TEMAT 1: HISTORIA WYCHOWANI, PRZEDMIOT I ZAKRES, MIEJSCE WŚRÓD NAUK HUMANISTYCZNYCH I ZNACZENIE W KSZTAŁCENIU PEDAGOGICZNYM

Geneza: powstała w XIX w na gruncie pedagogiki niemieckiej ( to w XIX w. Szkolnictwo niemieckie, wyróżniało się w Europie wysokim poziomem organizacyjnym)

• Wysoki poziom gimnazjów i uniwersytetów

• Niemcy wymyśliły maturę w 1812r

• Pierwsza matura w Warszawie w 1816

• Historię wychowania wyodrębnia się z historii, podobnie jak np. historię sztuki, historię prawa itp.

• Wiek XIX - wzrosło znaczenie szkolnictwa w związku z procesem industrializacji(uprzemysłowienia)

Społeczne skutki industrializacji

• Migracje ludności wiejskiej do miast

• Tworzyły się aglomeracje

Oświeceniowe skutki industrializacji

• Udostępnienie szkoły elementarnej

• Rosła potrzeba kształtowania ludzi(przez całe stulecie szkoła elementarna była dostępna tylko dla nielicznych)

Szkoła elementarna w każdym okresie, odpowiadała za alfabetyzację – umiejętność pisania, czytania i liczenia. Brak tych umiejętności to analfabetyzm.

• Potrzeba kształcenia nauczycieli

• Seminaria nauczycielskie szkoły, w których kształcili się przyszli nauczyciele i właśnie tam pojawiła się historia wychowania

Początkowo historia wychowania dotyczyła dziejów myśli pedagogicznej z czasem objęła historię szkolnictwa

Myśl pedagogiczna oznaczała szeroko rozumianą teorię, poglądy na temat wychowania, ideały wychowania, treści, wartości etyczne i kulturowe, które w danym, momencie określały kierunek wychowania. Myśl pedagogiczna, najczęściej łączyła się z filozofią. Możemy zatem wyróżnić myśl pedagogiczną w starożytności, średniowieczu i renesansie

Współcześnie obejmuje ona dzieje różnych instytucji wychowawczych, dzieje wychowania przedszkolnego, instytucji kształtujących nauczycieli, problematykę pedagogiczną, uwarunkowania polityczne, ekonomiczne, społeczne, kulturowe, rozwój szkolnictwa, zagadnienia z zakresu biografistyki

Pedeutologia – jedna z subdyscyplin, która zajmuje się zagadnieniami zawodu nauczyciela

Zadania:

• Prof. Stanisław Kot - badanie jak w poszczególnych stadiach swego rozwoju, różne społeczeństwa organizowały u siebie wychowanie i dlaczego właśnie takie a nie inne jakie stosowały systemy pedagogiczne

Szkoła – w łacińskim schola pochodzi od greki schole i oznacza wolny czas, (osoba była no w szkole nie musiała wykonywać ciężkiej pracy np. w polu itp.)

• Jan Ludwik Vives (I połowa XVI): „ Szkoła to miejsce, gdzie rodzi się i wzrasta mądrość” – „O naukach”

• Bronisław Ferdynand Trentowski (I połowa XIX): „Gdyby szkół nie było, bylibyśmy przy wszystkich korzyściach druku barbarzyńcami” – „Chowanna”(największe dzieło pedagogiczne w XIXw

• Andrzej Frycz Modrzewski (I połowa XVI): „przyznajmy więc iż twórczynią i jakby rodzicielką jest szkoła” – w traktacie „O poprawie RP” w księdze „O szkole”

• Prof. Stanisław Michalski: historia wychowanie jest dyscypliną naukową, która przy pomocy metody historycznej spełnia 3 zadania: historyczną, rekonstrukcja przeszłości oświeceniowej( jak kiedyś było), jej socjologiczna interpretacja(dlaczego tak było a nie inaczej) i pedagogiczne wartościowania(pedagogiczna ocena, czy to co było dobre czy złe wychowanie, skutki).

• Prof. Jan Hellwig: historia wychowanie jest dziedziną nauki leżącą na pograniczu historii i pedagogiki, zatem zarówno przedmiot i metody formułowane są pod wpływem obu tych dyscyplin

• Prof. Karolina Bartnicka i prof. Irena Szybiak: jest historia wychowania nauką zarazem społeczną i humanistyczną. Wchodzi do rodziny nauk społecznych i humanistycznych.

• Miejsce historii wychowani wśród nauk humanistycznych
  
  
  

P

HPolski HP

S D

TW Ppr

PS Pporów

F

HW

P – pedagogika – nauka o wychowaniu człowieka

HP – historia powszechna – studiujemy na te historii powszechnej

D – dydaktyka – nauka o metodach nauczani, o diagnozie pedagogicznej itp. (jak na przestrzeni lat zmieniały się te metody)

Ppr – pedagogika pracy – wychowanie przez prace

Pporów – analiza i porównanie w innych krajach

F – Filozofia – „umiłowanie mądrości”

PS – [psychologia – osobowość dziecka, problemy, motywacje

TW – teoria wychowania – do czego mamy dążyć w wychowaniu

S - socjologia – nauka o środowiskach, grupach

HP – historia Polski – jak funkcjonowała

WNIOSEK: historia wychowania jest nauką interdyscyplinarną

Interdyscyplinarny – korzysta z dorobku wielu nauk, ale tez wzbogaca te nauki wynikami własnych badań

Cezury czasowe:

VII w. p. n. e. – starożytność

476->529->802->826-853->966->1158->1179-1215->1364->1450->1564->1578->1642->1740->1773->1795->1807->1875-?1830->1863->1867->1873->1905->1914->1918->1932->1939->1945->1956->1961->1970->1973->1978->1980->1989

Histografia:

• Hugo Kołłątaj „Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta II” 1750-1764

• Jan Śniadecki „O Koperniku” 1802, „Żywot literacki Hugo Kołłątaja” 1814

• B. F. Trentowski „Chowanna czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności, wychowanie, nauki i oświaty. Słowem wykształcenie naszej młodzieży” 1842

• Ewaryst Estkowski „Szkołą Polska” 1849

• Antonii Karbowiak „Dzieje wychowania i szkół w Polsce w wiekach średnich” 1898

• Stanisław Kot „Historia wychowania” t1, t2 warszawa 1996

• Czasopismo naukowe „Przegląd Historyczno-Oświatowy”; „Rozprawy z dziejów oświaty”

Erudycja – nauczanie, wykształcenie. Gruntowna i rozległa wiedza, oczytanie

Etos – zespół wartości będących podstawą różnych form, wzorców zachowania się, system wartości jednostki

Założenia i cele historii wychowania:

• Przekazywanie usystematyzowanej wiedzy z zakresu organizacji wychowania, rozwoju szkolnictwa i myśli pedagogicznej od starożytności po wiek XX

• Ukazanie jak warunki danej epoki historycznej wpływały na tworzącą się teorię pedagogiczną i rozwój instytucji kształcących i wychowawczych

• Zaznajomienie się z zagadnieniami podagogicznymi przez ukazanie społecznej funkcji zawodu nauczyciela oraz rozwoju instytucji kształcących nauczycieli

TEMAT2:

Sparta i Ateny – porównanie

Ateny i Sparta były najpotężniejszymi polis greckimi. Każde z nich różnił ustrój polityczny i społeczny.

Sparta

Sparta leżała w Lakonii, krainie zasiedlonej już w okresie mykeńskim. Dynamiczny rozwój tego obszaru nastąpił w X wieku p.n.e. powstały stałe osady, które utworzyły polis. Sparta założona została przez plemiona doryckie. Na czele państwa spartańskiego stało dwóch królów. Do ich uprawnień należało sprawowanie funkcji religijnych, mieli także uprawnienia sędziowskie w sprawach dotyczących adopcji, podziału majątku i spadków. Jeden z królów dowodził armią w czasie wojny, podczas gdy drugi pozostawał w mieście pilnując porządku. Najważniejsze decyzje państwowe zapadały na posiedzeniach Rady Starszych (Geruzja). Funkcjonowało także Zgromadzenie Ludowe, składające się z dorosłych obywateli Sparty.

Społeczeństwo dzieliło się na trzy grupy, które zróżnicowano za względu na posiadany majątek i pochodzenie. Pełnoprawnymi obywatelami byli mężczyźni, którzy po ukończeniu 30 lat otrzymywali pełnię praw. Ich podstawowym obowiązkiem była służba wojskowa. Już chłopcy w wieku siedmiu lat musieli opuścić dom rodzinny i przenosili się do koszar. Tu wychowywani byli w surowej dyscyplinie, spędzając większość czasu na ćwiczeniach wojskowych. Odżywiali się bardzo skromnie. O tym co się stanie z dziećmi decydowali nie rodzice, ale Rada Starszych. W wychowaniu spartańskim nie dbano bynajmniej o zapewnienie równowagi między rozwojem umysłu i ciała, jak to miało miejsce w przypadku ateńskiego wychowania. Zadaniem obywateli było zapewnić bezpieczeństwo państwu. Tu nie była ważna jednostka ale ogół.

Mieszkańcy ziem podbitych byli traktowani jako niewolnicy, nie mieli żadnych praw. Bardzo zbliżoną pozycję posiadali heloci, czyli spartańscy chłopi. Stanowili 50% ludności Sparty. Byli własnością państwa, nie mieli żadnych praw obywatelskich, nie wolno im było opuszczać uprawianej ziemi. Obok spartiatów i helotów polis zamieszkiwali periojkowie, zajmujący się handlem. Aby zapobiec wybuchom buntów tych najniższych warstw w Sparcie rozbudowano wojskową organizację, która miała zapewniać nie tylko zwycięstwo w konfliktach militarnych, ale także i spokój wewnątrz państwa.

Spartański ustrój był prototypem państwa totalitarnego. W takim państwie nie liczył się obywatel. Zadaniem państwa była kontrola nad jego życiem. Władca narzucał sposób myślenia swoim poddanym. Było to o tyle łatwiejsze, że nie posiadali żadnych praw, nie mogąc w ten sposób walczyć o swoje racje. Państwo i jego instytucje były obecne we wszystkich dziedzinach życia obywateli.

371 r. p.n.e. przyniósł Sparcie porażkę w walce z Tebami. Ten moment wykorzystali heloci, którzy utworzyli własne państwo. Sparta istniała jeszcze jakiś czas, ale to już nie było to samo polis, ze swoją silną i niepokonaną armia. W odróżnieniu od Aten nie pozostawiła po sobie żadnych zabytków architektonicznych, literatury i osiągnięć naukowych.

Ateny

Ateny leżały na terenie Attyki, gdzie około X-IX wieku p.n.e. osady zjednoczyły się, tworząc jedno polis. W najwcześniejszym okresie Ateny były rządzone przez królów. Później ich funkcje przejęli archonci. Najważniejszy wpływ na podejmowane decyzje polityczne miała arystokracja. Prawa obywatelskie posiadali tylko pełnoletni mężczyźni, arystokraci. Kobiety i niewolnicy żadnych praw nie mieli. Nie była to więc demokracja w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. Ale to właśnie tu w starożytnych Atenach narodziły się podwaliny tego ustroju politycznego, który będzie modyfikowany przez następne lata.

W 594 r. p.n.e. Solon zaproponował pewne zmiany. Długi drobnych właścicieli zostały umorzone (zakazał także niewoli za długi). Obywatele Aten zostali podzieleni na cztery grupy w zależności od uzyskiwanego majątku. Ci, którzy weszli w skład dwóch pierwszych grup mogli kandydować na stanowiska archontów. Mieli ponadto obowiązek konnej służby w wojsku. Członkowie pozostałych grup nie piastowali urzędów państwowych, i w mniejszym stopniu mogli wpływać na politykę ateńską. Nad ustrojem państwa miał czuwać Areopag. Reformy Solona wywołały sprzeciw ze strony arystokracji. Ale też nie zaspokoiły potrzeb najniższych warstw społeczeństwa. Niewątpliwie jednak ustrój Aten był bardziej przyjazny dla obywatela niż spartański.

