Wykład II-2

Instytucje i źródła prawa Unii Europejskiej

1. System instytucjonalny - Instytucje sądowe Unii Europejskiej

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) jest to określenie wspólne, przez które należy rozumieć (art. 17 ust. 3 TUE):

Trybunał Sprawiedliwości

Sąd

Sądy Wyspecjalizowane

Pierwotną instytucją sądową był Trybunał Sprawiedliwości (TS), który powołany został odrębnie na mocy trzech traktatów założycielskich: EWWiS, EWG i EWEA. Stał się instytucją wspólną dla trzech Wspólnot w 1958 r. na mocy Konwencji o niektórych wspólnych instytucjach. Istotną zmianę w strukturze instytucji sądowych wprowadził JAE, który zawierał upoważnienie dla Rady do powołania organu pomocniczego przy TS. Na tej podstawie powołany został Sąd Pierwszej Instancji (SPI). Pierwotnie był organem, który rozstrzygał określone kategorie spraw. Reforma instytucjonalna dokonana na mocy Traktatu Nicejskiego ustanowiła dwie odrębne instytucje: TS oraz SPI. Ponadto traktat zawierał upoważnienie dla Rady do powołania Izb Sądowych jako organów pomocniczych przy SPI. Pierwsza taka izba utworzona została w 2004 r. - Sąd ds. Służby Publicznej (Sds.SP). Ostatnia reforma wprowadzona przez TL powołuje Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który obejmuje: Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i Sądy Wyspecjalizowane.

Trybunał sprawiedliwości

Pierwszym i najwyższym organem sądowym w UE jest Trybunał Sprawiedliwości (TS). Jest to instytucja, która łącznie z Sądem zapewnia poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów.

Charakter TS oraz zakres jurysdykcji uniemożliwiają jednoznaczne określenie statusu tej instytucji. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że posiada on charakter sądu konstytucyjnego (orzeka o nieważności aktów prawa wtórnego, dokonuje wykładni prawa UE oraz udziela odpowiedzi na pytania prawne kierowane przez sądy krajowe), sądu międzynarodowego (rozstrzyga spory między podmiotami prawa międzynarodowego), sądu administracyjnego (rozstrzyga skargi osób prawnych i fizycznych o zaniechanie lub nieprzestrzeganie aktów prawa UE), sądu cywilnego (skargi odszkodowawcze dotyczące działania UE i jej funkcjonariuszy).

Trybunał Sprawiedliwości tworzą sędziowie oraz rzecznicy generalni. W skład TS wchodzi jeden sędzia pochodzący z każdego państwa członkowskiego (art. 19 ust. 2 TUE) oraz ośmiu rzeczników generalnych (art. 252 TFUE), których liczba może zostać zwiększona na wniosek TS na mocy jednomyślnej decyzji Rady. Sędziowie oraz RG mianowani są za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich po konsultacji z komitetem na sześcioletnią kadencję. Skład TS ulega częściowej zmianie co trzy lata (zamiennie 14 lub 13 sędziów oraz 4RG). Komitet opiniujący kandydatów na sędziów TS i Sądu oraz RG składa się z siedmiu osobistości wybranych z byłych członków TS, Sądu, członków krajowych sądów najwyższych i prawników o uznanej kompetencji, w tym jedną z kandydatur proponuje PE. Członkowie Komitetu mianowani są przez Radę na wniosek prezesa TS (art. 255 TFUE).

Traktaty rygorystycznie określają kwalifikacje, jakie powinien posiadać kandydat na stanowisko sędziego TS oraz RG. Musi być osobą o niekwestionowanej niezależności oraz posiadać kwalifikacje niezbędne do piastowania najwyższych urzędów sądowych w państwie pochodzenia lub być prawnikiem o uznanej kompetencji.

Bezpośrednio po skompletowaniu składu sędziowskiego, sędziowie wybierają ze swojego grona Prezesa TS na okres trzech lat. Do zakresu jego obowiązków należy: zajmowanie się administracją TS, przydzielanie spraw poszczególnym izbom, przewodniczenie przesłuchaniom i obradom TS. Podobnie RG wybierają Pierwszego Rzecznika Generalnego (PRG). Sędziowie i RG wspierani są przez Sekretariat na czele z sekretarzem wybieranym na sześć lat przez sędziów TS.

Na wniosek TS Rada i PE, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, mogą mianować sprawozdawców pomocniczych. Do ich kompetencji należy udział we wstępnych postępowaniach wyjaśniających dotyczących spraw, które będą rozpatrywane przez TS oraz współpraca z sędziami sprawozdawcami. Są oni wybierani z osób o niekwestionowanej niezależności i które posiadają kwalifikacje prawnicze. Mianuje ich Rada zwykłą większością głosów. Przed objęciem funkcji składają ślubowanie, zobowiązując się do bezstronnego i sumiennego wykonywania obowiązków oraz utrzymania w tajemnicy treści obrad TS.

Trybunał Sprawiedliwości obraduje w trybie ciągłym. Powołuje składy orzekające: trzech, pięciu sędziów, Wielką Izbę i pełny skład TS.

Wielka Izba składa się z trzynastu sędziów: prezesa TS, prezesów Izb (pięciu sędziów), oraz sędziów mianowanych zgodnie z regulaminem. Wielka Izba podejmuje decyzje na żądanie państwa członkowskiego lub instytucji UE, które są stronami postępowania.

