PODSTAWY PRACY Z RODZINA - ZAGADNIENIA

WYKŁADY

1. Wybrane pojęcia rodziny

Rodzina - „społeczne środowisko, niekoniecznie umiejscowione, które opiera się na kulturowo rozpoznanym biologicznie i małżeńskim związku”

• A. Thornton, T.E. Fricke ( 1989, za Kwak 2005) - „Grupa osób połączonych przez więź małżeńską, więzy krwi, adopcję albo przez jakiekolwiek seksualnie wyznaczające się relacje, w której po pierwsze - dorośli współpracują finansowo na rzecz utrzymania i opieki nad dziećmi, po drugie - jednostki są powiązane ze sobą intymnymi, interpersonalnymi stosunkami, po trzecie - członkowie identyfikują się z grupą, która posiada własną tożsamość”

Rice (1996, za Kwak 2005).

Rodzina jako wspólnota życia i wychowania

• Wspólnota wg psychologii humanistycznej to szczególny związek międzyludzki, wyróżniający się:

511. spostrzeganą podmiotowością partnerów - każda osoba w tej grupie ma autonomię, jest traktowane na równi z innymi partnerami tej wspólnoty;

512. tożsamością interesów - wszyscy członkowie tej wspólnoty mają wspólny cel; podmioty dążą do optymalizacji celów dążą do uwzględnienia wspólnego dobra,

513. wspólną negocjacją - umiejętność określania własnych potrzeb; wspólne poszukiwanie sposobów zaspokojenia potrzeb rodziny; ważną rolę odgrywa bezpośrednia komunikacja; cele podlegają negocjacji,

514. współtworzeniem - wykluczenie miłości egocentrycznej skoncentrowanej na braniu, ale także miłości altruistycznej polegającej na dawaniu; współtworzenie wiąże się z wspólnym działaniem na rzecz dobra całej rodziny,

515. miłością

516. podzielaniem uczuć , myśli, trosk, radości - wspólnota nie jest grupą w której ktoś narzuca myśli; nie oddalamy od naszych uczuć i myśli, ale także ich nie narzucamy,

517. kooperacją - wspólna współpraca mająca pomóc w relacjach rodziny

(Łukaszewski 1984)

Rodzina w ujęciu pedagogicznym to grupa społeczna i wychowawcza, mała zbiorowość, grupa pierwotna i grupa odniesienia najczęściej oparta na podstawach naturalnych (pokrewieństwo) bądź adopcji; bardziej lub mniej zorganizowana (formalnie i nieformalnie); zbiorowość członków wypełniających specyficzne role w procesach wychowawczych.

(Kawula, Janke 2005)

Rodzina przekazuje nie tylko własność, ale również dobra kulturowe, zapewnia ciągłość biologiczną, społeczną.

Rodzina jest odpowiedzialna za:

- socjalizację,

- produkcję dóbr,

- dystrybucję dóbr,

- konsumpcję dóbr,

- reprodukcję.

2. Przyczyny przemian pojawiających się w rodzinie

Rodzina jest organizacją dynamicznie zmieniającą się, na którą wpływ mają zmiany zachodzące w społeczeństwie.

• Trzy podejścia do analizy relacji między społeczeństwem a rodziną:

- całkowite uzależnienie formacji rodzinnej od procesów zachodzących w społeczeństwie,

- całkowita niezależność rodziny od społeczeństwa,

- odrębność rodziny i społeczeństwa ze wskazaniem powiązań między nimi i wzajemnego uzależnienia. (Dyczewski 1993)

Rodzina jest miejscem transmisji społecznych między jednostką, a układami szerszymi i globalnymi.

Rodzina społeczeństwo w określonym stadium
rozwojowym ze zhierarchizowanymi
układami społecznymi

Rodzina jest organizacją dynamicznie zmieniającą się, na którą wpływ mają zmiany zachodzące w społeczeństwie.

Zasady funkcjonowania rodziny wyznaczane są poziomem rozwoju:

- ekonomicznego,

- społecznego,

- kulturowego.

Podstawą kształtowania się rodziny są:

- typ społeczeństwa,

- poziom i stopień dynamiki rozwoju sił wytwórczych,

- układy makrostruktur społecznych,

- przemiany kulturowe.