Sztuka, która się w Atenach rozwinęła, stworzyła podwaliny pod całą kulturę europejską. To tutaj tworzył jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy starożytności - Fidiasz, twórca posągu Ateny i Posagu olimpijskiego Zeusa. To tu narodził się teatr i tworzyli najwybitniejszy tragicy i komicy starożytni. Tu w końcu zrodziła się filozofia. Tworzyli Sokrates, Platon czy Arystoteles. Do ich dzieł odwoływali się późniejsi europejscy filozofowie. W Atenach stworzono pierwszą szkołę dla filozofów - Akademię.

TEMAT 3 : OSIĄGNIĘCIA ŚREDNIOWIECZA W ZAKRESIE ORGANIZACJI SZKOLNICTWA I ROZWOJU MYŚLI PEDAGODICZNEJ.

Vw.(76) – I połowa XVw

476r. n. e. – upadek Cesarstwa Zachodnio rzymskiego

Rozkwit – X, XI, XII schyłek – XIV, XV

Powstanie Zakonu Benedyktynów – ok 529r, Szkoły Klasztorne

802r.n.e. – cesarz Karol Wielki(renesans karoliński) – nakazała wysyłanie chłopców do szkół kościelnych

826, 853(nakaz zakładania szkół parafialnych – papież Leon IV) – nakaz zakładania szkół przykatedralnych

966r – chrzest Polski(rozpoczęcie procesu chrystianizacji)

1158 – otwarcie uniwersytety

1179 – 1215 – obrady soboru laterańskiego(decyzja o ustaleniu materialnych podstaw szkolnictwa)

1364 – dyplom fundacyjny uniwersytetu w Krakowie (Kazimierz Wielki)

1397 – wydziała teologiczny na Uniwersytecie Jagiellońskim

1400 - Władysław Jagiełło – dyplom odnowienia uniwersytety w Krakowie

Kościół katolicki przejął naukę 7 sztuk wyzwolonych

• TRIVIUM:

  • Gramatyka

  • Retoryka(uczono styli, układanie ksiąg)

  • Dialektyka – logika

• QUADRIVIUM:

  • Arytmetyka

  • Geometria

  • Astronomia

  • Muzyka

Był to swoisty program nauczania w szkołach

Przyjął filozofię Arystotelesa -> pomost od starożytności do średniowiecza

Druidzi – celtyccy pogańscy kapłani nawróceni na chrześcijaństwo

W szkołach klasztornych uczono 7 sztuk wyzwolonych, pisania, czytania, matematyki

Założycielem benedyktynów był św. Benedykt z Nursji (ok. 480-453)

529 r.n.e. – założył pierwszy w Europie klasztor benedyktynów na Monte Cassino w Italii

„Ora et labora” – módl się i pracuj

Wychowanie przez modlitwę, naukę i pracę

Stworzyli kryptoria w klasztorach, prowadzili kroniki, byli znakomitymi kopistami

Zakładali szkoły klasztorne dla kształcenia zakonników (szkoły wewnętrzne lub zamknięte), z czasem przyjmowali świeckich(zewnętrzne lub otwarte)

Oblaci – Bogu poświęceni (chłopiec oddany do klasztory, mieli 8,9 lat, decyzja należała do rodziców)

Ekstrameucze – uczniowie świeccy

Utrzymywali własne biblioteki, przyczynili się do przekazania i utrwalenia osiągnięć starożytności.

Szkoła klasztorna trwała 7 lat, uczono po łacinie, zakres obejmował 7 sztuk wyzwolonych

Zakonnicy to byli ludzie wykształceni, klasztor był ośrodkiem postępu i cywilizacji

Znane szkoły:

• W Tours

• W Chartres pod Paryżem

• W Sant Gallen w Szwajcarii

• W Fuldzie nam Wezerą

• W Polce w Tyńcu koło Krakowa

Działalność Karola Wielkiego (768-814)

• Jego stolica: Aknizgram( dzisiaj Aachen, Niemcy), tam otworzył szkołę pałacową

• Szkołę zorganizowali: Piotr z Pizy, Paulin z Akwinu, Paweł Diakon i ???

• Przyjęła nazwę Akademii, uczył się cesarz, jego rodzina, dworzanie, uczyli się 7 sztuk wyzwolonych

• 797 – zarządzenie, żeby na wsiach i w miastach zakładać szkoły i uczyć chętnych chłopców

• 780r – powszechny system Oświaty

• W 802r – kazał aby każdy ojciec posłał swoich synów do szkoły, szczytowe osiągnięcia oświatowe Karola Wielkiego

Kontynuatorami Karola Wielkiego był cesarz Lotariusz I i Alfred Wielki

• W 826r papież Eugeniusz II wydał polecenie biskupom otwarcia szkoły w każdej diecezji

• W 853r papież Leon IV nakazał otwarcie szkoły w każdej parafii

Dobory Laterańskie III i IV (1179, 1215) określiły podstawy materialne utrzymania szkół i miały zasadnicze znaczenie dla dalszego rozwoju szkół katedralnych, kolegiackich, parafialnych i zakonnych (tam była siedziba papieży, na wzgórzu Laterańskim)

• 966 chrzest Polski(I biskupstwo w Poznaniu)

• 1000 – metropolia gnieźnieńska oraz nowe biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu

• 1919 – Piłsudski zarządził obowiązek szkolny

• Dalszy rozwój sieci biskupstw i organizacja parafii oraz ośrodków zakonnych: benedyktynów. Cystersów, dominikanów, franciszkanów

• „Szkoły klasztorne były wzorem urządzenia szkół katedralnych i kolegiackich. Do nas przychodzą te urządzenia w gotowej już formie” (prof. Antonii Karbowiak)

• Szkołą klasztorną kierował magister scholarum

• Armanius – bibliotekarz klasztorny, pełnił także obowiązki kantera??

• Uczniowie podlegali władzy scholastyka. On decydował o przyjęciu do szkoły, układał plan nauki, egzaminował

• Uczono w języku łacińskim

• Gramatyka była najważniejsza

TRIVIUM – stanowiło niższy szczebel kształcenie i prowadziło do QUQDRIVIUM

• Arytmetyka – obliczanie kalendarza kościelnego

• Geometria – nauka pomiaru ziemi

• Astronomia – uczono tego co potrzebne do zrozumienia kalendarza

W szkołach średniowiecznych stosowano karę cielesną

W Polsce w końcu XII w było 7 szkół katedralnych: Kraków, Poznań, Gniezno, Kołobrzeg, Wrocław, Włocławek, Płock

Na przełomie XIV/XVw. W Polsce żyło 3,5 mln ludności, liczba szkół: 250, a 100 lat później 640

Śląsk , Małopolska, Wielkopolska -> tam najwięcej szkół

4 stany społeczne w średniowiecznej Europie:

• Duchowy

• Rycerski

• Mieszczański

• Chłopski

Każdy stan organizował wychowanie według własnych możliwości i potrzeb

1. Stan otwarty , szkoły klasztorne, katedralne

2. Miejscem wychowania był dwór, paź(7rz), giermek (12-14r.z), pasowanie na rycerza ok 21r.z

oddawanie na dwór kobiety były uczone etykiety dworskiej

7 cnót rycerskich: jazda konna, pływanie, rzut oszczepem, szermierka, myślistwo, gra w warcaby, śpiewanie

Kodeks rycerski:

• „Bogu duszę, życie królowi, serce damom, sobie sławę ziemską

3. Przygotowanie do rzemiosła: ucznia (terminator), (3 etapy); czeladnika(towarzysza); mistrza

Rola cechu: przygotowanie zawodowe pod kontrolą cechów, w Europie dominowało (XII-XIX w)

• „statuty cechowe, cech spełniał rolę opiekuna swoich członków, wzorowany był na wielkiej rodzinie, cechy przestrzegały religijno – moralnego życia swoich członków na podłożu cechów wytworzyły się typu kultury mieszczańskiej”(S.J. Możdżeń)

Organizacja i rozwój uniwersytetów:

• Uniwersytet(łac. Uniwersitas – powszechność, całość). Właściwa nazwa tych szkół brzmiała Studium Generale, oznaczała szkołę publiczną, w której i mistrz i student zewsząd mogą być przyjęci. (st. Kot)

• Pierwszy uniwersytet w Bolonii 1158r

• Organizacja wszystkich uniwersytetów była podobna

• Miały 4 wydziały zwane fakultetami: wydział niższych sztuk wyzwolonych, teologii(najważniejszy), prawo, medycyny

• Przyjmowano młodzież męską w wieku 14-15 lat (kobiety dopiero w XIX wieku)

• Stopnie studenta: bakałarz, magister, doktor

• 2 typy uniwersytetów:

  • Boloński(dominacja wydziału prawa, władza należała do studentów

  • Paryski(wydział teologiczny , władza w rękach profesorów

Oraz mieszany (prawo+teologia)

• Studenci : nacje, beami, otrzęsiny

Uniwersytety : Oksford, Cambridge, Padwa, Siena, Neapol, Kraków, Rzym, Perugia, Tulura, Montpellier, Awinion, Praga

• W XVw. Było już 82 uniwersytety

• 12.05.1364 – Akademia Krakowska(nie było wydziału teologicznego)

• 1397 – za sprawą Królowej Jadwigi otwarto wydział teologiczny.

TEMAT 4: SZKOLNICTWO I MYŚL PEDAGODCZNA W OKRESIE RENESANSU W EUROPIE ZACHODZNIEJ O W POLSCE

XIV/XV w – początkiem jest Południe Europy

Renesans odrodzenie, humanizm, trwał ok. 2 stulecia.

Rozkwit: połowa XVw – koniec XVIw

XV/XVI w – rozkwit renesansu w Polsce

Złoty Wiek: panowanie Zygmunta Starego oraz Zygmunta Augusta

Do XVII w w Polsce

1450 – wynalezienie druku przez Gutenberga => początek renesansu

1617 – reformacja w Niemczech/ ruch religijny zwany reformacją/ rozwój szkolnictwa protestanckiego; luteranie zaczęli zakładać szkoły / szkoły luterańskie, kalwińskie

1534 – 1540 – powstanie zakonu towarzystwa Jezusowego = Zakon Jezuitów

1534r. – założenie zakonu

1540r. – zatwierdzenie Zakonu

1545 – 1563r. – obrady Soboru Trydenckiego, Kontrreformacja – działalność która miała osłabić działania reformacji

Jezuici zostali poproszeni o podjęcie misji edukacyjnej

1564r. – Jezuici zakładają szkoły w Polsce (I w Braniewie)

1578 – Wilno / Jezuici otwierają Akademię

1579 – rektor ks. Piotr Skarga, Akademia staje się Uniwersytetem

Geneza epoki XIV/XVw.

• Głębokie zmiany gospodarcze / rozwój manufaktur; rozwój miast, handlu, OŻYWIENIE GOSPODARCZE

• Wielkie odkrycia geograficzne: Kolumb, Vasco da Gama, Americo Vespuci

• Poglądy na ówczesny świat zmieniły się

• Kolebką renesansu były miasta włoskie: Florencja, Wenecja, Mediolan, Padwa, Siena, Bolonia, Rzym

• Awans społeczny mieszczaństwa – bogacenie się, wtórzenie nowego kapitału, dążenie do osiągnięcia władzy

• Rozwija się idea mecenatu – zatrudnianie artystów, dzieła na zamówienie, chęć upamiętnienia siebie, rodziny.

