Wykład II-1

Instytucje i źródła prawa Unii Europejskiej

1. System instytucjonalny

W literaturze pojawiają się różne określenia w stosunku do organizacji Unii Europejskiej - układ, porządek instytucjonalny, system instytucjonalny, struktura Unii, czy instytucje i organy Unii. Generalnie chodzi o prezentację instytucji i organów Unii wraz z określeniem ich wzajemnych relacji. Instytucje nie działają bowiem w izolacji, ale są ze sobą powiązane. Te wzajemne stosunki nie są przy tym ułożone w dowolny sposób, ale podlegają określonym zasadom, które albo zostały uregulowane wprost w Traktatach, albo też wynikają z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości. Co równie istotne, nie wszystkie organy zajmują taką samą pozycję prawną, ale występuje między nimi określona hierarchia.

Organizacja Unii jest uporządkowana, a nie dowolna i w związku z tym najlepiej odpowiada pojęciu systemu instytucjonalnego, który stanowią organy i zasady rządzące stosunkami między nimi.

1. 1. Instytucje i Organy UE

W dotychczasowym stanie prawnym system instytucjonalny Unii był stosunkowo mało przejrzysty, co wiązało się z funkcjonowaniem trzech filarów. Rada Europejska miała specyficzny status będąc organem całej Unii a instytucje Wspólnoty Europejskiej były „wypożyczane” i pełniły określone funkcje w ramach II i III filaru. Ponadto w ramach wspólnej polityki zagranicznej i spraw bezpieczeństwa oraz współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych występowały specyficzne, właściwe tylko dla nich organy.

Traktat z Lizbony znosząc strukturę filarową Unii dokonuje zarazem uproszczenia jej systemu instytucjonalnego. Przede wszystkim zniesione zostaje dotychczasowe rozróżnienie między organem całej Unii, jakim była jedynie Rada Europejska, a instytucjami Wspólnoty. Od wejścia w życie Traktatu z Lizbony mamy do czynienia z jednolitym katalogiem instytucji Unii, który w stosunku do poprzedniego katalogu instytucji Wspólnoty ulega rozszerzeniu nie tylko o Radę Europejską, ale również o Europejski Bank Centralny.

Zgodnie z postanowieniami TUE Unia dysponuje jednolitymi ramami instytucjonalnymi, które zapewniają spójność, skuteczność i ciągłość polityka oraz działań podejmowanych do osiągnięcia jej celów (art. 13 TUE). Ramy instytucjonalne przyczyniają się także do propagowania wartości Unii oraz mają na celu służenie interesom Unii, obywateli i państw członkowskich.

W przepisach art. 13 ust. 1 TUE wymienia się następujące instytucje Unii:

● Parlament Europejski,

● Rada Europejska,

● Rada,

● Komisja Europejska,

● Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej,

● Europejski Bank Centralny,

● Trybunał Obrachunkowy.

Każda z tych instytucji działa w granicach kompetencji przyznanych jej postanowieniami traktatów.

W przepisie art. 13 ust. 4 wskazuje się również na organy pomocnicze Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji, takie jak: Komitet Ekonomiczno-Społeczny oraz Komitet Regionów. Ponadto organem pomocniczym Rady i Komisji w sferze Unii Gospodarczo-Walutowej jest Komitet Ekonomiczno-Finansowy. Z kolei do organów pomocniczych Parlamentu Europejskiego zalicza się Rzecznika Praw Obywatelskich, ponieważ jest on w specyficzny sposób powiązany z tą instytucją.

Dość specyficzne rozwiązanie przyjęto natomiast w stosunku do sądów unijnych. Mianowicie określenie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i Sądy Wyspecjalizowane (art. 19 ust. 1 TUE). Nazwa „Sąd” zastąpiła określenie „Sąd Pierwszej Instancji”, co było słusznym zabiegiem, skoro w przypadku rozpatrywania odwołań od orzeczeń izb sądowych był on w istocie sądem II instancji. Z kolei pojęcie „izby sądowe” zostało zastąpione przez „sądy wyspecjalizowane”. Należy zatem stwierdzić, że wszystkie wymienione organy sądowe stanowią jedną instytucję - Trybunał Sprawiedliwości UE.

Szczególny status w systemie instytucjonalnym Unii będzie posiadał Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa. Nie jest to bowiem, jak do tej pory, organ działający jedynie w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii. Wprawdzie prowadzi on tą politykę i poprzez swoje propozycje przyczynia się do jej opracowania, a następnie ją realizuje, ale zarazem przewodniczy Radzie do Spraw Zagranicznych i jest jednym z wiceprzewodniczących Komisji. To swoiste usytuowanie, w ramach dwóch instytucji, ma służyć wzmocnieniu spójności działań podejmowanych przez Unię na arenie międzynarodowej - wszak najważniejsze decyzje w tej mierze zapadały dotąd w ramach Rady i Komisji.

W ramach Unii Europejskiej występuje także kategoria określana mianem organów wyspecjalizowanych, ponieważ działają one w ściśle określonym zakresie (zamiennie określa się je mianem organów finansowych, bowiem działają w tej sferze). W aktualnym stanie prawnym do tej grupy możemy zaliczyć przede wszystkim Europejski Bank Inwestycyjny.

Ponadto można wyróżnić organy międzyinstytucjonalne, czyli Urząd Publikacji Unii Europejskiej, Europejski Urząd Doboru Kadr, Europejską Szkołę Administracji. Wreszcie w ramach systemu instytucjonalnego Unii występują liczne organy zdecentralizowane, czyli różnego rodzaju agencje, np. Europol.

1. 2. Zasady systemu instytucjonalnego UE

Z przepisów traktatowych wywodzi się kilka zasad, które regulują stosunki międzyinstytucjonalne. Są to: zasada równowagi instytucjonalnej, zasada autonomii instytucjonalnej, zasada lojalności międzyinstytucjonalnej oraz zasada otwartości.

1. 2. 1. Zasada równowagi instytucjonalnej

Równowaga instytucjonalna oznacza, że żadnej z instytucji nie można przypisywać wyłącznych kompetencji prawodawczych ani wykonawczych. Każda instytucja wypełnia swoje przypisane funkcje z poszanowaniem kompetencji pozostałych instytucji. Ponadto, z zasady tej wynika zakaz przekazywania własnych uprawnień innym instytucjom. Zasada równowagi instytucjonalnej stanowi swoistą gwarancję utrzymania właściwego balansu między poszczególnymi instytucjami. Ma ona zastosowanie przede wszystkim w procesie prawodawczym, jak również w procesie stosowania prawa Unii Europejskiej. Nad przestrzeganiem tej zasady czuwa Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

1. 2. 2. Zasada autonomii instytucjonalnej

Zasada autonomii instytucjonalnej oznacza, że każdej z instytucji traktaty zapewniają autonomię, niezbędną do wykonywania funkcji. Wszystkie instytucje mają prawo określania swojej struktury i zasad działania. Prawo to jest realizowane m.in. poprzez wydawanie własnych regulaminów wewnętrznych, wpływ na obsadzanie organów kierowniczych, powoływanie organów pomocniczych i doradczych. Ponadto, realizacji zasady autonomii instytucjonalnej służą przywileje i immunitety, jakie posiadają członkowie poszczególnych instytucji, zapewniające im swobodę w wykonywaniu powierzonych zadań. Z tytułu autonomii administracyjnej każda instytucja w sprawach związanych z jej funkcjonowaniem reprezentuje UE.

1. 2. 3. Zasada lojalnej współpracy między instytucjonalnej oraz z państwami członkowskimi

Wśród zasad instytucjonalnych wymienia się również zasadę lojalności międzyinstytucjonalnej. Zobowiązuje ona instytucje do lojalnej współpracy w celu realizacji postanowień traktatowych. Instytucje zobligowane są do współpracy w zakresie tworzenia prawa wspólnotowego oraz jego wykonywania. Zakazane są wszelkiego rodzaju działania, które utrudniałyby innym instytucjom wypełnianie ich zadań.

Zgodnie z postanowieniem TFUE (art. 15 TFUE) instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii działają z jak największym poszanowaniem zasady otwartości. Przestrzeganie tej zasady służy wspieraniu dobrych rządów i zapewnieniu uczestnictwa społeczeństwa obywatelskiego.

2. Parlament Europejski

Parlament Europejski funkcjonuje od początku istnienia Wspólnot. W 1951 r. EWWiS przewidywał powołanie Wspólnego Zgromadzenia, którego zadanie sprowadzało się do funkcji doradczych. Zgromadzenie składało się wówczas z 78 parlamentarzystów, wybranych spośród parlamentarzystów państw członkowskich. W traktatach założycielskich z 1957 r. przewidziano również Zgromadzenie Parlamentarne dla EWG oraz dla Euratomu. Dołączona do Traktatów Rzymskich Konwencja o wspólnych instytucjach przewidywała połączenie wszystkich trzech zgromadzeń w jedno i dlatego od 1958 r. zaczęło funkcjonować Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, które w 1962 r. przyjęło nazwę Parlament Europejski, który został wprowadzony do traktatów założycielskich w 1987 r. postanowieniami Jednolitego Aktu Europejskiego.

Od początków istnienia Parlamentu Europejskiego (PE) zauważalny jest proces stopniowego poszerzania jego kompetencji. W latach 1970 i 1975 Parlament otrzymał dodatkowe uprawnienia w ramach procedury uchwalania budżetu. W 1976 r. zdecydowano o przeprowadzeniu bezpośrednich i powszechnych wyborów do PE (pierwsze wybory bezpośrednie odbyły się w 1979 r.). Dzięki postanowieniom JAE oraz TUE Parlament umacniał swoją pozycję, otrzymując dodatkowe uprawnienia prawodawcze i kontrolne.

Siedziba Parlamentu Europejskiego znajduje się w Strasburgu, w którym odbywają się obrady PE. Dodatkowe posiedzenia mogą odbywać się także w Brukseli. W tym też mieście pracują komisje parlamentarne. Natomiast Sekretariat Generalny Parlamentu mieści się w Luksemburgu. Istotne i aktualne informacje dotyczące PE można znaleźć na jego oficjalnej stronie internetowej (www.europarl.europa.eu)

Traktat ustanawiający UE stanowi, iż liczba członków PE nie przekracza 750, nie licząc przewodniczącego PE (art. 14 TUE). Podstawą wyborów do PE, które odbyły się w czerwcu 2009 r. był Traktat z Nicei, zgodnie z którym liczba mandatów wynosiła 736 (art. 190 TWE). Po wejściu w życie TL i ratyfikacji dodatkowego protokołu ogólna liczba europosłów wzrośnie przejściowo do 754. Liczba ta wynika z obecnych 736 posłów (wybranych w czerwcu 2009 r., kiedy to TL nie został jeszcze przyjęty) oraz 18 dodatkowych posłów. Będzie ona wyższa od liczby założonej w TL (750+1) o trzech parlamentarzystów (754). Różnica wynika z faktu, iż zgodnie z Traktatem z Nicei Niemcy wybrali 99 parlamentarzystów, natomiast w TL przysługuje im już tylko 96. Nikt jednak nie odbierze mandatów 3 niemieckim parlamentarzystom.

