Podstawy pracy z Linuxem

Uniwersytet Gdański - Instytut Matematyki - Zakład Informatyki - Strona domowa - Materiały do zajęć

Strona główna - Podstawy Linuxa - Podstawy C/C++ - Rekurencja - Struktury danych

Wstęp

Linux jest 32-bitowym systemem operacyjnym, umożliwiającym pracę wielozadaniową. Oznacza to, że można uruchomić kilka programów (czasem nawet dużo), i wszystkie będą pracowały jednocześnie, wzajemnie sobie nie przeszkadzając. Jednocześnie obsługa całego systemu jest prosta i sprawia nawet początkującym żadnych kłopotów, przy zachowaniu pewnej uwagi i używaniu myślenia podczas pracy. Podstawowe informacje na temat pracy w Linuxie są przedstawione poniżej, natomiast więcej szczegółów można znaleźć w materiałach HOW-TO, dokumentacji systemu oraz dość licznych opracowaniach internetowych.

Na początek zobacz stronę Linux Sky (po polsku) oraz dość entuzjastyczny opis Linuxa. Warto także odwiedzić stronę Linux News, na której można znaleźć tony ciekawych i nowych informacji oraz serwis WebCom. Inną bogatą i doskonałą stroną jest strona fanów Linuxa - LinuxFan. Można znaleźć na niej wiele istotnych informacji na temat konfigurowania systemu oraz jego eksploatacji.

Razem z Linuxem i KDE jest dostarczonych całkiem sporo dość dobrych, darmowych programów, które nieraz o wiele lepiej spełniają swoje funkcje niż produkty komercyjne. Dostajemy więc zaawansowane narzędzia do przeszukiwania tekstów, obliczeń, programowania, rysowania i konfigurowania systemu. Wszystko to wchodzi w skład tzw. dystrybucji (czyli zainstalowanego pakietu oprogramowania dostarczonego z Linuxem). Wystarczy wspomnieć, że za pomocą posiadanych narzędzi, przy odpowiedniej wiedzy i ilości czasu można samodzielnie napisać taki system, jak Linux (oczywiście to przesada, nikt nie napisałby Linuxa w jego obecnej postaci sam, ponieważ jest to zbyt wiele elementów). Chodzi jednak o to, że Linux zainstalowany w pełnej wersjii to narzędzie kompletne, w którym można pracować. Coś takiego jest niemożliwe pod Windows - gdyż śmieszna ilość narzędzi jaką on udostępnia nie sprawdza się w praktycznej pracy.

Podstawowa obsługa systemu

Pracując w Linuxie korzystamy z tzw. menedżera okien (KDE czyli K-Desktop Environment), który zapewnia nam komfort pracy większy niż w Windows. Sam system jest "ukryty" pod graficzną nakładką, i jego działaniem na razie nie musimy się przejmować. Wykorzystując graficzne środowisko, możemy pracować w wielu oknach tekstowych naraz, i do celów ćwiczeniowych jest to zupełnie wystarczające. Używanie takich narzędzi, jak XEdit, X-Emacs czy Emacs jest oczywiście dozwolone, niemniej jednak ten dokument traktuje tylko o tekstowych narzędziach uruchamianych w oknie konsoli. Oto kilka przepisów na szybki start niektórych zadań:

Szybkie uruchamianie programów

Naciśnij klawisze Lewy Alt + F2 (F2 to tzw. klawisz funkcyjny, znajdziesz w tylnej części klawiatury; nie wpisuj przypadkiem F... 2... bo to nie zadziała!). Powinno pojawić się małe okienko, do którego można wpisać pojedyncze polecenie. Na próbę wpisz xterm. Powinno uruchomić się okno x-terminala, z wierszem poleceń, w którym można pisać (choćby podać następne polecenie xterm). Jeżeli okno terminala jest za małe, i nie widać za dobrze liter, można dodać dodatkowe parametry: xterm -fn 10x20 spowoduje, że czcionki w oknie będą większe.

Programy można także uruchamiać w konwencjonalny sposób, znany większości z Windows. Wystarczy wybrać za pomocą menu odpowiedni program. Jest to tak proste, że nie wymaga komentarza.

Korzystanie z ikon na Panelu Sterowania

	Naciśnięcie ikony "Emulator terminala (konsole)" spowoduje uruchomienie okna, w którym można będzie prowadzić prace edycyjne. Okno to można skonfigurować za pomocą opcji wyświetlanych w menu, lub po naciśnięciu na nie prawym przyciskiem myszy. Dostosowane opcje można zapisać, aby każde następne uruchomione okno miało te same parametry.