• Mecenas = sponsor

• Renesans fascynował się Antykiem; odrodzenie epoki starożytnej

• Odwrócono się od średniowiecznej ascezy (umartwiania się)

• Humanizm – człowiek w centrum(w średniowieczu : teoretyzm), ruch umysłowy

• Antropocentryzm – człowiek w centrum zainteresowania nauki, sztuki, filozofii, literatury

Kultura

• Leonardo da Vinci, Rafael Santi, Michał Anioł Buonarotti

• W pisarstwie dwa nurty

  1. Kosmopolityzm(łaciński) – Erazm z Rotterdamu – dominacja

  2. Narodowy ( w języku ojczystym) – Dante Alignierii, Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, William Shakespeare

• Pytanie kultury renesansu: „Jak wychować człowieka, wedle jakich metod, do jakich celów”

• Ideał wychowania w kulturze antycznej:

  • Człowiek wszechstronnie wychowany

  • Kalokagathii(harmonia piękna i dobra)

  • Człowiek zdrowy, dbałość o ciało

Szkoły pałacowe

• Np. w Mantni, którą prowadził Vittorino de Felte(mecenas: książę Gonzagi)

• Szkołę nazywano: Casa Giocasa – „Dom Radości”, dla chłopców i dziewcząt

• Trwała 14 lat

• Szkoły pałacowe zawsze zależne od fundatora = mecenasa

Erazm z Rotterdamu: „Rozmowy potoczne”; „Zasady dobrego wychowania”; „O sposobie studiów”; „Pochwała głupoty” – krytyka nauczania w szkołach kościelnych

• Erazm podjął problem wychowania dziewcząt

• „Wpływ Erazma z Rotterdamu na kształtowanie się kultury humanistycznej w Europie był bardzo duży i wielostronny(…)” St. Litak

Michael Montaigne – zwolennik indywidualizmu

• „Eseje” – problemy polityczne, edukacyjne

• Zwolennik wyjazdu na studia zagraniczne,

• Przeciwnik nauki pamięciowej

• Uważał że wiedza jest względna, uczeń powinien sam dochodzić do prawdy

Piotr Paweł Vergenio (1370-1444)

• „ O szlachetnych obyczajach i studiach wyzwolonych”

• Nauczanie elementarne w języku ojczystym, wszechstronne nauczanie, nauka rzemiosła, wychowanie fizyczne łączy się z wychowaniem wojskowym

Tomasz Morus(1478-1535) (święty)

• „Utopia”

• Powszechna edukacja

• Kształcenie dorosłych

• Nauczanie elementarne w języku ojczystym

• Obowiązek pracy wszystkich ludzi

• Zwolennik kształcenia kobiet

• „subdyscyplina pedagogiczna, którą zajmuję się edukacja ludzi dorosłych jest andragogika”

• Wszechstronne, harmonijne wychowanie: umysłowe, moralne, fizyczne

Jan Ludwik Veves (1492-1540)

• „Przeciwko pseudodialektyka”

• „O podawaniu umiejętności” (= „O naukach”)

• „ O duszy i życiu”

• Poruszył problem upowszechnienia oświaty,

• Sformułował istotę i pojęcie szkoły elementarnej, którą nazwał gminną,

• szkoła w miejscu rodzinnym, różnorodność uzdolnień,

• metody nauczania i wychowania zgodne z naturą dziecka,

• okres próby w szkole

• spotkania nauczycieli 4 razy w roku

• był za kształceniem dziewcząt

• doceniała wagę wychowania środowiska rodzinnego i szkolnego

• „Dom wychowuje, szkoła kształci”

• Szkoła to miejsce gdzie rodzi się i wzrasta mądrość

Wpływ reformacji na szkolnictwo

Marcin Luter

• Przetłumaczył Biblię na język niemiecki

• Reforma Kościoła

• Rozwinęło się luterańskie parafialne szkolnictwo

• Luterani – wyznawcy Lutera

Filip Melanchtan

• Zwolennik Lutera

• Zreformowała szkolnictwo średnie w duchu humanizmu

• „Wychowawca Niemiec” – przydomek

Jan Strum

• Luteranin, opracowała koncepcję humanistycznego gimnazjum

• 1538r – „O dobrym urządzeniu szkół”

• 2+4+4 – gimnazjum klasyczne 10lat

• Gimnazjum Struma = wzór humanistycznej szkoły średniej

• Od ateńskich gimnazjonów (boiska)

POLSKA

Szymon Marycjusz, Andrzej Frycz Modrzewski

1. Szymon Marycjusz

• Ukończył Akademię Krakowską

• Potrzeba przygotowania młodzieży do pracy dla RP

• Wykształcenie dla dzieci plebskich

2. Sebastian Petrycy

• Lekarz, tłumacz dzieł Arystotelesa

• Wychowanie moralne fizyczne i umysłowe

• Uważał że szkoły powinny podlegać władzy państwowej

• Wychowanie kobiet - NIE!

3. Erazm Glicener

• Pierwsza książka o wychowaniu dzieci, po polsku: „Książki o wychowaniu dzieci”

4. Andrzej Frycz Modrzewski(1503-1572)

• Najznakomitszy myśliciel w Polsce i Europie

• Doradca Zygmunta Augusta

• Traktat: „O karze za mężobójstwo” – jednolity kodeks karny dla każdego stanu

• „O poprawie Rzeczypospolitej” – w łacinie, V ksiąg: „O obyczajach”; „O prawach”; „O wojnie”; „O Kościele”; „ O Szkole”

• Przedstawił wzorowe państwo wczesnokapitalistyczne; jego potrzeby w zakresie obyczajów; praw, organizacji wojny, Kościoła i szkoły

• „wszystkie sprawy RP zawierają się jak sądzę w 3 rzeczach i jeśli one składanie będą ustanowione…(…), dobrze ustanowione będzie i państwo. Z tych zaś trzech rzeczy pierwsza tyczy się rządzenia obywatelskiem stowarzyszeniem się ludziom bronienia go i zachowania w porządku druga – czystej i nieskalanej czci Boga nieśmiertelnego; trzecia – słusznego wychowania i wykształcenia młodzieży” („ O obyczajach”)

• Wzorowy rząd, odpowiedzialna polityka państwa

• Służba dla dobra publicznego

• Wychowanie religijne, mądre, odpowiedzialne

• W księdze „O szkole” wypowiedział się na temat wychowania, szkoły i godności stanu nauczycielskiego

Szkolnictwo różnowiercze w Polsce – wprowadzone przez protestantów

• Najwcześniej powstały szkoły luterańskie, były to gimnazja: w Elblągu (1535); Gdański(1558); Toruniu (1568); nazywały się gimnazjami humanistycznymi

• Szkoły kalwińskie, gimnazjum w Pińczowie 1551r – rozwój szkoły po objęciu kierownictwa przez Piotra Stratoriusa

• Nauka 4 lata, gramatyka, łacina, dialektyka, retoryka, język grecki, dzieła klasyków, muzyka, śpiew

• Dodatkowe 2 lata – gimnazjum akademickie

• Kalwini utrzymali szkoły w Krakowie, Wilnie i Kiejdanach

• Rzeczypospolita obojga narodów była państwem bardzo tolerancyjnym wobec różnych religii: „Kraj bez stosów”

Szkoły jezuickie JEZUICI

• Założycielem był Hiszpan: św Ignacy Loyda

• Zakon został zatwierdzony przez papieża Pawła III w 1540

• Socjetas Jezus – Towarzystwo Jezusowe

• Byli zakonem nauczającym

• 1551 – otwarcie Collegium Romanum w Rzymie (tam kształcono przyszłych nauczycieli)

• Kolegia jezuickie składały się z 5 lub 6 klas, gruntowała znajomość gramatyki łacińskiej, retoryka, filozofia, nauka katechizmu, w pewnym zakresie logika, matematyka, geografia

• Sobór tydencki zwołany przez papieża Pawła III w 1545 trwał 18 lat, poproszono jezuitów by zajęli się organizacją szkół

• Nie nazwali jej gimnazjum(Ale była to szkoła protestancka, wiec mogli ją tak nazwać)

• „Ratio Studiotum” – 1599

• „Plan i urządzenie Towarzystwa Jezusowego”(obowiązywał we wszystkich szkołach, ujednolicił szkoły)

Wzorowa organizacja i urządzanie szkół u jezuitów

• Powstają KONWIKTY – miejsca, domy w których przebywali zamiejscowo uczniowie(internat, akademik)

• Opracowali system kształcenia nauczycielu

• Proces przygotowania nauczycielu trwał do 18 lat, tylko osoby duchowne, wysoki poziom kształcenia

• Zakładali szkoły w całej Europie; w połowie XVIIw. Istniało ponad 600 kolegiów, 100lat później blisko 1500

• Do Polski jezuitów s[prowadził kardynał Stanisław Hozjusz w 1564

• Pierwszą siedzibą było Braniewo

• Następne szkoły: Pułtuck, Wilno, Poznań, Kraków, Sandomierz

• 1578 – otworzyli w Wilnie Akademię( rok później uniwersytet)

• W połowie XVIIw. Funkcjonowało w RP ponad 60 szkół

• W okresie blisko 200 lat szkoły jezuickie spełniły znacząca rolę w upowszechnianiu katolickich szkół świeckich

• Działalność szkolną(blisko 200-letnią) jezuitów dzielimy na 3 okresy:

1. II połowa XVIw do I połowy XVII ok 100lat

2. II połowa XVII do I połowy XVIII - okres stagnacji, zastoju, upadku szkół jezuickich, brak zmian w programie nauczania

3. Lata 30’ XVIII do likwidacji(kasaty) zakonu jezuitów - 1773 – okres próby naprawy, zreformowania kolegiów jezuickich

• 1773 – kasata jezuitów przez papieża Klemensa XIV

• Majątki i szkoły jezuickie w Polsce zaczęła przejmować Komisja Edukacji Narodowej

• Reaktywacja zakonu nastąpiła po kilkudziesięciu latach – 1814 przez Piusa VII i istnieje do dzisiaj i także zajmuje się nauką

TEMAT 5: MYŚL PEDAGOGICZNA W POCZĄTKACJ CZASÓW NOWOŻYTNYCH

1582 – ur Jan Amos Komeński

1605-1620 – F. Bacon „Postęp wiedzy”, „Novum Organum”

1621 – zakon pijarów – powstanie, Sw Józef Kalasancjusz

1630 – Collegium Nazarenum

1637 – Kartezjusz „Rozprawa o metodzie”

1693 – John Locke „Myśl o wychowaniu”

Na przełomie XVI/XVII zmiany w życiu umysłowym, gospodarczym, kulturze

• Rozwój mechaniki, tkactwa, górnictwa, metalurgii, rozwój europejskiego rzemiosła, dalszy rozwój miast

• Tworzenie się potęg kolonialnych (Anglia, Hiszpania, Francja, Portugalia, Niderlandy) = nowe rynki zbytu

• Wzrasta zainteresowanie naukami matematyczno-przyrodniczymi, a także: medycyną, geografią, ekonomią, językami nowożytnymi(francuski, hiszpański)

• Rozwój gospodarki, następuje ogólna poprawa poziomu życia

• Dalszy rozwój szkolnictwa jezuickiego, dynamiczny wzrost liczby kolegiów jezuickich w Europie Zachodniej

Na tworzącą się myśl pedagogiczną miała wpływ

• Angielska filozofia sensualistyczna

• Francuska filozofia racjonalistyczna

Franciszek Bacon(1561-1626) autor prac :”Postęp wiedzy” i „Novum Organum”

• Celem nauki jest poznanie i rozwój wiedzy przyrodniczej przy pomocy której spodziewano się zaspokoić potrzeby życia codziennego

• Krytykował istniejący system szkolny, postulował konieczność nowego programu nauczania opartego na doświadczeniu: OBSERWACJI ZJAWISK ŚWIATA PRZYRODY