3. Przejawy zmian współczesnej rodziny w Polsce

Rodzina z perspektywy czynnika ekonomicznego

• Formułowanie indywidualnych strategii rozwiązywania dylematów reprodukcji związane z racjonalnością ekonomiczną i społeczną

(Zapewnienie środków na kryzysowe momenty życia rodziny, dziedziczenie)

• Wymiar społeczny w postaci konsekwencji na rynku małżeństw, dzieci a nawet wnuków - czytelność elastyczna dzieci - na rynku awansu społecznego czy zapewnienie sobie pozycji społecznej (Giza-Poleszczuk, 2004)

W okresie polskiej transformacji pojawiły się nowe czynniki ekonomiczno-społeczne, które miały znaczenie dla:

• Dłuższego okresu bezdzietności młodych

• Odsuwania momentu poczęcia pierwszego dziecka

• Wydłużenia czasu między kolejnymi dziećmi

• Ograniczenia liczby dzieci

• Ewolucji w stronę nowego modelu reprodukcji

• Spadła skłonność do zawierania małżeństw

• Podnosi się wiek zawierania małżeństw

• Kobiety mają później pierwsze dziecko

• Wzrasta liczba związków partnerskich, nielegalizowanych

• Wzrasta liczba rozwodów

4. Alternatywne formy rodziny

Przykłady związków alternatywnych:

• Związki kohabitacyjne, konsensualne (dochodzi do porozumienia jak żyć)

• Małżeństwa bezdzietne ze świadomego wyboru (ludzie którzy realizują swoje przekonania, pasje, lub tacy którzy uważają że niebyli by dobrymi rodzicami)

• Małżeństwa otwarte

• Związki grupowe i plemienne (inne kultury)

• Samotne rodzicielstwo (macierzyństwo lub ojcostwo)

• Rodzicielstwo zastępcze (zajmowanie się dziećmi)

• Związki homoseksualne

Takie formy związków istniały już wcześniej, obecnie uległy przemianie. Następuje zmiana w opinii społecznej w stosunku do każdej z tych form. (Kawula, 2005)

• Rodzina diasporowa/zrekonstruowana/wielorodzinna

• Pełni cykliczne/codzienne podstawowe funkcje więzi emocjonalnych, pomimo rozpadu/rozwodu małżeństwa cywilnego

• Czasem nie tworzą nowych związków pozostając przy swoich przyzwyczajeniach

• Żyją w niewielkiej przestrzeni

• Niewielki stopień ryzyka dla wychowywania i rozwoju dziecka

• Mechanizmy rewitalizacji, regeneracji mogą minimalizować, usunąć dawne powody prowadzące do rozwodu.

5. Cechy nietradycyjnej rodziny

Nontraditional family - alternatywa do tradycyjne rodziny nuklearnej

Wszystkie odmiany pozbawione są takich cech jak:

• Usytuowanie prawne

• Trwanie przez całe życie

• Wyłączność seksualna między kobietą i mężczyzną

• Posiadanie dzieci

• Wysoka pozycja mężczyzny

Cechy tradycyjnej rodziny	Cechy nietradycyjnej rodziny
Prawnie zawarte małżeństwo	Niezamężna kohabitacja
Posiadanie dzieci	Dobrowolna bezdzietność
Dwoje rodziców	Samotne rodzicielstwo
trwałość	- rozwód -powtórny związek
-Mężczyzna utrzymuje rodzinę -posiada autorytet	- praca zawodowa obojga rodziców -małżeństwo otwarte -małżeństwo rozdzielone
Wyłączność seksualna	Pozamałżeńskie związki
heteroseksualność	Związki osób tej samej płci
Gospodarstwo dwóch dorosłych osób	Gospodarstwo wielu dorosłych

6. Związki kohabitacyjne - definicja, czynniki wpływające na wybór tego typu związku

Definicja:

• Związek dwóch osób, partnerów bez zawarcia formalnego związku

• Wspólne mieszkanie, prowadzenie gospodarstwa

• Pełnią funkcję emocjonalną, erotyczno-seksualną, prokreacyjną, gospodarczą

Czynniki wpływające na wybór związku (cztery grupy argumentów wpływające na istotne decyzje dotyczące typu formowania związku wg O. Kravdal, 1999)

• Porównanie jakości życia z partnerem z jakością życia w stanie wolnym;

• Brak zadowolenia partnerów ze związku, bądź tylko kobieta jest zadowolona z kohabitacji;

• Niezadowolony mężczyzna, zadowolona kobieta;

• Niezadowolona kobieta, zadowolony mężczyzna

7. Modele funkcjonowania związków nieformalnych

Kilka modeli funkcjonowania związków nieformalnych, realizujących potrzeby finansowe, mieszkaniowe, prowadzenia gospodarstwa domowego i ewentualne wychowywanie dzieci (B. Bunk, 1983, za Kwak, 2005)

