Funkcje roln: *ekonomiczna-dostarczanie żywości dla ludzi, pasz dla zwierzą oraz surowców dla przemysłu, produktów do handlu wewnętrznego i zagranicznego *społeczna-stwarzanie wielu miejsc pracy i ofiarowaniu innego niż miejski styl życia *przestrzenna-kształtowanie krajobrazu przez jego zmianę z naturalnego na kulturowy

Czynniki lokalizacji: warunki klimatyczne, rzeźba terenu, wysokość nad poziomem morza, suma opadów rocznych, piętrowość klimatyczna, jakość gleb, czynniki poza przyrodnicze, rentowność, struktura agregalna, tradycja rolnicza

Typy rolnictwa: *ekstensywne-dla państw o dużej powierzchni użytków rolnych; charakteryzuje się małymi nakładami pracy i kapitału, nie osiąga się w wysokiej wydajności z 1ha, np. USA, Kanada, Australia *intensywne-charakterystyczne dla państw o małej powierzchni użytków rolnych i o dużych nakładach pracy lub kapitału &pracochłonne-o dużych nakładach pracy ludzkiej, np. ryż-Chiny &kapitałochłonne-charakteryzuje się dużymi nakładami kapitału przy produkcji rolnej, np. Japonia

Użytkowanie ziemi: *użytki rolne-grunty orne, łąki i pastwiska, sady *lasy *nieużytki-wody, pustynie, góry

Regiony rolnicze: *uspołecznione-za wyjątkiem Polski i byłej Jugosławii, gdzie dominują gospodarstwa indywidualne *zachodnioeuropejski-rolnictwo towarowe, produkcja przeznaczona na sprzedaż, o wysokim stopniu zmechanizowania *środkowoazjatycki-rolnictwo ekstensywne, na terenach nawadnianych uprawiana bawełna-północne Chiny, Mongolia *wschodnioazjatycki-rolnictwo wielkoobszarowe, o dużych nakładach pracy ludzkiej-uprawa ryżu, wschodnie Chiny, Wietnam, Korea Północna *południowowschodnioazjatycki-dominują niewielkie gospodarstwa o niskiej towarowości za wyjątkiem Japonii, przeważa rolnictwo kapitałochłonne *zachodnia Azja, Północna Afryka-dominują małe gospodarstwa chłopskie, na pustyniach jest gospodarka koczownicza *Afryka Północna i Łacińska-rolnictwo towarowe, nowoczesne, ekstensywne, wielkie farmy *Afryka, australijsko-nowo zelandzki-zacofane rolnictwo, niskie nakłady pracy, prymitywna technologia-gospodarka rolna jest mało wydajna i niskotowarowa

Problemy wyżywienia ludności: -środowiskowe-klęski żywiołowe, susze, erozja gleb, niszczenie plonów przez szkodniki *-społeczne-gwałtowny wzrost liczby ludności, ubóstwo społeczeństwa* -ekonomiczne-brak środków na inwestycje gospodarcze, przekazywanie pieniędzy na inne cele niż żywność, stosowanie zbóż dających małe plony* -polityczne-konflikty w państwie, nieumiejętna polityka władz

Przemysł-drugi sektor gospodarki, zajmuje się wydobywaniem i przetwarzaniem surowców przy użyciu maszyn i pracy ludzkiej.

Etapy rozwoju przemysłu:

- I rewolucja przemysłowa-XIX-związana z wykorzystaniem maszyny parowej do produkcji

-II rewolucja-przełom XIX i XX-wykorzystanie energii elektrycznej

-III rewolucja-druga połowa XX-rewolucja naukowo-techniczna, wykorzystanie automatycznej produkcji

Czynniki lokalizacji przemysłu: *baza surowcowa *baza energetyczna *tania siła robocza *wykształcona kadra pracownicza (przemysł wysokiej technologii) *zasoby wody *odpowiednio rozwinięta infrastruktura *rynek zbytu *odpowiednia polityka