Pełny skład orzeka w ściśle określonych sytuacjach (np. decyzja o dymisji RPO, dymisja komisarza) lub gdy sprawa ma wyjątkowe znaczenie dla UE po wysłuchaniu RG.

Zgodnie z postanowieniami statutu obrady są ważne pod warunkiem, że uczestniczyła w nich nieparzysta liczba sędziów, odpowiednio w Izbach 3- i 5-osobowych kworum - 3 sędziów, Wielka Izba - 9 i pełny skład 15 sędziów (art. 17 statutu TSUE).

Mianowani sędziowie i RG posiadają liczne przywileje i immunitety, jak również nałożone zostają na nich ograniczenia wynikające z charakteru wykonywanej funkcji.

Z uwagi na pewność urzędu sędziego należy podkreślić znaczenie immunitetu jurysdykcyjnego, który rozciąga się również po zakończeniu kadencji, ale jedynie w odniesieniu do działań podejmowanych przez nich w ramach czynności służbowych, obejmujących również słowa wypowiadane lub napisane. Immunitet ten nie ma charakteru bezwzględnego, może zostać uchylony na mocy jednomyślnej decyzji pełnego składu TS. W takiej sytuacji sędzia może być osądzony w państwie pochodzenia jedynie przez sąd posiadający jurysdykcję w stosunku do członków najwyższych krajowych organów sądowych.

W trakcie kadencji sędziowie i RG nie mogą wykonywać żadnych funkcji zawodowych oraz zarobkowych (Rada jest władna w drodze wyjątku zwolnić zainteresowanego z takiego zakazu), a także sprawować żadnych funkcji politycznych i administracyjnych. Po jej ustaniu zobowiązani są do uczciwego i roztropnego obejmowania stanowisk oraz przyjmowania pewnych korzyści. Ponadto sędziowie, RG oraz sekretarz TS zobowiązani są do zamieszkania w miejscu, w którym znajduje się siedziba Trybunału (Luksemburg).

Wakat na stanowisku sędziego lub RG następuje w następujących sytuacjach: upływ kadencji, śmierć, rezygnacja i dymisja. Dymisja sędziego następuje na mocy jednomyślnej decyzji TS, podjętej w pełnym składzie przez sędziów i RG. Sędzia zastępujący członka TS przed upływem jego kadencji jest mianowany do końca kadencji poprzednika.

Do obowiązków sędziego należy niezależne i niezawisłe orzekanie w sprawie. Natomiast RG występuje w interesie publicznym. Po wniesieniu skargi do TS, PRG przesyła ją wyznaczonemu przez siebie RG. Rzecznik generalny, korzystając z pomocy sekretariatu prawnego, bada daną sprawę oraz wszystkie okoliczności, które mogły mieć wpływ na jej rozwiązanie. Na podstawie tych ustaleń formułuje opinię i przesyła ją do TS. Sędziowie nie są związani ustaleniami RG, chociaż bardzo często uwzględniają ją w swoich orzeczeniach. Opinie RG publikowane są wraz z tekstem orzeczenia TS.

Jurysdykcja TS może mieć charakter sporny i niesporny. Jurysdykcja sporna odnosi się do skarg: na niewykonywanie zobowiązań traktatowych przez państwa członkowskie, na nieważność aktu prawa UE, na zaniechanie działania prawotwórczego instytucji UE, odszkodowawczej, sporów pracowniczych, orzekania na podstawie klauzul arbitrażowych. Jurysdykcja niesporna obejmuje orzekanie w sprawie wydawania orzeczeń wstępnych oraz wydawanie opinii w sprawie zgodności negocjowanych umów międzynarodowych z prawem UE

Sąd

Zgodnie z postanowieniami TFUE skład Sądu określają postanowienia statutu TSUE. Obecnie Sąd składa się z 27 sędziów (art. 48 statutu TSUE). Może on być wspierany przez RG. Zgodnie z postanowieniami regulaminu Sądu podczas posiedzenia plenarnego Sąd jest wspierany przez RG, natomiast podczas posiedzenia Izb, jeżeli Sąd uzna, że wymaga tego zawiłość prawna lub faktyczna sprawy. Decyzja w tej kwestii podejmowana jest podczas posiedzenia plenarnego Sądu na wniosek izby orzekającej. W takiej sytuacji funkcję RG może pełnić każdy z sędziów Sądu z wyjątkiem jego prezesa.

Kandydat na sędziego musi być osobą o niekwestionowanej niezależności oraz posiadać kwalifikacje niezbędne do piastowania wyższych urzędów sądowych w państwie pochodzenia. Sędziowie mianowani są za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich na okres sześciu lat (co trzy lata następuje częściowa wymiana składu sędziowskiego), po konsultacji z Komitetem.

Mianowani sędziowie Sądu posiadają identyczne przywileje i immunitety jak sędziowie TS i RG oraz objęci są takimi samymi ograniczeniami.

Wakat na stanowisku sędziego następuje w następujących sytuacjach:

- upływ kadencji ,

- śmierć,

- rezygnacja lub dymisja.

Sędzia zastępujący członka Sądu przed upływem jego kadencji jest mianowany do końca kadencji poprzednika.