• Metoda naukowa opierała się na gromadzeniu doświadczeń, obserwacji i budowaniu w oparciu o nie, przy pomocy indukcji – uogólnień

• Konieczność rozdziału religii od nauki; religia czerpie swą wiedzę z objawienia, opiera się na wierze. Nauka opiera się na eksperymencie i indukcji

• Oddzielił naukę opartą na metodologii empiryzmu od teologii

Wpływ poglądów F. Bacona na dydaktykę szkolną:

• Metoda poglądowości, moce naukowe, mapy, globusy, gabinety i przyrządy do przeprowadzania doświadczeń, ogrody botaniczne

• Wzbudzenie ciekawości i zainteresowania uczniów, uczenie samodzielności i aktywności

Kartezjusz(1596 – 1650) – „Rozprawa o metodzie”(relacja między szkołą a uczniem)

• Opracował teorię poznania opartą na samowiedzy

• Cogito ergo sum – myślę więc jestem

• Methoda(gr) – droga, sposób

• Logos – rozum wiedza

• Metodologia – droga logicznego rozumowania badawczego

• Ustalił 4 reguły którymi powinien kierować się umysł ludzki w dochodzeniu do prawdy

1. Nie uznawać żadnej rzeczy za prawdziwą dopóki nie przekonamy się całą pewnością że tak jest

2. Dzielić każdy trudny problem na ile tylko można mniejsze części i ile wymaga jego całkowite rozwiązanie

3. W postępowaniu badawczym zaczynać od rzeczy najprostszych i stopniowo przechodzić do bardziej złożonych

4. Za każdym razem sprowadzać swoje postępowanie by uzyskać pewność, że nic nie zostało pominięte

PROBLEM - pytanie lub zespół pytań na które odpowiedzi ma udzielić podjęte przez nas badanie naukowe

PROBLEM GŁÓWNY – jest najczęściej przedstawiany w dużym stopniu ogólności nie możemy go rozwiązać wprost, od razu

• W pracy szkolnej wskazał na dobrą metodę tzn, taką która gwarantuje pozytywne rezultaty

• Nauczyciel powinien dostosować metodę do uzdolnień indywidualnych możliwości i zainteresowań uczniów

• Wiedza w zakresie danego przedmiotu powinna być uporządkowana zrozumiała przez uczniów, wyłożona w jasny sposób

• Opowiedziała się za wdrażaniem uczniów do samodzielnego myślenia

• Był za łagodnym traktowaniem uczniów

Jan Amos Komeński(1592 – 1670) - nie był Polakiem

• Należał do Braci Czeskich

• „Orbis Pictus”, „Wielka Dydaktyka”; „Drzwi języków otworzone”; „Informatorium szkoły macierzystej”(kobieta oczekująca dziecko??)

• W Polsce przebywał w 1628 – 1656, głównie w Lesznie

• bracia Czescy założyli szkołę w Lesznie i Sierakowie

System wychowania Jana Komeńskiego

• okres wczesnego dzieciństwa 0 – 6 lat -> szkoła macierzyńska -> wychowawcą jest matka(uczy go jest mu najbliższa)

• okres chłopięcy 6 – 12 lat -> szkoła języka ojczystego(elementarna) -> powinna być powszednia (także dla osób upośledzonych i kobiet

• okres młodzieńczy 12 – 18 lat -> szkoła języka łacińskiego (gimnazjum)

• okres męskości 18 – 24 ->akademia

system ten opisał w dziele „Wielka Dydaktyka”

program ogólnokształcący na wysokim poziome (ekonomia, geografia, przyroda, nauki moralne) w szkołach elementarnych

w szkołach języka łacińskiego ten sam program co w elementarnych lecz rozszerzony, szkoła języka łacińskiego nie dla wszystkich tylko dla zdolniejszych

Idea powszechności szkoły elementarnej

• Szkoła dla wszystkich dzieci z miast i wsi bogatych i biednych, szlachetnie urodzonych i niskiego pochodzenia

• Uzasadnieniu powszechności szkoły oparł na argumentacji głęboko religijnej

• Wspomniał o potrzebie uczenia dzięki upośledzonych(„tym które głupim zwą”)

• Wskazała na potrzebę kształcenia dziewcząt

• Nowatorski program nauczania(czytanie i pisanie w języku ojczystym, rachunki, wiadomości z zakresu geografii, przyrody, kosmografii, religia śpiew, nauka moralna rysunki wiadomości o rzemiosłach

Nowatorstwo metodyczne Jana Amosa Komeńskiego

• W nauczaniu opowiedział się za pierwszeństwem metody poglądowej

• Sformułował 9 zasad dydaktycznych, które ściśle wyprowadził ze świata natury, logiki i porządku jaki występuje w naturze

• W każdym państwie powinny istnieć szkoły wszystkich szczebli od elementarnych po akademickie

• Myśl pedagogiczna Komeńskiego była nowatorska zarówno w odniesieniu do wychowania jak i procesu kształcenia

• Jan Amos Komeński zmarł w 1672 roku w Narden koło Amsterdamu

John Locke (1632-1704), angielski myśliciel, filozof, lekarz, pedagog

• Znane dzieła :Listy o tolerancji”; „rozprawa o rządzie”; „Badania nad rozumem ludzkim”; „Myśli o wychowaniu”;

• Uważał że nie ,ma żadnych wrodzonych pojęć, człowiek przychodzi na świat a jego umysł jest jak „tabula rasa”, którą dopiero zapiszą wrażenia życiowe

• Poznanie rodzi się przez doświadczenia, które mogą być albo zmysłowymi wrażeniami przedmiotów świata zewnętrznego, albo spostrzeganiem wewnętrznym przez refleksją (zmysł wewnętrzny)

• „Myśli o wychowaniu” zawierają poglądy J. Locke’a na temat wychowania fizycznego, moralnego i umysłowego

Wychowanie fizyczne oparł na hartowaniu, „Mens sana in corpore sano” z łac., zdrowy duch w zdrowym ciele

• Wychowanie moralne oparł na zasadzie honoru, potępia kłamstwo, kary fizyczne, wywyższanie się ponad innych

• „z wszystkich pobudek zdolnych wzruszyć duszę rozumną, nie ma potężniejszych nad honor i niesławę, gdy już się jesy skłonnym do wrażliwości na nie. Jeśli więć możecie tchnąć w dzieci miłość dobrej opinii reputacji i uczynić je wrażliwymi na wstyd i hańbę z tą chwila wszczepiliście w ich duszę czynnik który je stale prowadzić będzie ku dobremu” J. Locke

• Wychowanie umysłowe oparł na praktycznej użyteczności(arytmetyka, geometria, kosmografia, geografia, prawo, języki nowożytne, zagadnienia z zakresu ekonomii, nauki moralne, roboty ręczne, nauka rzemiosła.

• „Myśli o wychowaniu” przetłumaczono w 1781 roku na język polski (pijarzy)

TEMAT 6: OŚWIATA I SZKOLNICTWO W POLSCE NA PRZEŁOWMIE XVII/XVIIIw.

Cezury czasowe:

1642 -> 1700 -> 1740 -> 1753-1756 -> 1764 -> 1765 ->1772 -> 1773

Na przełomie XVII/XVIII wieku Polska znajdowała się w głębokim kryzysie

• Upadek wszystkich dziedzin życia, zniszczenie kraju w wyniki wojen tatarskich, kozackich i potopu szwedzkiego

• Zmalała liczba mieszkańców, nastąpił upadek miast

• Zacofana wieś, prymitywne rolnictwo, ciemnota i ubóstwo chłopów

• Wysoka i uprzywilejowana pozycja magnaterii bogactwo i egoizm

Upadek życia umysłowego i niski poziom szkolnictwa

• Wiara w zabobony, konserwatyzm, sarmatyzm, fanatyzm, odwrócenie się od języka ojczystego na rzecz łaciny, j. niemieckiego, j. francuskiego

• Wysoki poziom analfabetyzmu, zwłaszcza wśród mieszczaństwa i chłopstwa (wśród chłopów analfabetyzm był niemal zupełny)

• Obniżenie poziomu nauczania w kolegiach jezuickich

• Akademia Karkowska oraz uniwersytety jezuickie w Wilnie i Lwowie koncentrowały się wokół scholastyki, brak orientacji na filozofie nowożytną

• Głęboki upadek i niski poziom dydaktyki i materialny szkolnictwa parafialnego

Hugo Kołłątaj w pracy „Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III (1750-1764)” tak napisał o edukacji krajowej:

• „szkolna edukacja poszła w pośmiewisko, trzeba było wyszedłszy na świat i odżałowawszy straconego czasu „Ćwiczyć się na nowo wedle losu i powołania swego aby przecie co umieć”

• W roku 1642 król Władysław IV sprowadziła do Polski zakon pijarów, który założył w Rzymie w 1617 roku św. Józef Kalasancjusz

• Pijarzy założyli w Rzymie w 1630 roku Collegium Nazarenum szkołę na poziomie elementarny, i średnim, która z czasem stała się szkołą elitarną

• Pijarzy byli zakonem nauczającym, myślą wiodącą ich działalności oświatowej była „pobożność i nauka”(łac. Pietas et litterae)

• Pijarzy – Zgromadzenie Szkół Pobożnych (łac. Scholarum Piarum)

Działalność pedagogiczna Stanisława Konarskiego (1700-1773)

• Zarys biografii

• Studia w Collegium Nazarenum w Rzymie

• Założenie Collegium Nobilium w Warszawie w 1740r

• Program dydaktyczno – wychowawczy Collegium Nobilium

• Nauka trwałą 8 lat było 5 klas , klasa II, IV i V trwały po2 lata

• Program: łacina, język polski, j. niemiecki, j. francuski, historia, geografia, matematyka, fizyka, nowożytna filozofia

• Ponadto nauka musztry wojskowej, tańca gimnastyki jazdy konnej, w szkole był teatr

Program wychowania: „Bóg – Ojczyzna – Cnota”. Dobry obywatel i uczciwy człowiek

• W klasie retoryki 200 tematów, na które uczniowie przygotowali mowy

• Dotyczyły między innymi takich zagadnień jak: wychowanie i szkolnictwo, religia, sejm, król, sądownictwo, przekupstwo magnatów, skarb państwa, chłopi, wojsko

• Organizowany był także 2 letni kurs prawa cywilnego i prawa międzynarodowego na poziomie wyższym

• Sukces Collegium Nobilium był olbrzymi. Szkoła istniała do 1832 roku zamknęli ją Rosjanie

• W latach 1752-1756 pijarzy przeprowadzili reformę swoich 30kolegiów w Polsce (organizowano łacinę, nowe przedmioty nauczania)

„Ordynacje wizytacji apostolskiej”, dzieło zbiorowe zasadniczy udział w opracowaniu miał Stanisław Konarski. Zatwierdził papież Benedykt XIV w 1754r

• Były to ustawy szkolne obowiązujące w szkołach pijarskich , stały się podstawą reformy tych szkół. Dzieło o wyjątkowym znaczeniu w polskiej pedagodice

• „Nauczyciel powinien odznaczać się uprzejmością, łagodnością i jak największą przystępnością, chociaż tępość, niedbalstwo czy upór chłopców wywołują oburzenie i bywają dla nauczycieli wielkie, udręczeniem”(„Ordynacje” cz.IV)

• „Nie ma nic obrzydliwszego i bardziej tamującego postęp uczniów jak ospałość nauczającego, gnuśność, niechlujność, nawyk ciągłego siedzenia zamierające wciąż bąkanie, poziewanie i widoczny przymus, jakby nauczyciel nie cierpiał swojego obowiązku i czuł do niego wstręt – i to wszystko tam gdzie by należało wytężać całego siebie, płuca, głos wszystkie siły, wkładać cały zapał duszy uzewnętrzniający się zawsze w odpowiednich ruchach tak że dobry nauczyciel powinien ze szkoły wychodzić zmęczony, jak atleta z areny lub rolnik z pola. („Ordynacje” czIV)

Stanisław Konarski był wybitnym pedagogiem inicjatorem programu reform oświaty w Polsce w drugiej poł XVIIw.