Funkcje przemysłu: -ekonomiczna: *wytwarzanie środków produkcji i konsumpcji *wytwarzanie dochodu narodowego *dostarczanie miejsc pracy -społeczne: *dostarczanie miejsc pracy *podnoszenie poziomu życia ludności *koncentracja ludności o określonym wykształceniu i statusie społecznym -przestrzenne: *przekształcenie środowiska naturalnego *procesy urbanizacyjne dążące do rozwoju miast *przemieszczanie się ludności

Podział przemysłu:- wydobywczy-górnictwo węgla, ropy, kamienia; *przetwórstwo-spożywczy, odzieżowy, środki transportu, kosmetyki, leki; *wytwarzanie i zaopatrywanie w wodę, energię i gaz

Podział zasobów: &energetyczna-ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel kamienny i brunatny, torf, drewno, rudy uranu &-metaliczne: *żelaziste-żelazo, magnetyt, hematyt *nieżelaziste-miedź (kolorowe), ołów, cynk, cyna, boksyty (aluminium) *szlachetne-złoto, platyna, srebro; &-chemiczne-siarka, sól kamienna i potasowa, fosforyty &-budowlane-marmur, granit, bazalt, piasek, glina &-ceramiczne-ił, kaolin

Formy złóż mineralnych:

Źródła energii: -nieodwracalne (tradycyjne)-węgiel kamienny i brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny, rudy uranu; &-odnawialne (alternatywne)-woda, wiatr, temperatura wnętrza ziemi, energia pływów morskich, słońce

Energia wiatru-na obszarach płaskich i nieograniczonych wysokimi zabudowaniami budowane są wielkie śmigła połączone z agregatami prądotwórczymi, Holandia, Dania, Niemcy, USA

Energia słoneczna-w celu wykorzystania promieni słonecznych buduje się baterie, w których energia świetlna zamieniana jest na energię elektryczną, warunkiem wykorzystania tego źródła jest duża liczba dni słonecznych, niewielkie zachmurzenie oraz duży kąt padania promieni słonecznych, USA (południowa Kalifornia), Izrael, Włochy, Francja

Energia geotermiczna-związana z występowaniem wód termalnych oraz bliskością gorącej magmy, USA, Islandia, Nowa Zelandia, Japonia

Energia pływów morskich-Kanał Lamanch, Morze Białe, Półwysep Kolski (Rosja), Zatoka Fund (Kanada)

Energia wód płynących-wykorzystywana w państwach o dużych zasobach wód rzecznych i dużym spadku dolin rzecznych, Norwegia, Brazylia, Wenezuela, USA

Energia biomasy-wykorzystywane są różnego rodzaju biomasy, istotnym czynnikiem produkcji tego typu energii jest bliskość oczyszczalni, wysypisk i obszarów rolniczych, Kanada, USA, Polska, Niemcy

Energia cieplna-pochodzi ze spalania surowców energetycznych, jest najpowszechniej produkowana na świecie.

Energia jądrowa-powstała w procesie rozszczepienia jąder atomowych, ważnym czynnikiem produkcji tego rodzaju energii jest stosowanie nowoczesnych technologii, duże nakłady kapitału, duże zasoby wody, Francja, USA, Litwa, Rosja, Niemcy, Wielka Brytania.

Francja-77% e. jądrowa, 14% e. wodna, 8% e. cieplna, 1% pozostałe

Chiny-80% w. cieplna, 18% e. wodna, 1% e. jądrowa

Corwegia-99% e. wodna, 0,4% e. cieplna, 0,6% pozostałe

USA-71% e. cieplna, 20% e. jądrowa, 6% e. wodna

Polska-96% e. cieplna, 2,5% e. wodna, 1,5% e. wiatrowa

Wady i zalety stosowania energii alternatywnej: +odnawialna-nigdy się nie kończy +ekologiczna-nie niszczy środowiska -energia musi być zużyta na bieżąco, nie można magazynować

-drogie uruchomienie -mała wydajność elektrowni -nie wszędzie mogą być zlokalizowane Ośrodek przemysłowy-miasto, w którym w znacznym stopniu rozwinięty jest przemysł.