Sąd obraduje w trybie ciągłym. Powołuje składy orzekające: trzech, pięciu sędziów, Wielką Izbę i pełny skład.

Wielka Izba obraduje w składzie trzynastu sędziów. Sąd może orzekać w składzie Wielkiej Izby, posiedzeniu plenarnym lub w izbie o różnej liczbie sędziów, jeżeli wymagają tego : zawiłość prawna, powaga lub szczególne okoliczności sprawy (art. 10-11 regulaminu Sądu).

W przypadku braku zawiłości kwestii prawnych i braku złożoności stanu faktycznego, w razie niewielkiego znaczenia sprawy i w braku innych szczególnych okoliczności oraz jeżeli sprawy te zostały przekazane do rozpoznania w innym składzie decyzją Sądu podjętą na posiedzeniu plenarnym, sprawa przekazana izbie trzyosobowej może być rozstrzygnięta w składzie jednego sędziego - sędziego sprawozdawcy.

Zakres jurysdykcji SPI obecnie obejmuje rozpatrywanie skarg w pierwszej instancji określonych w artykułach 263, 265, 268, 270 i 272 TFUE, z wyłączeniem skarg należących do kompetencji sądów wyspecjalizowanych (w tym przypadku Sąd stanowi instancję rozstrzygającą odwołania od takich orzeczeń).

Od orzeczeń Sądu przysługuje odwołanie do TS w terminie dwóch miesięcy od zawiadomienia o orzeczeniu w odniesieniu do kwestii prawnych. Podstawę odwołania stanowi brak właściwości Sądu, naruszenie procedury w postępowaniu przed nim, które wpłynęło niekorzystnie na interesy wnoszącego odwołanie, naruszenie prawa UE przez Sąd. Jeżeli odwołanie jest zasadne TS uchyla orzeczenie i może wydać orzeczenie ostateczne w sprawie, jeżeli stan postępowania na to pozwala lub skierować sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd (wówczas jest on związany orzeczeniem TS co do kwestii prawnych).

Sąd jest właściwy również do rozstrzygania odwołań od orzeczeń Sądów Wyspecjalizowanych. Orzeczenia wydane w tym trybie przez Sąd mogą incydentalnie podlegać kontroli TS, jeżeli zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa UE (art. 256 ust. 2 TUE).

Traktat Nicejski rozszerzył wskazany katalog o prawo do wydawania orzeczeń wstępnych. Jednakże, jeżeli Sąd uzna, że w danej sprawie należy orzec w kwestii zasad, które mogą mieć wpływ na jedność i spójność prawa UE, jest uprawniony do przekazania sprawy do rozpatrzenia do TS. Ponadto TS może w drodze wyjątku i na warunkach określonych przez status dokonywać kontroli orzeczeń Sądu, jeżeli zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności i spójności prawa UE (art. 256 ust. 3 TFUE).

Kontrola orzeczeń Sądu wydanych w obydwu powyżej wskazanych przypadkach odbywa się na wniosek Pierwszego RG. Jeżeli uzna on, że zachodzi ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa Unii, może zwrócić się do TS z wnioskiem o poddanie kontroli w terminie jednego miesiąca od wydania orzeczenia przez Sąd. W ciągu miesiąca TS podejmuje decyzję w tej sprawie.

Jeżeli TS uzna, że orzeczenie sądu narusza jedność lub spójność prawa Unii, kieruje sprawę do ponownego rozpatrzenia i Sąd jest związany orzeczeniem TS co do kwestii prawnych. Trybunał Sprawiedliwości może również samodzielnie wydać orzeczenie ostateczne.

Sądy Wyspecjalizowane

Sądy Wyspecjalizowane (SW) stanowią organ sądowy powoływany przy Sądzie. Sądy Wyspecjalizowane powołuje PE i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, w drodze rozporządzenia na wniosek Komisji i po konsultacji z TS lub na wiosek TS po konsultacji z Komisją.

Sądy Wyspecjalizowane tworzą sędziowie mianowani jednomyślnie przez Radę, wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mogących zajmować stanowiska sądowe w państwie pochodzenia.

Sądy Wyspecjalizowane rozpatrują w pierwszej instancji skargi określone w decyzji Rady. Od orzeczeń SW przysługuje odwołanie do Sądu ograniczone do kwestii prawnych, jeżeli tak stanowi decyzja Rady, również w kwestiach faktycznych.

Sąd ds. Służby Publicznej

Sąd ds. Służby Publicznej składa się z siedmiu sędziów, których liczba może być zwiększona decyzją Rady. Sędziowie mianowani są na sześć lat z możliwością reelekcji. Wakaty uzupełniane są przez mianowanie nowego sędziego na okres sześciu lat. Kandydaci muszą posiadać obywatelstwo jednego z państw członkowskich. Sędziowie wybierani są z osób o niekwestionowanej niezależności i mogących zajmować stanowiska sędziowskie w państwie pochodzenia. Skład Sds.SP powinien stanowić odzwierciedlenie możliwie najszerszego obszaru geograficznego oraz reprezentację krajowych systemów sądowniczych.

