SOCJOLOGIA
Człowiek jest istotą społeczną, bo bez bliskiego kontaktu z innymi ludz
mi nie rozwinęłyby się
właściwe mu cechy umysłowe.
I
Socjologia i jej metody badawcze
Badania porównawcze są oparte na materiałach zastanych i tworzonych, pochodzących z
różnych krajów jak i okresów historycznych, metodę ich prowadzenia nazywamy metodą
porównawczą. Metody, w których analizuje się materiał badawczy nie dążąc do ujęcia wyników w
postaci liczb są nazywane metodami jakościowymi. Te, w których przedstawia się wynik badań w
postaci liczbowej, są nazywane metodami ilościowymi. Badania polegające na ustaleniu i analizie
treści zawartych w publikacjach nazywane są jakościową analizą treści. Badania sondażowe są
przydatne, gdy chcemy uzyskać informację o poglądach dużej liczby ludzi. Próba
reprezentatywna to taka, która odznacza się ze znaczną dokładnością cechami populacji, z której
została pobrana. Istnieją dwa podstawowe rodzaje prób: losowe i kwotowe. Próby losowe
dobieramy w drodze losowania. Uzyskana próba będzie odtwarzała ze znaczną dokładnością cechy
populacji, z której została pobrana. Czasami stosuje się odmianę próby losowej  próbę
warstwową. Badaną zbiorowość dzieli się na części i próbę pobieramy tylko z niektórych z nich.
Próby kwotowe dobierane są bez dokonywania losowań. Dobór próby kwotowej wymaga sporej
ilości informacji o badanej populacji. Na ich podstawie ustalamy, że w próbie ma być określona
liczba respondentów o danych cechach, w proporcji takiej samej jak w badanej populacji. Próba
losowa jest zestawem wylosowanych adresów, podczas gdy próba kwotowa zawiera tylko
parametry, a o wyborze konkretnych osób decyduje ankieter. Badania sondażowe mogą służyć do
uzyskania prostych informacji o poglądach osób badanych w danej kwestii. Dla celów
prowadzonych badań socjolog może tworzyć wskaz
niki. Odpowiedzi na pytania ankiety mogą
pełnić rolę wskaz
ników. Często z kilku wskaz
ników buduje się wskaz
nik zbiorczy. Badania
ankietowe prowadzone na próbach reprezentatywnych dostarczają przede wszystkim wiedzy
opisowej o zjawiskach społecznych.
II
Typy i rodzaje osobowości, tolerancja
Osobowość to właściwy danej jednostce, utrwalony zespół cech psychicznych,
emocjonalnych, umysłowych, a także dążeń i przekonań. Rdzeniem osobowości (jaz
nią) jest
poczucie własnego  ja jako odrębnego od otoczenia, zachowujące trwałość i jednostkowy byt. W
tworzeniu osobowości istotne jest zarówno powstawanie silnej więzi z innymi osobami, jak i
przeciwstawianie się im. Wyobrażenia, które człowiek ma o sobie to jaz
ń subiektywna. Jaz
nią
odzwierciedloną nazywa się wyobrażenia, które jak sądzimy inni mają o nas. Tożsamość
jednostki to jej zinternalizowane przekonanie kim jest i jakie są jej zadania. Wartości to ogólne
cele będące przedmiotem dążeń człowieka, wpływające na jego zachowania. Stanowią one to, co
ludzie cenią i do czego dążą. Postawy to względnie trwałe oceniające nastawienia wobec pewnych
obiektów czy spraw, stanowiące dyspozycję do określonego zachowania. Postawa jest utrwalonym,
emocjonalnym, oceniającym poglądem dotyczącym pewnych aspektów otoczenia, wpływającym na
postępowanie człowieka. Rygoryzm to postawa polegająca na gotowości do ostrego karania za
czyny oceniane negatywnie, naruszające normy obyczajowe, moralne czy prawne. Jednym z jego
przejawów jest skłonność do ostrego moralnego potępiania czynów, które powszechnie nie są
potępiane tak ostro, czyli rygoryzm moralny. Rygoryzm prawny polega na dążeniu do ostrego
karania prawem czynów już podlegających karze oraz do ustanowienia kar za czyny, które
dotychczas nie były karane w świetle przepisów. Autorytaryzm to postawa polegająca na
pragnieniu podporządkowania się władzy czy autorytetowi. Ponieważ współwystępowała z innymi
