie miało spójnej koncepcji rodziny i

wychowania w niej. Najwyższą wartość miała czystość, czyli dziewictwo, a na drugim miejscu stawiano stan wdowi.

Obawiano się seksualności i kobiet, jako czynnika wprowadzającego zamęt do świata męskich

wartości. Niejasna była dla chrześcijan równość kobiet i mężczyzn w człowieczeństwie. Dla pierwszych chrześcijan najważniejsza była ich religijna wspólnota, dla której nawet opuszczało się rodziny i społeczeństwo. Ideałem był człowiek aseksualny, pogardzający światem doczesnym w nadziei na uzyskanie szczęścia w życiu pozagrobowym.

Asymilacja kultury antycznej - Przełamywanie oporów filozoficznych i intelektualnych było ważnym krokiem ku asymilacji przez chrześcijaństwo kultury starożytnej. Następowało przejmowanie z antyku potrzebnego do studiów aparatu pojęciowego i tworzenie podstaw pod odrębny system kultury chrześcijańskiej, w tym także -system szkoły i wychowania.

Wpływ kościoła na tworzenie się szkół, znaczenie klasztorów

Pierwszymi szkołami chrześcijaństwa były tzw. szkoły katechetyczne dla dorosłych, udzielające im

wiedzy religijnej. W szkołach tych, które rozwinęły się we wschodniej części, gdzie silna była tradycja hellenistyczna, próbowano połączyć kształcenie w zakresie

sztuk wyzwolonych, retoryki i filozofii moralnej z nauczaniem Biblii.

Klasztory- jako ośrodki gromadzenia i kopiowania literatury starożytnej, wytworzyły rodzaj wewnętrznych szkół dla uczenia i wprawiania

braci zakonnej w piśmie i czytaniu. Szata zewnętrzna zachowanych manuskryptów z zakonnych

skryptoriów, nasuwa wniosek, że nauczanie w szkołach klasztornych prowadziło do opanowania w

sposób mistrzowski sztuki pisania i zdobienia przepisywanych tekstów.

Przemiany szkoły i wychowania

Przemiany szkoły - przeciętne wykształcenie duchownych przestało wystarczać świeckiej administracji państwowej i

aspiracjom kulturalnym monarchów. To spowodowało odrodzenie i rozwój świeckiego, na razie tylko

monarszego, mecenatu nad oświatą. Karol Wielki zmierzał do rozwoju oświaty dla duchowieństwa i dla świeckich. Za zgodą papieża

zobowiązał biskupów do organizowania szkól dla duchownych, zalecił udostępnienie szkół klasztornych

świeckiej młodzieży męskiej i utrzymywanie szkół przy każdej parafii. Podręczniki miały być

wzorowane na antycznych. Miał ambicje wprowadzenia swoistego obowiązku szkolnego.

Przemiany wychowaniu - Człowiek średniowiecza nie mógł egzystować poza obrębem stanów feudalnych: rycerstwa, mieszczaństwa, chłopstwa, duchowieństwa. Obyczaje cechowe i rycerskie były

malownicze; tworzyły kulturę o dużych walorach wychowawczych. Każdy ze stanów feudalnych

miał sobie właściwe cnoty i ideały, które wpajano młodzieży.

Wspólną dla wszystkich stanów była religia. Kultura umysłowa, oparta o słowo pisane, zdobywana w szkole, potrzebna była nielicznym. Członkowie rodzin panujących zdobywali ją na dworach pod okiem osobnych nauczycieli lub w klasztorach. Wśród elity społecznej nierzadkie były przypadki kształcenia córek w klasztorach

lub w domu rodzinnym.

Scholastyka

Zaczęła się rozwijać filozofia nazwana scholastyczną lub scholastyką, ponieważ uprawiano

ją i nauczano w szkołach kościelnych oraz uniwersytetach. Przyczyniła się do podniesienia kultury rozumowania i dyskusji, czyli średniowiecznej dialektyki.