Sędziowie mianowani są jednomyślnie przez Radę po konsultacji z Komitetem składającym się z siedmiu osobistości wybranych spośród byłych członków TS i Sądu oraz prawników o uznanej kompetencji. Członków Komitetu wybiera Rada na zalecenie prezesa TS. Komitet wydaje opinię o kandydatach na sędziego i tworzy listę kandydatów na stanowisko sędziego Sds.SP w liczbie dwukrotnie wyższej niż wymagana liczba.

Zakres jurysdykcji Sds.SP obejmuje spory między UE a jej pracownikami, w tym spory między organami i jednostkami organizacyjnymi a ich personelem, w odniesieniu do których przyznano właściwość TSUE.

Odwołania od orzeczeń Sds.SP ograniczone są do kwestii prawnych (brak właściwości Sds.SP, naruszenie procedury w postępowaniu wpływające niekorzystnie na interesy wnoszącego odwołanie, naruszenie prawa wspólnotowego przez Sds.SP) i wnoszone mogą być do Sądu w ciągu dwóch miesięcy od zawiadomienia o orzeczeniu, od którego wnoszone jest odwołanie, od ostatecznych orzeczeń tego Sądu i jego orzeczeń rozstrzygających kwestie merytoryczne jedynie w części lub rozstrzygających kwestię proceduralną, dotyczącą zarzutu braku kompetencji lub niedopuszczalności.

Rozpatrując odwołanie, Sąd uchyla orzeczenie Sds.SP i sam wydaje orzeczenie co do meritum sprawy lub kieruje sprawę do ponownego rozpatrzenia (w takiej sytuacji Sds.SP jest związany orzeczeniem Sądu co do kwestii prawnych).

Procedura orzekania

Postępowanie przed TS i Sądem normują postanowienia traktatów założycielskich, statutu oraz regulaminu. W odniesieniu do Sds.SP kwestie postępowania dodatkowo określa decyzja Rady nr 2004/752. Postępowanie składa się z dwóch części: pisemnej i ustnej.

Postępowanie inicjuje wniosek strony złożony w sekretariacie TSUE. Na procedurę pisemną składa się przekazanie stronom, instytucjom UE, których decyzje są przedmiotem sporu: wniosków, memoriałów, argumentów obrony, uwag i odpowiedzi na nie oraz akt i dokumentów, które stanowią dowody w sprawie lub ich uwierzytelnione odpisy. Sekretarz przekazuje wniosek prezesowi TS, który wyznacza sędziego sprawozdawcę, oraz stronie pozwanej. Strony mogą wypowiedzieć się dwukrotnie w sprawie.

Część ustna ma charakter jawny, chyba że TS postanowi inaczej. Na część ustną postępowania składa się: odczytanie sprawozdania sędziego sprawozdawcy, wysłuchanie przez TS pełnomocników, doradców, adwokatów, radców prawnych, opinii RG oraz przesłuchanie świadków i wysłuchanie opinii biegłych.

Po zakończeniu części ustnej postępowania TS obraduje na posiedzeniu niejawnym. Wyrok ogłaszany jest na posiedzeniu jawnym po wcześniejszym wezwaniu stron. Podpisywany jest przez prezesa, sądów orzekających w sprawie i sekretarza. Wyrok TS wiąże od dnia jego ogłoszenia. Trybunał orzeka w trybie jednoinstancyjnym. Jego wyroki są ostateczne i stanowią tytuł wykonawczy.

Postępowanie przed Sądem oraz Sds.SP jest zbliżone do postępowania przed TS. Należy jednak podkreślić, że Sds.SP może na każdym stadium postępowania, w tym od chwili złożenia wniosku, badać możliwość polubownego rozstrzygnięcia sporu i przyczyniać się do osiągnięcia ugody.

Trybunał Obrachunkowy

Trybunał Obrachunkowy (TO) został powołany decyzją Rady na mocy Traktatu Brukselskiego z 1975 r., a swoją działalność rozpoczął w 1977 r. Nie odgrywał zbyt dużej roli, aż do momentu wejścia w życie przepisów TUE, który wymienia TO wśród głównych instytucji UE. Trybunał, jako zewnętrzna instytucja kontrolna, bywa zwany w literaturze również Trybunałem Rewidentów Księgowych, Trybunałem Audytorów lub Trybunałem Kontroli Budżetowej.

Siedzibą TO jest Luksemburg. Aktualne informacje dotyczące TO można znaleźć ba jego oficjalnej stronie internetowej (www.eca.europa.eu).

W skład TO wchodzi jeden obywatel z każdego państwa członkowskiego (art. 285 TFUE). Kandydaci na członków Trybunału muszą posiadać doświadczenie z pracy w krajowych instytucjach kontroli zewnętrznej albo szczególne kwalifikacje. Państwo członkowskie przedstawia Radzie kandydata, i na tej podstawie zostaje on powołany przez Radę stanowiącą większością kwalifikowaną w porozumieniu z PE.

Kadencja całego składu Trybunału Obrachunkowego wynosi sześć lat. Jego członkowie mogą zostać wybrani na kolejną kadencję. Spośród swego grona członkowie TO wybierają przewodniczącego na okres trzech lat. Do zadań przewodniczącego należy przede wszystkim: zwoływanie i przewodniczenie posiedzeniom Trybunału, czuwanie nad realizacją jego decyzji, wyznaczanie reprezentantów TO do postępowań spornych, a także reprezentowanie Trybunału Obrachunkowego w stosunkach zewnętrznych. W styczniu 2008 r. przewodniczącym został wybrany Vitor Manuel da Silva Caldeira z Portugalii.

