�ż




tym będę na centralnym dla niej problemie, na stosunku człowieka do natury a w szczególności do czasowej nie-trwałości istniejących form bytu, do zjawiska przemijania i śmierci. Bunt przeciwko zjawisku przemijania jest zasadniczą cgzemplifikacją buntu przeciwko zewnętrznym warunkom bytu, jest przejawem owego przeciwstawiania się, oporu świata ludzkiej woli.
Antynomia bytu i świadomości była zawsze zasadniczym problemem filozofii europejskiej �" a przynajmniej tej jej tendencji, która postawiła pytanie o miejsce człowieka w świccie. Dwudzieste stulecie wyraźnie poszerzyło zainteresowanie tą problematyką, stała się ona nieomal wyróżnikiem współczesnej literatury. Jak stwierdza bowiem Ałberes, literatura ta �śopisuje nie życic ludzkie w jego przebiegu psychologicznym i anegdotycznym, lecz odbicie życia każdego z nas w wieczności lub przynajmniej �" dla niewierzących �" wobec wieczności” Tworzy bohaterów, którzy �śszukają dla siebie usprawiedliwiania, czyli zwycięstwa, dzięki któremu nie czuliby się upokorzeni wobec ludzi, wobec śmierci, wobec wieczności i «gwiaździstego nieba*”8.
Antynomia bytu i świadomości daje się nawet logicznie wyjaśnić i uzasadnić na gruncie naszych doświadczeń i naszego sposobu rozumowania. Wynika ona niejako z istoty świadomości, takiej jaką znamy w jej specyficznym, wynikającym z europejskiej tradycji, opisie. Człowiek jest więc nie tylko podmiotem, ale i przedmiotem własnej refleksji. Człowiek jako podmiot czuje, pożąda, pragnie i w tym właśnie subiektywnym odczuciu jest dla siebie, jak mówi Feuerbach, istotą �śnieskończoną” * jest swoistym �śmikrokosmosem” znaj-
t R. M. Alberes: mian* literatury XX toicfcti. Wartuwa 1950, o. 113.
�ó    ibidem.
�ó    Feuerbach pi**e: �śKażda istota wystarcza sobie same). Żadna istota nie może sobie, (o Jest swej Istoty, nejowat.
dującym w sobie samym rację swego istnienia. Jednocześnie jednak człowiek potrafi wyjść poza siebie, dostrzec siebie jako przedmiot �" skończony, ograniczony w swych możliwościach, skazany na działanie ślepych sił przypadku, podporządkowany bezmyślnym, ślepym, niewrażliwym prawom natury, dostrzec siebie przede wszystkim jako istotę skończoną i śmiertelną.
Trudno by było wyrazić dobitniej tę swoistą logikę człowieka XX stulecia aniżeli uczynił to Erich Fromm. Posłużmy się cytatami:
�śProblem egzystencji ludzkiej zatem jest problemem jedynym i niepowtarzalnym w całej naturze. Człowiek jak gdyby wypadł ze stanu natury, a zarazem tkwi w naturze, jest istotą po części boską, a po części zwierzęcą, w części nieskończoną a w części skończoną. Konieczność znajdowania coraz to nowych rozwiązań sprzeczności tkwiących w egzystencji człowieka �" znajdowania coraz to wyższych form jedności z naturą, bliźnimi i ze sobą samym jest źródłem wszystkich sił psychicznych, które powodują człowiekiem, wszystkich jego namiętności, uczuć i lęków” l0.
�śCzłowiek jest obdarzony rozumem: jest on życiem świadomym samego siebie �" ma on świadomość siebie, swych bliskich, swej przeszłości i możliwości tkwiących w swej przyszłości. Ta świadomość siebie jako odrębnej istoty, świadomość krótkości swego życia, świadomość, że człowiek urodził się bez swojej woli i umrze wbrew swojej woli, świadomość, że umrze przed tymi, których kocha, świadomość swojej samotności i odrębności, świadomość własnej bezradności wobec sil natury i spo-2adna Istota nie jest w sobie samej ograniczona. Każda Utota jest raczej w sobie 1 dla siebie nieskończona dranica Jakiejś Istoty istnieje tylko dU innej istoty, dla istoty pora nlq lub nad nie**. (L. Feuerbach: O Istocie cftrześcUatUtuu. Warszawa I9S9, *.4«-49). u G. Fromm: Szkice z pspehotoffii religil. Warszawa 1946, s. 33.
61