W skład PE wchodzą przedstawiciele obywateli Unii. Podział miejsc pomiędzy państwa członkowskie odbywa się na zasadzie „proporcjonalności degresywnej”. Zasada ta oznacza, że stosunek liczby ludności poszczególnych państw członkowskich do liczby posiadanych miejsc musi wahać się zależnie od ich zaludnienia, tak aby każdy poseł z bardziej zaludnionego państwa członkowskiego reprezentował większą liczbę obywateli niż poseł z państwa członkowskiego o mniejszej liczbie ludności i odwrotnie, lecz także aby żadne mniej zaludnione państwo członkowskie nie miało większej liczby miejsc niż państwo bardziej zaludnione. Minimalną liczbę, którą należy wybrać w państwie członkowskim, stanowi 6 posłów. Żadne państwo członkowskie nie może mieć przyznanych więcej niż 96 miejsc. Decyzję określającą skład PE przyjmuje jednomyślnie Rada Europejska. Czyni to z inicjatywy Parlamentu i po otrzymaniu jego zgody.

Posłowie do PE wybierani są w wyborach powszechnych i bezpośrednich, w głosowaniu wolnym i tajnym. Ich kadencja wynosi 5 lat, a mandat może zostać odnowiony. Przepisy traktatowe stanowią, że PE złożony jest z „przedstawicieli obywateli Unii”. Wynika z tego, że posłowie do PE nie reprezentują tylko państwa członkowskie, lecz wszystkich obywateli UE (europejski charakter mandatu).

Mandat posła kończy się wraz z końcem kadencji złożeniem rezygnacji bądź z jego śmiercią. O ważności mandatu rozstrzyga PE w trybie weryfikacji. Mandat posła jest wolny, tzn. parlamentarzysta nie jest związany żadnymi instrukcjami lub wytycznymi ze strony swojego państwa. Parlamentarzyści reprezentują interesy swoich wyborców.

W czasie kadencji posłowie do PE nie mogą łączyć funkcji deputowanego z żadną inną funkcją w instytucjach UE. Nie mogą ponadto być członkami rządów krajowych, a od 2004 r. nie mogą także łączyć mandatu posła do PE z mandatem do parlamentu krajowego.

Posłowie korzystają z przywilejów i immunitetów zgodnie z Protokołem w sprawie przywilejów i immunitetów WE z 1965 r. Do przywilejów parlamentarzystów należy przede wszystkim swoboda poruszania się po terytorium Unii Europejskiej. Poseł nie może być zatrzymywany lub przeszukiwany. Nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej lub karnej za wyrażane i prezentowane poglądy w ramach wykonywanej funkcji. W kraju ojczystym deputowany do PE posiada taki sam status jak członkowie parlamentu krajowego. Parlamentarzysta nie będzie mógł skorzystać z immunitetu, gdy zostanie przyłapany na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa oraz gdy zostanie on uchylony przez PE.

Od rozpoczętej w 2009 r. kolejnej kadencji Parlamentu Europejskiego zmieniły się zasady wynagradzania posłów. Zgodnie z decyzją PE, parlamentarzyści otrzymują wynagrodzenie z budżetu UE i wynosi ono 38,5% poborów podstawowych sędziego TSUE. Wcześniej wynagrodzenie, które otrzymywali posłowie, zależało od wysokości pensji otrzymywanej przez parlamentarzystów w ich państwie ojczystym. Posłom do PE przysługują ponadto nieopodatkowane diety, ryczałty na utrzymanie biur poselskich oraz zwrot kosztów podróży.

Zgodnie z postanowieniem TUE przedstawiciele do PE są wybierani w wyborach bezpośrednich i powszechnych. Pierwsze tego typu wybory do PE odbyły się w 1979 roku.

Traktat o Unii Europejskiej deleguje na PE opracowanie projektu przepisów mających na celu przeprowadzenie powszechnych wyborów bezpośrednich zgodnie z jednolitą procedurą we wszystkich państwach członkowskich lub zgodnie z zasadami wspólnymi dla wszystkich państw członkowskich. Jednak, jak do tej pory, nie udało się przygotować takich przepisów. Z tego względu w każdym państwie członkowskim wybory przedstawicieli do PE odbywają się zgodnie z procedurami wyborczymi ustalonymi przez poszczególne państwa. W Polsce wybory do PE zostały przeprowadzone na podstawie ordynacji wyborczej do Parlamentu Europejskiego. Na mocy Aktu o wyborach bezpośrednich, we wszystkich państwach członkowskich wybory organizuje się zgodnie z zasadą równości i proporcjonalności.

Ogólne postanowienia dotyczące wyborów do PE znajdują się we wspomnianym powyżej Akcie z 1976 r., który wielokrotnie był nowelizowany. Przepisy te są uzupełnione dyrektywą 93/109 o szczególnych postanowieniach dotyczących głosowania i kandydowania w wyborach do PE. Szczegółowe regulacje dotyczące wyborów określone są przez ustawodawstwa każdego z państw. Rada UE wyznacza jednak konkretne 4 dni kolejno po sobie następujące (od czwartku do niedzieli), kiedy to wybory mają się odbyć w każdym z państw członkowskich.

Każdy z obywateli UE posiada czynne i bierne prawo wyborcze. Może z nich korzystać bez względu na to, w którym kraju ma stałe miejsce zamieszkania. Nie można kandydować lub głosować w tych samych wyborach w więcej niż jednym państwie członkowskim. Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelowi UE, który ukończył 18 lat. Natomiast granica wieku przy biernym prawie wyborczym uzależniona jest od tradycji narodowych i waha się od 18 do 25 lat. Każde z państw członkowskich może wprowadzić w swojej ordynacji próg wyborczy, jednak nie większy niż 5%.

W dość złożonej strukturze wewnętrznej PE, organami, które odpowiadają za organizację oraz reprezentację PE są m.in. przewodniczący PE oraz prezydium PE.

Przewodniczący PE jest wybierany w głosowaniu tajnym. Kandydatura może być zgłoszona przez grupę polityczną lub co najmniej 40 posłów. Wybór dokonywany jest na pierwszym posiedzeniu na okres 2,5 roku, przy czym może on zostać wybrany ponownie. Do kompetencji przewodniczącego należy kierowanie pracami PE, prowadzenie obrad, zarządzanie głosowań, stanie na straży regulaminu. Jest on instytucjonalnym przedstawicielem Parlamentu w stosunkach zewnętrznych oraz w stosunkach z pozostałymi instytucjami Unii Europejskiej. W wykonywaniu swoich obowiązków wspierany jest przez wiceprzewodniczących. Warto zaznaczyć, że od 14 lipca 2009 r. przewodniczącym Parlamentu Europejskiego jest Jerzy Buzek.

Wiceprzewodniczący PE są zgłaszani i wybierani w podobny sposób jak przewodniczący PE. Ich kadencja wynosi również 2,5 roku. Liczbę wiceprzewodniczących ustala PE, obecnie jest ich czternastu. Przy wyborze należy pamiętać o zapewnieniu sprawiedliwej reprezentacji państw członkowskich oraz poglądów politycznych. Do zadań wiceprzewodniczących należy wspomaganie oraz zastępowanie w obowiązkach Przewodniczącego PE, z którym razem tworzą Prezydium PE.

Prezydium to organ zarządzający PE. Jest ono odpowiedzialne m.in. za regulację wszystkich kwestii administracyjnych, kadrowych i organizacyjnych. W skład prezydium PE, oprócz przewodniczącego PE i czternastu wiceprzewodniczących, wchodzi pięciu kwestorów, z głosem doradczym. Podczas obrad prezydium w przypadku równej liczby głosów decyduje głos przewodniczącego. Posiedzenia odbywają się na ogół dwa razy w miesiącu. Oprócz przewodniczącego i prezydium organem, który wspomaga prace PE jest Konferencja Przewodniczących.

W skład Konferencji Przewodniczących wchodzą: przewodniczący PE oraz przewodniczący grup politycznych. W jej pracach, bez prawa głosu, uczestniczy również przedstawiciel posłów niezrzeszonych. Konferencja Przewodniczących podejmuje decyzje na zasadzie konsensusu lub głosowania, przy czym oddane głosy waży się według liczby członków każdej grupy politycznej. Konferencja Przewodniczących jest organem odpowiedzialnym za planowanie prac legislacyjnych PE oraz określanie kompetencji komisji i delegacji. Utrzymuje również kontakty z innymi instytucjami UE, parlamentami narodowymi oraz państwami trzecimi.

Ponadto w PE funkcjonuje Konferencja Przewodniczących Komisji, która jest organem zapewniającym skuteczniejszą współpracę między różnymi komisjami parlamentarnymi. W skład Konferencji Przewodniczących Komisji wchodzą przewodniczący wszystkich komisji stałych oraz tymczasowych. Podobny charakter w strukturze PE posiada Konferencja Przewodniczących Delegacji, która składa się z przewodniczących wszystkich stałych delegacji międzyparlamentarnych.

Wśród organów funkcjonalnych PE wyróżnić można komisje oraz delegacje. Komisje parlamentarne dzielą się na: komisje stałe, komisje tymczasowe oraz komisje śledcze.

Komisje stałe powoływane są przez PE na okres 2,5 roku na podstawie propozycji Konferencji Przewodniczących, która ściśle określa ich liczebność oraz skład. Komisje stałe podzielone są według poszczególnych dziedzin prawa UE (komisja spraw zagranicznych, zatrudnienia i spraw socjalnych, budżetowa, rolnictwa itd.). Obecnie działa 20 komisji stałych. Każda komisja wybiera przewodniczącego i maksymalnie trzech wiceprzewodniczących. Komisje parlamentarne zbierają się na posiedzeniach jeden lub dwa razy w miesiącu. Zadaniem komisji jest przygotowanie prac sesji plenarnych PE, w tym m.in. opracowywanie ekspertyz dotyczących projektów aktów prawnych.

Komisje tymczasowe (specjalne) są powoływane przez PE, który określa ich kompetencje i skład do zbadania konkretnej sprawy. Są one powoływane nie dłużej niż na dwanaście miesięcy z możliwością przedłużenia okresu działalności. Wśród komisji tymczasowych, które zakończyły swoją działalność wymienić można m.in.: TDIP - Komisja tymczasowa do zbadania sprawy rzekomego wykorzystania krajów europejskich przez CIA do transportu i nielegalnego przetrzymywania więźniów, FIAP - Tymczasowa Komisja ds. Pryszczycy, GENE - Tymczasowa Komisja ds. genetyki ludzkiej i innych nowych technologii współczesnej medycyny.