Członkowie TO posiadają status funkcjonariuszy międzynarodowych. W wypełnianiu swych funkcji są w pełni niezależni i nie są związani żadnymi instrukcjami ze strony rządu swojego państwa ani jakiegokolwiek organu. Ponadto, w czasie sprawowania funkcji w Trybunale jego członkowie nie mogą podejmować żadnej innej pracy zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej. Zakończenie pełnienia funkcji członka TO następuje w wyniku: wygaśnięcia kadencji, rezygnacji, śmierci oraz dymisji orzeczonej przez Trybunał Sprawiedliwości.

Struktura i tryb funkcjonowania

Trybunał Obrachunkowy jest ciałem kolegialnym. Działa na podstawie przepisów traktatowych, a także na podstawie własnego regulaminu wewnętrznego. Decyzje podejmowane są większością głosów, przy czym kworum ustalone jest na 2/3 członków. Trybunał podejmuje decyzje na posiedzeniach, a także w trybie procedury pisemnej. Posiedzenia TO zwoływane są przez przewodniczącego.

W ramach TO działają grupy kontroli, których zadaniem jest opracowywanie dokumentów przyjmowanych przez Trybunał. W strukturze TO działają cztery grupy: ds. polityki rolnej, ds. polityk strukturalnych i wewnętrznych, ds. działań zewnętrznych oraz ds. środków własnych, operacji bankowych, wydatków administracyjnych, instytucji i organów wspólnotowych.

Przepisy TFUE stanowią, że TO kontroluje rachunki wszystkich dochodów i wydatków Unii oraz rachunki wszystkich dochodów i wydatków organów utworzonych przez Unię. Trybunał bada legalność i prawidłowość dochodów i wydatków, a także nadzoruje należyte zarządzanie finansami (art. 287 TFUE).

Kontrolerzy TO mogą dokonywać inspekcji w instytucjach UE, państwach członkowskich oraz krajach korzystających z pomocy Unii. W przypadku odkrycia nadużyć lub nieprawidłowości, pracownicy Trybunału informują OLAF - Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych. Ponadto, wyniki kontroli ogłaszane są w Dzienniku Urzędowym UE w formie rocznego sprawozdania po zamknięciu roku budżetowego.

Do zadań TO zalicza się również sporządzanie specjalnych sprawozdań oraz opinii dotyczących konkretnych spraw i zamawianych przez inne instytucje. Trybunał wydaje także opinie w sprawie wniosków legislacyjnych dotyczących kwestii finansowych. Obowiązkiem Trybunału Obrachunkowego jest także wspomaganie PE i Rady w wykonywaniu ich funkcji kontrolnych w dziedzinie budżetu. Trybunał przedkłada PE i Radzie coroczne sprawozdania z kontroli finansowej za poprzedni rok budżetowy.

Komitety doradcze Unii Europejskiej

Zgodnie z postanowieniami TUE i TFUE, Radę PE i KE wspomagają Komitet Ekonomiczno-Społeczny (KES) i Komitet Regionów (KR), które pełnią funkcje doradcze. Przepisy prawa ściśle określają zakres spraw, co do których wymagana jest konsultacja z Komitetami. Siedzibą KES i KR jest Bruksela. Wszelkie niezbędne informacje dostępne są na oficjalnych stronach Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów (www.eesc.europa.eu oraz www.cor.europa.eu).

Komitet Ekonomiczno-społeczny powstał w 1957 r. na mocy Traktatu ustanawiającego EWG. Na mocy Konwencji o niektórych wspólnych instytucjach KES stał się jednym organem dla wszystkich trzech Wspólnot. Natomiast komitet Regionów został powołany na mocy TUE, choć pierwsze jego namiastki zaobserwować można było już w latach 60-tych XX w.

Komitet Ekonomiczno-Społeczny jest organem doradczym reprezentującym organizacje pracodawców, pracowników oraz innych podmiotów reprezentujących społeczeństwo obywatelskie, w szczególności z dziedziny społeczno-ekonomicznej, obywatelskiej, zawodowej i kultury. Komitet Regionów jest natomiast organem doradczym składającym się z przedstawicieli władz regionalnych i lokalnych w krajach członkowskich.

Komitet Ekonomiczno-Społeczny

Zgodnie z postanowieniami traktatowymi liczba członków Komitetu nie przekracza 350. Obecnie KES liczy 344 członków z 27 państw członkowskich.

Podział miejsc w Komitecie Ekonomiczno-Społecznym

Państwo członkowskie	Liczba miejsc
Niemcy, Zjednoczone Królestwo, Francja, Włochy	po 24
Hiszpania, Polska	po 21
Rumunia	15
Belgia, Bułgaria, Czechy, Grecja, Węgry, Austria, Holandia, Portugalia, Szwecja	po 12
Dania, Finlandia, Irlandia, Litwa, Słowacja	po 9
Estonia, Łotwa, Słowenia	po 7
Cypr, Luksemburg	po 6
Malta	5
Razem	344

Członkowie Komitetu są mianowani przez Radę po uprzednim wskazaniu przez państwa członkowskie. Podczas procedury wyboru Rada konsultuje się z KE. Może również zasięgać opinii organizacji europejskich, które reprezentują różne sektory gospodarcze i społeczne. Członkowie KES są całkowicie niezależni politycznie i nie są związani żadnymi instrukcjami. Powoływani są oni na odnawialną kadencję trwającą pięć lat. Członkowie KES nie muszą zwieszać swojej dotychczasowej funkcji. W Brukseli przebywają jedynie podczas posiedzeń Komitetu.

