Kornas-Biela D., Psychologiczne problemy poradnictwa genetycznego i diagnostyki prenatalnej, Lublin 1996, TN KUL, s. 104-110.

Przeżycia związane z diagnostyką prenatalną i ich wpływ na postawy wobec niej.

Przeżyciem, które motywuje kobiety do skorzystania z badań prenatalnych lub do rezygnacji z nich jest niepokój. Jest on największy u kobiet poddających się diagnostyce ze względu na ryzyko genetyczne, także u tych, które korzystają z badań z powodu chęci zabezpieczenia się przed urodzeniem dziecka chorego, natomiast najmniejszy u kobiet w wieku podeszłym. Kobiety nie mające wyższego ryzyka niż populacyjne, lecz korzystające z badań na skutek trapiącego je niepokoju o zdrowie dziecka, przeżywają okres ciąży (stanu błogosławionego☺) jako trudny, ze względu na negatywny wpływ lęku na całe życie. Lęk ten utrudnia ich koncentrację na rozwiązaniu problemu, paraliżuje inicjatywę i zaburza kontakty z innymi ludźmi. Na niepokój w okresie ciąży wpływają także inne czynniki natury psychologicznej i społecznej, które to decydują o podjęciu określonych zachowań medycznych.

Czynniki skłaniające kobietę do poddania się badaniom prenatalnym:

• silny lęk przed urodzeniem dziecka chorego

• poczucie mniejszej wartości i niska samoocena; wywołują one nawet przy niskim stopniu ryzyka silny lęk przed dzieckiem niepełnowartościowym, jako małą kopią siebie

• negatywny lub słaby związek z własną matką w dzieciństwie, powodujący trudności w identyfikacji z własną płcią i podjęciu przypisanych do niej tradycyjnych ról społecznych

• negatywne doświadczenia prokreacyjne z przeszłości

• doświadczenie ciąży jako czegoś niebezpiecznego, trudnego i budzącego lęk

• dążenie do perfekcji w życiu i nadmierne kontrolowanie go

• system wartości o charakterze utylitarnym, hedonistycznym i materialnym

• subiektywna ocena ryzyka genetycznego jako dużego

• słaba umiejętność podejmowania ryzyka w życiu

• poglądy dot. niepełnosprawności jako bardzo ciężkiej i stresującej, uniemożliwiającej szczęśliwe życie

• niechęć do zmiany dotychczasowego trybu życia

• przekonanie o nieumiejętności wychowania dziecka niepełnosprawnego

• pozytywny stosunek partnera do badań prenatalnych

• poczucie nacisku ze strony otoczenia

• namowy i sugestie lekarza

• brak osoby, wobec której kobieta mogłaby wyrazić swoje niepokoje i zwerbalizować swoje uczucia

Uwarunkowania decyzji o rezygnacji z poddania się badaniom prenatalnym:

• lęk przed bólem podczas badania

• lęk przed uszkodzeniem dziecka podczas badania

• lęk przed poronieniem

• lęk przed stresem podczas oczekiwania na wynik

• lęk przed pomyłką w diagnozie

• lęk przed możliwymi powtórnymi badaniami

• lęk przed trudnością podjęcia decyzji co do życia dziecka (w przypadku wrodzonej choroby)

• lęk przed informowaniem otoczenia o tym, co się stało z dzieckiem (w przypadku aborcji)

• ocena ryzyka testowania jako większego niż ryzyko urodzenia dziecka chorego

• dotychczasowe doświadczenia prokreacyjne

• umiejętność podejmowania ryzyka

• poczucie kompetencji wychowawczej w sytuacjach trudnych

• optymizm życiowy

• negatywny stosunek do badań medycznych w okresie ciąży

• niechęć do sprzeciwu wobec natury

• przekonanie o ograniczeniach skuteczności diagnozy

• akceptacja możliwości posiadania dziecka nie w pełni sprawnego oraz przekonanie, że jego życie może być szczęśliwe

• preferencja wartości moralnych i religijnych

• przekonanie o „świętości” życia ludzkiego

• negatywny stosunek partnera do badań prenatalnych

• negatywny stosunek lekarza do badań prenatalnych (wysuwane przez niego obiekcje)

• konieczność pokrycia kosztów badania

Do pozytywnych skutków badań prenatalnych możemy zaliczyć przede wszystkim uspokojenie kobiety i obniżenie jej niepokoju.