Komisje śledcze powoływane są przez PE w przypadku naruszenia lub niewłaściwego stosowania prawa wspólnotowego. Komisja śledcza powoływana jest na wniosek ¼ członków PE. Postępowanie dochodzeniowe, które przeprowadza komisja kończy się przyjęciem sprawozdania przedstawionego PE. Parlament może sprawozdanie przyjąć, zarządzić nad nim debatę, a także opublikować dokument. Komisje śledcze, które zakończyły działalność to m.in.: EQUI - Komisja śledcza do zbadania sprawy kryzysu w spółce Equitable Life Assurance Society, ESBI - Tymczasowa Komisja ds. Dochodzenia w Sprawie BSE (gąbczastego zwyrodnienia mózgu).

Delegacje to grupy posłów, którzy zostają wybrani przez PE do jego reprezentowania w organach międzyparlamentarnych. Parlament na wniosek Konferencji Przewodniczących, powołując stałe delegacje międzyparlamentarne, określa ich charakter i liczbę członków. Spotkania międzyparlamentarne odbywają się dwa razy w roku (raz w miejscu pracy PE i raz w kraju trzecim wyznaczonym przez partnera). Delegacja PE uczestniczy w pracach: Zgromadzenia Parlamentarnego NATO; Eurośródziemnomorskiego Zgromadzenia Parlamentarnego, Wspólnego Zgromadzenia Parlamentarnego Afryka, Karaiby, Specyfik - UE.

Posłowie nie zasiadają w PE według kraju pochodzenia, lecz według przynależności do jednej z ogólnoeuropejskich frakcji (grupy) politycznej. Zgodnie z regulaminem PE posłowie mogą łączyć się w grupy według podobieństwa poglądów politycznych. Aby grupa polityczna została utworzona, potrzeba minimum 25 posłów, którzy reprezentują co najmniej ¼ państw członkowskich. Jak podkreśla regulamin, poseł może należeć tylko do jednej frakcji politycznej. Nie ma obowiązku przynależności do grupy politycznej, można pozostać posłem niezrzeszonym.

Grupy polityczne mają własne sekretariaty, które są włączone w strukturę organizacyjną Sekretariatu Generalnego. Posiadają udogodnienia administracyjne oraz korzystają z pieniędzy zarezerwowanych dla nich w budżecie PE.

Ze względu na złożoność funkcji Parlamentu Europejskiego można wyróżnić kilka grup jego kompetencji. Są to:

- kompetencje prawodawcze,

- kompetencje kontrolne,

- kompetencje kreacyjne,

- kompetencje w zakresie stosunków zewnętrznych.

Parlament Europejski w przeciwieństwie do parlamentów krajowych nie posiada samodzielnych kompetencji uprawniających go do stanowienia prawa ani nawet do podejmowania inicjatywy prawodawczej. Parlament, stanowiąc większością głosów wchodzących w jego skład członków, może żądać od KE przedłożenia wszelkich właściwych propozycji w kwestiach, co do których uważa, że akt Unii jest niezbędny w celu wykonania traktatów.

Szczególną kompetencją prawodawczą PE jest udział w uchwalaniu budżetu. PE wraz z Radą i KE są instytucjami, które według postanowień finansowych odpowiadają, zgodnie z zakresem przyznanych im kompetencji, za opracowanie budżetu.

Ponadto do uprawnień prawodawczych PE zaliczyć należy prawo wydawania własnych aktów, takich jak: rezolucje, deklaracje, opinie i zalecenia. Akty te nie mają charakteru wiążącego, ale mogą wpływać na działania podejmowane przez inne organy UE.

Funkcje kontrolne PE mają zastosowanie przede wszystkim wobec Komisji Europejskiej. Przejawiają się one po pierwsze - uprawnieniem do rozpatrywania ogólnych rocznych sprawozdań przygotowywanych przez Komisję. Po drugie - Parlament może uchwalić wotum nieufności wobec Komisji. Po trzecie - Parlament ma prawo kierowania pytań do członków KE. Parlamentarzyści korzystają z tej możliwości kontroli dość często, bowiem rocznie jest to kilka tysięcy pytań. Pytania mogą być pisemne. Możliwa jest również forma ustna, która może zostać połączona z debatą. Komisja zgodnie z art. 230 TFUE ma obowiązek na postawione pytania odpowiedzieć. Po czwarte - Parlament może udzielić lub odmówić udzielenia KE absolutorium z wykonania budżetu. Odmowa udzielenia nie wiąże się z odwołaniem KE, ale może stać się przyczyną do uchwalenia wobec niej wotum nieufności. Po piąte - Parlament sprawuje kontrolę nad KE, także poprzez aktywne uczestniczenie w procedurze wyboru Komisji. Do obowiązków PE należy między innymi przesłuchanie kandydatów zgłoszonych na komisarzy przed ostateczną decyzją o zatwierdzeniu proponowanego składu. Parlament może więc w rzeczywistości zablokować nominacje całej KE, jeśli nie zaakceptuje przedstawionych kandydatur.

Parlament sprawuje swoje funkcje nadzorcze również poprzez czuwanie nad pracą Rady. Parlamentarzyści mają prawo zwracania się do Rady z zapytaniami. Natomiast przewodniczący Rady lub jej Sekretarz Generalny uczestniczy w sesjach plenarnych PE oraz ważniejszych debatach. Rada, zgodnie z postanowieniami TFUE, jest wysłuchiwana przez PE, co do działań przez nią podejmowanych.

Funkcja nadzorcza PE przejawia się również w stosunkach z Radą Europejską. Na podstawie postanowień art. 15 TUE Rada Europejska jest zobowiązana do składania PE sprawozdań z każdego spotkania oraz do przedkładania co roku pisemnego sprawozdania o postępach dokonanych przez UE. Do składania podobnych sprawozdań PE zobowiązane są również: EBC (art. 284 ust. 3 TFUE) oraz Rzecznik Praw Obywatelskich (art. 228 ust. 1 TFUE).

Parlament może wykonywać swoje funkcje kontrolne również poprzez badanie petycji obywateli UE. Zgodnie z przepisami art. 227 TFUE obywatele Unii oraz wszystkie osoby fizyczne lub prawne mające miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w państwie członkowskim posiadają prawo kierowania do PE petycji indywidualnych i zbiorowych w sprawach, które bezpośrednio ich dotyczą.

Do funkcji kontrolnych PE należy także możliwość powoływania komisji śledczych. Na podstawie art. 226 TFUE ¼ członków PE może wnioskować o powołanie komisji śledczej do zbadania nadużyć lub niewłaściwego administrowania w stosowaniu prawa UE.

Parlament jest uprawniony do wszczynania postępowania przed TSUE o stwierdzenie nieważności aktu prawa unijnego. PE ma również prawo wnoszenia do TSUE skargi na bezczynność pozostałych instytucji.

Parlament Europejski mianuje Rzecznika Praw Obywatelskich (Ombudsman). Jest on mianowany po każdych wyborach do PE na pięcioletnią kadencję. Może zostać wybrany ponownie. Jest niezależny w wykonywaniu swej funkcji i nie jest związany żadnymi instrukcjami. Ombudsman może zostać odwołany tylko przez TSUE na wniosek 1/10 członków PE po przeprowadzeniu debaty oraz głosowaniu w Parlamencie. Rzecznik zostaje odwołany, gdy nie spełnia już warunków do piastowania tego urzędu lub dopuścił się poważnego uchybienia. Ombudsman przyjmuje skargi, które dotyczą niewłaściwego administrowania w działaniach instytucji lub organów Unii (z wyłączeniem TSUE).

Parlament Europejski posiada wpływ na powoływanie i obsadę personalną innych instytucji i organów UE. Przejawia się on głównie w zatwierdzaniu kandydatur przewodniczącego KE oraz poszczególnych komisarzy. Wpływ ten wyraża również prawo PE do uchwalenia wotum nieufności wobec KE.

Ponadto konsultacji z Parlamentem wymaga wybór członków Trybunału Obrachunkowego (art. 286 TFUE), a także wybór prezesa, wiceprezesa i członków zarządu Europejskiego Banku Centralnego (art. 283 ust. 2 TFUE).

Do kompetencji kreacyjnych PE zaliczyć należy prawo wyboru Rzecznika Praw Obywatelskich, zgodnie z procedurą określoną w TFUE oraz regulaminie PE.

W sferze stosunków zewnętrznych PE wyraża opinie. Mogą one mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny. Charakter fakultatywny mają opinie co do zawierania niektórych umów międzynarodowych. Natomiast charakter obligatoryjny mają opinie PE w takich sprawach, jak: zawieranie umów stowarzyszeniowych, ustanawianie szczególnych ram instytucjonalnych, zawieranie umów istotnych dla budżetu, przystępowanie państw do UE.

Od 1989 r. funkcjonuje Konferencja Komisji Wyspecjalizowanych w Sprawach Wspólnotowych (COSAC) pełniąca rolę forum kontaktów z parlamentami krajowymi. W ramach COSAC spotykają się przewodniczący komisji parlamentarnych państw członkowskich oraz Turcji i Chorwacji odpowiedzialnych za sprawy europejskie. W spotkaniach uczestniczy również delegacja PE. Konferencja jest jedną z form współpracy PE z parlamentami narodowymi.

Przepisy TFUE stanowią, iż PE ustala własny tryb funkcjonowania zgodnie z przyjętym regulaminem wewnętrznym. PE pracuje w trybie sesyjnym. Sesja zwyczajna trwa rok, a w jej ramach odbywają się posiedzenia plenarne oraz posiedzenia komisji. Parlament obraduje na comiesięcznych posiedzeniach z wyjątkiem sierpnia. Na wniosek większości posłów, Rady lub KE może zostać zwołana sesja nadzwyczajna.

Posiedzenia plenarne, jak również posiedzenia komisji, są jawne. Podczas obrad parlamentarzyści wypowiadają się w jednym z języków urzędowych. Wystąpienia deputowanych są tłumaczone symultanicznie na wszystkie języki urzędowe. Do zapewnienia koordynacji prac legislacyjnych i organizowania sesji plenarnych powołany jest Sekretariat Generalny. Zapewnia on także obsługę techniczną i merytoryczną organom Parlamentu oraz deputowanym.

Zasadą jest, iż PE podejmuje swoje decyzje większością oddanych głosów (art. 231 TFUE). Traktat może przewidywać głosowanie bezwzględną większością wszystkich członków PE (wymagana jest do odrzucenia lub wniesienia poprawek do projektu Rady). Lub podwójną kwalifikowaną większością głosów (wymagana jest np. do uchwalenia wotum nieufności wobec KE). Prawo do głosowania jest prawem osobistym, stąd posłowie głosują indywidualnie i osobiście.