• Król Stanisław August Poniatowski w uznaniu Jego zasług odznaczył Go medalem „sapere auso” – „Temu który ośmielił się być mądrym”

• W 1765 roku w Warszawie król Stanisław August Poniatowski otworzył Szkołę Rycerska(Akademia Szlacheckiego Korpusu Kadetów)

• Szkołą rycerska była szkołą średnią ogólnokształcącą z przedmiotami zawodowymi

• Przyjmowana młodzieńców pochodzenia szlacheckiego w wieku 16-18

• Nauka trwała 6 lat

• Program: j. polski, j. niemiecki, j. francuski, matematyka, prawo, rysunki, zasady fortyfikacji, musztra

W 1768 r reforma szkoły:

• Obniżono wiek przyjętych do 8-12lat

• Przez 4 lata uczono kadeta przedmiotów ogólnokształcących (j. nowożytne, łacina, historie, geografia, matematyka, rysunki, filozofia)

• W 5 i 6 roku nauki były dwa równoległe ciągi: wojskowy i cywilny

• Siedziba szkoły był Pałac Czartoryskich. (obecnie rektorat Uniwersytetu Warszawskiego)

• Gabinety, pomoce naukowe, bogata biblioteka

• Wychowanie moralne i obywatelskie

„Katechizm rycerski” napisał komendant szkoły książę Adam Kazimierz Czartoryski

• Był to swoisty kodeks moralny

• „Bóg – Ojczyzna – Cnota”, takie wartości przekazywano kadetom

• Szkołę Rycerską ukończyli m.in. Tadeusz Kościuszko, Julian Ursyn Niemcewicz, Jakub Jasiński, Karol Kniaziewicz

• Szkoła Rycerska przetrwała do 1794roku

TEMAT 7: ZAŁOŻENIA OŚWIATOWO – WYCHOWAWCZE KOMISJI EDUKACJI NARODOWEJ

Cezury czasowe:

I okres: 1773 -> 1775 -> 1777 -> 1780

II okres: 1780 -> 1784-1783 Ustawy -> 1788

III okres: 1788 -> 1791 -> 1793 -> 1794

Społeczno – polityczna geneza powstania Komisji Edukacji Narodowej

• Wyróżniamy dwie grupy przesłanek: zachodnioeuropejskie i polskie

• Przesłanki zachodnioeuropejskie: filozofia oświecenia, doktryna fizjokratyzmu, kasata zakonów jezuitów

• Przesłanki polskie: reformatorska działalność księdza Stanisława Konarskiego, powstanie Szkoły

• Hasło filozofii oświecenia związane(według ST. Kota)

• Każdy człowiek bez względu na swój stan ma prawo do edukacji

Oświata publiczna powinna być przedmiotem opieki państwa

• Wychowywanie powinno mieć charakter świecki

• Państwo powinno stworzyć urząd dla ujęcia kierownictwa edukacji

• Państwo powinno objąć opieką seminaria dla nauczycieli

• Wszystkie szkoły w państwie należy połączyć w jeden hierarchiczny ustrój szkolny na którym szkoły niższe będą podlegały szkołom wyższym

• Potrzeba tworzenia szkół dla ludu pod kontrolą państwa

• W programach nauczania podstawą będą nauki „rzeczowe” – historia, geografia, fizyka, matematyka, historia naturalna, geometria

• Nauka w jeżyku ojczystym

Fizjokratyzm doktryna ekonomiczna, twórcą był Quesnay, oświecenie chłopca przez rozwój oświaty rolniczej jest warunkiem ogólnego wzrostu gospodarczego i społecznego

• Fizjokraci zakładali szkółki ludowe o utylitarnym programu nauczania

• Fizjokratyzm w Polsce popierali między innymi: król Stanisław August Poniatowski, Antoni Popławski, Grzegorz Piramowicz, Stanisław Staszic

• Kasata zakonu jezuitów 21 lipca 1773 roku papież Klemens XIV

• W roku 1759 wyproszono jezuitów z Portugalii i zamknięto ich szkoły a w roku 1762 z Francji

Do Komisji wybrano 8 członków: spośród senatorów biskupa płockiego Michała Poniatowskiego, wojewodę gnieźnieńskiego Augusta Sułkowskiego

• Biskupa wałeckiego Ignacego Massalskiego, podkanclerzego Joachima Chraptowicza, exkanclerza Andrzeja Zamoyskiego, starostę kopanickiego Antoniego Porińskiego, księcia Adama Czartoryskiego – komendanta Szkoły Rycerskiej, Ignacego Potockiego – pisarza litewskiego

• W dniu 24 X 1773 roku ogłoszono „Uniwersał”, pióra Grzegorza Piramowicza

• Projekty oświatowe

• Franciszka Bielińskiego „Sposób edukacji w 15 listach opisany” przedstawił projekt powszechnej edukacji

Projekt Antoniego Popławskiego „O rozporządzeniu i wydoskonaleniu edukacji obywatelskiej Projekt”

• Projekt Ignacego Popławskiego „Myśl o edukacji i instrukcji w Polszcze ustanowić się mającej”. Szkoły wojewódzkie z utylitarnym programem nauczania

• Projekt Adolfa Kamieńskiego „Edukacja Obywatelska”. Szkoły zawodowe

• Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych 10.II. 1775rok

• Skład: Ignacy Potocki – przewodniczący, ks. Grzegorz Piramowicz – sekretarz, ks. Jan Albertrandi historyk, były jezuita: ks. Grzegorz Kniaziewicz, były jezuita Antoni Popławski, pijar, fizjokrata: Kazimierz Narbutt, pijar, matematyk i historyk , Christian Pfleiderer: dyrektor nauk w Szkole Rycerskiej

Działalność Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych zmierzała w 4 kierunkach:

1. Opracowanie nowych programów nauczania dla szkół wszystkich szczebli

• Przedmioty matematyczno – przyrodnicze, historia naturalna(nauka o rolnictwie i ogrodnictwie), botanika, mineraologia, j. polski, łacina, fizyka, historia, nauka moralna, prawo, nauka religii

• Duże znaczenie nadała KEN wychowaniu religijnemu młodzieży

• „religia i prawdziwa pobożność[…] jest najistotniejszą częścią edukacji”(Ustawy KEN)

• „nauka religii miała chronić młodzież przed szerzącym się liberalizmem i ???”(S.I. Możdżeń)

2. Opracowanie podręczników szkolnych

• Komisja ogłosiła konkurs na opracowanie podręczników szkolnych

• Wydano 27 podręczników m.in. do nauczania gramatyki, języka polskiego, arytmetyki, geometrii, historii, nauki moralnej, botaniki, fizyki, zoologii, wymowy i poezji, dykcjonarz starożytności, dykcjonarz łacińsko-polski, dykcjonarz historyczny i geograficzny, elementarz dla szkół parafialnych

• Dykcjonarz – dawna nazwa słownika

• Szczególne znaczenie miały podręczniki do gramatyki j. polskiego Onufrego Kopczyńskiego

• Znakomita praca Grzegorza Piramowicza „Powinności nauczyciela”

3. Opracowanie „Ustaw”

• „ Ustawy Komisji Edukacji Narodowej dla Stanu Akademickiego i na Szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane”

• „Ustawy” zatwierdzono w 1783r składały się z XXV rozdziałów

• Największą nowością było powołanie stanu akademickiego

• „Stanowi temu i przez powołanie a posługi jego i przez wybór a doświadczenie osób i przez pożytki, które z nich Ojczyzna odbierać ma wszelka cześć wysokie poważanie i okazanie wdzięczności komisja zaręcza” („Ustawy”)

• Rozdział XIV „Ustaw” nosił tytuł „Nauczyciele”. „Nauczyciele każdy powinien być o tym przekonany że przymioty jego rozumu i serca wpłyną w rozum i serce uczniów”

Zorganizowano hierarchiczny ustój szkolny, który tworzyły: Szkoły Główne, Szkoły Wydziałowe, Szkoły Podwydziałowe i Szkoły Parafialne

• Wydziały szkolne w Koronie: Wielkopolski, Małopolski, Mazowiecki, Wołyński, Ukraiński

• Wydziały szkolne na Litwie: Litewski, Ruski, Żmudzki, Poleski

• Szkoły wydziałowe – 6 klas, 7lat nauki (klasa V dwuletnia), grono nauczycielskie składało się z rektora, prefekta, 6 nauczycieli, kaznodziei, dwóch metrów

• Metr – dawna nazwa nauczyciela tańca, muzyki, języków

• Szkoły Podwydziałowe – 3 klasy dwuletnie, realizowały taki sam program jak Szkoły Wydziałowe

4. Wizytacje szkolne

• Przeprowadzane były przez wizytatorów wyznaczonych przez Szkoły Główne oraz przez rektorów Szkół Wydziałowych

• Raporty z wizytacji są źródłem wiedzy o praktycznej realizacji zarządzeń Komisji zawartych w „Ustawach”

• Ideał wychowania KEN zawarty w „Ustawach”

• Wychowanie obywatelskie i narodowe . „aby ucznia sposobnym ze wszystkich miar uczynić do tego żeby i jemu było dobrze i z nim było dobrze”

KEN wprowadziła pierwszy w Polsce nowożytny program nauczania w szkołach średnich

• Dotyczy edukacji umysłowej moralnej i fizycznej

• Przedmioty: j. polski, łacina, historia, geografia, prawo, matematyka, filozofia, nauki przyrodnicze, higiena, nauka moralna, języki nowożytnie, wychowanie fizyczne

• Nauczyciela powinna cechować gruntowa wiedza łagodność sprawiedliwość

• W 1783 roku Komisji podlegały 74 szkoły wydziałowe i podwydziałowe

Znaczenie KEN

• Była pierwszą świecką, państwową władzą oświatową

• Powołała stan nauczycielski i rozpoczęła planowe kształcenie nauczycieli

• Stworzyła hierarchiczny ustrój szkolny

• Wprowadziła nowożytny program nauczania. Nowe podręczniki szkolne

• Nauczanie w języku polskim

• Wychowanie obywatelskie i narodowe. Wzrost świadomości narodowej

• W okresie zaborów była źródłem czerpania siły dla obrony polskości przed rusyfikacją i germanizacją

TEMAT 8: KONCEPCJE SZKOLNICTWA ELEMENYTARNEGO W EUROPIE ZACHODNIEJ W XIX WIEKU.