Komitet wybiera spośród swoich członków przewodniczącego i prezydium na okres 2,5 roku. Komitet zbiera się w ramach zgromadzenia plenarnego, którego debaty są przygotowywane przez sześć podkomitetów, zwanych sekcjami. Odpowiadają one poszczególnym dziedzinom życia gospodarczego i społecznego (np. sekcja ds. rynku wewnętrznego, produkcji i konsumpcji, sekcja ds. zatrudnienia, spraw społecznych i obywatelstwa itp.). Sekcje opracowują projekt stanowiska KES, który następnie poddawany jest dyskusji na sesji plenarnej. Komitet jest zwoływany przez przewodniczącego na żądanie PE, Rady lub KE. Może również zbierać się z własnej inicjatywy.

Komitet Ekonomiczno-Społeczny ma za zadanie doradzanie Parlamentowi, Radzie i Komisji poprzez wydawanie opinii w przedmiocie planowanych aktów prawnych. Przepisy traktatowe wskazują, że zasięganie opinii Komitetu może być obligatoryjne, jak również fakultatywne. Komitet ten ma również prawo do wydawania opinii z własnej inicjatywy, gdy uzna to za stosowne. Podkreślić należy, iż KE, Rada ani PE nie są związane opiniami wydawanymi przez KES.

Do zadań KES należy również podejmowanie działań mających na celu zachęcanie społeczeństwa obywatelskiego do większego zaangażowania w kształtowaniu polityki UE. Ponadto, KES wspiera rolę społeczeństwa obywatelskiego w krajach poza UE oraz wspomaga tworzenie w nich struktur doradczych.

Komitet Regionów

W skład KR wchodzą przedstawiciele wspólnot regionalnych i lokalnych posiadający mandat wyborczy społeczności regionalnej lub lokalnej, bądź odpowiedzialni politycznie przed wybranym zgromadzeniem (art. 300 ust. 3 TFUE). Oznacza to w praktyce, iż członkami KR są np. prezydenci miast, burmistrzowie, marszałkowie województw.

Członkowie KR powołani są przez Radę, stanowiącą większością kwalifikowaną, na wniosek państw członkowskich. Są oni wybierani na 5-letnią kadencję. Jest możliwość ponownego wyboru. Istnieje zastrzeżenie, iż członkowie i zastępcy członków KR nie mogą być jednocześnie posłami do PE. Członkowie KR są niezależni w wykonywaniu swoich obowiązków i działają w ogólnym interesie Unii.

Komitet Regionów liczy 344 członków. Liczba członków z poszczególnych państw jest identyczna jak w przypadku podziału zastosowanego w Komitecie Ekonomiczno-społecznym. Komitet wybiera spośród swoich członków przewodniczącego i prezydium na okres 2,5 roku. Komitet jest zwoływany przez przewodniczącego na żądanie PE, Rady lub KE. Może również zbierać się z własnej inicjatywy.

Komitet Regionów odbywa co roku pięć sesji plenarnych, podczas których wyznacza ogólne wytyczne swej polityki oraz przyjmuje opinie. Członkowie Komitetu przypisani są do wyspecjalizowanych komisji, których zadaniem jest przygotowywanie sesji plenarnych. W Komitecie działa sześć takich komisji:

- Komisja ds. Polityki Spójności Regionalnej (COTER),

- Komisja ds. Polityki Gospodarczej i Społecznej (ECOS),

- Komisja ds. Zrównoważonego Rozwoju (DEVE),

- Komisja ds. Kultury i Edukacji (EDUC),

- Komisja ds. Konstytucyjnych i Sprawowania Rządów w Europie (CONST),

- Komisja ds. Stosunków Zewnętrznych (RELEX).

Komitet Regionów jest organem doradczym. Jego zadaniem jest wydawanie niewiążących opinii odnośnie do polityki regionalnej i lokalnej. Wyróżnia się konsultacje obligatoryjne i fakultatywne. Komitet Regionów ma też możliwość wydawać opinie z własnej inicjatywy i przedstawiać je Radzie, KE lub PE.

Organy finansowe Unii Europejskiej

Wśród organów finansowych UE wyróżnia się Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) oraz Europejski Bank centralny (EBC), który jest organem wyspecjalizowanym, pełniącym zasadniczą funkcję w ramach UGiW. Wspomnieć należy, iż omawiane organy finansowe posiadają swoją własną zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Ponadto, EBC posiada status prawny instytucji unijnej.

Europejski Bank Inwestycyjny

Europejski Bank Inwestycyjny powołany został na mocy traktatu z 1957 r. jako bank udzielający długoterminowych pożyczek. Obecnie EBI działa na terenie UE oraz w około 140 krajach na całym świecie. Siedzibą Banku jest Luksemburg. Statut EBI jest dołączony do Traktatów w jednym z protokołów. Rada może go zmienić zgodnie z procedurą określoną w art. 308 TFUE.