Regulamin PE stanowi (art. 15), że kworum jest osiągnięte, jeżeli na Sali obrad znajduje się przynajmniej 1/3 członków PE. Ponadto, regulamin PE przewiduje, iż głosowanie odbywa się przez podniesienie ręki, choć możliwe są i inne sposoby głosowania (elektroniczne, imienne, tajne głosowanie pisemne).

3. Rada Europejska

Pierwsze nieformalne spotkanie przywódców państw członkowskich odbyło się w 1961 r. Tak zwane „konferencje na szczycie” zwoływane były w celu rozstrzygnięcia istotnych wątpliwości mających znaczenie dla funkcjonowania Wspólnot. Ponadto, spotkania szefów rządów, głów państw oraz ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich wynikały z potrzeby ustalenia wspólnej polityki zagranicznej i wypracowania zadań Wspólnot na arenie międzynarodowej. Konferencje na szczycie służyły również rozwiązywaniu kryzysów i konfliktów oraz debatowaniu na temat rozwoju Wspólnot.

W 1974 r. na konferencji w Paryżu zaproponowano, aby spotkania odbywały się regularnie, trzy razy w roku. Podstawy prawne funkcjonowania Rady Europejskiej zostały określone dopiero w 1986 r. przez Jednolity Akt Europejski. Przepisy JAE określały skład Rady europejskiej oraz wskazywały częstotliwość spotkań, nie określając jednak charakteru prawnego tej instytucji. Podobne uregulowania dotyczące Rady zawarto w Traktacie o Unii Europejskiej.

Rada Europejska nie posiada swojej siedziby. Przez pewien czas spotkania Rady Europejskiej odbywały się zazwyczaj w państwie członkowskim, które aktualnie sprawowało prezydencję w Radzie Unii Europejskiej. Jednak zgodnie z postanowieniami deklaracji nr 22 do traktatu z Nicei, w sytuacji, gdy Unia rozszerzy się powyżej 18 państw, wtedy wszystkie spotkania Rady będą się odbywały w Brukseli. Zgodnie z przepisami art. 15 ust. 3 TUE Rada Europejska powinna się spotykać przynajmniej dwa razy w ciągu półrocza, a także w razie potrzeby na posiedzeniach nadzwyczajnych.

Radę Europejską, zgodnie z postanowieniami TUE, stanowią szefowie państw lub rządów państw członkowskich, przewodniczący Rady Europejskiej oraz przewodniczący Komisji. Sformułowanie „szefowie państw lub rządów” uwzględnia różnice w systemach prawno-politycznych państw członkowskich. Jeżeli wymaga tego porządek obrad, członkowie Rady Europejskiej mogą podjąć decyzję, aby każdemu z nich towarzyszył minister, a w przypadku przewodniczącego Komisji - członek KE. Ponadto, w pracach Rady Europejskiej uczestniczy Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa.

Rada nie jest instytucją kadencyjną ani nie przewiduje się specjalnego trybu jej powoływania. Wynika to ze szczególnego charakteru osób wchodzących w skład Rady. Zmiany osobowe w Radzie Europejskiej wynikają bezpośrednio ze zmian na stanowiskach szefów państw i rządów oraz ministrów spraw zagranicznych w każdym z państw członkowskich.

Przewodniczący Rady Europejskiej jest wybierany przez Radę Europejską większością kwalifikowaną na okres dwóch i pół roku. Mandat przewodniczącego jest jednokrotnie odnawialny. Do zadań przewodniczącego należy prowadzenie prac i przewodniczenie Radzie Europejskiej. We współpracy z przewodniczącym KE zapewnia przygotowanie i ciągłość prac. Zadaniem przewodniczącego jest także wspomaganie osiągania spójności i konsensusu w Radzie Europejskiej. Ponadto, przedstawia on PE sprawozdanie z każdego posiedzenia Rady. Przepisy traktatowe przyznają przewodniczącemu Rady Europejskiej również uprawnienie do reprezentowania Unii na zewnątrz w sprawach dotyczących WPZiB. Przewodniczący jest zobligowany do podsumowania wyników obrad. Reprezentuje ponadto Unię Europejską w stosunkach zewnętrznych. Na pierwszego stałego przewodniczącego Rady europejskiej wybrano Belga Hermana Van Rompuya.

Jak już wspomniano, spotkania Rady Europejskiej odbywają się dwa razy w ciągu półrocza. Posiedzenia są zwoływane przez przewodniczącego Rady Europejskiej. Obrady są przygotowywane przez Radę do Spraw Ogólnych, która zapewnia ich ciągłość. Dodatkowo w celu przygotowania obrad, przewodniczący ustanawia ścisłą współpracę i koordynację z prezydencją Rady oraz przewodniczącym KE. Rada Europejska działa na podstawie regulaminu wewnętrznego, przyjętego decyzją Rady Europejskiej 1 grudnia 2009 r. Radę Europejską wspomaga Sekretariat Generalny Rady.

Rada Europejska obraduje maksymalnie dwa dni. Posiedzenia są niejawne. Na początku posiedzenia członek RE reprezentujący państwo członkowskie, które sprawuje prezydencję w Radzie, składa sprawozdanie z prac Rady Europejskiej. Na posiedzenie RE może zostać zaproszony przewodniczący PE w celu jego wysłuchania. Rada Europejska podejmuje decyzje w drodze konsensusu, o ile przepisy traktatowe nie stanowią inaczej. W przypadku głosowań kworum wynosi 2/3 członków Rady Europejskiej (przy obliczaniu kworum nie uwzględnia się przewodniczącego RE oraz przewodniczącego KE). Podczas głosowania każdy członek Rady Europejskiej może otrzymać pełnomocnictwo tylko od jednego z pozostałych członków. Jeśli decyzje w RE podejmowane są w drodze głosowania, jej przewodniczący oraz przewodniczący KE nie biorą udziału w głosowaniu. Regulamin przewiduje również możliwość głosowania pisemnego, po uprzednim wyrażeniu na nie zgody przez wszystkich członków RE. Z każdego posiedzenia sporządzany jest protokół. Członkowie RE mogą również zdecydować o upublicznieniu decyzji podjętych na posiedzeniu oraz o wynikach głosowań nad poszczególnymi punktami obrad. Rada zobligowana jest również do przedłożenia PE sprawozdania z obrad.

Ogólny zarys kompetencji Rady Europejskiej zawarty jest w TUE, który stanowi, iż RE nadaje Unii impulsy niezbędne do jej rozwoju i określa ogólne kierunki i priorytety polityczne. Wynika z tego przepisu, że funkcje RE mają głównie charakter polityczny. W tym obszarze RE pełni istotną funkcję przyspieszając i pogłębiając integrację państw członkowskich. Traktat o Unii Europejskiej zastrzega jednocześnie, że RE nie pełni funkcji prawodawczej.

Do kompetencji RE wymienionych w przepisach traktatowych zalicza się:

a) przygotowywanie konkluzji zawierających ogólne kierunki dla polityki gospodarczej państw członkowskich i Unii, opracowywanych na podstawie projektu Rady UE;

b) badanie zatrudnienia w Unii i przyjmowanie konkluzji w tym przedmiocie, wykorzystując wspólne sprawozdanie Rady UE i Komisji;

c) przyjmowanie corocznych sprawozdań Europejskiego Banku Centralnego z działalności Europejskiego Systemu Banków Centralnych oraz w sprawie polityki pieniężnej za rok ubiegły i bieżący;

d) stwierdzanie naruszenia przez państwo członkowskie wartości określonych w art. 2 TUE;

e) przyjmuje decyzję określającą skład PE;

f) udział w powołaniu i mianowaniu Komisji Europejskiej;

g) mianowanie Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa;

h) określanie strategicznych celów i interesów UE;

i) określanie ogólnych wytycznych Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, łącznie ze sprawami mającymi wpływ na kwestie polityczno-obronne;

j) decydowanie o przyjęciu wspólnej polityki obronnej;

k) opracowywanie kryteriów kwalifikacyjnych, które brane są pod uwagę przez Radę UE przy podejmowaniu decyzji co do rozszerzenia Unii Europejskiej;

l) zwołanie konwentu lub Konferencji przedstawicieli państw członkowskich, których celem byłaby rewizja traktatów;

ł) udział w procedurze wystąpienia państwa członkowskiego z UE.

4. Rada Unii Europejskiej

Każdy z trzech pierwotnych traktatów przewidywał w systemie instytucjonalnym funkcjonowanie Rady. W ramach EWWiS działała Specjalna Rada Ministrów. W jej skład wchodziło po jednym przedstawicielu państwa członkowskiego, który w swoim państwie był członkiem rządu. Do zadań Specjalnej Rady należała koordynacja działań Wysokiej Władzy i rządów państw członkowskich w dziedzinach zaznaczonych w traktacie.

Na mocy traktatów z 1957 r. powstały dwie kolejne Rady (EWG i EWEA) na wzór Specjalnej Rady. Traktat o fuzji podpisany w 1965 r. zastąpił wszystkie trzy Rady jedną Radą działającą w ramach trzech Wspólnot. W kolejnych traktatach uściślono postanowienia dotyczące składu Rady oraz zastąpiono w wielu sytuacjach jednomyślne podejmowanie decyzji w Radzie głosowaniem większością kwalifikowaną. W 1993 r. Rada na mocy własnej decyzji przyjęła nazwę Rada Unii Europejskiej. Jest to nazwa zwyczajowa, bowiem przepisy traktatowe posługują się określeniem „Rada”.

Rada UE ma swoją siedzibę w Brukseli. W kwietniu, czerwcu i październiku posiedzenia Rady odbywają się w Luksemburgu. W wyjątkowych przypadkach Rada UE lub COREPER, mogą zadecydować o zmianie miejsca obrad. Decyzja musi być podjęta jednomyślnie. Istotne informacje dotyczące Rady UE można znaleźć na jej oficjalnej stronie internetowej (www.consilium.europa.eu).

Przepisy TUE stanowią, iż Rada składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich szczebla ministerialnego, upoważnionych do zaciągania zobowiązań w imieniu rządu danego państwa oraz do wykonywania prawa głosu. W posiedzeniach Rady uczestniczą również urzędnicy państwowi, towarzyszący ministrom, a także przedstawiciel Komisji. Członek Rady UE może przekazać swoje prawa, m.in. prawo głosu, innemu członkowi Rady. Nie może on jednak reprezentować więcej niż dwóch państw członkowskich. Należy pamiętać, że decyzje podejmowane przez poszczególne składy Rady są traktowane jako decyzje Rady UE.