istotnymi postawami, ich konglomerat nazwano osobowością autorytarną. Na autorytaryzm
składa się też skłonność do uzależniania swego postępowania od poleceń autorytetu,
konserwatywne myślenie, rygoryzm, silna identyfikacja z własną grupą, połączona z niechęcią do
innych, postrzeganie stosunków społecznych w kategoriach podporządkowania, dominacji,
hierarchii. Rygoryzm i autorytaryzm jest szczególnie skorelowany z wykształceniem, częstszy i
silniejszy jest wśród mieszkańców wsi niż miast. Autorytaryzmowi sprzyjają: relatywnie niski
poziom struktur poznawczych (ogólnie niski zasób wiedzy), słaba umiejętność postrzegania zjawisk
w ich wzajemnych uwarunkowaniach i prowadzenia bardziej złożonej analizy, trudności w
operowaniu abstrakcyjnymi pojęciami, niski poziom wykształcenia, wykonywanie pracy fizycznej i
rutynowej, izolacja, mały zasięg kontaktów i doświadczeń społecznych. Autorytaryzm wzmaga
silne poczucie lęku i zagrożenia. Tolerancja to zgoda na obecność i wyrażanie poglądów z którymi
się nie zgadzamy, aprobata różnorodności tam, gdzie nie powoduje ona oczywistych szkód.
Postawa tolerancji przeciwna jest zakazom wyrażania odmiennych opinii, potępianiu odmiennych
poglądów i wyznań religijnych czy pozbawianiu innych możliwości decydowania o własnych
sprawach.
III
Kultura
Kultura to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje
oraz inne umiejętności nabywane przez człowieka jako członka społeczeństwa, a także umiejętności
wytwarzania i gospodarowania, mowa i pismo. Mianem kultury obejmujemy zjawiska, które są
wytworem aktywności ludzkiej (np. wiedza, zwyczaje, religie) i podlegają obiektywizacji tzn. są
wspólne wielu ludziom, mogą być przekazywane innym i istnieją jako zjawiska ponadjednostkowe,
niezależne od woli i subiektywnych wyobrażeń jednostek. Często wyróżnia się kulturę materialną,
duchową i społeczną. Kultura materialna to umiejętności wytwarzania przedmiotów użytkowych,
pozyskiwania żywności, czasami włącza się także przedmioty, które powstały dzięki tym
umiejętnościom. Kultura duchowa obejmuje wytwory nie mające użytkowego charakteru, są to
religia, sztuka, wyobrażenia o świecie, mitologia i filozofia. Kultura społeczna obejmuje normy i
wzory postępowania, prawa, zwyczaje i różnorodne zasady regulujące stosunki między ludz
mi.
Podstawowymi elementami kultury są wartości, normy i symbole. Wartości to sfera kultury, która
zawiera oceny, kryteria i wyobrażenia o tym, co słuszne, odpowiednie. Są to ustalone w
społeczności cele i standardy. Normy są konkretnymi wskazówkami i wzorami określającymi
postępowanie właściwe i niewłaściwe. Normy określają np. zasady zawierania małżeństw, pracy
itp., a także precyzują co i w jaki sposób jeść i jak się ubierać. Pewne normy mają charakter
zwyczajów, inne zasad moralnych, jeszcze inne norm prawnych. Symbole to obiekty, które mają
pewne ustalone znaczenie, niosą pewną ustaloną treść zrozumiałą dla innych. Symbolami są też
przedmioty, którym nadaje się szczególne znaczenie: godła, flagi. Wartościowanie, normowanie
oraz symbolizacja tworzą trzy podstawowe przenikające się komponenty kultury. Ustalono zestaw
ogólniejszych elementów kultury, które występują powszechnie, chociaż w zróżnicowanych
postaciach np.: sporty atletyczne, sztuka przyrządzania potraw, taniec, tłumaczenie snów,
małżeństwo i rodzina, świętowanie, ubiór, zakazy dietetyczne, praktyki religijne, ceremonie
pogrzebowe, gry, dawanie darów, zakazy kazirodztwa, muzyka, mity, liczenie, imiona,
ograniczenia seksualne, czynności higieniczne, sądownictwo. Istnieje zbieżność między typem
osobowości i kultury. Etnocentryzm to skłonność do negatywnego oceniania innych kultur z
perspektywy własnej grupy kulturowej. Postacią etnocentryzmu jest skłonność do postrzegania
własnej kultury jako wyższej, lepszej. Ujawnia się także niechęć do innych kultur.