Okręg przemysłowy-skupisko ośrodków przemysłowych.

Podział okręgów przemysłowych ze względu na genezę powstania: -surowcowy-rozwinął się ze względu na wydobycie surowców mineralnych -wielkomiejski-rozwinął się ze względu na zapewniony rynek zbytu

-transportowy-dogodne położenie komunikacyjne -poligenetyczny-na lokalizację okręgu miało wpływ wiele czynników

Okręgi przemysłowe na świecie: -Doniecki-Ukraina (Donieck, Sławiańsk, Krasnyj łucz)-okręg związany z wydobyciem węgla kamiennego, hutnictwo żelaza, przemysł energetyczny i elektromaszynowy. -Uralski-Rosja (Magnitogorsk, Ufa, Perm, Czelabińsk)-okręg surowcowy oparty na górnictwie metali (rudy żelaza, miedzi, cynku i ołowiu, złota, platyny), wydobycie ropy naftowej, hutnictwo metali, przemysł zbrojeniowy, budowa ciężkich maszyn, przemysł chemiczny. -Północny-Chiny (Pekin, Tangshan)-okręg surowcowy, górnictwo węgla kamiennego, rud żelaza, wydobycie ropy naftowej, przemysł hutniczy, chemiczny, elektromaszynowy.

Damodar-Indie (Sindri, Asansol)-okręg surowcowy, górnictwo węgla kamiennego, metali (żelazo, mangan, boksyty), hutnictwo, przemysł elektromaszynowy. -Shaba- Demokratyczna Republika Konga, Zambia (Kolwezi, Ndola, Lubumbaski)-górnictwo metali kolorowych, miedź, kabalt, złoto, uran, hutnictwo metali. -Witwatersrand-RPA (Johannesburg, Krugersdorf)-górnictwo węgla kamiennego, uranu, złota i diamentów, hutnictwo, przemysł chemiczny, elektromaszynowy. -Minas Gerais-Brazylia (Belo Horizonte, Itabira, Barbasena)-górnictwo żelaza, boksytu, hutnictwo, przemysł chemiczny, zbrojeniowy, elektromaszynowy. -Reńsko-Westfalski (Zagłębie Ruhny)-Niemcy (Gelsenkirchen, Duseldorf, Dortmund, Kolonia)-okręg zrestrukturyzowany, pierwotnie górnictwo węgla kamiennego i brunatnego, obecnie nastąpiła zmiana profilu produkcji na przemysł elektromaszynowy, farmaceutyczny, petrochemiczny. -Przyjezierny-USA (Ditroid, Chicago)-pierwotnie złoża węgla kamiennego (górnictwo) i rud żelaza, obecnie wysoko rozwinięty przemysł elektromaszynowy, poligraficzny. -Paryski-Francja (Paryż)-okręg miejski, zróżnicowany profil produkcji, głównie przemysł elektroniczny, elektromaszynowy-produkcja środków transportu, spożywczy. -Centralny-Rosja (Moskwa)-okręg miejski, profil produkcji elektromaszynowy, włókienniczy, poligraficzny, spożywczy. -Londyński-Wielka Brytania (Londyn)-przemysł elektromaszynowy, elektroniczny, odzieżowy, kosmetyczny, spożywczy, ośrodek handlowy. -Nadatlantycki-USA (Nowy Jork, Filadelfia, Boston, Portland-megalopolis wschodnie)-okręg poligenetyczny, pierwotnie rozwinął się ze względu na złoża węgla z zagłębia appalaskiego, obecnie przemysł wysokiej technologii, elektromaszynowy, elektroniczny, chemiczny. -Kalifornijski-USA (San Francisco, Los Angeles, Ritchmont)-okręg zróżnicowany o zróżnicowanej genezie, początkowo rozwijał się przemysł chemiczny oparty na ropie naftowej, obecnie przemysł poligraficzny, elektroniczny, elektromaszynowy.