Zamykanie okien, systemu i kończenie pracy

Każdy interaktywny program w środowisku KDE Linuxa działa w oknie. Okno to najczęściej możemy zamknąć, aby zakończyć pracę programu i przerwać jego działanie. Zakończenie pracy programu uzyskujemy przez:

• Naciśnięcie Alt-F4 (tak, dokładnie tak jak w Windows)

• Naciśnięcie myszą przycisku zamknięcia okna:

Fragment paska tytułowego okna z wyróżnionym przyciskiem do zamykania

• Naciśnięcie Ctrl+C lub Ctrl+D (lub innej specyficznej kombinacji) - ale nie jest to eleganckie, i nie należy tego stosować, jeżeli nie chcemy na siłę przerywać programu.

Zaawansowani użytkownicy Linuxa i w ogóle systemów unixowych mogą posługiwać się poleceniami zarządzającymi procesami, takimi jak jobs, kill lub ps. W przerwaniu działającego programu pomaga także uruchamianie go w trybie "interaktywnym", bez wpuszczania "w tło", czyli poprzez napisanie samej nazwy programu w terminalu, bez podawania znaku & za nim.

Zamykanie systemu jest proste - należy posłużyć się poleceniem logout dostępnym w menu (na samym dole listy poleceń) lub, na skróty - za pomocą kombinacji Alt-F2 i wpisania polecenia ręcznie, co czasem jest szybsze. Wylogowanie się spowoduje zamknięcie wszystkich otwartych okien oraz zakończenie pracy z KDE - ale uwaga! Nie następuje tu restart komputera, tylko powrót do konsoli tekstowej, zaś cały system nadal działa. Dlatego ABSOLUTNIE ZAKAZANE JEST WYŁĄCZANIE KOMPUTERÓW!!!! Prowadzić to może do uszkodzenia lub nawet zniszczenia systemu, a często na skutek tego także i kont oraz pracy innych użytkowników!

Zabronione jest wyłączanie komputera, który pracuje pod Linuxem!

Komputer wyłączyć można tylko po jego zastopowaniu, co może zrobić tylko administrator. Podczas tego procesu zamykane są pliki, przerywane są procesy obsługi sieci i urządzeń oraz po kolei wyłączane są podsystemy całego oprogramowania. Linux w odróżnieniu od Windows jest systemem, który nie lubi częstego zamykania i startowania, i najlepiej czuje się, gdy pracuje cały czas. Nawet w nocy.

Podstawowe polecenia shella

Po otwarciu okna terminala (shella), można dokonać w nim edycji plików oraz wydawać polecenia obsługujące pliki. Oto niektóre z nich:

ls	Wyświetlenie listy plików w aktualnym katalogu. Nazwy plików mogą być długie, ale należy unikać stosowania w nich spacji i innych znaków sprawiających kłopoty (/ . , * ? > < $ itp). Polecenie to można zmodyfikować, dodając do niego parametr -l, który powoduje, że nazwy plików wyświetlane są w formacie długim, prezentując więcej informacji o plikach (prawa dostępu, właściciel, grupa, data i czas zapisu, rozmiar, czasami ilość dowiązań symbolicznych do pliku i oczywiście jego rozmiar.
cd	Zmiana bieżącego katalogu na inny, podany, lub domowy. Używanie cd z parametrem '-' pozwala na powrót do poprzednio aktualnego katalogu, niekoniecznie do domowego.
pwd	Polecenie podaje bieżący katalog (gdyby ktoś zapomniał, gdzie się znajduje). Aktualny katalog jest także przechowywany w zmiennej systemowej $cwd. Napisanie polecenia cd bez parametrów ustala katalog bieżący na własny katalog domowy użytkownika.
more	Polecenie pozwala przejrzeć plik tekstowy. Należy oczywiście podać jego nazwę (more nazwa). Plik podczas przeglądania można "przewijać" w dół - spacja o cały ekran, enter o jeden wiersz, a w tył o cały ekran za pomocą klawisza B; zależnie od konfiguracji jaką każdy może zmienić mogą działać także zwyczajne strzałki. Po dojściu do końca pliku (zależnie od konfiguracji) może zostać wyświetlony napis END na dole okna, albo po prostu praca more zakończy się. Gdy pojawia się napis END, należy nacisnąć klawisz Q, aby zakończyć pracę z more.
rm	Usuwanie pliku lub plików i katalogów. Polecenia tego NIE MOŻNA cofnąć, więc skasowane pliki znikają bezpowrotnie. Dlatego należy się przed kasowaniem zastanowić, czy na pewno chcemy zrobić to co mamy na myśli.

Podstawowa obsługa edytora joe

Zasady pracy z tym popularnym edytorem zostały opisane na oddzielnej stronie.