W zależności od przedmiotu spotkania Rada obraduje w składzie właściwych ministrów. Stąd skład Rady nie jest stały i zależy od rodzaju spraw, które są przedmiotem obrad. Może się również zdarzyć, iż Rada będzie pracować w kilku składach łącznie, kiedy przedmiotem obrad będzie parę nachodzących na siebie dziedzin. Rada zbiera się na posiedzenia w różnych składach, których wykaz przyjmowany jest większością kwalifikowaną przez Radę Europejską. Przepisy TUE wymieniają Radę do spraw Ogólnych oraz Radę do Spraw Zagranicznych.

Ponadto, od Traktatu Amsterdamskiego ustalono następujące składy Rady (tzw. rady techniczne):

-Rada ds. Gospodarczych i Finansowych (ECOFIN);

-Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (JHA);

-Rada ds. Zatrudnienia, Polityki Socjalnej, Zdrowia i Ochrony Konsumentów;

-Rada ds. Konkurencji;

-Rada ds. Transportu, Telekomunikacji i Energii;

-Rada ds. Rolnictwa i Rybołówstwa;

-Rada ds. Środowiska;

-Rada ds. Edukacji, Młodzieży i Kultury.

Rada do Spraw Ogólnych zapewnia spójność prac różnych składów Rady. Jej zadaniem jest przygotowywanie posiedzeń Rady Europejskiej i zapewnienie ich ciągłości. Współpracuje w tym zakresie z przewodniczącym Rady Europejskiej oraz z KE. Ponadto Rada do Spraw Ogólnych jest powołana do rozwiązywania kwestii spornych wynikłych podczas obrad poszczególnych rad technicznych. Rada Ogólna może również zwiększyć ilość rad technicznych. Rada do Spraw Zagranicznych działa pod przewodnictwem Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa. Jest ona odpowiedzialna za opracowywanie działań zewnętrznych Unii na podstawie strategicznych kierunków określonych przez Radę Europejską. Zadaniem Rady do Spraw Zagranicznych jest również zapewnienie spójności działań UE.

Organem Rady UE jest prezydencja. Prezydencję składów Rady, z wyjątkiem Rady do Spraw Zagranicznych (której stale przewodniczy Wysoki Przedstawiciel do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa), sprawują na zasadzie równej rotacji przedstawiciele państw członkowskich w Radzie. Decyzję dotyczącą prezydencji składów Rady przyjmuje większością kwalifikowaną Rada Europejska.

Do czasu wejścia w życie Traktatu Lizbońskiego Radzie UE przewodniczyło każde państwo członkowskie przez okres 6 miesięcy, a rotacja następowała 1 stycznia oraz 1 lipca w ciągu każdego roku. Jedna z deklaracji dołączonych do TL zawiera projekt decyzji RE, zgodnie z którym prezydencję Rady sprawują uprzednio ustalone grupy trzech państw członkowskich przez okres 18 miesięcy. Grupy te tworzone są na zasadzie równej rotacji z uwzględnieniem różnorodności i równowagi geograficznej w UE. Każdy członek grupy przewodniczy przez okres sześciu miesięcy wszystkim składom Rady (z wyjątkiem Rady do Spraw Zagranicznych). Dwa pozostałe państwa z grupy wspierają państwo przewodniczące w jego obowiązkach.

Do kompetencji prezydencji należy przede wszystkim: reprezentowanie Rady wobec innych instytucji unijnych oraz państw trzecich; organizowanie prac Rady; zwoływanie oraz przewodniczenie spotkaniom Rady; kierowanie organami pomocniczymi Rady.

Posiedzenia Rady zwoływane są przez jej przewodniczącego:

- z jego własnej inicjatywy,

- na wniosek jednego z członków Rady,

- na wiosek Komisji.

W obradach Rady UE mogą wziąć udział przedstawiciele KE oraz EBC, chyba że Rada zdecyduje inaczej. Obrady są tajne, poza debatami dotyczącymi przyjęcia i głosowania nad projektem aktu prawodawczego oraz debatami publicznymi nad nowymi propozycjami legislacyjnymi.

Osiemnastomiesięczny harmonogram posiedzeń Rady podawany jest na początku każdej „nowej” prezydencji. Posiedzenia Rady poprzedzane są pracami przygotowawczymi w ramach Komitetu Stałych Przedstawicieli (COREPER) oraz komitetów i grup roboczych. Porządek obrad Rady podzielony jest na dwie części. Jest on przygotowywany na podstawie propozycji zgłaszanych do Sekretarza Generalnego Rady przez członków Rady. Przed planowanym posiedzeniem porządek rozsyłany jest członkom Rady oraz KE. Natomiast ostateczne przyjęcie porządku obrad Rady UE następuje na początku posiedzenia. Część A porządku obrad zawiera propozycje niewymagające dyskusji, natomiast w części B porządku obrad umieszczone są punkty, które wymagają ustalenia wspólnego stanowiska Rady.

Decyzje w Radzie Unii Europejskiej mogą zostać podjęte w ramach jednego z trzech wariantów większości:

- większość zwykła,

- większość kwalifikowana,

- jednomyślność.

Procedura większości zwykłej polega na tym, że Rada UE podejmuje uchwały większością głosów swoich członków. Każdemu z państw członkowskich przypada jeden głos. Głosowania większością zwykłą nie należą w praktyce do najczęstszych. Stosuje się je przeważnie w kwestiach mniejszej wagi.

Głosowanie większością kwalifikowaną (QMV - Qualified Majority Voting) wiąże się z tym, iż każdemu państwu członkowskiemu przypada określona liczba głosów, która zależy przede wszystkim od potencjału demograficznego każdego z państw, ze wskazaniem na państwa małe.

Podział głosów w Radzie Unii Europejskiej z uwzględnieniem stanu ludności obowiązującego w okresie od 1 grudnia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r.:

Państwo członkowskie	Liczba głosów	Stan ludności (x 1000)
Niemcy	29	82 002,4
Francja	29	64 350,8
Zjednoczone Królestwo	29	61 576,1
Włochy	29	60 045,1
Hiszpania	27	45 828,2
Polska	27	38 135,9
Rumunia	14	21 498,6
Niderlandy	13	16 485,8
Grecja	12	11 260,4
Belgia	12	10 750,0
Portugalia	12	10 627,3
Czechy	12	10 467,5
Węgry	12	10 031,0
Szwecja	10	9 256,3
Austria	10	8 355,3
Bułgaria	10	7 606,6
Dania	7	5 511,5
Słowacja	7	5 412,3
Finlandia	7	5 326,3
Irlandia	7	4 450,0
Litwa	7	3 349,9
Łotwa	4	2 261,3
Słowenia	4	2 032,4
Estonia	4	1 340,4
Cypr	4	796,9
Luksemburg	4	493,5
Malta	3	413,6
Razem	345	499 665,1

Od stycznia 2007 r. kwalifikowana większość głosów wymaga spełnienia następujących dwóch warunków:

- większość państw członkowskich głosuje „za”, gdy Rada przyjmuje akt na podstawie propozycji KE (w pozostałych przypadkach wymagana jest większość dwóch trzecich głosów);

- minimum 255 głosów „za” (tzn. 73,91% wszystkich głosów).

Ponadto państwo członkowskie ma prawo zażądać sprawdzenia, czy głosy „za” reprezentują ogółem przynajmniej 62% ludności Unii. Wskaźnik 62% ogółu ludności UE oblicza na podstawie danych liczbowych określonych w załączniku do regulaminu Rady UE (każde z państw członkowskich ma obowiązek co roku dostarczać do Europejskiego Urzędu Statystycznego dane o stanie ludności w tym państwie). Jeśli wymagany procent nie zostanie uzyskany, decyzja nie zostaje podjęta.

Zakres spraw objętych tym systemem głosowania stopniowo się zwiększał. Mimo swego skomplikowania jest to system praktyczniejszy przy tak dużej liczbie państw członkowskich. Procedura większości kwalifikowanej jest wymagana m.in. dla przyjęcia aktów prawa wtórnego w ramach zwykłej procedury prawodawczej. Zgodnie ze zmianami wprowadzonymi do TUE i TFUE przez TL głosowanie większością kwalifikowaną zostało rozszerzone na wiele obszarów działania. Zasada, że Rada stanowi większością kwalifikowaną, o ile traktaty nie stanowią inaczej, pociąga za sobą również zmiany w systemie głosowania. Traktaty przewidują bowiem, iż od 2014 r. zostanie wprowadzony nowy system głosowania większością kwalifikowaną, który zastąpi dotychczasowy nicejski system głosowania.

Od 1 listopada 2014 r. większość kwalifikowaną stanowi co najmniej 55% członków Rady, jednak nie mniej niż piętnastu z nich, reprezentujących państwa członkowskie, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65% ludności Unii.

Mniejszość blokująca musi obejmować co najmniej czterech członków Rady, reprezentujących ponad 35% ludności uczestniczących państw członkowskich, w przeciwnym razie uznaje się, że większość kwalifikowana została osiągnięta.

W przypadku, gdy Rada nie stanowi na wniosek KE lub Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, większość kwalifikowaną stanowi co najmniej 72% członków Rady reprezentujących uczestniczące państwa członkowskie, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65% ludności tych państw.

Między 1 listopada 2014 r. a 31 marca 2017 r., jeżeli przyjęcie uchwały wymaga większości kwalifikowanej, członek Rady może zażądać, by uchwała ta została przyjęta większością kwalifikowaną według systemu nicejskiego. Od 1 kwietnia 2017 r. będzie obowiązywał jedynie powyższy system podwójnej większości. Jednak TL wprowadza mechanizm bezpieczeństwa, podobny do kompromisu z Joaniny. Jeśli grupie członków Rady zabraknie głosów do zablokowania określonej uchwały będą mimo to mogli odwlekać podjęcie decyzji w tej sprawie. Warunkiem będzie odpowiednia wielkość grupy:

W okresie 2014-2017 członkowie Rady reprezentujący:

a) co najmniej 75% ludności,

b) co najmniej 75% liczby państw członkowskich,

niezbędne do utworzenia mniejszości blokującej, mogą sprzeciwić się przyjęciu aktu prawnego przez Radę większością kwalifikowaną. Sprawa trafia pod obrady Rady, która ma obowiązek w rozsądnym czasie i bez uszczerbku dla terminów znaleźć zadowalające rozwiązanie zaistniałej sytuacji.

Natomiast od 1 kwietnia 2017 r. grupa, która będzie chciała zablokować podjęcie uchwały, musi reprezentować:

a) co najmniej 55% ludności,

b) co najmniej 55% liczby państw członkowskich, niezbędne do utworzenia mniejszości blokującej.

System jednomyślności wymaga zgody wszystkich państw członkowskich. Żaden z członków Rady UE nie może zgłosić sprzeciwu. Ponadto, przepisy TFUE stanowią, iż wstrzymanie się od głosu nie jest przeszkodą dla przyjęcia decyzji.

