Rzymska i gracka koncepcja stosunków międzynarodowych
Ojcem namysłu nad naturą stosunków międzynarodowych był Tukidydes. Dokonał teoretycznego wysiłku objaśniania celów i przyczyn wojny. Używał określenia hegemonia, któtre rozumiał jako przywodztwo w sprawach polityki zagranicznej i regionalnej; i arche, czyli władza, panowanie. Panowanie nad innymi utożsamiał Tukidydes z panowaniem na morzach, z tarasokracją.
Przeciwny rozwojowi floty był Platon. Jego idealne państwo było odwrócone od morza.
Tukidydes za źródło postawy ekspansywnej uważał chęć posiadania więcej, pleoneksie. U jej źródeł leżała chęć działania. Posiadanie nie jest celem samym w sobie, lecz jedynie produktem ubocznym aktywności. Celem działania jest nie tyle dążenia do poprawienia samego siebie, ale chęć pokonania 2 strony. Rywalizacja jest przejawem dobrego użytku uczynionego z wolności.
Wolność polityczna u Greków polegała na wolności sprawowania władzy. Wolność nieograniczona oznaczała zdolność do nieograniczonej kontroli nad innymi. Grecka koncepcja wolności była koncepcją heroiczną. Ateńczycy by być panami musieli panować nad innymi. Potęgę mierzono zazdrością jaką wywoływała ona u innych.
Dla klasycznych Greków wojna była stanem natury, dlatego Ateńczycy nie czuli potrzeby tłumaczenia się ze swoich ambicji. Wszakże grecką świadomość nurtowała myśl o nietrwałości czynów ludzkich. Perykles w mowie pogrzebowej akcentował (???) do Aten, ale jako fakty należące do porządku duchowego. Siła Aten była ważna tylko ze względu na pamięć do niej. Trwanie instytucjonalne na wzór Imperium Rzymskiego była dla Greków nieistotna.
Legitymizacja ateńskiej polityki ekspansji opierała się na 2 rodzajach:
usprawiedliwienie polityczne- uzasadnieniem było zwycięstwo miasta w wojnie medyjskiej i oszczędzenie hellenom niewoli.
Filozoficzne - niezwiązane z pojęciem natury, uważano, że każdy kto miałby wystarczającą siłę, by zniewolić drugiego postąpiłby tak samo jak Ateńczycy.
Natura ludzka zdaniem Tukidydesa opierała się na 3 cechach:
dążenie do chwały
zabieganie o własny interes
strach
Zasada siły miała dla Ateńczyków wymiar prawa kosmicznego, któremu poddani są też bogowie. W umysłowości greckiej nie było miejsca na pozaziemską sprawiedliwość w znaczeniu judeochrześcijańskim.
Instytucje ateńskiej artes (władzy):
phoros - danina pieniężna nakładana na podporządkowane państwa
chleruchie - oddziały ateńskie stacjonujące nieodpłatnie na ziemiach państw związku morskiego.
Proksenia - instytucja obejmująca obywateli danego polis, będących reprezentantami interesów ateńskich na miejscu.
Episkopol - urzędnicy ateńscy pilnujący na miejscu interesów Aten.
Panhelenizm- prąd myślenia oparty na 3 przesłankach: przekonanie o bezsensowności walk między Grekami; konieczności odtworzenia hegemonii, w celu osiągnięcia zdolności wspólnego działania; przekonanie o naturalnej wyższości Hellenów nad Bałkanami i Azjatami. Rzecznikami panhelenizmu byli Sokrates i Demonsteres. Panhelenizm stworzył ideowe podstawy dla konfederacji państw greckich. Zakładano, że ponieważ barbarzyńcy są niewolnikami z natury, to zajęcie ich ziemi jest czynnością normalną, a nawet pożądaną. Stanowił legitymizację wyprawy Aleksandra Macedońskiego na Persję. Celem Aleksandra było zaprowadzenie karności, wywalczenie pokoju dla wszystkich i stworzenie jednolitej społeczności, co wymagało podporządkowania on kumema (całego zamieszkałego świata). Celem podboju nie była władza dla jej samej, lecz zjednoczenie świata poprzez wprowadzenie wspólnego prawa i pokoju. Aleksander mówił homonoja (brak walk frakcyjnych w mieście) mając na myśli społeczeństwo oparte na 3 ideałach:
braterstwo ludzi
wspólne zamieszkanie przez wszystkie rasy
partnerstwo narodów.
W związku ze światowym charakterem państwa należy rozumieć żądanie Aleksandra, aby oddawano mu cześć boską.
Rzymianie stanu wojny nie uważali za normalny. Wykładnią i przestrzeganiem prawa prawa międzyplamiennego i międzynarodwego zajmowało się kolegium kapłańskie. Dopiero spełnienie wymogów spełnionych przez nich czyniło wojnę sprawiedliwą. Niszczenie płodów rolnych, domostw, jeńców uważno za nauturalną konsekwencję wojny. Nieprzyjaciel musi postępować po nieprzyjacielsku. Granice prawa zwycięscy ograniczał zakres niszczenia świątyń, wizerunków bożych, grobów, znęcanie się nad ludźmi. Wszelka walka z poddającym się byłaby też nadużyciem siły. Jedynym znaczącym apologetą polityki imperialnej był Cyceron. Pytanie o legitymizację rzyskiej polityki imperialnej rozkładał o 3 zagadnienia:
dzięki jakim cechom Rzymianie zdobyli imperium?