Powstanie Uniwersytetów

Sposoby zakładania:

1. Wyłaniały się w ośrodkach szkolnych, gdzie toczyły się dyskusje filozoficzne i teologiczne

2. Tworzyły się w wyniku grupowania się młodzieży wokół

wybitnych znawców prawa i medycyny

3. Zakładane były w wyniku fundacji

władców świeckich i duchownych

4. Rozwijały się z wewnętrznych szkół zakonnych, na ogół zamkniętych dla osób spoza zakonu.

Organizacja wewnętrzna:

Pierwszy typ - uniwersytety zorganizowane były według dwóch wzorów. Jeden z nich był rodzajem organizacji studentów. Studenci wybierali spośród siebie rektora,

zatrudniali profesorów, w pewnym sensie decydowali o programie studiów.

Drugi typ - organizacja profesorów, powstawał w silnych ośrodkach szkolnych skupiających liczne grono mistrzów i nauczycieli.

W takich uniwersytetach zwykle rozwijały się fakultety sztuk i filozofii oraz teologii.

Uniwersytet Krakowski

W drugiej połowie XIV w. w wyniku potrzeb administracji państwowej powstał, jako fundacja

królewska, Uniwersytet Krakowski.

Kazimierz Wielki utworzył uczelnię trójfakultetową (bez teologii) - zorganizowaną na

wzór boloński. Po jego śmierci podupadła i została

odnowiona przez Władysława Jagiełłę w 1400 r. według wzoru paryskiego, już jako uczelnia pełna,

czterofakultetowa, z dużym wydziałem czyli filozoficznym oraz silną teologią.

ODRODZENIE:

Humanizm i modele szkół

Humanizm - W dziedzinie literatury, myśli o człowieku i w sztuce jego szczytowym rezultatem jest

humanizm. Jego istotą jest przestawienie punktu

odniesienia dla praktyki edukacyjnej i dla myśli o edukacji z potrzeb

religijnych stanu duchownego, i dostosowanych do tego urządzeń szkolnych, na potrzeby ludzi

świeckich.

Modele szkół humanistycznych –

- szkoła parafialna - Aby wszyscy wierni mogli umiejętności czytania

potrzebna była odpowiednia akcja nauczająca. Służyć temu miało organizowanie więc w parafiach, pod kierownictwem pastorów nowych szkół parafialnych, które były miejscem nauczania religii, a zarazem początków czytania, pisania i rachunków dla ludzi świeckich,

głównie mieszczan i chłopów, nauczające przede wszystkim w języku ojczystym. W szkołach tych oprócz chłopców mogły się też uczyć dziewczęta.

- szkoła średnia - dzieci wyższych stanów społecznych potrzebowały szkoły przygotowującej do uczestnictwa w życiu

politycznym i kulturalnym oraz zapewniającej formację religijną odpowiednio do wyznania. Powinny

uczyć się łaciny, która pozostała nadal językiem kultury i nauki a pisarze renesansu. Został więc zorganizowany całkiem nowy typ łacińskiej szkoły średniej dla dzieci ludzi świeckich i i ich

świeckich celów życiowych. Podstawę programu nauczania stanowił zmodyfikowany kurs triitium i quadrivium. Uczeń miał

wynieść z gimnazjum solidną znajomość języka łacińskiego, nieco greckiego i hebrajskiego, a przede

wszystkim - umiejętność pięknego wysławiania się po łacinie.

Nowe typy szkół

Powstawały nowe szkoły

na wzór protestanckich i katolickich instytucji zachodnioeuropejskich. Powstały w ten sposób grupy szkół:

-różnowiercze

akademickie gimnazja humanistyczne

- katolickie

szkoły - kolonie Akademii Krakowskiej; szkoły wewnętrzne zakonne; seminaria

duchowne; szkoły publiczne zakonne - kolegia jezuickie i pijarskie. Wśród średnich szkół różnowierczych: miejskie gimnazja akademickie .