Europejski Bank Inwestycyjny jest bankiem niekomercyjnym, o charakterze niezarobkowym. Posiada osobowość prawną (art. 308 TFUE). Bank ten nie prowadzi kont osobistych ani transakcji bezpośrednich. Głównym zadaniem EBI jest udzielanie długoterminowych pożyczek na finansowanie projektów, które muszą spełniać określone warunki (projekt musi przyczyniać się do realizacji celów UE, musi być rozsądny ekonomicznie, bezpieczny dla środowiska oraz powinien przyciągać fundusze z innych źródeł). Przez te działania przyczynia się on do zrównoważonego i stałego rozwoju rynku wewnętrznego w interesie Unii (art. 309 TFUE).

Udziałowcami EBI są państwa członkowskie UE. Udziały w kapitale Banku obejmowane są przez państwa według udziału gospodarki danego państwa w gospodarce UE. Europejski Bank Inwestycyjny nie korzysta z budżetu wspólnotowego. Niekomercyjność Banku i jego wysoki rating kredytowy gwarantują bardzo korzystne warunki udzielania pożyczek. Ponadto, EBI wspiera zrównoważony rozwój w krajach kandydujących i państwach trzecich. Bank ten jest także większościowym udziałowcem w Europejskim Funduszu Inwestycyjnym. Jest to fundusz powołany w 1994 r., aby służył pomocą małym i średnim przedsiębiorcom.

Ogólną politykę Banku w zakresie udzielania pożyczek ustala Rada Gubernatorów. Jest ona złożona z ministrów (najczęściej ministrów finansów) wyznaczonych przez państwa członkowskie. Do funkcji Rady Gubernatorów należy również zatwierdzanie rocznego bilansu oraz sprawozdań z działalności. Rada podejmuje także decyzje o zwiększeniu kapitału.

Właściwe zarządzanie EBI należy do Rady dyrektorów. Składa się ona z 28 dyrektorów, z których 27 jest nominowanych przez państwa członkowskie, a 1 nominowany przez KE. Rada Dyrektorów zatwierdza m.in. operacje udzielania i zaciągania pożyczek.

Poza dwiema Radami w strukturze EBI wyróżnia się Komitet Zarządzający, który sprawuje bieżący zarząd Banku oraz komitet odpowiedzialny za sprawdzanie operacji przeprowadzanych przez Bank.

Europejski Bank Centralny

Europejski Bank Centralny powstał w 1998 r. Siedzibą EBC jest Frankfurt nad Menem. Główną funkcją Banku jest zarządzanie wspólną walutą UE (euro). EBC dba również o stabilność cen. Jest to Bank, który odpowiada za kształtowanie polityki pieniężnej w strefie euro. EBC wchodzi wraz z 27 bankami centralnymi państw członkowskich do Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC). Natomiast EBC i krajowe banki centralne państw członkowskich, których walutą jest euro, tworzą Eurosystem. ESBC i Eurosystem będą współistnieć obok siebie tak długo, jak co najmniej jedno z państw członkowskich będzie pozostawać poza obszarem euro. Szczegółowe regulacje dotyczące funkcjonowania FBC oraz ESBC znajdują się w statucie dołączonym w formie protokołu do Traktatów. Wszelkie niezbędne informacje dotyczące EBC, ESBC oraz Eurosystem dostępne są na oficjalnej stronie banku (www.ecb.int).

Europejski Bank Centralny ma zapewnić stabilność cen w sferze euro oraz chronić ją przed nadmierną inflacją. Swoimi działaniami zmierza on do utrzymania rocznego wzrostu cen dóbr konsumenckich poniżej 2%. Dążąc do zachowania takiego poziomu, bank podejmuje różnego rodzaju działania. Po pierwsze, kontroluje podaż pieniądza (ustalając stopy procentowe obowiązujące w całym obszarze euro). Po drugie, EBC monitoruje tendencje cen i ocenia ich ryzyko dla sfery euro.

Wśród organów EBC wymienić należy: zarząd, Radę Prezesów oraz Radę Ogólną. Zarząd składa się z prezesa EBC, jego wiceprezesa oraz czterech członków. Zarząd mianowany jest przez Radę Europejską stanowiącą większością kwalifikowaną na zlecenie Rady i po konsultacji z PE oraz Radę Prezesów spośród osób o uznanym autorytecie i doświadczeniu zawodowym w dziedzinie pieniądza lub bankowości. Kadencja członków zarządu wynosi osiem lat. Nie ma możliwości przedłużenia ich mandatu na kolejną kadencję. Zarząd odpowiada za bieżące sprawy EBC oraz wdraża politykę pieniężną określoną przez Radę Prezesów.

Rada Prezesów jest najwyższym organem decyzyjnym EBC. W jej skład wchodzą członkowie zarządu oraz prezesi banków centralnych państw należących do strefy euro. Do zadań Rady Prezesów należy wytyczanie polityki pieniężnej strefy euro (m.in. ustalanie stóp procentowych).

Europejski Bank Centralny wspomagany jest przez Radę Ogólną, w skład której wchodzi prezes i wiceprezes EBC oraz prezesi banków centralnych wszystkich 27 państw członkowskich. Pozostali członkowie zarządu mogą uczestniczyć w jej posiedzeniach, ale bez prawa głosu. Zadaniem Rady Ogólnej jest pomoc w przygotowywaniu dalszego rozszerzania strefy euro.