Jak tego dokonali?
Co usprawiedliwia istnienie ich imperium?
Rzymianie wskazywali na cechy czyniące ich wyjątkowymi: mieszany ustrój polityczny, cnoty wojenne, bogobojność. Ważna była i sprawiedliwość imperium (wg Cycerona). Przekonanie o tym, iż to Rzymianie winni rządzić wynikało z faktu, iż ludy barbarzyńskie są niedojrzałe. Podstawową kategorią Cycerona była klementi (łagodność).
Seneka łączył idee stoicyzmu z ideą imperium. Uważał, że ludy barbarzyńskie mają naturę szlachetną, ale zarazem posiadaja słabość, która nie pozwala im w pełni uczestniczyć w naturze ludzkiej. Nie były zdolne do sprawiedliwości. Uważał, że równość między ludźmi jest tylko biologiczna, nie musi istnieć w społeczeństwie i państwie.
Wergiliusz uważał, że Rzymianie zostali przez bogów naznaczeni do rządzenia światem. Ich władza znajduje usprawiedliwienie w sprawności sprawiedliwości wobec innych. Celem władzy nad światem jest zapewnienie mu pokoju.
Polibiusz twierdził, że powstanie imperium rzymskiego nadaje sens historii- staje się uniwersalna. Trwałość Rzymu jest relatywna. Rzym sprawuje władzę nad światem dzięki swym cnotom.
Eliusz Arystydens w mowie ”Pochwała Rzymu” (160r. n.e.) mówił, iż władza rzymska jest praworządna i uobywatelnia inne ludy. Wyróżnił także 2 epoki w historii:
czas przedrzymski - czas walk tyranów i chaosu
czas Rzymu - czas pożyteczny.
Św. Augustyn na temat wojny przedstawiał pogląd, iż wojna zaborcza jest wielkim rozbojem. Jej przyczyną jest żądza podboju, a przejawem żądzy jest negatywna namiętność i przesadny rozwój uczuć patriotycznych. Dopuszczał sprawiedliwe prowadzenie wojny jedynie w obronie własnej i wojny prewencyjnej (przy zapobieganiu szerzeniu herezji). Św. Augustyn twierdził także, że zmniejszenie imperium nie zmienijszyło liczby wojen. Lepiej by było (z punktu widzenia chrześcijańskiego) gdyby na świecie istniały raczej małe państwa niż kierujące się pychą wielkie państwa zdobywcze. Uważał, że granic na ziemi ma nie tylko Kościół, tylko on jest uniwersalny.
Euzebisz z Cezarei twierdził, że nieszczęściem świata jest jego rozbicie (religijne i polityczne). Jego koncepcja jedności imperium była odbiciem monoteistycznego pojmowania świata. W jego dziełach znajdziemy źródło uniwersalizmu chrześcijańskiego. Polemizował z Celsusem, gdyż wg niego próba likwidajcji bóstw lokalnych może zaowocować wojną, która wstrząśnie podstawami imperium.
Po upadku cesarstwa rzymskiego pojęcie imperium uległo zmianie. Oznaczało funkcję honorową, formalne pierwszeństwo w świecie chrześcijańskim. Związane z rola pierwszego obrońcy kościoła. Ta nowa idea została ukształtowana przez 3 fakty:
upadek cesarstwa
cesarz nie posiadał protestas (siła mocy), tylko autoritas
pojęcie imperium nie wiązało się z Rzymem
W papieskiej wizji imperium zakładano, że musi realizować cele chrześcijańskie. Celem cesarstwa jest opieka nad Kościołem, państwem kościelnym, szerzeniem wiary. Pełny wyraz stanowisko to znalazło w dziele „Otia imperiala”.
Rzymsko- konstantyńska legitymizacja średniowieczna imperium. Do klasycznego kształtu imperium nawiązywał Otton III. Ogłosił się sługą Chrystusa, odbierając papieżowi prawo do pośrednictwa między sobą a Bogiem. Pisano, że jest tym, który zjednoczył Greków i Rzymian, ochrzci wiernych, nawróci Żydów, zniszczy ludy niewierne , odda ludy w ręce Boga.
Frankońska- teutorska tradycja imperium. Opierała się ona na 2 elementów:
pochodzenie władzy od Boga
momnopol władzców germaśkich na posiadanie korony (pojęcie Rzeszy)
Imperium należało się Niemcom, gdyż Ci ostatni są potomkami Franków, a oni podobnie jak Rzymianie pochodzili od Trojan.
Italo- rzymska wizja imperium. Jej istotą było domaganie się wyboru cesarzy przez senat rzymski, a nie przez papieży, czy niemieckich królów elektorów.