Drugą grupę szkół różnowierczych stanowiły: prywatne fundacje protestanckiej szlachty i gmin

wyznaniowych. Większość z nich upadła na skutek kontrreformacji.

Edukacja szlachecka w Polsce

Stopniowo zaczyna się formować nowy typ instytucji

edukacyjnej, zwanej akademią szlachecką lub rycerską, z ograniczonym programem języka

łacińskiego, a rozszerzonym w zakresie sztuki i architektury wojskowej, matematyki, historii i

geografii, prawa, polityki i etyki, języków nowożytnych, rysunków, tańca i muzyki. Akademie

takie były zwykle urządzone luksusowo, w pięknych miejscach i zatrudniały doborowych nauczycieli.

Reformacja i kontrreformacja

Za początek reformacji przyjmuje się wystąpienie Marcina Lutra.

W XVI wieku nastąpiło wzmocnienie licznych świeckich aspektów edukacji. Została przy tym rozerwana tysiącletnia jednolitość nadzoru i organizacji szkolnictwa

w Europie i złamany monopol edukacyjny Kościoła rzymskiego.

OŚWIECENIE:

Idee powszechnego kształcenia

Nie ma konfliktu między religią a wiedzą, bowiem człowiek poznaje Boga, czyli wypełnia podstawowy cel swego istnienia, jedynie drogą poznania rzeczy przez Boga stworzonych i dzięki temu pokonuje grzech pierworodny, czyli staje się człowiekiem. Otrzymując od Boga naturalne możliwości rozwoju, każdy człowiek ma obowiązek dla chwały boskiej rozwijać się do najwyższego możliwie poziomu. Dotyczy to wszystkich niezależnie od płci, stanu społecznego, wyznania, zdrowia.

Koncepcje wychowania domowego

Potrzeby domowej edukacji dzieci arystokracji spowodowały popularność poradników zachowania

się na pańskich dworach, w salonach i w kontaktach z innymi środowiskami. Wyjaśniały one na czym polega ogłada, czyli „dobre wychowanie" i etykieta. Popularne były także poradniki pedagogiczne,

które przekładały idee uczonych na język zrozumiały dla rodziców i wychowawców. Wychowanie moralne i fizyczne stawiane było przed wykształceniem. Postulowano nauczanie w języku ojczystym i wiedzy o własnym

kraju. Ważne było zrozumienie natury dziecka, jego żywości, chłonności, ciekawości, które

było obserwowane i wykorzystywane w pracy pedagogicznej.
Collegium Nobilium i próba reform edukacji

Była to ekskluzywna, płatna szkoła

dla chłopców z rodzin magnackich i bogatej szlachty, którzy mieli stanowić przyszłą elitę rządzącą.

Organizacja i program Collegium wzorowany był na dobrze. W latach pięćdziesiątych Konarski doprowadził do reformy w tym samym duchu patriotyczno-obywatelskim wszystkich kolegiów pijarskich w Koronie, obejmując także uboższą szlachtę zreformowanym programem nauczania. Opracowane przez niego Ustawy szkolne objęły całość pracy szkół pijarskich: kształcenie

nauczycieli, ich obowiązki i prawa, model nauczyciela pijarskiego - obywatela, programy nauczania i

organizację szkół, zasady nadzoru pedagogicznego, w tym także opiniowania nauczycieli.

Komisja Edukacji Narodowej

Ogłaszając przystąpienie do reformy, KEN wystosowała apel do społeczeństwa o nadsyłanie

projektów. Było to mądre i skuteczne posunięcie propagandowe, jednające akceptację oświeconej

części szlachty i wciągające ją do współdziałania. Komisja stworzyła nowoczesną, jednolitą w całym państwie, hierarchiczną strukturę szkolną, nadzór pedagogiczny i organizacyjny, opracowała nowoczesne programy nauczania i wychowania wraz z podręcznikami. Powołała, opatrzony prawami i obowiązkami, stan akademicki, czyli

godziwie wynagradzaną nauczycielską grupę zawodową, do której kwalifikowało określone

wykształcenie i praca w szkole średniej lub wyższej.