Jednak w przypadku nieobecności jednego z członków Rady UE na posiedzeniu, który żadnemu z pozostałych członków Rady nie udzielił pełnomocnictwa, niemożliwe jest podjęcie decyzji w ramach procedury jednomyślności. Tryb ten wymagany jest przy podejmowaniu ważniejszych decyzji, np. co do przyjęcia nowego członka, stowarzyszenia państw z UE, rewizji traktatów.

Ogólnie o kompetencjach Rady UE traktuje przepis art. 16 TUE. Na jego podstawie Rada UE pełni funkcję prawodawczą oraz budżetową. Rada ma za zadanie określanie polityki i koordynacji zgodnie z warunkami zawartymi w traktatach. Ponadto, przepisy szczególne przyznają Radzie także inne kompetencje. Podsumowując, możemy wyróżnić następujące kompetencje Rady Unii Europejskiej.

- kompetencje prawodawcze,

- kompetencje kreacyjne,

- kompetencje kontrolne,

- kompetencje w ramach realizacji polityki wspólnotowej.

Wśród kompetencji prawodawczych Rady Unii Europejskiej można wymienić pięć podstawowych. Po pierwsze - prawo do wydawania rozporządzeń i dyrektyw, podejmowania decyzji oraz wydawania zaleceń i opinii, które przysługuje Radzie UE jako najwyższemu organowi decyzyjnemu. Po drugie - kompetencja do podjęcia właściwych działań (na wniosek KE i po zasięgnięciu opinii PE) w sprawach, które nie zostały wymienione w traktacie, gdy okaże się to niezbędne do osiągnięcia jednego z celów Unii. Po trzecie - możliwość żądania od Komisji Europejskiej przeprowadzenia analiz, które uzna za pożądane dla realizacji celów zapisanych w traktacie i przedłożenia jej właściwych propozycji. Przepisy TFUE przyznają Radzie tzw. prawo pośredniej inicjatywy legislacyjnej. Po czwarte - udzielanie upoważnienia do ustanowienia wzmocnionej współpracy. Po piąte - prawo zmiany postanowień traktatów założycielskich.

Uprawnienia kreacyjne (zwane również nominacyjnymi) wskazują na znaczący wpływ Rady na funkcjonowanie innych instytucji. Przejawiają się one przede wszystkim w:

a) w przyjmowaniu list kandydatów na członków Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów, Trybunału Obrachunkowego przygotowanych zgodnie z propozycjami każdego z państw członkowskich;

b) ustalaniu wysokości uposażeń funkcjonariuszy Unii Europejskiej;

c) uczestniczeniu w procedurze mianowania członków Komisji Europejskiej i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Do kompetencji kontrolnych Rady UE zalicza się:

a) prawo wnoszenia skargi o stwierdzenie nieważności aktu prawa unijnego;

b) uprawnienie do wnoszenia skargi na bezczynność innych instytucji Unii Europejskiej;

c) prawo zawieszenia państwa członkowskiego w jego prawach w związku z naruszeniem przez nie zasad, na których opiera się UE.

Wśród kompetencji Rady UE odnoszących się do realizacji polityki wspólnotowej, wymienić należy :

a) zapewnienie koordynacji ogólnych polityk gospodarczych państw członkowskich;

b) udział w procesie uchwalania budżetu;

c) zawieranie umów z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi;

d) zapewnienie jedności, spójności i efektywności działań zewnętrznych Unii Europejskiej;

e) podejmowanie decyzji koniecznych do określenia Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa na podstawie wytycznych Rady Europejskiej;

f) stanowienie aktów w ramach przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości;

g) podejmowanie decyzji dotyczących Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony.

5. Organy pomocnicze i administracja

Rada UE korzysta ze wsparcia Komitetu Stałych Przedstawicieli (COREPER - Comité des Representants Permanents). Komitet ten został utworzony w 1958 r., aby wspierać Radę UE w wykonywaniu powierzonych jej zadań. Podstawę prawną funkcjonowania Komitetu stanowi art. 240 ust. 1 TFUE oraz przepisy zawarte w regulaminie Rady UE. Jak stwierdził Trybunał Sprawiedliwości, COREPER nie jest instytucją, lecz organem pomocniczym o charakterze doradczym.

Komitet działa jako COREPER II, który składa się z szefów przedstawicielstw państw członkowskich akredytowanych w Brukseli w randze ambasadorów oraz jako COREPER I, składający się z zastępców ambasadorów. Ambasadorowie debatują o sprawach ogólnych, natomiast ich zastępcy zajmują się kwestiami technicznymi. Członkowie COREPER związani są instrukcjami państw członkowskich. Każda z grup Komitetu spotyka się przynajmniej raz w tygodniu. W posiedzeniach uczestniczą przedstawiciele Komisji Europejskiej.

Komitet Stałych Przedstawicieli ma za zadanie przygotowywać prace Rady UE oraz wykonywać zadania polecone mu przez Radę. COREPER zapewnia spójność polityki i działań UE oraz jest zobligowany do czuwania nad przestrzeganiem zasad legalności, pomocniczości, proporcjonalności. Komitet czuwa ponadto nad respektowaniem zasad dotyczących kompetencji poszczególnych instytucji i organów Unii Europejskiej. Dla skutecznego wypełniania swoich zadań COREPER może podejmować decyzje proceduralne.

W celu zapewnienia sprawnego przebiegu prac Rady UE oraz dla skutecznego funkcjonowania COREPER ma prawo powoływać komitety i grupy robocze, które zajmą się sprawami, będącymi w obszarze zainteresowań Rady UE. Obecnie COREPER jest wspierany przez ok. 250 komitetów i grup roboczych, utworzonych z delegatów państw członkowskich.

Rada jest wspomagana przez Sekretariat Generalny. Na jego czele stoi sekretarz generalny Rady UE. Sekretarz generalny jest wspierany przez zastępcę, do którego zadań należy zarządzanie Sekretariatem Generalnym. Obaj są mianowani przez Radę kwalifikowaną większością głosów. Sekretarz i jego zastępca mogą reprezentować Radę przed komisjami PE.

Sekretariat jest odpowiedzialny za organizację i koordynację działań, które służą zapewnieniu spójności pracom Rady. Ponadto Sekretariat zobligowany jest do wykonywania rocznego programu Rady. Sekretariat dzieli się na Dyrekcje Generalne.

6. Komisja Europejska

Początki Komisji Europejskiej związane są z Wysoką Władzą, która była główną instytucją EWWiS. W jej skład wchodziło 9 funkcjonariuszy międzynarodowych. Wysoka Władza posiadała kompetencje prawodawcze oraz kontrolne. Ponadto od 1958 r. istniały dwie niezależne komisje: Komisja EWG oraz Komisja Euratomu. Ich skład i kompetencje były podobne do tych, jakie posiadała Wysoka Władza w ramach EWWiS. W 1967 r. zgodnie z postanowieniami Traktatu o fuzji, powołano jedną komisję dla wszystkich trzech wspólnot. Wraz z rozszerzeniem UE zwiększała się liczba komisarzy. Od momentu przystąpienia Rumunii i Bułgarii (2007 r.) Komisja liczy 27 komisarzy. Kadencja obecnej Komisji trwa do 31 października 2014 r. Jej przewodniczącym jest Portugalczyk José Manuel Barroso, który sprawuje tę funkcję już drugą kadencję. Warto zapamiętać, iż pierwszym członkiem komisji z Polski została Danuta Hübner (komisarz ds. polityki regionalnej).

Powszechnie używano określenia „Komisja Europejska”, choć TWE i TUE używały jedynie określenia „Komisja”. Określenie „Komisja Europejska” zostało wprowadzone w TL. Termin ten oznacza przede wszystkim zespół osób powołanych do kierowania tą instytucją. W drugim natomiast znaczeniu „Komisja” to sama instytucja i cały jej personel.

Oficjalną siedzibą Komisji europejskiej (KE) jest Bruksela. Komisja posiada swoje biura także w Luksemburgu. We wszystkich krajach UE Komisja posiada reprezentacje. Natomiast przy siedzibach organów organizacji międzynarodowych (m.in. ONZ, OBWE, WTO), jak również w państwach trzecich (m.in. w Albanii, Izraelu, Indonezji, Peru) znajdują się przedstawicielstwa Komisji europejskiej, które od chwili wejścia w życie TL będą stawały się delegaturami Unii podlegającymi Wysokiemu Przedstawicielowi Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa. Istotne informacje dotyczące KE można znaleźć na jej oficjalnej stronie internetowej (http://ec.europa.eu).

Komisja jest powoływana na pięcioletnią kadencję w ciągu sześciu miesięcy od daty wyborów do Parlamentu Europejskiego. Procedura powołania Komisji składa się z kilku etapów uregulowanych w art. 17 TUE oraz art. 244 TFUE.

Pierwszym etapem jest uzgodnienie przez rządzących państwami członkowskimi wspólnej kandydatury na przewodniczącego Komisji. Kandydat, który uzyskał większością kwalifikowaną nominację Rady Europejskiej, zostaje przedstawiony Parlamentowi Europejskiemu, który nominację Rady musi w głosowaniu zatwierdzić. Kandydat na przewodniczącego KE jest wybierany przez PE większością głosów członków wchodzących w jego skład. Jeżeli kandydat nie uzyska większości, Rada Europejska, stanowiąc większością kwalifikowaną, przedstawia w ciągu miesiąca nowego kandydata, który jest wybierany przez PE zgodnie z tą samą procedurą.

Następnie rządy państw członkowskich wskazują, w porozumieniu z nominowanym przewodniczącym, kandydatów na komisarzy, którzy muszą zostać zaakceptowani przez Radę. Przyjęta przez Radę lista członków Komisji wraz z przewodniczącym oraz z Wysokim Przedstawicielem Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa podlega zatwierdzeniu jako kolegium przez Parlament.

Ostateczne głosowanie w PE poprzedzone jest przesłuchaniami kandydatów we właściwych komisjach parlamentarnych. Po zaakceptowaniu i przyjęciu przedstawionego składu Komisji przez Parlament Rada Europejska mianuje formalnie przewodniczącego i pozostałych członków Komisji, stanowiąc kwalifikowaną większością głosów.

W skład Komisji mianowanej między datą wejścia w życie Traktatu z Lizbony a 31 października 2014 r. wchodzi jeden obywatel każdego państwa członkowskiego, przy czym skład ten obejmuje jej przewodniczącego i Wysokiego Przedstawiciela Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, który jest jednym z wiceprzewodniczących KE.