• Na początku XI wieku nadal trwa epoka oświecenia

• Hasła dotyczące oświaty ludowej spotykają się z oporem konserwatywnych kręgów

• W rozwoju szkolnictwa ludowego upatrywano drogę do emancypacji wsi z pańszczyzny i poddaństwa

• Rewolucja Francuska (1789-1794), burzyła dotychczasowy porządek, uważana jest za koniec feudalizmu w Europie

Idee oświatowe Rewolucji Francuskiej

• Konstytucja z dnia 4 września 1791 roku zawierała zapis: „stworzy się i zorganizuje publiczne szkolnictwo, wspólne dla wszystkich obywateli, bezpłatnie w tych częściach nauki, które są nieodzowne dla każdego”

• Projekt oświatowy M. Talleyranda zakładał 4 szczeble szkolnictwa

• Szkoła początkowa – w każdej gminie, nauka bezpłatna dla wszystkich

• Szkoła powiatowa – niższa szkoła średnia

• Szkołą departamentowa – szkoła średnia

• Instytut Narodowy

Projekt J. A. Condorceta

• W 1792 roku ogłosił „Projekt organizacji wychowania publicznego”

• Szkoła elementarna 4 letnia z 1 nauczycielem w wioskach do 400 mieszkańców

• Szkoła elementarna 3 letnia z 1-3 nauczycielami w miejscowościach powyżej 400 mieszkańców

• Instytut – przewaga nauk ścisłych, matematyki

• Instytut Narodowy – funkcja naukowo – badawcza, kształcenie inteligencji, nadzór nad ustrojem szkolnym

• Wszystkie stopnie bezpłatne, równość kształcenia kobiet

Pojawiły się projekty ekscentryczne

• Projekty „dzikiej demokratyzacji szkolnictwa” – zakładał powstanie jednej szkoły dla wszystkich tzw. „szkoły narodowej”, a zniesienie wszystkich wyższych jako przejaw nierówności

• Inny popierany przez Robespierre’a uznawał dzieci za własność państwa, wychowywanie w internatach, chłopców od 5 r. ż. Przez 7 lat, dziewczęta od 5 r.ż. przez 6 lat, ten sam ubiór, to samo jedzenie, żadnej różnicy między płciami, praca fizyczna

• W 1794r. uchwalono projekt J. Lakanala(podobny do projektu Condorceta) zakładanie Szkół Normalnych tj. seminariów nauczycielskich, pierwsze powstało w Paryżu.

Dwie koncepcje szkolnictwa elementarnego

• Na początku XIX w. można wyróżnić koncepcje ekstensywną i indywidualizującą

• Koncepcja ekstensywna(ilościowa), Anglia, opracowana przez A. Bella i J. Lancastra, nazywana systemem monitorowanym

• Oparta na pomyśle wzajemnego nauczania uczniów, system upowszechniał oświatę wśród najniższych warstw społecznych, był tani, nauka powierzchowna

• System Bella – Lancastra rozpowszechnił się w Europie Zachodniej, również na ziemiach polskich, trwał do ok. połowy XIX wieku.

Koncepcja Indywidualizująca

• Twórcą był Jan Henryk Pestalozzi(1746 – 1827) urodził się w Zurychu studiował prawo i teologię w Collegium Carolinum, studiów nie skończył

• Jego prace to „Wieczory pustelnika”, „Leonardo i Gertruda”, „Jak Gertruda uczy swoje dzieci”, „Matka i dziecko”, „Łabędzi śpiew”

• Posiadłości w Neuhot – opieka nad sierotami, nauka i praca, pierwsze doświadczenia pedagogiczne

• Sierociniec w Stanz – „łączył nauczanie z pracą produkcyjną. Na naukę przeznaczył dwie godziny rano i cztery po południu. W procesie nauczania kładł nacisk na zasób wiedzy, lecz na ćwiczenie i rozwój zdolności umysłowych dzieci[…]. W Stanz nie było podziału wychowanków na grupy odpowiadające sobie wiekiem czy poziomem wiadomości. Praca odbywała się z całym zespołem dzieci, zmuszał do tego m.in. fakt że Pestalozzi pracował sam”. (S. I. Możdżeń)

Zakłady wychowawcze w Burdorf (1800-1804) i Yverdon (1804-1825)

• Dzieło „Jak Gertruda uczy swoje dzieci” (1801r.), napisane w formie 14 listów, przedstawił w nim swoją metodę nauczania początkowego

• Liczba – kształt – słowo, to trzy podstawowe elementy nauczania początkowego. List VI

• „Wszelkie nauczanie opiera się na licznie, kształcie i słowie jako na potrójnym fundamencie i działa tak aby:

  1. Uczyć dzieci ujmować przedmiot, który się zjawi w ich świadomości jako jedności to znaczy jako wyodrębniony od innych które wydają się z nich związane

  2. Zaznajomić je z kształtem każdego przedmiot tj. z jego wielkością i proporcjami

  3. Zapoznać je możliwie jak najwcześniej z całym zakresem wyrazów i nazw wszystkich poznanych już przez nie przedmiotów” (J.H. Pestalozzi)

Znaczenie wychowania moralnego

• „wychowaniu moralnemu daje pierwszeństwo przed nauczaniem”

• Rodzina i matka jesy najważniejszym czynnikiem tego wychowania

• Podkreślał znaczenie wychowawcze rodziny

• W domu rodzicielskim znajdujemy podwaliny wszelkiej kultury ludzkiej

• Rodzina według niego jest szkołą i odwrotnie – szkoła winna być rodziną

• „Wychowanie moralne łączy z wychowaniem religijnym, na które kładzie duży nacisk, bo człowiek bez wiary w Boga i miłości bliźniego – powiada ten pedagog – nie jest człowiekiem lecz barbarzyńcą” (S.I. Możdżeń, Historia wychowanie 1795-1918 s. 25)

Pestalozzi przedstawił krytykę dotychczasowej szkoły (porównanie do gmachu bez możliwości przejścia z niższego piętra do wyższego)

• Opracował teorię nauczana początkowego

• Opracował metodyki szczegółowe przedmiotów w nauczaniu początkowym(języka ojczystego, rachunków, rysunku, przyrodoznawstwa)

• Podstawą wszelkiego nauczania jest spostrzeganie, pierwszeństwo metody poglądowości

• Relacje między wychowawcą i wychowankiem a zwłaszcza karność szkolna powinny polegać na miłości

Wpływ Pestalozziego na europejską pedagogikę

• Profesor St. Kot tak przedstawił – „ Po pierwsze wywołał głębokie zainteresowanie się oświatą ludu, szkolnictwem początkowym[…], miłość do człowieka nakazuje dopuścić do oświaty najuboższych i najnędzniejszych […], nauczyciel maluczkich przestał uchodzić za pogardzanego najemnika a coraz szersze warstwy zaczęły w nim widzieć ofiarnego apostoła kultury

• Po drugie wprowadził do wewnętrznej pracy wychowawczej oraz nauczycielskiej w szkole elementarnej logiczny porządek liczący się z psychologią dziecka, spostrzeganie uczynił punktem wyjścia i podstawą ustawicznego przerabiania i stosowania tego co się ich uczyło” St. Kot Historia wychowania

• Jan Henryk Pestalozzi został nazwany ojcem szkoły początkowej.

Teoria nauczania J. FR. Herbarta

• W procesie edukacji wyróżnia się dwa etapy: zgłębianie i zastanawianie się(ogarnianie)

Z głębianie spoczywające jasność

• Z głębianie zgłębianie postępujące kojarzenie

Z astanawianie spoczywające system

• Z astanawianie się zastanawianie postępujące metoda

• Proces nauczania ma przechodzić przez te cztery stadia

• W teorii Herbarta aktywność jest po stronie nauczyciela, jest inspiratorem

• Uczeń nie przyjmuje wiedzy poprzez samodzielnie nauczania lecz gotową wiedzę od nauczyciela

Uczeń Herbarta prof. T. Ziller nazwała je stopniami formalnymi dla podkreślenia że odnoszą się do każdego materiały nauczania bez względu na treść

T. Ziller i prof. W Rein uzupełnili teorię nauczania Herbarta:

• Podział materiału na jednostki metodyczne

• Uczenie się przez aktywność, działanie

• Nauczyciel w pierwszym stopniu przygotowuje materiał przez uwagi wstępne, usuwa trudności, omawia szczegóły, ułatwia zrozumieniu

• W drugim stopniu nauczyciel przedstawia nowy materiał

• W trzecim stopniu – łączenie i porównywanie nowej wiedzy z tą już poznaną

• W czwartym stopniu – zebranie wiedzy w system wyobrażeń i pojęć

• W piątym stopniu – zastosowanie wiedzy w praktyce

W pedagogice - III wielkie działy

P edagogika

Kierowanie nauczanie karność

• Kierowanie – „rząd wychowawcy”, zapanowanie nad niewłaściwym zachowaniem uczniów, kary i nagrody

• Nauczanie – teoria stopni formalnych

• Karność – ściśle połączona z autorytetem, nauczyciel dominujący, kara ma tkwić w świadomości ucznia

• Znaczenie pedagogiki Herbarta także w odniesieniu do kultury mieszczańskiej, państwa tzw. „wychowanie tradycyjne”

• W II połowie XIX znaczne powodzenie i sława pedagogiki herbartowskiej, zwłaszcza w krajach niemieckojęzycznych, także na ziemiach polskich(w Galicji)

Druga najbardziej znacząca koncepcja szkolnictwa: koncepcja szkół realnych – w oparciu o filozofie pozytywistyczną

• Na początki XIX w. potrzeby życia gospodarczego były zasadniczym czynnikiem do powołania szkół średnich

• We Francji taką rolę pełniły kolegia

• Licea oparte na łacinie prowadziły do studiów w uniwersytetach, które miały kształcić prawników, lekarzy, urzędników

• Wojny napoleońskie doprowadziły do powstania kolegiów na terenie Niemiec – szkoły realne.

Było klika rodzajów szkół realnych np.; bez łaciny, z łaciną (zwana gimnazjum realnym), koncepcja szkoły utrakwistycznej(łac. Utrakwe - i to i tamto)

• Znaczącym wsparciem dla tych szkół był rozwój nauk ścisłych, przyrodniczych, filozofia pozytywistyczna

• Główny przedstawiciel pozytywizmu: August Comte(1798-1857)

• Podstawą tej filozofii były: scjentyzm(pierwszeństwo nauki), utylitaryzm(użyteczność), ewolucjonizm(ciągła zmiana, nic nie jest constans0

Założenia filozofii pozytywistycznej wprowadził na gruncie pedagogiki Herbert Spencer(1820-1903), wielki filozof, socjolog, pedagog

• Pozytywizm głosił że wychowanie powinno mieć charakter ścisły, naukowy, służyć przygotowaniu do życia

• Herbert Spencer(1820-1903): „O wychowaniu zmysłowym, moralnym i fizycznym” (1861)

• Najwyższą wartość ma wiedza naukowa => nauki ścisłe, przyrodnicze

• Krytykował nauki humanistyczne

• Tylko wiedza ścisła jest naprawdę użyteczna, prowadzi do doskonałości i szczęścia

Wychowanie ma przygotować do „pełnego życia”

• Wychowanie fizyczne

• Zycie zarobkowe, zawodowe, dające podstawy egzystencji jednostce

• Zycie rodzinne utrzymujące rozwój gatunku

• Zycie obywatelskie w środowisku społecznym

• Życie estetyczne

Poglądy Specera – jednostronne, konserwatywne, stanowisko wobec kształcenia kobiet, afirmacja zdrowia fizycznego

Podsumowanie szkolnictwa średniego w Europie w XIX.