• Tradycyjny model ról - kobieta wychowuje dzieci i jest ekonomicznie uzależniona od partnera

• Model pełnej wspólnoty - wspólne wykonywanie wielu zadań, posiadanie wspólnych dzieci, przyjaciół, długotrwałe związki

• Model z tendencją ku niezależności - zawiera mniej ograniczeń, dopuszcza możliwość kontaktów seksualnych poza związkiem, posiada zakres równego udziału finansowego, niekoniecznie związek długotrwały

• Model pełnej niezależności - partnerzy odpowiadają za siebie finansowo i oboje ponoszą odpowiedzialność za utrzymywanie gospodarstwa domowego, trwałość związku zależna od znaczenia związku dla każdego z partnerów.

8. Podobieństwa i różnice między kohabitacją a małżeństwem oraz sposoby pracy z osobami decydującymi się na określony typ związku

PODOBIEŃSTWA MIĘDZY KOHABITACJĄ A MAŁŻEŃSTWEM

• Heteroseksualność partnerów

• Utrzymywanie stosunków seksualnych

• Wspólne zamieszkanie

• Posiadanie pewnego poziomu ekonomicznej konsolidacji

• Stworzenie środowiska w którym dzieci są rodzone i wychowywane

• Występowanie obu typów związków w okresie dorosłego życia

RÓŻNICE POMIĘDZY MAŁŻEŃSTWEM A KOHABITACJĄ

• Oczekiwania dotyczące związku: kohabitanci- skłonność do indywidualizmu, autonomii i sprawiedliwości w podziale prac domowych , większe ryzyko rozpadu niż w małżeństwie; partnerzy w związkach małżeńskich- orientacja kolektywistyczna. Podjęcie decyzji o kohabitacji wiąże się z niepewnością co do związku, słuszności takiego postępowania ; zachęca do podejmowania wspólnych inwestycji; powstrzymuje od pracy nad związkiem - prowadzącej do większej bliskości

• Wymiar zobowiązań, między generacyjnych stosunków, jakości związku, płodności: wymiar zobowiązań - mniej stabilny niż małżeństwo, pomimo braku atrakcyjności intrapersonalnej małżonkowie pozostają w związku a w kohabitacji łatwiej się rozstać; między generacyjne stosunki - kohabitacja nie ma sprecyzowanego czasu, przez co może być bariera w relacjach międzypokoleniowych; jakość związku - kohabitanci gorzej oceniają swoje związki niż małżonkowie, małżeństwo jest lepiej oceniane jeśli chodzi o sankcje społeczne, poszukiwanie kompromisów, wspólnego negocjowania, sposobów funkcjonowania związku

• Płodność - przekonanie że małżeństwo jest najodpowiedniejszym miejscem do wychowywania dzieci. Osoby które nie decydują się na potomstwo częściej wchodzą w kohabitacje

• Kohabitacja może być podobna do małżeństwa, jednak z prawnego punktu widzenia nie są takie same

• Prawne zobowiązania kohabitacji i małżeństwa są różne - wchodzenie i wychodzenie ze związków nieformalnych jest łatwiejsze

• Kkohabitacje łączy istotnie mniej łączonych środków ekonomicznych

• Społeczne poparcie dla małżeństw jest silniejsze niż dla kohabitacji

• Kohabitanci raczej mają i chcą mieć dzieci

• Kobiety niezależne od związku wykonują więcej czynności domowych

• Kobiety w związkach nieformalnych więcej czasu poświęcają na sprawy zawodowe niż te związane z gospodarstwem domowym

SPOSOBY PRACY Z OSOBAMI DECYDUJĄCYMI SIĘ NA OKREŚLONY TYP ZWIĄZKU

Tworzenie warunków do poznania

• Sposobu myślenia partnera o małżeństwie i związkach nieformalnych, rolach pełnionych w rodzinie

• Wartości, którymi kierują się w życiu osoby tworzące związek

• Relacji partnerów z członkami rodziny

9. Pojęcia charakteryzujące koncepcje systemową rodziny

10. Mity na temat małżeństwa, zachowania wskazujące ryzyko rozwodów

MITY:

• Osoby które mają problemy ze samym sobą nie są dobrymi kandydatami na małżonka

• Badania potwierdzają niewielki związek między nerwicami a rozwojem związku.

• Udany związek nie wiąże się z normalnością ale ze znalezieniem odpowiedniego partnera.