Od 1 listopada 2014 r. Komisja ma składać się z takiej liczby członków, w tym jej przewodniczącego i Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, która odpowiada 2/3 liczby państw członkowskich, chyba że Rada Europejska, stanowiąc jednomyślnie, podejmie decyzję o zmianie tej liczby. Członkowie KE będą wybierani spośród obywateli państw członkowskich na podstawie systemu bezwzględnie równej rotacji. System ten ma na celu odzwierciedlanie różnorodności demograficznej i geograficznej wszystkich państw członkowskich.

Przepisy traktatowe gwarantują członkom Komisji niezależność w pełnieniu swoich obowiązków. Komisarze zobowiązani są do działania w interesie Unii. Nie mogą ponadto przyjmować instrukcji od żadnego rządu, instytucji, organu lub jednostki organizacyjnej. Członkowie KE powstrzymują się od podejmowania jakichkolwiek działań, które byłyby niezgodne z charakterem ich funkcji lub wykonywaniem ich zadań.

Komisarze są wybierani na pięcioletnią kadencję. Mandat członka Komisji jest odnawialny. Komisarzem może zostać tylko i wyłącznie osoba posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego. Osoba taka musi posiadać ogólne kwalifikacje i zaangażowanie w sprawy europejskie. Niezależność kandydata na komisarza musi być niekwestionowana. W trakcie sprawowania swojej funkcji członkowie Komisji nie mogą podejmować żadnej innej zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej. Natomiast po zakończeniu piastowania tego stanowiska zobowiązani są do uczciwego i roztropnego przyjmowania określonych funkcji lub korzyści. Naruszenie obowiązków uczciwości lub roztropności przez komisarza może skutkować jego dymisją lub utratą prawa do emerytury lub innych uposażeń, o których to sankcjach orzeka TSUE. Członkom Komisji przysługują ponadto specjalne przywileje i immunitety (m.in. immunitet jurysdykcyjny czy podatkowy).

Mandat komisarza wygasa z chwilą:

a) śmierci,

b) upływu kadencji,

c) dobrowolnej rezygnacji,

d) rezygnacji na wezwanie przewodniczącego Komisji,

e) dymisji.

W przypadku wakatu spowodowanego śmiercią, rezygnacją lub dymisją członka Komisji, Rada (w porozumieniu z przewodniczącym KE i po konsultacji z PE) mianuje zastępcę, który będzie pełnił funkcję komisarza do zakończenia kadencji Komisji. Rada, stanowiąc jednomyślnie na wniosek przewodniczącego KE, może zdecydować o nieobsadzaniu wakatu. W sytuacji dobrowolnej rezygnacji, ustępujący komisarz jest zobowiązany do pełnienia swoich obowiązków do czasu wyboru swojego następcy.

Członek KE może również zostać wezwany do złożenia rezygnacji na żądanie przewodniczącego Komisji. Przewodniczący KE może również zażądać złożenia rezygnacji przez Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, który pełni funkcję wiceprzewodniczącego KE.

Komisarz może również zostać zdymisjonowany. Na podstawie przepisów TFUE Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, na wniosek Rady lub Komisji, może zdymisjonować komisarza, gdy dopuścił się on poważnego uchybienia lub nie spełnia koniecznych warunków do wykonywania swych funkcji.

Przepisy traktatowe przewidują również procedurę zdymisjonowania całej Komisji. Decyzję o odwołaniu Komisji może podjąć Parlament Europejski. Należy podkreślić, iż PE może uchwalić wotum nieufności wobec całego składu KE, a nie wobec poszczególnych członków Komisji. Głosowanie w PE nad wotum nieufności wobec KE może się odbyć najwcześniej trzy dni po złożeniu wniosku o jej odwołanie. Musi to być głosowanie jawne. Jeżeli wniosek uzyska większość 2/3 oddanych głosów, reprezentującą większość członków PE, członkowie Komisji kolektywnie podają się do dymisji, a Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa rezygnuje z funkcji pełnionych w ramach KE. Zdymisjonowana Komisja wypełnia swoje obowiązki do czasu ustanowienia zastępców.

Komisja jest organem kolegialnym. Decyzje podejmowane przez KE są decyzjami wspólnymi. W związku z tym, zgodnie z zasadą kolektywnej odpowiedzialności, wszyscy członkowie Komisji ponoszą w równym stopniu odpowiedzialność polityczną za decyzje podejmowane przez KE. W stosunkach z innymi instytucjami wspólnotowymi KE występuje zawsze jako całość.

Komisja ponosi odpowiedzialność polityczną przed Parlamentem, który ma prawo odwołania całej Komisji poprzez przyjęcie wotum nieufności. Członkowie Komisji uczestniczą we wszystkich sesjach Parlamentu, gdzie ich zadaniem jest wyjaśnianie i uzasadnianie kierunków swoich polityk. Komisja zobowiązana jest również do udzielenia odpowiedzi na ustne i pisemne pytania poselskie.

Komisja działa na podstawie własnego regulaminu wewnętrznego, do którego uchwalenia została zobligowana na podstawie przepisów traktatowych (art. 249 ust. 1 TFUE). Komisja spotyka się na posiedzeniach co najmniej raz w tygodniu (zwykle w środę), ale możliwe jest zorganizowanie dodatkowego spotkania w sytuacjach nagłych. Każdy punkt porządku obrad prezentowany jest przez komisarza odpowiedzialnego za dany obszar polityki, zaś decyzja w danej sprawie podejmowana jest wspólnie przez cały zespół.

Posiedzenia KE są tajne. Publiczność nie ma na nie wstępu, a dyskusje odbywane podczas posiedzeń Komisji mają charakter poufny. Posiedzenia zwoływane są przez przewodniczącego Komisji. Kworum na posiedzeniu stanowi ponad połowa członków Komisji. W sytuacji, gdy na posiedzeniu nie ma kworum, nie mogą być przeprowadzane podczas niego głosowania, natomiast samo posiedzenie jest ważne. Dopuszcza się sytuacje, iż za zgodą przewodniczącego nieobecny członek Komisji będzie reprezentowany na posiedzeniu przez szefa swojego gabinetu.

Zgodnie z Regulaminem Komisji wyróżnia się cztery tryby podejmowania przez nią decyzji. Po pierwsze - podejmowanie decyzji na posiedzeniach. Zgodnie z postanowieniami art. 250 TFUE Komisja podejmuje decyzje większością głosów. Po drugie - procedura delegowania (delegacji) - Komisja może upoważnić dyrektorów generalnych lub szefów służb, aby działając w imieniu KE, podejmowali środki związane z zarządzaniem lub środki administracyjne. Po trzecie - procedura umocowania (uprawnienia) - Komisja może upoważnić jednego lub więcej swoich członków do podjęcia w imieniu KE środków o charakterze administracyjnym lub wykonawczym. Jeden lub kilku komisarzy może również otrzymać upoważnienie od przewodniczącego Komisji wraz z instrukcjami co do przyjęcia ostatecznej wersji każdego wniosku lub aktu. Po czwarte - procedura pisemna - Komisarz przedstawia pozostałym członkom Komisji pisemną propozycję decyzji. Tekst propozycji trafia do pozostałych komisarzy, którzy w wyznaczonym terminie mogą zgłaszać poprawki lub uwagi. Jeżeli we wskazanym uprzednio terminie żaden z członków Komisji nie zgłosi zastrzeżeń, projekt uważa się za przyjęty. W przypadku sprzeciwu tekst podawany jest dyskusji na najbliższym posiedzeniu Komisji.

Analizując przepisy traktatowe dotyczące zadań KE, możemy wyróżnić cztery grupy podstawowych funkcji Komisji:

- kontrolne,

- prawodawcze,

- wykonawcze,

- w zakresie stosunków zewnętrznych.

Komisja ma obowiązek czuwać nad prawidłowym stosowaniem prawa Unii. Ze względu na to zadanie KE określa się mianem strażnika traktatów. Komisja może zbierać różnorodne informacje oraz dokonywać wszelkich weryfikacji niezbędnych do zapewnienia przestrzegania prawa wspólnotowego przez inne instytucje, państwa członkowskie lub inne podmioty. W celu wypełnienia tej funkcji KE posiada następujące kompetencje kontrolne:

a) wnioskowanie do Rady o stwierdzenie istnienia wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez państwo członkowskie zasad, na jakich opiera się Unia;

b) wszczynanie postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej o naruszenie zobowiązań traktatowych przez państwo członkowskie;

c) wnoszenie skargi do TSUE o stwierdzenie nieważności aktu wspólnotowego;

d) wnoszenie skargi do TSUE na bezczynność Rady europejskiej, Parlamentu, Rady lub Europejskiego Banku Centralnego.

Wśród kompetencji prawodawczych KE należy wskazać przede wszystkim na wyłączne prawo inicjatywy prawodawczej (art. 17 ust. 2 TUE). Projekty nowych aktów prawnych, przedkładane przez KE do zatwierdzenia Parlamentowi i Radzie, muszą mieć na celu ochronę interesów Unii.

Komisja opracowując projekt, ma obowiązek rozważyć czy przyjęcie nowego aktu prawa jest konieczne. Dbając o wysoką jakość prawa, KE konsultuje swoje propozycje z grupami interesów oraz organami doradczymi, takimi jak Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny oraz Komitet Regionów. Komisja ma również obowiązek przestrzegać zasady pomocniczości, tzn. proponuje nowe działania tylko wtedy, gdy uzna, że danego problemu nie można rozwiązać skuteczniej za pomocą działań na szczeblu krajowym.

Od zasady bezpośredniego wykonywania inicjatywy prawodawczej przez Komisję istnieją następujące wyjątki:

- uchwalenie wspólnej ordynacji wyborczej do PE, Rada ustanowi przepisy po uzyskaniu zgody Parlamentu udzielonej większością głosów;

- w ramach UGiW inicjatywa przysługuje również Europejskiemu Bankowi Centralnemu;

W okresie od 1 maja 1999 r. do 1 maja 2004 r. bezpośrednia inicjatywa legislacyjna przysługiwała również państwom członkowskim w sprawach dotyczących wiz, imigracji i polityki związanej z przepływem osób.

Ponadto, Komisja może zostać „przymuszona” do wszczęcia procedury prawodawczej. Traktat o funkcjonowaniu UE daje Parlamentowi prawo żądania od KE przedłożenia projektów prawodawczych w kwestiach, co do których PE twierdzi, że akt wspólnotowy jest niezbędny do realizacji celu Traktatu (art. 225 TFUE). Także Rada może zwrócić się do KE z żądaniem przedstawienia określonego projektu aktu prawnego. Przykłady te wskazują na możliwość tzw. pośredniej inicjatywy legislacyjnej. Traktat Lizboński przyznał prawo pośredniej inicjatywy prawodawczej obywatelom Unii w liczbie nie mniejszej niż 1 milion, reprezentujących znaczną liczbę państw członkowskich (art. 11 ust. 4 TUE oraz art. 24 TFUE).

