�ż




kowo amorficzne bóstwo �śSpicszka-sparyszka”, do której żniwiarze modlili się słowami:
Och Spteszka-Sparysz/ca Pryloci do mianie Da z bujnym wietrykam.
Na biełym matyloczku.
I daj Boże loko,
I wieczar niedaleko.
A chto upierać zaesau,
Kab zzadu styr«au,
A ja aposznia,
Kab była rozkoszna M.
Tenże autor przytacza dziesiątki przykładów, nieraz wręcz zabawnych, takiego właśnie substancjalnego trak-towania przez lud różnych dolegliwości fizycznych. I tak choroby można pozbyć się przez: wypędzanie, wysysanie, wyciskanie, wytrząsanie, zdmuchiwanie, ocieranie, oskrobywanie, zlizywanie, zmywanie, wystraszanie nagłym hałasem, gryzienie, drapanie, przypiekanie ogniem, kadzenie, wreszcie zwykłe bicie (choroby), przy czym razy oczywiście otrzymuje sam chory M.
W materiałach etnograficznych dotyczących Słowiańszczyzny, a Białorusi w szczególności, znajdujemy dane dotyczące personifikacji czy też substancjalizacji wiciu innych oderwanych pojęć, jak śmierć, szczęście, dola, płodność, �śnapaść” czyli niedziela, będąca upostaciowaniem niedzieli mszczącej się na tych. którzy jej nie świętują. Na szczególną uwagę w tym kontekście zasługiwałaby substancjalizacja pojęcia siły, jako że przy braku należytej ostrożności w tłumaczeniu wyobrażeń i pojęć ludu na język filozoficznej abstrakcji łatwo moż-
� Ttum.: Och Spletzko-sparywko pr/ylcC do mnie z bujnym wietrzykiem aa motylku białym. I daj Boże {aby bylol lekko l wieczór niedaleko. A kto x*cxql pierwszy, *eby został w tyle. A ja ostatnia, lebym była zadowolona.
n K. Moizyńiki: Kultura ludowa Siourtan t. U. er. 1. Op. elf-. S. 103 �ó 308.
na znaleźć się na gruncie teorii głoszącej, iż u podstaw pierwotnej religijności leży wiara w najczystszą monoteistyczną ideą �" bezosobową siłą mana* Tymczasem w tym, jak i w szeregu innych przypadkach, mamy do czynienia z substancjalnym traktowaniem pewnych jakości. przysługujących poszczególnymi rzeczom, np. ostrości, szybkości, zwinności, płodności itp.: podobnie siły. K. Moszyński w cytowanym wyżej artykule o białoruskim sparyszu przytacza również informacją, że w niektórych rejonach Białorusi chłopki po żniwach tarzały się po ściernisku powtarzając: nfofca, niuka oddaj maju silku. Wierzyły, iż dzięki temu wróci do nich z powrotem ze ścierniska siła, którą wydatkowały podczas żniw.
Ludowe pojęcie siły nie sprowadza się jednak wyłącznie do siły mechanicznej. Jest ona kategorią o wiele szerszą. Wracając do wspomnień osobistych: pewien chłop tłumaczył mi kiedyś, iż najwięcej siły jest w soli. Logikę tego chłopa można by wyłożyć następująco: od soli nie psuje się mięso, ginie wszelkie robactwo, lepiej rośnie trawa, wreszcie �" gdy do postawionego na stołe kubka wsypać soli ze śniegiem i wymieszać �" kubek przymarznie do stołu.
Siłę ma słowo �" w szczególności magiczne słowo �" zaklęcie. Siłę posiada również ludzki wzrok. Silnym wzrokiem obdarzeni byli w szczególności iluzjoniści, o których krąży wiele legend wśród ludu. Rozprawianie o �śsilnym wzroku'* w stosunku do sztuki iluzjonerskiej uchodzi tu nawet za oznakę pewnego obeznania w przedmiocie czy nawet pewnej �śnaukowości”.
Wreszcie personifikacją siły czy może pewnego jej przejawu spiechu �" wydajności pracy, jakbyśmy dzisiaj powiedzieli �" była wspomniana wyżej Spieszka--sparyszka. Takie pojmowanie siły łączyło ze sobą trzy odrębne, z punktu widzenia etnologa, światy �" świat
79