T: Kultury wczesnosłowiańskie
KULTURA KOŁOCZYN
Gen.: na bazie k. kijowskiej
Dat.: poł. V w. - .....................
Ter.: lewobrzeże górnego i środkowego Dniepru, dorzecze Desny
Etn.: Słowianie
Osiedla otwarte przy krawędziach teras nadzalewowych w pobliżu podmokłych dolin rzecznych lub jeziernych, ew. na wyniesieniach w obrębie dolin rzecznych. Kwadratowe półziemianki płytko zagłębione (do kilkudziesiąt cm.). Wielkość od 2,5 x 2,5 do 4,5 x 4,5 m. Centralne palenisko ze słupem. Dodatkowe słupy podpierające konstrukcję ścian. Dach prawdopodobnie dwuspadowy. Uprawa prosa i hodowla bydła. W Kołoczynie jedyne znane grodzisko tej kultury.
Naczynia lepione ręcznie ze źle rozmieszanej gliny z domieszką mineralną lub z szamotem. Formy tulipanowate z brzegiem niewyodrębnionym (oprócz nielicznych egzemplarzy nawiązujących do naczyń k. praskiej), często z ostrym załomem brzuśca. Średnica wylewu większa od średnicy dna.
Pochówki ciałopalne, jamowe, płaskie. Przeważnie brak wyposażenia, ew. nóż lub przęślik
KULTURA BANCEROWSZCZYNA - TUSZEMLA
Gen.: na bazie k. ceramiki sztrychowanej z domieszką k. dnieprzańsko - dźwińskiej
Dat: poł. V w. - ..................
Ter.: od górnego Niemna do linii rz. Prypeć
Etn.: Bałto - Słowianie ?
Dominacja grodzisk o charakterze schronieniowym i być może kultowym (ślady obiektów, rozsypane spalone szczątki ludzkie). Obiekty kultowe miały formę owalną ze śladami słupów. W rowie dookolnym zapewne znajdowały się drewniane idole. Z grodziska Nikodzimowo pochodzi sporo przedmiotów z VI / VII w. znad Dunaju, M. Czarnego i Bałtyku. Jedyny przykład tak szerokich kontaktów k. Bancerowszczyna - Tuszemla. Domostwa naziemne wkopane w stok zbocza. Konstrukcja słupowa. Lokalizacja na brzegach teras nadzalewowych lub na wysokich wzniesieniach w dolinach rzek. Domy prostokątne lub kwadratowe, z paleniskiem centralnym lub w kącie
Ceramika taka sama jak w k. Kołoczyn
Ciałopalenie w grobach ..............................................
Brakuje pewności co do słowiańskości tej grupy. Prof. Godłowski wysnuł tezę, że mogła być to reliktowa ludność o charakterze nadal bałto - słowiańskim.
KULTURA PIEŃKOWKA
Gen.: na bazie k. kijowskiej (najwcześniejsze stanowiska nad Desną)
Dat.: ok. V w. - ...................
Ter.: zwarty pas osadnictwa nad środkowym Dnieprem, z wpływami do rz. Doniec. Skupisko nad Bohem. W strefie między środkowym Dniestrem a Karpatami wpółwystępowała z k. praską
Etn.: Słowianie, Antowie
Osiedla otwarte przy krawędzi terasy nadzalewowej. Rozplanowanie trudne do odczytania. We wsch. części k. Pieńkowka były ziemianki z centralnym słupem, lecz rozwiązanie to szybko zanikło. W fazie starszej kopułkowe piece gliniane, później piece kamienne. Nieliczne zagłębione domostwa na planie koła, z centralnym słupem i dołkami posłupowymi na obwodzie. Grodziska Semiszte i Pastyrskoje. Pierwsze z nich jest najbardziej na zachód wysuniętym grodziskiem k. Pieńkowka (Mołdawia). Dziwne jest usytuowanie grodziska Pastyrskoje: daleko od jakichkolwiek cieków wodnych. Analiza warstw wykazała, że istniało ono już w Halsztacie. Liczne warsztaty produkujące ceramikę typu sałtawskiego jak i pieńkowskiego.
Ręcznie lepione formy garnkowate. Dominują przysadziste garnki dwustożkowe, obok nich formy tulipanowate nawiązujące do k. praskiej. Zdobione baniaste garnki podobne do ceramiki k. sałtawskiej (= Chazarowie). Najczęściej domieszka szamotu.
Od końca VI w. w k. Pieńkowka pojawiły się nowości wynikłe z kontaktów z koczownikami. Pas osadniczy nad środkowym Dnieprem został otoczony przez Protobułgarów i Chazarów. Efektem było przenikanie ceramiki sałtawskej i wykształcenie się skarbów typu Martynowka.
.
SKARBY TYPU MARTYNOWKA
Odkryto ich ok. 30, głównie na obszarze k. Kołoczyn. Istnieją w 2 grupach: starsze liczniejsze i mniej liczne młodsze. W skład skarbów typu Martynowka wchodzą ozdoby z późnej fazy okresu wędrówek ludów (wykonane przez Gotów krymskich), ozdoby bałtyjskie, bizantyjskie monety i srebrne naczynia, srebrne figurki ludzkie i zwierzęce, fibule palczaste, zoomorficzne i antropomorficzne, naszyjniki z wolutowo zawiniętymi końcami i okucia pasa w stylu heraldycznym. Uwagę zwraca jedyny jak dotąd znany srebrny przedmiot w kształcie ucha ludzkiego.
FIBULE PALCZASTE
Wg J. Wernera fibule palczaste miały charakter wschodniosłowiański. Wskazywał na ich skupiska w grupie olsztyńskiej, nad Dunajem, na Krymie i środkowym naddnieprzu. Fibule palczaste pochodziły jednak niewątpliwie z kręgu germańskiego, skąd zapożyczyli je Słowianie. Z czasem mogli je przekształcić do własnych wzorów.
W6 z prof. M. Parczewskim 2003-11-27
2