W ramach kompetencji prawodawczych Komisji przysługuje również prawo do wydawania wszystkich aktów prawnych wymienionych w art. 288 TFUE w takich dziedzinach, jak: transport, prawo konkurencji, zbliżanie ustawodawstw.

Funkcja wykonawcza Komisji przejawia się w wykonywaniu przez nią budżetu. Komisja przygotowuje projekt budżetu i jest odpowiedzialna za jego wykonanie w granicach przyznanych środków oraz z poszanowaniem zasady należytego zarządzania finansami. W zakresie wykonania budżetu Komisja podlega kontroli Parlamentu, któremu przysługuje prawo udzielania lub odmowy udzielania KE absolutorium z wykonania budżetu.

Wśród funkcji wykonawczych Komisji wymienić należy również zarządzanie funduszami UE. Programy unijne, administrowane przez Komisję, dotyczą wielu obszarów działania. Wymienić można m.in. takie programy, jak: „interreg” (służący budowie partnerstwa transgranicznego), „URBAN” (wspierający odnowę obszarów miejskich), „Erasmus” (ułatwiający wymianę studentów w państwach europejskich).

W zakresie stosunków zewnętrznych należy wskazać, że zgodnie z postanowieniami art. 335 TFUE w każdym państwie członkowskim Unia posiada, w jak największym zakresie, zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych. Przepisy TUE i TFUE wskazują na Komisję jako instytucję, która w tym zakresie jest umocowana do reprezentowania Unii. Z wyjątkiem WPZiB oraz innych przypadków przewidzianych w Traktatach, to KE zapewnia reprezentację Unii na zewnątrz.

Komisja wraz z Wysokim Przedstawicielem Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa odpowiada za bieżącą obsługę stosunków zewnętrznych UE, utrzymując swoje przedstawicielstwa w państwach trzecich oraz przy takich organizacjach, jak: Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Organizacja Narodów Zjednoczonych, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.

Do kompetencji zewnętrznych Komisji należy również prowadzenie rokowań i negocjacji z państwami trzecimi oraz z organizacjami międzynarodowymi w celu zawarcia przez UE stosownych umów.

7. Administracja

Aby wypełniać swoje kompetencje, Komisja ma do dyspozycji odpowiednio rozbudowany aparat urzędniczy, który obecnie liczy ponad 20 000 osób.

Personel Komisji pracuje w departamentach zwanych Dyrekcjami Generalnymi oraz służbami. Dyrekcje Generalne zajmują się ściśle określonym zakresem merytorycznym (np. Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorczości, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej). Na czele Dyrekcji stoją dyrektorzy generalni, którzy są odpowiedzialni wobec członków Komisji. Dyrekcje Generalne dzielą się na dyrekcje. Komisja dysponuje ponadto służbami wewnętrznymi, wśród których wymienić należy służbę prawną, służbę tłumaczy czy służbę kontroli finansowej. Każdemu z komisarzy podlega co najmniej jedna Dyrekcja Generalna lub służba.

Nad administracją KE czuwa Sekretariat Generalny, na którego czele stoi sekretarz generalny. Do jego zadań należy m.in.: wspieranie przewodniczącego KE, przygotowywanie posiedzeń KE, zapewnienie koordynacji działań między jednostkami Komisji, udział w posiedzeniach Komisji, zapewnienie dostarczenia dokumentów KE do innych instytucji UE.

W ramach struktury KE ważną funkcję pełnią również gabinety polityczne członków Komisji. Każdy z komisarzy posiada zespół zaufanych współpracowników, którzy dbają o właściwe kontakty z podległymi komisarzowi dyrekcjami i służbami.

Szef gabinetu politycznego jest głównym asystentem komisarza. W każdy poniedziałek szefowie gabinetów politycznych komisarzy spotykają się pod przewodnictwem sekretarza generalnego i przygotowują posiedzenia Komisji. Ustalają również w jakich kwestiach panuje zgoda wśród członków Komisji i można przystąpić do bezpośrednich działań, a w których obszarach potrzebna jest jeszcze dyskusja na posiedzeniu Komisji.

8. Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa

Wysoki przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa jest wybierany przez Radę Europejską, stanowiącą większością kwalifikowaną za zgodą przewodniczącego KE. Zgodnie z tą procedurą Rada Europejska może zakończyć jego kadencję. Przy wyborze osoby na stanowiska Wysokiego Przedstawiciela należy uwzględnić konieczność poszanowania geograficznej i demograficznej różnorodności Unii oraz jej państw członkowskich. Od 1 grudnia 2009 r. wysokim Przedstawicielem Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa jest Catherine Ashton.

Jedna z deklaracji dołączonych do Aktu końcowego Konferencji Międzyrządowej, która przyjęła TL, wyjaśnia kwestię kadencji powołanego z chwilą wejścia w życie TL Wysokiego Przedstawiciela. Jego kadencja rozpocznie się z dniem wejścia TL w życie, a zakończy w dniu wygaśnięcia kadencji urzędującej w tym czasie Komisji.

Stanowisko Wysokiego Przedstawiciela jest ściśle powiązane z trzema instytucjami Unii: Radą Europejską, Radą Unii Europejskiej oraz Komisją Europejską. Po pierwsze dlatego, że Wysoki Przedstawiciel uczestniczy w pracach Rady Europejskiej (art. 15 ust. 2 TUE). Po drugie, Wysoki Przedstawiciel przewodniczy Radzie do Spraw Zagranicznych (art. 18 ust. 3 TUE). Po trzecie, Wysoki Przedstawiciel jest jednym z wiceprzewodniczących Komisji Europejskiej (art. 18 ust. 4 TUE).

Analizując przepisy traktatowe, można stwierdzić, że Wysoki Przedstawiciel prowadzi Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa oraz wspólną politykę bezpieczeństwa i obrony. Jako wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej, przejmując kompetencje komisarza do spraw stosunków zewnętrznych, czuwa on nad spójnością działań zewnętrznych Unii.

Jego aktywność w ramach WPZiB oraz wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony przejawia się w następujący sposób:

a) wraz z KE przedkłada Radzie wspólne wnioski w dziedzinie WPZiB (art. 22 ust. 2);

b) odpowiada za opracowywanie, wykonywanie i realizację WPZiB, zapewniając jednolitość, spójność i skuteczność działań Unii w tym zakresie (art. 23, 26 i 27 TUE);

c) reprezentuje Unię w zakresie spraw odnoszących się do WPZiB, prowadzi w imieniu Unii dialog polityczny ze stronami trzecimi oraz wyraża stanowisko Unii w organizacjach międzynarodowych (art. 27 TUE);

d) regularnie konsultuje się z PE w zakresie głównych aspektów i podstawowych opcji WPZiB oraz wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony, a także informuje PE o rozwoju tych polityk; PE może kierować pytania i zalecenia pod adresem Wysokiego Przedstawiciela (art. 36 TUE);

e) wnioskuje do Rady w sprawie podjęcia decyzji dotyczących wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (art. 42 TUE);

f) czuwa nad koordynacją cywilnych i wojskowych aspektów misji pokojowych UE (43 TUE);

g) przedstawia Radzie swoje zalecenia co do umów międzynarodowych dotyczących WPZiB (art. 218 ust. 3 TFUE);

h) opiniuje wnioski państw członkowskich, które chcą ustanowić między sobą wzmocnioną współpracę w ramach WPZiB (art. 328 ust. 3 TFUE);

i) wnioskuje do Rady o powołanie specjalnego przedstawiciela, któremu powierza się mandat w odniesieniu do poszczególnych spraw politycznych; specjalny przedstawiciel w sprawowaniu swojego mandatu podlega Wysokiemu Przedstawicielowi (art. 33 TUE).

W ramach swoich obowiązków jako wiceprzewodniczący KE Wysoki Przedstawiciel koordynuje działania zewnętrzne Unii. Wspomaga on Radę i Komisję w zapewnieniu spójności działań zewnętrznych UE z jej politykami (art. 21 TUE). Wysoki Przedstawiciel jest także odpowiedzialny za stosunki Unii z organizacjami międzynarodowymi i państwami trzecimi. To jemu podlegają delegatury Unii (art. 220-221 TFUE).

Wykonując swoje obowiązki w ramach Komisji Europejskiej, Wysoki Przedstawiciel podlega procedurom regulującym funkcjonowanie Komisji. Przejawia się to po pierwsze w fakcie, że jako członek KE podlega kolegialnie wraz z przewodniczącym KE i pozostałymi komisarzami zatwierdzeniu przez PE. Po drugie - w przypadku uchwalenia wotum nieufności wobec całej KE, Wysoki Przedstawiciel rezygnuje z funkcji pełnionych w Komisji. Po trzecie, przewodniczący KE może żądać złożenia przez niego rezygnacji (art. 17 TUE).

9. Europejska Służba Działań Zewnętrznych

W wykonywaniu swojego mandatu Wysoki Przedstawiciel jest wspomagany przez Europejską Służbę Działań Zewnętrznych. Służba ta współpracuje ze służbami dyplomatycznymi państw członkowskich. Składa się ona z urzędników właściwych służb Sekretariatu Generalnego Rady i Komisji. Ponadto w jej skład wchodzą osoby delegowane przez krajowe służby dyplomatyczne. Organizację i zasady funkcjonowania Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych określa Rada Unii Europejskiej.

Literatura: Opracowano na podstawie: P. Wojtasik, System instytucjonalny, w: Prawo Unii Europejskiej z uwzględnieniem Traktatu z Lizbony, red. A. Kuś, Lublin 2010, s. 109-163; Jan Barcz, Unia Europejska na rozstajach. Traktat z Lizbony. Dynamika i główne kierunki reformy ustrojowej, Warszawa 2010, s. 175-221; J. Maliszewska-Nienartowicz, System instytucjonalny i prawny Unii Europejskiej, Toruń 2010, s. 55-156.

1

Traktat z Lizbony dodaje

• wspólne działania rozbrojeniowe

• misje wojskowego doradztwa i wsparcia

• misje zapobiegania konfliktom

• misje stabilizacji sytuacji po konfliktach

• mogą one przyczyniać się do walki z terroryzmem, w tym
  poprzez wspieranie państw trzecich w zwalczaniu
  terroryzmu na ich terytoriach

Obecnie tzw. misje petersberskie obejmują

• misje humanitarne i ratunkowe

• misje utrzymania pokoju

• misje zbrojne służące zarządzaniu kryzysami, w tym przywracaniu pokoju

Rozszerzenie zakresu tzw. misji petersberskich

Europejska Służba Działań Zewnętrznych

Wysoki Przedstawiciel
do Spraw
Zagranicznych
i Polityki
Bezpieczeństwa

Europejska
Agencja Obrony

Nowe struktury w ramach WPZiB

---