• Problemy osobowościowe nie muszą zniszczyć małżeństwa, ważne jest to, jak człowiek sobie z nimi radzi i w jaki sposób na te trudności reaguje małżonek

• Zainteresowania łączą ludzi

• Ważne są relacje, w sytuacji w której partnerzy przeznaczają czas na wspólne zainteresowania

• Przysługa za przysługę

• W nieudanych małżeństwach dominuje przekonanie, że działa zasada wzajemności i pojawia się potrzeba rejestrowania wszystkiego tego, co jedna osoba zrobiła dla drugiej

• Unikanie konfliktów niszczy związek

511. Różne pary w różny sposób przechodzą konflikty, jedni unikają ich a inni dążą do konfrontacji, jeszcze inni omawiają różnice i szukają kompromisu bez podnoszenia głosu

• Romanse (zdrady) są głównym powodem rozwodów

• W większości sytuacji jest odwrotnie, najpierw wygasają emocje, uczucia w małżeństwie, potem szukają kogoś z kim można byłoby się związać z kimś (80% małżeństw rozpada się bo zaczęli się od siebie oddalać)

• Mężczyźni są nieprzystosowani biologicznie do małżeństwa

• Naturalne prawo rządzące się gatunkiem ma znaczenie również u ludzi, jednak częstotliwość związków pozamałżeńskich nie zależy od płci ale od okazji

• Od momentu w którym kobiety częściej zaczęły zajmować nowe miejsca pracy, liczba związków pozamałżeńskich wśród młodych kobiet jest wyższa niż wśród mężczyzn

• Kobiety i mężczyźni pochodzą z innych planet

• Zakłada się że kobiety i mężczyźni nie potrafią się porozumieć ponieważ zwracają uwagę na inne sprawy

• Okazuje się, że różnice między płciami mogą przyczyniać się do pewnych kłopotów ale same w sobie ich nie wywołują

ZACHOWANIA WSKAZUJĄCE NA RYZYKO ROZWODU

1. Oskarżenia - jeśli na porządku dziennym pojawiają się oskarżenia, szanse na pozytywne zakończenie rozmowy są bardzo małe (oskarżenia związane z generalizacją)

2. Krytyka - często ma szerszy zasięg, odnosi się do konkretnego zachowania, do charakteru i osobowości partnera (dlaczego o wszystkim zapominasz?)

II a. Pogarda - przejawia się wraz z sarkazmem i cynizmem, wywracanie oczami, kąśliwe uwagi, wywyższanie się groźby, prowokacja; małżonkowie którzy sobą gardzą częściej zapadają na infekcje są mniej odporni - pogarda ma znaczenie dla naszego organizmu

II b. Postawa obronna - prezentowanie postawy obronnej w odpowiedzi na krytykę, bądź wykorzystywanie obrony jako sposobu zdobycia przewagi (to nie ja stwarzam problemy tylko Ty!)

II c. Mur obojętności - dochodzi do sytuacji, gdzie jedna osoba przestaje słuchać, ignoruje, prezentuje zachowanie ucieczki od tematu

3. Zalew nieprzyjemnych uczuć - rozwód można przewidzieć na podstawie powtarzających się oskarżeń, pojawiających się napięć, oraz zalewu uczuć pojawiających się w związku z wielokrotnymi nieporozumieniami

4. Mowa ciała - rozwód można przewidzieć na podstawie reakcji fizjologicznych np. przyspieszonego tętna, podniesionego ciśnienia, poziom adrenaliny.

* 2 przyczyny które mają znaczenie przy zalewie negatywnych uczuć:

• przynajmniej jedna osoba przeżyje intensywny konflikt

• fizjologiczne konsekwencje związane z tym że np. pocą się ręce itd. nie sprzyjają zmniejszeniu konfliktu

* obniża się zdolność przetwarzania informacji

* albo walka, albo ucieczka

* 85% mężczyzn wycofuje się z kłótni

* układ sercowo-naczyniowy u mężczyzn jest bardziej reaktywny i po stresie wolniej powraca do normalnego stanu

5. Niepowodzenie w podejmowaniu prób ratowania dyskusji - badania wskazują, że te małżeństwa u których zaobserwowano pierwsze cztery czynniki ale radzili sobie z piątym punktem, częściej potrafiły zażegnać konflikt - po latach mogli powiedzieć że obecnie żyją w szczęśliwym związku