[c] Piotr Arłukowicz, [e-mail]

Obsługa edytora JOE

Uniwersytet Gdański - Instytut Matematyki - Zakład Informatyki - Strona domowa - Materiały do zajęć

Strona główna - Podstawy Linuxa - Podstawy C/C++ - Rekurencja - Struktury danych

Wstęp

Edytor joe jest poteżnym, tekstowym edytorem, umożliwiającym pisanie wszelkiego rodzaju zaawansowanych tekstów i obróbkę danych tekstowych. Korzysta on z dość rozpowszechnionych standardów, pochodzących jeszcze z czasów WordStara; użytkownicy Pascala, Norton Editora i podobnych do WordStara edytorów nie będą mieli żadnego problemu z przejściem do lub korzystaniem z "JOE's own editor", bo tak zapisana jest jego wewnętrzna nazwa.

Joe potrafi emulować wiele znanych edytorów, wśród nich także takie, jak JSTAR, JPICO (użwany w Pine do edycji poczty elektronicznej) lub PICO czy JMACS. Polecenia edytora wydaje się za pomocą skrótów klawiszowych, z których większość jest sekwencjami Ctrl i dodatkowych liter. Skóry Ctrl+K, Ctrl+T służą do wprowadzania innych dodatkowych poleceń, i podaje się po nich dodatkową literę, aby mogły działać.

Niektóre polecenia edytora

Uruchomienie edytora jest bardzo proste. Wystarczy w oknie terminala napisać polecenie joe. Można także podać od razu nazwę edytowanego pliku, który zostanie otwarty i wczytany do programu:

joe nazwa.C

rozpoczyna pracę nad edycją zbioru nazwa.C. Jeżeli taki plik istniał na dysku, zostaje wczytany do edytora, w przeciwnym wypadku będziemy edytować pusty, nowy plik.

Podstawowe skróty klawiszowe pomocne w edycji:

Ctrl + C	Zakończenie pracy z edytorem, bez zapisu danych. Jeżeli dokument w edytorze został zmieniony, pojawi się pytanie: "Lose changes to this file (y,n,^C)?" (stracić zmiany w tym pliku?) na które odpowiadamy zdodnie z zamierzeniami.
Ctrl + KD	Sekwencja klawiszy pozwalająca na zapisanie pliku edytowanego i pozostanie w edytorze. Przydaje się czasami zapisać swój program, nawet przed zakończeniem z nim pracy, albo w celu kompilacji i daleszej edycji.
Ctrl + KX	Zapisanie pliku i koniec pracy z edytorem. Jeżeli nasz plik był zapisany wcześniej, nastąpi tylko zakończenie pracy. Jeżeli mieliśmy kilka otwartych plików, joe zakończy pracę tylko z jednym z nich i dalej pozostaniemy w edytorze.
Ctrl + KE	Otwarcie nowego pliku do edycji - edytor pyta o nazwę, jeżeli poda się nową nazwę, utworzony zostanie nowy, pusty plik.
Ctrl + KB Ctrl + KK	Zaznaczenie tekstu - wymaga najpierw oznaczenia początku zaznaczenia - Ctrl+KB, potem końca - Ctrl+KK. Tekst zostanie podświetlony, wtedy można kopiować do w inne miejsce (nawet do innego pliku) za pomocą Ctrl+KC, przenosić za pomocą Ctrl+KM, usuwać - Ctrl+KY, przesuwać w pionie o jedną kolumnę w prawo lub lewo (Ctrl+K, (przecinek) oraz Ctrl+K. (kropka))
Ctrl + KH	Wyświetlenie pomocy na temat często spotykanych kombinacji i poleceń edytora. Pomoc ma kilka ekranów, można przełączać się pomiędzy nimi za pomocą Esc (kropka) lub Esc (przecinek). Wyłączenie okna pomocy robi się tym samym skrótem - Ctrl+KH.
Ctrl + Shift + _	Operacja znana jako "undo" czyli cofnięcie ostatniego polecenia. Można za jej pomocą przywrócić skasowaną niechcący część tekstu.
Ctrl + Y	Kasowanie całej linii, bardzo przydatne do usuwania większych części dokumentu.
Ctrl + A	Przeskok na początek linii, operacja analogiczna do Home pod Windows...
Ctrl + D	Kasowanie znaku POD kursorem, dokładnie tak samo, jak robi to Delete.
Ctrl + E	Umożliwia wczytanie do edytora jeszcze jednego pliku i pracę na dwóch plikach naraz. Przełączanie się pomiędzy nimi realizuje kombinacja Ctrl+KP.
Ctrl + TT	Tryb nadpisywania (Overtype), wszystkie wprowadzone znaki zastępują już wprowadzone. Wyłączenie tego trybu pracy następuje po powtórzeniu skrótu aktywującego.
Ctrl + TX	Tryb pracy na blokach pionowych tekstu, jest to szczczególnie przydatna rzecz w przypadku edycji kolumn liczb lub danych. Można wtedy za pomocą zaznaczania wycinać, przesuwać i zamieniać znaki w pionowych blokach tekstu.
Ctrl + TW	Włącza/wyłącza tryb zawijania wierszy. Gdy podczas pisania dochodzimy do krawędzi okna, możemy pisać dalej, a zawartość okna zostanie przesunięta; albo tekst zostanie przerzucony do nowego wiersza, gdzie będziemy kontynuować pisanie.
Ctrl + KF	Wyszukiwanie podanego tekstu. Program zadaje pytanie czego szukać, a następnie wprowadza się dodatkowe opcje: Ignore - pomijanie różnic w wielkościach liter, Replace - zastępowanie podanym potem ciągiem znaków, Backwards - przeglądanie dokumentu wstecz oraz blocK - operacja wykonana zostanie na zaznaczonym bloku tekstu.