Idee oświecenia

Racjonalizm – edukacja rozważana byłą z punktu widzenia interesów społeczeństwa, rozumianego jako suma jednostek. Zadaniem wychowania jest oświecenie umysłów czyli wyplenienie fałszywych sądów, wpojenie umiejętności rozróżniania dobra i zła, prawidłowe ukierunkowanie ludzkich namiętności. Odpowiedzialność za zorganizowanie i nadzór wychowania należy do państwa.

Utylitaryzm –Był zasadą doboru przedmiotu i treści (użyteczność dla jednostki i społeczeństwa), językiem nauczania był język ojczysty a zasadą wychowawczą - poszanowanie dla osobowości ucznia, ograniczenie kar cielesnych i rozwijanie poczucia honoru.

Fizjokratyzm - francuski prąd ekonomiczny okresu oświecenia.

fizjokraci głosili konieczność zapewnienia wszystkim grupom ludności wykształcenia, odpowiedniego do stanu społecznego i pełnionych w społeczeństwie prac.

Empiryzm - ….(nie ma tego w książce :D )

PRZEŁOM WIEKÓW XIX i XX w.

Teoria i praktyka szkoły ludowej

Zasady wychowania dzieci z ludu wyprowadził Pestalozzi z oświeceniowej teorii ogólnego

rozwoju trzech naturalnych sił człowieka: fizycznej (ręka), będącej podstawą zdolności do pracy,

moralnej (serce), na której wspiera się stosunek do ludzi i do świata oraz intelektualnej (głowa), zapewniającej - dzięki rozwinięciu zdolności poznawczych - umiejętność poruszania się w

świecie ludzkim i przyrody.

Pestalozzi opracował metodę nauczania elementarnego, opartą na analizie i syntezie. Jej

podstawą było upoglądowienie procesu dydaktycznego, tak aby w umyśle ucznia powstawały jasne i

precyzyjne pojęcia. Kładł nacisk na wyrabianie sprawności działania, umiejętności stosowania

nabytej wiedzy w praktyce, rozpoznawania otaczającej dziecko rzeczywistości i odnajdywania w niej swojego miejsca, wiary we własne siły i rozwijania zdolności.

Idea szkoły średniej

H. Spencer - Krytykował

klasyczną podstawę szkoły średniej i przestarzałe metody nauczania. Dowodził, że szkoła powinna

wyposażać uczniów w wiedzę, która ułatwi zachowanie zdrowia, przygotuje do pracy zawodowej,

do życia rodzinnego , do życia w społeczeństwie i do spędzania

wolnego czasu. Tym samym w programie nauczania na pierwsze miejsce przesuwał przedmioty pomijane w gimnazjum klasycznym.

Wychowanie przedszkolne

W XX w. przedszkola stały się integralnym, choć nie zawsze obowiązkowym, ogniwem

systemów szkolnych, ze względu na uznane przez pedagogów i rodziców wartości ogólnowychowawcze. Ich funkcje kompensacyjne - przez wyrównywanie braków

wychowawczych środowiska rodzinnego i indywidualnych opóźnień dziecka przed startem do

nauki szkolnej - i opiekuńcze, ułatwiają rodzinom wywiązywanie się z obowiązków wychowawczych.

Idee nowego wychowania

Efekty prac psychologów

prowadziły do zakwestionowania psychologicznej i pedagogicznej słuszności dydaktyki Herbarta,

wykazując, że procesy poznawcze zależą od indywidualnych właściwości każdego dziecka, że

kształcenie jest bardziej efektywne, jeśli uwzględnia się naturalną dziecięcą aktywność. Podważyły

więc przekonanie, że istnieje uniwersalna metoda nauczania, którą można stosować do każdego

dziecka i do każdego przedmiotu.

.