V a. Złe wspomnienia - kiedy w związku zaczynają dominować złe wspomnienia, para zaczyna negatywnie postrzegać teraźniejszość i przeszłość, następuje zniekształcają historii znajomości (dobrym sposobem na sprawdzenie tego punktu jest pytanie jak para się poznała)

Istnieją 4 zachowania - wg Gottman J.M. Silver'a („Siedem zasad udanego małżeństwa) - które sygnalizują upadek małżeństwa:

1. Małżeństwo uważa że ma poważne problemy;

2. Wspólna rozmowa wydaje im się bezsensowna, podejmują indywidualne próby radzenia sobie;

3. Małżonkowie zaczynają żyć obok siebie

4. Pojawia się uczucie samotności

11. Zadania, funkcje, formy pracy i rodzaje działań podejmowanych przez asystenta rodziny

Asystentura rodziny polega na zindywidualizowanej pracy:

• W rodzinie

• Z rodziną

• Dla rodziny

Cechy asystentury :

• Indywidualizacja pracy, wynikająca z małej liczby odbiorców

• Dostosowanie pracy do określonych grup i ich realnych potrzeb

• Dawanie możliwości skierowania do określonego wsparcia

Zadania asystenta:

• Zmienić stosunek osób w rodzinie do własnej sprawczości

• Zwiększyć ich poczucie wpływu na własne życie

• Podnieść samoocenę członków rodziny

Indywidualna pomoc służy:

• Rozwojowi kompetencji poszczególnych członków rodziny

• Osiąganiu wyznaczonych przez nich celów

• Wzbudzanie w nich wiary we własne możliwości

• Motywowanie do podejmowania działań do tej pory uznawanych za niemożliwe

Aktywności asystenta i rodziny zmierzają do:

• Jej usamodzielnienia

• Pozostawienia dzieci w środowisku zapewniającym poczucie bezpieczeństwa i prawidłowy rozwój

Asystent:

• Określa osobę towarzyszącą, współ obecną, będącą w pogotowiu

• Osobą która towarzyszy klientowi w pokonywaniu jego życiowych trudności, pracuje na zasobach klienta, udziela mu wsparcia, motywuje rodzinę do zmiany

Sfery funkcjonowania asystenta rodziny:

• Zawód wykonywany w ramach służby społecznej

• Usługa realizowana w ramach systemu pomocy i wsparcia społecznego

• Swoisty przejaw ingerencji państwa w życie rodzinne

Funkcje asystenta rodziny:

• Wsparcie psychiczno-emocjonalne

• Wsparcie diagnostyczno- monitorujące

• Opiekuńcza

• Mediacyjna

• Wychowawcza

• Motywacyjno-aktywizująca

• Koordynacja działań skierowanych na rodzinę

Formy pracy z rodziną

• Poradnictwo, telefon zaufania, porady udzielane w domu lub poradni

• Terapia systemowa

• Psychoedukacja

• Mediacje

• Konsultacje

Działania podejmowane na rzecz rodziny przez asystenta wraz z zespołem interdyscyplinarnym

• Diagnoza problemów rodziny - poznanie dokumentacji, wywiad środowiskowy prowadzony przez ośrodek pomocy społecznej

• Określenie wspólne z rodziną, podstawowych problemów i potrzeb rodziny

• Zmotywowanie rodziny do współpracy i działań zmierzających do pokonania problemu

• Sporządzenie planu pomocy rodzinie z uwzględnieniem bezpośredniej pomocy, zorganizowanie wsparcia emocjonalnego

• Pomoc w poprawie sytuacji życiowej rodziny - usunięciu czynników przeszkadzających w wychowaniu własnych dzieci (min. problemy socjalne, psychologiczne, wychowawcze)

• Pomoc w prowadzeniu poradnictwa i edukacji dla rodzin będących w trudnej sytuacji życiowej - poradnictwo to znaczy możliwość rozwiązania problemu oraz udzielenie informacji na temat pomocy świadczonej przez instytucje rządowe, samorządowe

• Współpraca z jednostkami administracji rządowej; samorządów terytorialnych, instytucji pozarządowych.