Opcje uruchomieniowe

Edytor podczas zapisu edytowanego pliku tworzy kopię zapasową poprzedniej jego wersji. Utworzona kopia nazywa się dokładnie tak samo, jak plik, który zapisaliśmy, dodany ma jednak do nazwy znak ~ (tylda). Pliki zapasowe tworzone w ten sposób czasami się przydają, ale częściej po prostu śmiecą w katalogu powodując zwiększanie ilości plików. Możliwa jest zmiana tego standardowego zachowania, poprzez uruchomienie edytora z opcjami. Robi się to podając komendę: joe [opcje]. Oto niektóre z bardziej przydanych opcji:

-backpath ścieżka W opcji określa się ścieżkę używaną przez joe do zapisywania plików zapasowych. Domyślnie, gdy nie podano, używany jest bieżący katalog lub katalog, w którym zapisywany jest plik. Aby nie pisać za każdym razem, gdy uruchamiamy edytor tej dodatkowej opcji, można wykorzystać mechamizm shella - aliasowanie nazw. Wtedy, zależnie od posiadanego shella, po wpisaniu alias joe='joe -backpath /tmp' dla sh, bash i ksh, lub alias joe 'joe -backpath /tmp' dla shella csh i tcsh, uzyskamy efekt polegający na zapisywaniu do katalogu tymczasowego wszystkich dokumentów zapasowych. Nie jest to jednak zbyt bezpieczne, gdyż wtedy każdy użytkownik systemu będzie mógł odczytać/zapisać czymś innym te zbiory. Poza tym zostaną one automatycznie skasowane podczas startu systemu, ponieważ jako docelowy katalog dla nich podany został /tmp. Jest to katalog w którym mogą pisać wszyscy użytkownicy systemu, i dlatego nie jest to bezpieczne miejsce. Mimo to służy doskonale za przykład. -nobackups Parametr wyłącza całkowicie tworzenie plików zapasowych. Od chwili jej użycia, każdy edytowany dokument będzie jedynym egzemplarzem, o ile sami nie zrobimy kopii. -asis Opcja określa sposób reprezentacji znaków o kodach powyżej 127. Znaki te to najczęściej "krzaczki", polskie litery, znaki alfabetu greckiego lub fragmenty ramek. Edytor może przedstawiać te kody w takiej postaci, w jakiej występują normalnie, albo odejmować od nich wartość 127 i pokazywać jako zwykłe litery w odwrotnym kolorze.

Istnieje jeszcze wiele przydanych i mniej przydanych opcji, oraz wiele więcej technik pracy w joe, niż można sobie wyobrazić. Do niektórych jego funkcji można się szybko przyzwyczaić, niektóre inne wymagają dłuższej praktyki. Joe poza normalnymi pracami edycyjnymi potrafi korzystać z makrodefinicji "nagranych" podczas pracy; umie przetwarzać strumieniowo dane i przechwytywać wyniki (np. mając w pliku listę nazwisk można skierować je do zewnętrznego programu sortującego, a program przechwyci wyniki i nazwiska zostaną posortowane); inne jego możliwości to "udawanie" innych edytorów, takich jak Emacs lub WordStar (+zestaw dodatkowych opcji i możliwości). Dlatego jego używanie może być dla osób początkujących mniej kłopotliwe i o wiele prostsze do nauczenia się niż praca w jeszcze bardziej rozpowszechnionym edytorze - vi.

Opis właściwości edytora vi jest w pliku do pobrania, jako tekst kodowany w UTF-8, tutaj:

Podręcznik do edytora VI - txt, pl, UTF8

Można ten plik wczytać do edytora vi za pomocą polecenia vi tutor_vi_pl.txt i potem po prostu czytać tekst wykonując w vi opisywane polecenia. Jest to szybka i skuteczna metoda opanowania tego doskonałego edytora, lepszego jeszcze niż joe. Podstawowa trudność z korzystania z jego funkcji wynika stąd, że nie ma zbyt wielkiej możliwości poznania edytora samemu, co w przypadku joe jest możliwe. Nie istnieje coś takiego jako "pomoc".

[c] Piotr Arłukowicz, [e-mail]