�ż




łeczności czasów feudalnych do miejskiego społeczeństwa epoki nowoczesnej: status i contTact Maine’a. Gememsckaft i Gesellschaft Tónniesa, Webera status i cfa.ts... społeczeństwa militarne i industrialne Spencera..., primary i secondary group Cooleya, solidarność mechaniczna i organiczna Durkheima, folk i urban Red-fielda" '.
Tak więc owo �śprzejście od wiejskiej społeczności czasów feudalnych do miejskiego społeczeństwa epoki nowoczesnej'1 2 w świadomości socjologów przedstawia się jako szczególnie doniosłe w dziejach ludzkości, jako próg dzielący ukształtowane w rozwoju dziejowym continuum form ludzkiego współżycia na dwa różniące się istotnymi cechami typy.
Nas w niniejszym rozdziale interesować będzie przekraczanie tego �śprogu”, rozkład tej całości, którą można by nazwać ludową, pierwotną, sakralną3. Autor sądzi, że ten, o kapitalnym w rozwoju człowieka znaczeniu, fascynujący dla badacza, proces przejścia od zamkniętej, izolowanej, stabilnej społeczności do dynamicznego, otwartego społeczeństwa epoki industrialnej można śledzić na przykładzie przemian, jakim ulegała wieś polska na przestrzeni ostatniego półwiecza w pewnych najbardziej zapadłych, o najmniejszej dynamice rozwojowej, zakątkach kraju. Zainteresowania autora koncentrują się przy tym na wschodniopodlaskich, �śruskich” społecznościach wiejskich. Dla tego właśnie typu społeczności, znajdującej się przed progiem industrializacji i utowarowienia. za najodpowiedniejsze uważam określenie �śtradycyjna społeczność terytorialna”. Określeniem �śtradycyjna” przeciwstawiamy tę społeczność wsi nowoczesnej, mocno związanej z rynkiem, połączonej szeregiem więzi z miastem i ogólnonarodową kulturą.
Spróbujemy zatem uchwycić najbardziej istotne z interesującego nas punktu widzenia cechy tradycyjnej społeczności terytorialnej �" cechy w dużej mierze wspólne dla społeczności plemiennej, jak i przedindu-strialnej izolowanej społeczności wiejskiej. W zestawieniu poniższym nie pretenduję do tworzenia uniwersalnego modelu tradycyjnej społeczności terytorialnej �" interesują mnie tu te cechy społeczności, które są istotne ze względu na tok dalszych rozważań.
TYP WIĘZI SPOŁECZNEJ
Tradycyjną społeczność terytorialną charakteryzuje specyficzny typ więzi społecznej. Zasadniczym jej komponentem jest bezpośrednia, codzienna, trwała styczność psychiczna typu /ace to face. (Kontakt psychiczny poszczególnych jednostek ludzkich w tradycyjnej społeczności terytorialnej różni się tym od kontaktów w społeczeństwie zurbanizowanym, iż dotyczy on całej osobowości a nie tylko jej �śfragmentów^ Obserwacji, zainteresowaniu, ocenie i kontroli podlegają wszystkie czyny jednostki, wszystkie jej cechy; wszystkie jej
15
1
*    H, Becker i H. E. Barnes: Rorurij myśli tpol2r:n2j od triedry ludowej do socjoioyił. Wstąp J. Szackiego. Wannowa 1924, «. 9S; rob. również J. S2ockl: Durkheim. Warszawa 1924. s. 43 I nmt.
2
   W polskiej literaturze socjologicznej ostatnich lot ukazało sic sporo pozycji dotyczących przetr.Un w społeczności wiejskiej, a wiąc i zmiany jej charakteru z tradycyjnej społeczności lokalnej na wieś współczesną. zurbanizowaną. Z interesującego nas punktu widzenia na szczególną uwagą zasługują prace: J. Turowskiego Przemiany tradycyjnej wiejskiej społeczności lokalnej u? Polsce (..Rocznik Socjologii Wsi’' t. IV. IMS). D. Markowskiej Tradycyjna społeczność icloikotoc te procesie zmian (..Etnografia Polska3 t. VIII, 1M4). A. Kutrzaby-PoJ-narowej Tradycyjna społeczność teiejsko te procesie przemień współ-czeenych (Wrocław �ó Warszawa - Kraków IŚCI), D. Galaja Aktywność epołecrno-pospodarcra chłopów (Warszawa 1961). F. W. Mleczki Z bada2 nad aktywnością zawodową i społeczną ehlojjótn (Wrocław �ó Warszawa - Kraków 1924). Obszerną analizę zmiany postaw I wzorów osobowych w procesie przemian społeczności wiejskiej w Polsce zawierają prace J. Chalasifctklcgo: Młode pokolenie chłopów oraz wydawane od
3
1M4 r. wielotomowe dzieło Młode pokolenie wsi Polski Ludowej.