12. Pojęcie kompetencji wychowawczych

Kompetencje wychowawcze rodziców to umiejętności adekwatnego zachowania się wobec dziecka wypływającego ze świadomości potrzeby i konsekwencji takiego działania oraz przyjmowania na siebie odpowiedzialności za własne sprawstwo - def. M. Czerepaniak-Walczak (1995)

13. Cele programu wspomagania kompetencji wychowawczych rodziców dzieci w wieku przedszkolnym

TWORZENIE WARUNKÓW DO:

Wzbogacania wiedzy deklaratywnej

O rozwoju dziecka i jego

Wybranych uwarunkowaniach

Rozwijanie wiedzy proceduralnej wprowadzenie korzystnych zmian

O umiejętnościach wychowawczych w wybranych aspektach sytuacji

rodziny

Zwiększanie poczucia sprawstwa

Z kontaktach z własnym dzieckiem

Tworzenie warunków do poszerzania wiedzy deklaratywnej o rozwoju dziecka i jego wybranych uwarunkowaniach

osiągnięcia zagrożenia zadania szanse rozwoju potrzeby oddziaływania

rozwojowe rozwoju -zachowania rozwojowe zachowania wychowawcze

rodziców, niesprzyjające rodziców

rozwojowi dziecka sprzyjające rozwojowi

Tworzenie warunków o wzbogacaniach wiedzy proceduralnej o umiejętnościach wychowawczych

sprzyjających dawanie wsparcia rozwiązywanie konfliktów

rozumieniu - identyfikacja mocnych stron

(aktywne słuchanie, -organizowanie otoczenia

parafraza, -pomaganie w radz. sobie z trudnymi emocjami

odzwierciedlanie,

komunikat „ja”)

Tworzenie warunków do zwiększenia poczucia sprawstwa w kontakcie z własnym dzieckiem.

Poczucie sprawstwa to przekonanie człowieka o tym, na jakie stany rzeczy potrafi wywierać wpływ a jakie z pewnością nie podlegają jego działaniom. (W. Łukaszewski, 1984)

Tworzenie warunków do konstruowania zmian w wybranych aspektach sytuacji rodziny

zwiększenie czasu na zwiększenie poczucia przewaga zmniejszenie zaprzestanie

wspólną aktywność satysfakcji i więzi z przeżywania częstotliwości konfliktów i

rodzica i dziecka dzieckiem oraz gotowość przyjemnych występowania przejawów

wspierania go uczuć zachowań agresji w

agresywnych i rodzinie

opozycyjnych

dziecka wobec

rodziców

14. Założenia teorii dysonansu poznawczego Leona Festingera i społecznego uczenia się Alberta Bandury w odniesieniu do pracy z rodziną

Zainicjowanie refleksji na tematy związane z wychowaniem może wywołać dysonans poznawczy (pośredni, drogą wpływu na przekonania) i uruchomić gotowość do zlikwidowania źródła dysonansu. (Festinger, 2007, Zimbardo, Leippe, 2004)

Dodawanie spójnych elementów do podejmowanie próby odwrócenia

Istniejących struktur w celu zmiany proporcji lub zmiany decyzji, postaw

Między dysonansem a konsonansem zachowań

REDUKOWANIE DYSONANSU POZNAWCZEGO

obniżenie ważności stwierdzeń lub bezpośrednie zmniejszenie

decyzji pobudzenia za pomocą środków uspokajających

lub alkoholu

Obserwacyjne uczenie zachodzi dzięki procesom:

• Uwagi

• Przechowywania

• Odtwarzania motorycznego

• motywacyjnym

Środowisko -> procesy poznawcze, interpretacja, porównywanie, przeciwstawianie, nadmierne znaczenie i interpretowanie napływających bodźców

(Bandura, 2007)

15. Model rozwoju reprezentacji wiedzy Katarzyny Stemplewskiej-Żakowicz

Współczesny model rozwoju reprezentacji wiedzy K. Stemplewskiej-Żakowicz:

Wiedza proceduralna posiadana przez rodziców przed rozpoczęciem zajęć -> stwarzanie warunków do refleksji nad wychowaniem -> metaproces, porównywanie i wyodrębnianie elementów wspólnych i różnic w wiedzy proceduralnej -> uruchamianie dysonansu poznawczego -> przekształcanie reprezentacji wiedzy -> wiedza deklaratywna

Przejście z wiedzy deklaratywnej na wiedzę proceduralną

Wiedza deklaratywna posiadana przez rodziców przed rozpoczęciem zajęć -> tworzenie warunków do rozwijania wiedzy -> uruchomienie procesów redukujących dysonans przekładający wiedzę deklaratywną na proceduralną -> rodzicielskie praktyczne próby rozwiązania problemów wychowawczych podczas zajęć i w kontekście z dzieckiem -> wiedza proceduralna

16. Motywowanie rodziców do pracy

• Tworzenie możliwości dokonywania wyboru, celu zajęć, formy pracy, interesujących treści

• Przekazywanie wiedzy o celu działania

• Ukazanie znaczenia relacji rodzice-dziecko

• Zwracanie uwagi na korzyści związane z poprawą relacji rodzic-dziecko

Oczekiwania: jakie ma być moje dziecko? Co powinno umieć robić, co powinno wiedzieć?