Usługi-bezwzględny, trzeci sektor gospodarki, w którym nie wytwarzane są dobra materialne lecz świadczy korzyści na rzecz osób trzecich.

Do usług zaliczamy: turystykę, handel, ochronę zdrowia, komunikację (transport, łączność), wymiar sprawiedliwości, usługi finansowe, oświatę, gospodarkę komunalną.

Poziom rozwoju usług w krajach o różnym stopniu rozwoju: *kraje słaborozwinięte na etapie preindustrialnym-mała ilość osób zatrudnionych w usługach, ze względu na małe zasoby finansowe brak działalności naukowo-badawczej, bankowości i handlu, występuje silne zróżnicowanie poziomu usług w krajach o różnych walorach turystycznych (kraje monokultury turystycznej), wytwarzanie niewielkiego odsetka PKB *kraje średniorozwinięte będące na etapie industrialnym-występuje niedorozwój usług spowodowany silnym uprzemysłowieniem, duża dynamika rozwoju związana z transformacją ustrojową, dynamiczny rozwój handlu zaspokajający potrzeby konsumentów, wytwarzanie około połowy PKB *kraje wysokorozwinięte będące na etapie postindustrialnym-zdecydowana większość społeczeństwa zatrudniona w tym sektorze, usługi silnie wyspecjalizowane, występowanie bezrobocia technologicznego, wytwarzanie zdecydowanej większości PKB-ok. 70%

Państwa o wysokim: *zatrudnieniu w usługach-USA, Kanada, Australia, Wielka Brytania, Belgia, Szwecja, Norwegia *tworzeniu dochodu narodowego-USA, Australia, Włochy, Francja, Wielka Brytania, Szwecja, Grecja, Belgia, Holandia

Komunikacja:-transport *wodny-morski, żegluga *lądowy-kolejowy, drogowy, przesyłkowy *powietrzny -łączność-internet, media, poczta, telefonia, telegramy

Transport morski:

+duża ładowność, duży zasięg, tani w porównaniu do wielkości załadunku, przewóz dużej ilości osób-prom

-powolny, konieczność przeładunku, skażenie w skutek awarii, ograniczenia portowe

Handel-wymiana towarów pomiędzy wytwórcą a odbiorcą

Podział handlu: wewnętrzny *zagraniczny-import, eksport, reeksport

Przedmiotem handlu mogą być: -dobra materialne (surowce, produkty) -usługi (transport, turystyka, usługi bankowe) -kapitał (zagraniczny) -siłą robocza

Struktura światowego eksportu: -surowce mineralne (gaz, ropa) ok. 25% *-maszyny i sprzęt transportowy (produkty przemysłu elektromaszynowego) ok. 40% *chemikalia ok. 6% *-paliwa mineralne ok. 6% *-żywność i zwierzęta hodowlane ok. 8%

Państwa o + saldzie bilansu handl-Niemcy, Japonia, Chiny, Włochy, Kanada.

Państwa o najniższym saldzie bilansu-USA, Wielka Brytania, Francja.

Importerzy i eksporterzy-USA, Niemcy, Japonia, Chiny, Wielka Brytania, Francja, Włochy, Kanada

Turystyka-dział usług zajmujący się zmianą miejsca zamieszkania-pobytu w celu innym niż praca zarobkowa

Podział turystyki: -poznawcza -wypoczynkowa -religijna -lecznicza -kwalifikowana (wyspecjalizowana)

Czynniki wpływające na rozwój turystyki na przełomie XX i XXI: -wzrost zamożności społeczeństw -intensywna kompania reklamowa biur turystycznych

---