Urzędy i agencje Unii Europejskiej

Pierwsze agencje wspólnotowe powstały już w latach sześćdziesiątych XX wieku. Dynamiczny rozwój i znaczny wzrost liczby agencji nastąpił w latach dziewięćdziesiątych. Obecnie funkcjonuje ponad 20 agencji, które nie mieszczą się w katalogu podstawowych instytucji.

Agencja unijna posiada własną osobowość prawną. Jest organem podlegającym europejskiemu prawu publicznemu. Agencje ustanawiane są na mocy przepisów prawa wtórnego. Powoływane są w celu wykonywania konkretnych zadań technicznych, naukowych lub zarządczych. Ich kompetencje mają charakter kompetencji delegowanych.

Do kierowania agencją powoływany jest zarząd. Jego zadaniem jest ustalanie ogólnych wytycznych, zatwierdzanie programów pracy danej agencji. Zarząd agencji dba, aby wszystkie działania przez nią podejmowane były zgodne z jej podstawową misją, dostępnymi środkami i priorytetami politycznymi. Za działania agencji i prawidłową realizację programów jej pracy odpowiedzialny jest dyrektor wykonawczy. Jest on mianowany przez zarząd.

Członkami zarządu agencji są zawsze przedstawiciele państw członkowskich i przedstawiciele Komisji. Szczegółowy podział kompetencji między zarząd a dyrektora wykonawczego zawarty jest zawsze w rozporządzeniu powołującym do życia daną agencję.

Wyróżnia się agencje unijne, agencje ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, agencje ds. współpracy policyjnej i sądowej oraz agencje wykonawcze.

Agencje unijne to: Centrum Tłumaczeń dla Organów Unii Europejskiej (Cdt), Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (EU-OSHA), Europejska Agencja Bezpieczeństwa Transportu Lotniczego (EASA), Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa na morzu (EMSA), Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa Sieci i Informacji (ENISA), Europejska Agencja ds. Substancji Chemicznych (ECHA), Europejska Agencja Kolejowa (ERA), Europejska Agencja Leków (EMEA), Europejska Agencja Odbudowy (EAR), Europejska Agencja Praw Podstawowych (FRA) - poprzednio EUMC, Europejska Agencja Środowiska (EEA), Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich (FRONTEX), Europejska Fundacja Kształcenia (ETF), Europejska Fundacja Kształcenia (ETF), Europejska Fundacja na rzecz Poprawy Warunków Życia i Pracy (EUROFOUND), Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli chorób (ECDC), Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA), Europejskie Centrum Rozwoju Szkolenia Zawodowego (Cedefop), Europejskie Wspólne Przedsięwzięcie na rzecz Realizacji Projektu ITER i Rozwoju Energii Termojądrowej (Fusion for Energy), Europejski instytut ds. Równości Mężczyzn i Kobiet (EIGE), Europejski Organ Nadzoru Globalnego Systemu Nawigacji Satelitarnej (GSA), Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), Urząd Harmonizacji w ramach Rynku Wewnętrznego (Znaki Towarowe i Wzory) (OHIM), Wspólnotowa Agencja Kontroli Rybołówstwa (CFCA), Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin (CPVO).

Warto zaznaczyć, iż Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych granicach Państw Członkowskich (FRONTEX), utworzona w 2004 r., ma swoją siedzibę w Warszawie.

Agencje ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa powołano w celu wykonywania ściśle określonych zadań technicznych, naukowych lub zarządczych w ramach WPZiB. Są to: Centrum Satelitarne Unii Europejskiej (EUSC), Europejska Agencja Obrony (EDA), Instytut Unii Europejskiej Studiów nad Bezpieczeństwem (ISS).

Wśród agencji ds. współpracy policyjnej i sądowej wyróżniamy: Europejskie Kolegium Policyjne (CEPOL), Europejski Urząd Policji (Europol), Zespół ds. Współpracy Sądowej w Unii Europejskiej (Eurojust). Agencje te powstały w celu koordynacji współpracy państw członkowskich w walce z międzynarodową przestępczością.

Agencje wykonawcze zostały powołane w celu powierzenia im niektórych zadań odnoszących się do zarządzania jednym lub więcej programami wspólnotowymi. Muszą mieć siedzibę w Brukseli lub Luksemburgu (czyli w miejscu siedziby KE). Do agencji wykonawczych zalicza się: Agencja Wykonawcza ds. Badań Naukowych (REA), Agencja Wykonawcza ds. Konkurencyjności i Innowacji (EACI), Agencja Wykonawcza ds. Transeuropejskiej Sieci Transportowej (TEN-T EA), Agencja Wykonawcza ds. Zdrowia i Konsumentów (EAHC), Agencja Wykonawcza Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC).

Literatura: Opracowano na podstawie: E. Krzysztofik, Instytucje sądowe Unii Europejskiej, w: Prawo Unii Europejskiej z uwzględnieniem Traktatu z Lizbony, red. A. Kuś, Lublin 2010, s. 144-161; J. Maliszewska-Nienartowicz, System instytucjonalny i prawny Unii Europejskiej, Toruń 2010, s. 157-202.

1

---