• Szkolnictwo średnie nadal miało charakter elitarny(nie powszechny)

• Znaczenie szkół średnich wzrastało, elity były zainteresowane szkołami średnimi => droga do uniwersytetu, duży prestiż, szkoły drogie, ciężko było zdać maturę, wytworzona swoista kultura szkoły, umundurowanie

TEMAT 9: SZKOLNICTWO NA ZIEMIACH POLSKICH POD ZABORAMI W XIX WIEKU

Cezury czasowe

1800 -> 1805 -> 1807 -> 1808 -> 1815 ->1819 -> 1821 -> 1830 -> 1851 -> 1862 -> 1863 -> 1866 ->1872 -> 1873 ->1900 ->1901 -> 1905 -> 1914

1800 – otwarcie Gimnazjum w Krzemieńcu

1807 – powstanie Księstwa Warszawskiego

1808 –

1815 – Kongres Wiedeński, Królestwo Polskie

1830 – powstanie listopadowe

1832 – likwidacja Collegium Nobilium, szkół pijarskich, degradacja szkolnictwa

1851 – zniesienie obowiązku szkolnego

1862 – Aleksander Wielkopolski – epizod

1863 – powstanie styczniowe – klęska

1866 – w Galicji Rada Szkolna Krajowa

1872 – rosyjski w szkołach, niemiecki – 1873

1900 – religia w języku niemieckim

1901 – bunt dzieci we Wrześni

1905 – zażądanie nauki w języku polskim

1914 – I Wojna Światowa

Szkolnictwo elementarne

• Okres autonomii Królestwa Warszawskiego

• Królestwo Warszawskie powstało w wyniku traktatu w Tylży w 1807r

• Obszar wynosił około 154 tys. km²

• Obejmował takie miasta jak Warszawa, Kraków, Poznań, Kawno

• Napoleon nadał Królestwu konstytucję i głosiła ona równość wobec prawa, znosiła poddaństwo chłopów, wprowadziła tolerancje religijne

• Struktura Księstwa: administracja, prawo, armia opata była na tradycjach oświeceniowych

Komisja Rządząca Królestwa Warszawskiego powołała 26,01,1808r Izbę edukacyjną

• Prezes Stanisław Kostka Potocki

• Skład: ks. Stanisław Staszic, ks. Adam Prażmowski, ks. Omufry Kopczyński, Samuel Bogumił Linde

• 1812 – zmiana nazwy na Dyrekcję Edukacji Narodowej(Julian Ursus Niemcewicz, Karol Lelewel)

• Podlega Ministerstwu Spraw Wewnętrznych

1808 – Izba ogłosiła ustawę „Urządzanie szkół miejskich i wiejskich elementarnych” – dokument potwierdzał postępowe tendencje na rzecz rozwoju Izby szkolnictwa elementarnego

• Utworzenie towarzystw szkolnych i obozów szkolnych

• „Żadne miasto, miasteczko ani wieś nie ma zastosować bez potrzeby dla siebie szkoły” – pkt 1 ustawy

• „Dozór szkolny spisze wszystkie dzieci zdatne obojej płci do chodzenia do szkoły, to jest w mieście od 6 lat, a na wsi od lat 8(..). Dziecię do szkoły ma chodzić póty, póki za zdaniem dozory szkolnego nie nabędzie wiadomości stanowi jego potrzebnych, a w tej szkole dawnych pospolicie w 11 lub 12 roku życia nauka się kończy” pkt 28 i 29 ustawy

Utylitarny program nauczania obejmował obok nauki czytania, pisania, rachunków, nauki moralnej, religii, wiadomości przydatne w życiu.

• Szkoła wiejska: wiedza o rolnictwie, nauka prostego poziomu gruntu, znajomości miar, wag, pieniędzy, obowiązujących praw

• Szkoła miejska: wiedza o rzemiosłach, handlu, przemyśle, dla dziewczynek nauka robót kobiecych, gospodarskich

• 06,1808 – Izba powołuje Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych; kierował nim prof. Konstanty Wolski

• Konstanty Wolski opracował elementarz pt.: „Nauka początkowego czytania, pisania i rachowania”. Umieścił w nim materiał z zakresy tzw. Nauki o rzeczach. Opracował również „Przewodnik dla nauczycielów dających naukę początkowego czytania”

Działalność Izby zaczęła przynosić pozytywne zmiany w oświacie ludowej:

• 1821 – w miastach 342 szkoły elementarne, na wsi 880, 37 tys. dzieci uczyły się w tych szkołach

• 1808 – Warszawa: Szkoła prawna

• 1809 – Warszawa: Szkoła Lekarska

• 1815 – Likwidacja Księstwa Warszawskiego, powstaje Królestwo Polskie związanie unią personalną z Rosją

• 1821 – wzrost reakcji i załamanie się działalności oświatowej w Królestwie Polskim

• 29,11,1830 – powstanie listopadowe do 1831

Po klęsce Powstania Listopadowego nastąpiłm30 letni okres degradacji materialnej i organizacyjnej szkolnictwa elementarnego w zaborze rosyjskim

• Została podjęta pierwsza próba unifikacji (ujednolicenia) szkoły elementarnej na ziemiach polskich ze szkolnictwem rosyjskim

Rusyfikacja szkół na kresach wschodnich(Wołyń, Podole, Ukraina, Białoruś)

• 1833 – władze wydały ustawę która zniosło dozory szkolne, ograniczyła ilość przedmiotów, powstanie szkoły tylko w tych wsiach które o to prosić będą i zapewnią odpowiednie środki

• 1851 – zniesienie obowiązku szkolonego przez cara Rosji Mikołaja

• 1832 – zamknięcie Uniwersytetu w Wilnie, liceum Krzemieńcu, Uniwersytety w Warszawie, Collegium Nobillium, wszystkie szkoły zakonne

Ustawa Aleksandra Wielopolskiego w roku 1862 była próbą przywrócenia polskiego charakteru szkolnictwu

• „Ustawa o wychowaniu publicznym w Królestwie Polskim” usuwała język rosyjski ze szkół, przywracała dozory szkolne, określała zasady utrzymywania szkół

22,01,1863 – powstanie styczniowe do 1864

• Po klęsce powstania styczniowego dla Polaków rozpoczęła się „noc postyczniowa” która trwała do końca stulecia(prof. Stefan Kieniewicz)

• Masowe represje wyroku śmierci, prześladowania, zsyłki, konfiskata majątków, odebrano prawa miejscu tym miastom, które poparły powstanie

Zarys polityki oświatowej Rosji wobec Polaków po 1864

• Program rusyfikacji szkolnictwa wszystkich szczebli

• Seminaria nauczycielskie dla synów chłopskich, wiele przywilejów(3letni okres nauki, internaty, stypendia, zwolnienie ze służby wojskowej, nauka for free)

• Zakładano je na prowincji aby izolować młodzież od wpływu kultury polskiej większych miast

• 1872 – wprowadzano obowiązkowe nauczanie języka rosyjskiego w szkołach elementarnych

• Wprowadzono 14 godzin tygodniowo języka rosyjskiego, zniesienie nauki religii w języku polskim

• Szkoła elementarna była pierwszym miejscem rusyfikacji i wynarodowienia

• Wzrost liczby szkół elementarnych: 1873 – 2537 szkół; 1913 – 4641szkół (S.J. Możdżeń)

• Niski poziom nauczania w szkołach, ubóstwo, słabo przygotowani nauczyciele, niechęć i wrogość społeczeństwa wobec tych szkół

• Analfabetyzm wzrastający w społeczeństwie

• W zaborze rosyjskim od lat 60 XIX wieku rozwija się tajne nauczanie

• 1865 – 1914 liczba tajnych kompletów przekraczała 3tysiące (wg. Prof. Ryszarda Kuchy)

• Tajne nauczanie:

Koło Oświaty Ludowej – lata 70 XIX

Towarzystwo Oświaty Ludowej

Latający Uniwersytet -> Każdy wykład w innym miejscu

W zaborze pruskim obowiązek szkolny obejmował wszystkich od 6-14r,z

• Program nauczania w pełnej 6-klasowej szkole elementarnej miał charakter ogólnokształcący

• Wysoki stopień upowszechnienia szkoły

• Od 1872 – akcja germanizacji szkół elementarnych, 12 godzin tygodniowo kosztem innych przedmiotów

• 1873 – wprowadzono j, niemiecki jako wykładowy w nauczaniu wszystkich przedmiotów; religia po polsku od 1900

• Walka w polskością, prześladowanie Kościoła Katolickiego

• Reakcja obronna Polaków (praca oświatowa organizacji, stowarzyszeń; organizacja polskich bibliotek)

• 1900 – nauczanie religii po niemiecku i zakaz mówienia po polsku w szkole

• Strajki szkolne we Wrześni, Miłosławiu(1901), Gostyniu(1902) objęły czasem całą Wielkopolskę

• Represyjna polityka wobec strajkujących(bicie dzieci, aresztowania rodziców, procesy sądowe, surowe wyroki)

• W zabiorze pruskim pod koniec XIXw było ponad 9 tys. szkół elementarnych, wskaźnik scholaryzacji – ok 80%(był najwyższe na ziemiach polskich0 sieć szkolna i podstawy materialne były na dobrym poziomie

• Jednak była to szkoła całkowicie zgermanizowana a jej zadaniem wobec Polaków było wynarodowienie, całkowita językowa i kulturowa unifikacja oraz wpajanie lojalności wobec władzy.

Szkoły elementarne w Galicji

• 1866 – prof. Józef Dietl, lekarz rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego ogłosił powstanie Rady Szkolnej Krajowej

• „O reformie szkół krajowych” postulował unarodowienie szkolnictwa, wprowadzenie języka polskiego obowiązek szkolny

• 1875 – Rada Szkolna Krajowa wydała program nauczania do szkół ludowych

• Wprowadzono naukę przyrody, historii, j. ojczystego, geografii

• Typ wiejski i małomiasteczkowy to szkoły 1-2-3-4 klasowe tylko szkoła 4 klasowa (6 lat nauki)dawała przygotowanie do szkoły średniej

• Szkoła ludowa – znaczenie praktyczne

• Typ wiejski – charakter rolniczy

• Typ miejski – rękodzielniczo-przemysłowy

• 1912 – w Galicji było blisko 6 tys. szkół elementarnych, 1 mln 100 tys. dzieci

• Najwięcej szkół 1 klasowych ok 3,5 tys.

• Pracowało ponad 16 tys. nauczycieli

Szkolnictwo średnie wyższe rozwijało się w 3 ośrodkach

• Ośrodek wileńsko-wołyński

  • Gimnazjum w Krzemieńcu – 13,10,1805

  • Założyciel: Tadeusz Czaski 1765-1813

  • Program gimnazjum ułożył Hugo Kołłątaj

  • Gimnazjum podzielone na 2 stopnie

  • Stopnień niższy

  • Stopień wyższy – „ćwiczenie refleksji” trwał 6 lat, 3 dwuletnie kursy, łącznie nauk humanistycznych z realnymi:

  • Kurs I: Matematyk, logika, historia, geografia, wymowa

  • Kurs II: fizyka i prawo

  • Kurs III: chemia, literatura, przyroda

  • Po 10 latach nauki uczniowie mieli możliwość odbycia kurów na poziomie wyższym z zakresu matematyki, mechaniki, medycyny, filologii słowiańskiej

  • Uczono talentów: rysunek, taniec, pływanie, szermierka

  • 1832 – zamknięto gimnazjum w Krzemieńcu

  • 1921 – decyzją Józefa Piłsudskiego liceum w Krzemieńcu zostało reaktywowanie, obejmowało gimnazjum, seminarium nauczycielskie, szkołę rolniczo-leśną, 2 Uniwersytety Ludowe, 3 przedszkola

• Uniwersytet Wileński do 01,05,1832

  • 1803 – powstanie Wileńskiego Okręgu Naukowego, kurator: Adam Jerzy Czartoryski

  • 1803 – ustawa przyznanie funduszy edukacyjnych i nowa organizacja uniwersytety na podstawie projekty A. J. Czartoryskiego

  • Powstaje Towarzystwo Naukowe jego organem był „dziennik Wileński”

TEMAT 10: MYŚL PEDAGODICZNA NA ZIEMIACH POLSKICH POD ZABORAMI

Pedagogika oświeceniowa 1800 – 1830

Pedagogika romantyczna 1830 – 1863

Pedagogika pozytywistyczna 1864 – 1885(1890)

Pedagogika przełomy XIX/XX wieku 1885(1890) – 1905-1914

W polskiej myśli pedagogicznej w XIX wieku wyróżniały się 4 okresy: pedagogikę oświeceniową; pedagogikę romantyczną; pedagogikę pozytywistyczną i pedagogikę przełomu XIX/XX wieku

• Pedagogika oświeceniowa – bogata spuścizna oświatowa polskiego oświecenia

• Przedstawicielem był Jędrzej Śniadecki (1768 – 1838) profesor, lekarz, chemik

• Studiował w Krakowie, Padwie, Edynburgu

• Od 1797 roku był profesorem Uniwersytetu Wileńskiego

• Dzieło pedagogiczne „O fizycznym wychowaniu dzieci” 1805

Zdrowie jest warunkiem szczęścia człowieka

• Uwagi na temat okresu niemowlęcego (higiena, matka karmi dziecko)