Najbardziej popularnym badaniem prenatalnym jest badanie USG. Przynosi ono wiele pozytywnych skutków, gdyż ułatwia ono:

• urealnienie obecności dziecka

• wizualizację wyglądu dziecka

• przyznanie płodowi statusu człowieka

• wzrost przeświadczenia o indywidualnej tożsamości nienarodzonego dziecka

• zmniejszenie uczuć ambiwalentnych wobec dziecka

• tworzenie się przywiązania matki do dziecka

• komunikację z dzieckiem przed urodzeniem

• rozbudzenie potrzeby szybkiego dotykowego kontaktu z dzieckiem po jego urodzeniu

• uspokojenie matki co do stanu zdrowia dziecka

• zmianę w percepcji siebie i roli własnego ciała w okresie ciąży

• skupienie uwagi na dziecku a nie na własnym ciele

• wyczulenie na odbiór ruchów dziecka

• realizację zaleceń profilaktyczno-leczniczych

• zmniejszenie nieprawidłowości w adaptacji do macierzyństwa po porodzie

W przypadku obecności męża w trakcie badania, umożliwia się również jemu skorzystanie z wielu wymienionych pozytywnych skutków psychologicznych USG oraz zwiększa się więź małżeńską i potrzebę wspólnej troski o prawidłowy przebieg ciąży i porodu. Czasem badanie to bywa bardziej pomocne ojcu niż matce dziecka. (w końcu mężczyzna też ma uczucia i potrafi być wrażliwy - MATi)

Wszystkie pozytywne skutki USG mogą wystąpić wtedy, jeśli rodzice mają poczucie swobodnej decyzji co do skorzystania lub rezygnacji z badań a także wtedy, gdy są oni na nie odpowiednio przygotowani. Powinni oni także uzyskać wyjaśnienie tego, co dostrzegą na ekranie USG. Ważne jest także poczucie, iż badanie to nie jest nastawione jedynie na wykrywanie wad wrodzonych.

Niekiedy badanie USG może mieć niepożądane skutki medyczne i psychologiczne. Występują one szczególnie wtedy, gdy lekarz nie mówi o tym co widzi na ekranie albo komentuje to w sposób niezrozumiały dla rodziców dziecka. Także wtedy, kiedy podczas badania zaistnieje podejrzenie o stan zdrowia dziecka lub jego płeć okaże się niezgodna z oczekiwaniami rodziców.

Negatywne skutki przypisywane badaniom prenatalnym skoncentrowanym na diagnozie stanu zdrowia dziecka, aby ewentualnie umożliwić aborcję selektywną:

• zmiana znaczenia prokreacji w świadomości społecznej

• zwiększenie postaw oceniających wartość i sens życia według kryterium zdrowia i sprawności psychofizycznej

• wzrost poczucia odpowiedzialności rodziców za jakość działań prokreacyjnych, które podlegają ocenie społecznej

• zwiększenie negatywnych postaw wobec osób niepełnosprawnych i ich rodzin

• medykalizacja naturalnego procesu ciąży

• zagrożenie potrzeby intymności i prywatności kobiety

Dodatkowe negatywne konsekwencje badań amniopunkcyjnych:

• długotrwały niepokój matki

• brak radości z okresu ciąży

• traktowanie własnego ciała jako wroga

• stosunek do dziecka jako do wroga

• niechęć do nawiązywania kontaktu z dzieckiem

• lęk przed ewentualnością zakończenia ciąży przez poronienie lub selektywną aborcję

1

---