Rzeczywistość: jakie naprawdę jest moje dziecko?

Jak powstają trudne zachowania u dzieci? (A. Kozłowska, 2005)

Zachowanie dziecka sprzeczność

oczekiwania rodziców

Lęk

niespełnianie oczekiwań dziecka

Próby zmniejszania

lęku np. bicie siostry uzyskanie uwagi rodzica

17. Sposoby tworzenia warunków do podnoszenia wiedzy deklaratywnej o rozwoju dziecka, wiedzy proceduralnej oddziaływań wychowawczych oraz do zwiększania poczucia sprawstwa w kontakcie z własnym dzieckiem

Sposoby tworzenia warunków do podnoszenia wiedzy deklaratywnej o rozwoju dziecka - zaspokojenie potrzeb dzieci i młodzieży

• Potrzeba współzależności (np. bezpieczeństwa, miłości)

• Potrzeba integralności (np. sensu, twórczości)

• Potrzeba odnowy fizycznej (np. odpoczynku)

• Potrzeba swobody (np. wybór planów)

• Potrzeba świętowania (np. urodzin, opłakiwania)

• Potrzeba wspólnoty duchowej (np. piękna, natchnienia)

• Potrzeba zabawy

Sposoby tworzenia warunków do podnoszenia wiedzy proceduralnej o sposobach oddziaływania wychowawczego

Przedstawienie wiedzy o oddziaływaniach wychowawczych

pisemne, indywidualne ćwiczenia umiejętności na przykładowych wypowiedziach dziecka

ćwiczenie umiejętności w parach

ćwiczenie umiejętności poprzez odgrywanie ról na forum

Sposoby rozwijania poczucia sprawstwa w kontakcie z własnym dzieckiem

ZACHOWANIE DZIECKA	MYŚLI DOROSŁEGO	EMOCJE POD WPŁYWEM MYŚLI
Dziecko nie sprzątnęło zabawek	Ale bałagan, on nigdy nie potrafi posprzątać po sobie	Złość, niechęć, niecierpliwość
Dziecko nie sprzątnęło zabawek	Ma dopiero 4 lata, trudno mu wszystko zapamiętać	Spokój, współczucie, miłość

KONWERSATORIA

18. Etapy rozwoju rodziny

19. Komunikacja w małżeństwie, style przywiązania - diagnozowanie

20. Przygotowanie do małżeństwa; znaczenie okresu narzeczeństwa

21. Potrzeby rodziców wychowujących dziecko w danym wieku wraz z przykładami działań

22. Zdolności, kompetencje oraz błędy i wadliwe nastawienia diagnosty

Diagnosta powinien kształtować w sobie różne zdolności, które pomagają w prowadzeniu rozmowy z podmiotami badania, budują kontakt, lub eliminują jego zakłócenia, czyli:

• Podążanie za klientem - umiejętność wsłuchiwania się w znaczenie słów badanego i podejmowanie jego wątków w dalszej rozmowie

• Empatyczne reagowanie - komunikowanie, że rozumie się osobę badaną

• Niezaborcza życzliwość - akceptacja badanego z zachowaniem jego wolności i szacunek dla jego wątpliwości

• Otwartość - zdolność mówienia o sobie we właściwy sposób i we właściwym miejscu rozmowy

• Konkretność - uwaga i dopytywanie o konkret, „trzymanie się ziemi”

Diagnosta powinien też rozwijać w sobie umiejętności związane ze sposobami reagowania w kontakcie diagnostycznym, który w diagnozie otwartej stanowi zarazem proces terapeutyczny. Stosowanie powyższych zdolności ułatwiają wyróżnione przez Carla G. Rogersa, reakcje:

• Reakcja badawcza - jej funkcję stanowi dalsza eksploracja szerszego obszaru życiowego, rozwijanie tematu i rozmowy, związanej z sytuacją życiową i problemową; diagnosta poszukuje dalszych informacji według pewnego planu;

• Interpretacja - reakcja diagnosty, której funkcję stanowi zmiana czy próba odnalezienia innej perspektywy widzenia i myślenia badanego o swojej sytuacji życiowej lub problemie w kategoriach poznawczych proponowanych przez diagnostę, co nie stanowi próby ich narzucenia, ale dania pod rozwagę;