• Od 1 do 7 roku życia rozwój fizyczny dziecka: hartowanie, zabawa, był przeciwny nauce szkolnej w tym okresie

• Do 7 roku życia można wychowywać dzieci razem potem oddzielnie

• Dziewczęta szybciej dojrzewają, można je wcześniej kształcić. Potrzebują innego wychowania niż chłopcy

• Odznaczają się mniejszą zdolności do nauk ścichłych

• Zalecał im naukę geografii, rysunków, robót ręcznych, gospodarstwa domowego, ogrodnictwa

Wychowanie fizyczne: tańce, gry, biegi, muzyka, śpiew, poezja, literatura nie romanse

• Chłopcy – rozwój sił fizycznych, hartowanie, nauka rzemiosła, na wsi prace rolnicze

• Dzieci powinny przyzwyczajać się do niewygód i niedostatku

• Nauka między 12 a 15 rokiem życia powinna być przyjemna

• Czytanie, pisanie, rachunki, taniec, ćwiczenia fizyczne

• Celem wychowania fizycznego jest doprowadzenie do proporcjonalnego rozwoju ciała oraz doskonalenie wszystkich zmysłów

• Wychowanie fizyczne należy łączyć z moralnym

Poruszył problem dzieci upośledzonych nie ma takiego stanu ułomności, przy którym nie można dziecka rozwijać pod względem fizycznym i umysłowym

• „nigdy ten nic nie nauczy nikogo, kto swojej nauki nie umie zrobić przyjemną” J. Śniadecki

• „Najlepszym dowodem oświecenia narodu jest wydoskonalenie czystości o dokładności jego mowy, bo w niej jest skład wszystkich jego myśli i całej jego nauki” J. Śniadecki

• „Najlepsze wychowania zawarte w przestrogach i ustnych przepisach na nic się nie zda, jeżeli dzieci widzą, co innego w przykładzie. Dlatego jeżeli rodzice są źli, jeżeli dzieci patrzą w ich domu na rzeczy nieprzystojne lub niegodziwe, jeżeli słyszą mowy gorszące lub pieśni bezecne żaden zajmujący się ich wychowaniem filozof dobrymi ich zrobić nie potrafi[…]” J. Śniadecki

Pedagogika romantyczna – przedstawicielami byli Bronisław Ferdynand Trentowski, Ewaryst Estkowski, Klementyna z Tańskich Hoffmanowa

• B. F. Trentowski (1808 – 1869), urodzony w Opolu koło Włodawy, w ziemi chełmińskiej, studiował na uniwersytecie w Warszawie, Królewcu Heidelbergu i Fryburgu Badeńskim

• W 1842r ukazało się największe dzieło pedagogiczne pt. „Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej, jako umiejętności wychowywania nauki i oświaty słowem wykształcenia młodzieży”

• „Chowanna” dzieli się na cztery części

• Pierwsza to rozważania filozoficzne, dotyczy znaczenie filozofii w procesie wychowania

• Druga – to „Nepiodyka” dotyczy okresu wczesnego dzieciństwa

• Trzecia to „Dydaktyka” dotyczy szkoły nauczyciela, metod nauczania

• Czwarta to „Epika” dotyczy historii szkolnictwa i myśli pedagogicznej

• „Chcąc dziatkom zapewnić szczęście, trzeba je dobrze wychować. Jak je dobrze wychować? Na to właśnie ma odpowiedzieć nasza „Chowanna””

• „Od wychowania dzieci nadzwyczaj wiele zawisło. Dzieci nasze są przyszłą Polska, przyszłą Europą, są przyszłą ludzkością. Działając na nie, działamy na świat naszych następców, na przedświat, w którym sam żyć nie będziem. Jak je wychowamy, takim się staną a więc obrońcami lub zdrajcami Ojczyzny, ludzkości ozdobą lub hańbą”

• „Dziecko jest także człowiekiem, a zatem rzecz to nie lada dobrze je wychować. Pragnąc je dobrze wychować trzeba je dobrze znać. Trzeba znać człowiek, a zatem wszystko na świecie tj. być niepospolitym filozofem”

• „[…] Czyżli podobna bez filozofii człowieka dobrym być pedagogiem”

• „Niepodobna też pisać pedagogiki – jako umiejętności w głąb swego przedmiotu zaglądającej – bez antropologii psychologii, teologii, pewnej znajomości sztuki lekarskiej bez etyki, estetyki i bez mnóstwa innych nauk słowem – bez filozofii”

• „Ani jednostronnie, ani wielostronnie, ale wszechstronnie masz wychowywać młodego człowieka”

• „Dzieci są najdoskonalszymi postrzegaczami otaczającego ich świata i widzą zazwyczaj więcej niż się tego spodziewamy”

• „Dziecko ma być dzieckiem do póki jest dzieckiem”

• „Nauczanie wiąże się tak ściśle z wychowaniem, jak myśl ze słowem i w pierwszym niemal roku życia dziecięcia zaczyna odgrywać swą rolę”

• „Nim udasz się na lekcje, usiłuj natchnąć się przedmiotem! Natchnienie twe obudzi wnet w uczniach podobne natchnienie i zapał ich rzeczy interesem. Kochaj sam przedmiot a uczniowie kochać go będą bo miłość roznieca łatwo miłość”

• „Nauczaj nie dla szkoły ale dla życia”

• „Nauczając uczmy się sami”

• „Skromność jest wybornym probierzem tęgi, co w głowie naszej się znajduje”

• Wszystkie powyższe cytaty pochodzą z „Chowanny”

Ewaryst Estkowski(1820 – 1856) nauczyciel, pedagog, działacz oświatowy w Wielkopolsce

• Napisał kilka książek do nauki początkowej m.in. „Metoda czytania i pisania”; „Książka do pierwszego czytania”; „Zbiorek rzeczy swojskich”

• Był redaktorem wydawcą czasopisma „Szkoła Polska” (1849 – 1850)

• Był kontynuatorem myśli J. H. Pestalozziego na gruncie polskim

• Napisał artykuł pt.: „Czy potrzeba uczyć historii pedagogiki po seminariach?”(Szkoła Polska 1849)

• „Historia pedagogiki zamyka w sobie niewyczerpane bogactwa prawd psychologicznych, głębokich i ciekawych spostrzeżeń pedagogicznych nadzwyczajnych wysileń ducha ludzkiego stopniowego postępowania i wzajemnego oddziaływania” E. Estkowski

• „Historia pedagogiki rozwija przez uczniem powinien rozumny plan który z niej tak wyraźnie przebija, ona napełnia go treścią ona obudzą samodzielność i ułatwia zrozumienie ujętych przez nauczyciela w system i uczniowi przedstawianych zasad pedagogicznych” E. Estkowski

• Znaczenie poglądów pedagogicznych E. Estkowskiego

• Narodowy charakter wychowania

• Demokratyzacja oświaty

• Założył Towarzystwo Pedagogiczne, pierwsze na ziemiach polskich (1848 – 1849)

Klementyna z Tańskich Hoffmanowa (1798 – 1845) poglądy na temat wychowania kobiet

• Jej dziełą pt.: „Pamiątka po dobrej matce”(1819), „Listy matko o wychowaniu córek swoich” (1824 – 1826); określały ideał wychowania kobiety

• Kobieta praktyczna dobra żona matka gospodyni

• Krytykowała egzaltację

• Podnosiła takie cechy, które powinny być udziałem kobiety pobożność miłość wdzięczność cierpliwość umiejętność rezygnacji słodycz powinności, skromność, gościnność, czułość delikatność, szczerość

• Wychowywanie kobiet w duchu narodowym i obywatelskim

Pedagogika pozytywistyczna – przedstawicielem był Aleksander Świętochowski 1859 – 1938

• Przedstawił program pedagogicznych pozytywizmu w cyklu artykułów pt.,: „Nowe drogi” opublikowanych w czasopiśmie „Przegląd Tygodniowy” w 1874t

• W artykule pt. : "Wychowanie ludowe” wskazał trzy rodzaje wpływów przez jakie na umoralnienie ludu działać możemy

• Wpływ klas oświeceniowych

• Wpływ Kościoła

• Piśmiennictwo

W okresie pozytywizmu rozwija się publicystyka i literatura pedagogiczna

• Podejmowanie się tematu wychowania publicznego przez tak wybitnych twórców jak Bolesław Prus, Adolf Dygasiński, Albert Chmielowski, Eliza Orzeszkowa

• W 1831 roku miały miejsce trzy wybitne przedsięwzięcia wydawnicze z pedagogiki

1. „Encyklopedia Wychowawcza” założona przez Tadeusza Lubomirskiego

2. „Rocznik Pedagogiczny” redagowany przez Samuela Dicksteina

3. „Przegląd Pedagogiczny” redagowany przez Jana Władysława Dawida

Pedagogika przełomu XIX/XX wieku

• Najwybitniejszym przedstawicielem był Jan Władysław Dawid (1860 – 1914)

• Studiował na uniwersytecie w Warszawie, uzyskał stypendium z kasy im. Józefa Mianowskiego, które wykorzystał na studia w Lipsku i w Halle

• Były to pierwsze w Europie ośrodki psychologii eksperymentalnej i empirycznej ( W. Wundt, H. Ebbinghaus)

• Tam nauczył się nowych metod badawczych, obserwacji, eksperymentu pedagogicznego, zastosowania testów

• Po powrocie do Warszawy zajął się publicystyką jako redaktor „Przeglądu Pedagogicznego”

Dzieło „Program spostrzeżeni psychologiczno-wychowawczych od urodzenie do 20 roku życia” 1887r

• W tym dziele opracował po raz pierwszy w polskiej pedagogice metodę kwestionariusza spostrzeżeń, który służył do badań dzieci i młodzieży

• Dzieło „Zasób umysłowy dziecka”, w wyniku przeprowadzonych badań stwierdził że zdolności umysłowe dzieci są jednakowe lecz zasób umysłowy jest różny i wynika z różnic środowiskowych i warunkowych wychowania

• Dzieło „Nauka o rzeczach” dotyczy metody nauczania początkowego, ćwiczenia zmysłów, spostrzegalności, myślenia, przekazywania, wiadomości użyteczności

Dzieło „Inteligencja, wola i zdolność do pracy” należy do najwybitniejszych w tym czasie w zakresie literatury psychologicznej

• Przedstawił w nim badania psychologiczne z wykorzystaniem testu obrazkowego przyczyn i skutków

• W 1912 roku wygłosił wykład na Uniwersytecie Jagiellońskim pt.: „O duszy nauczycielstwa”

• Istotą powołania nauczycielskiego jest miłość dusz ludzkich

• „W żadnym zawodzie człowiek nie ma tak wielkiego znaczenia jak w zawodzie nauczycielskim” J. W. Dawid

Osobowość nauczyciela

• „Nauczyciel który ma w sobie rozwinięte życie wewnętrzne i czuje swą duchową z uczuciem wspólność ma jednocześnie silne poczucie odpowiedzialności obowiązku potrzebę obowiązku” J. W. Dawid

• „Potrzeba doskonałości poczucie odpowiedzialności i obowiązku, wewnętrzna prawdziwość moralna odwaga i ponad tym wszystkim miłość dusz ludzkich – stanowi tło i istotę tego co nazwaliśmy duszą nauczycielstwa” J. W. Dawid

Znaczenie J. W Dawida w polskiej myśli pedagogicznej

• Stworzył podstawy klasycznej pedagogiki

• Unaukowił polską pedagogikę

• Przeniósł metody badań psychologicznych na grunt badań pedagogicznych

• Dał początek metodologii w polskiej pedagogice