• Konfrontacja - stanowi reakcję służącą dostrzeganiu przez badanego faktów z jego życia ważnych z punktu widzenia jego rozwoju, bez stosowania mechanizmów obronnych, co jest konieczne dla zapoczątkowania procesu zmiany; jednakże reakcja ta może być stosowana jedynie wówczas, gdy diagnosta wykazuje pełną, choć zdrową akceptację i empatię wobec osoby badanej;

• Reakcja rozumiejąca - czyli inaczej PARAFRAZA ;

• Reakcja podsumowująca - podobna do poprzedniej, ale stosowana po dłuższej rozmowie dotyczącej jakiegoś obszaru treściowego, po to by przejść do następnego bloku tematycznego, ściśle wynikającego z poprzedniego etapu rozmowy;

• Reakcja wspierająca lub inaczej podtrzymująca - występuje w funkcji wentylowania, uspokojenia osoby badanej; pomagająca emocjonalnie zdystansować się od własnych, nie rzadko bolesnych doświadczeń, po to by badany mógł bez zakłóceń wykorzystywać swoje możliwości poznawczo-intelektualne

• Reakcja oceniająca - najczęściej występuje w kontaktach interpersonalnych w codziennym życiu; funkcja oceny może być powiązana jedynie z konfrontacją, która stanowić może jedną z jej form.

Błędy i wadliwe nastawienia diagnosty

1. Błąd postawy - (podmiotu do przedmiotu, czyli dominacji) - wiąże się z brakiem uwzględniania perspektywy badanego w toku rozpoznawiania jego sytuacji życiowej i brakiem elastyczności w procesie poznawania (postępowanie wedle ścisłego schematu)

2. Błąd maski - czyli zasłaniania się swoją rolą, co ogranicza pole poznania - wiąże się zarówno z brakiem współodczuwania i umiejętności postawienia się w syt. osoby diagnozowanej, a także elastycznego spojrzenia na jej sytuację z różnych perspektyw w sposób niestereotypowy, czyli spojrzenia `od wewnątrz' i `z zewnątrz' na ocenianą sytuację

3. Błąd sędziego - czyli postawy wartościującej, etykietyzującej osobę badaną - powoduje szufladkowanie opisywanej sytuacji wedle sztywnych, stereotypowych kryteriów, zamykając proces diagnozy w typowych kategoriach analizy (subiektywizm wynikający z nastawień z przeszłości)

4. Błąd skupiania się na negatywnych aspektach funkcjonowania

Jednostki, bez uwzględnienia jej mocnych stron - zawęża pole poznania i projektowania interwencji

5. błąd skupiania się na skutkach bez powiązania ich z kontekstem sytuacyjnym czy przyczynami zachowań - ogranicza możliwość wyjaśnienia mechanizmów zaburzonego funkcjonowania zaburzonego podmiotu

6. błąd redukcji źródeł wiedzy - polega na braku łącznego i dynamicznego wykorzystywania w procesie poznania „wiedzy gorącej” wynikającej z osobistych doświadczeń życiowych i „wiedzy zimnej” naukowej, obiektywnej, systematycznie gromadzonej

W efekcie diagnosta przyjmować może różne postawy wobec poznawanej rzeczywistości i przede wszystkim wobec badanego podmiotu, m.in.:

• nawyk oceniania - postawa „od-do”, która powoduje brak zrozumienia a także włącza proces etykietyzacji, standaryzującej badanego i jego problem;

• nadmierne poczucie odpowiedzialności - polega na tym, że diagnosta „słucha nie po to, by zrozumieć, ale po to, by naprawić”, co skutkuje zawężeniem pola percepcji i tym samym poznania zawsze złożonej i indywidualnej sytuacji badanego, a także wyłącza częściowo kształtowanie podmiotowych zdolności do radzenia sobie i autopoznania przez badanego

• tendencja do dominacji - stanowi rezultat unikania przez diagnostę deprywacji własnej roli, często skorelowana jest z poczuciem zagrożenia obrazu siebie jako profesjonalisty

• nastawienie lękowe - jest bezpośrednią konsekwencją doświadczanego przez diagnostę lęku przed niepowodzeniem, niekompetencją, bezradnością, zaś skutkować może nadmiernym zabieganiem o sympatię, co występuje w funkcji eliminacji jego potencjalnie negatywnych ocen czy odwrotnie - niechęcią do osoby badanej, która stanowi źródło zagrożenia.

---