Europocentryzm to skłonność do postrzegania społeczeństwa i historii z europejskiej perspektywy.
Relatywizm kulturowy  metodologiczny postulat, by nie oceniać kultur za pomocą kryteriów
pochodzących z innych kultur, ale ukazać je w ich odrębności. Wyraża on dążenie, by oceny
moralne i etnocentryzm nie uniemożliwiały prowadzenia rzetelnych badań. Homogeniczność
kulturowa  jednolitość kulturowa. Zróżnicowanie pod względem wykształcenia, zamożności i
wykonywanych zawodów wiąże się ze znacznymi odrębnościami kulturowymi pod płytką warstwą
powszechnie uznawanych norm i wartości. Tworzą się środowiska i zbiorowości wyróżniające się
znaczną odrębnością kulturową. Do takich różnic odnosi się pojęcie podkultury (subkultury). Dla
określenia wartości, norm i symboli uznawanych przez większość społeczeństwa używa się terminu
kultura dominująca. Podkultura (subkultura) to wyróżniający się zespół wartości, norm i
symboli charakterystyczny dla pewnej zbiorowości. Są podkultury robotnicze, religijne, itp.
Kontrkultura to subkultura odrzucająca kulturę dominującą, sprzeciwia się ona aprobowanym
powszechnie wartościom, odrzuca je. Kultura masowa charakteryzuje się tym, że treści
przekazywane są wielkiej liczbie odbiorców za pośrednictwem technicznych środków przekazu.
Jest rezultatem przemian zachodzących w społeczeństwie, kształtuje się wraz z rozwojem oświaty i
uprzemysłowieniem. Młodzież i dzieci stanowią poważną kategorię nabywców towarów
http://notatek.pl/socjologia-skrypt?notatka
kulturowych. Jest to efekt ogólnego wzrostu zamożności, upowszechnienia nauczania szkolnego i
wydłużenia okresu kształcenia się młodzieży. Kultura masowa jest kulturą rozrywki, relaksu i
odpoczynku. Najbardziej typowe dla kultury to powieści sensacyjne i kryminały, programy
rozrywkowe i seriale. Możemy wyróżnić trzy układy kultury: I. Pierwotny, treści kulturowe są
przekazywane w warunkach fizycznej i psychicznej bliskości, w kręgu bliskich sobie ludzi. II.
Instytucjonalny, nadawcy występują wobec odbiorców w sformalizowanych rolach, reprezentując
instytucje w których działają. Układ współtworzą szkoły, kościoły. III. Masowy, dominuje tu
kontakt pośredni, odbiorcy tworzą anonimową publiczność, pozostającą w rozproszeniu.
IV
Interakcje i więzi społeczne, formy kontroli społecznej
Interakcje społeczne to kontakty międzyludzkie, wzajemne oddziaływania ludzi na siebie.
Stosunki społeczne to trwalsze powiązania i zależności międzyludzkie. Typ związków, począwszy
od najbliższej rodziny, po bliższych i dalszych znajomych nazywa się kontaktami osobowymi,
ludzie bowiem, o których tu mowa są zindywidualizowanymi, konkretnymi osobami. Kontakty
bezosobowe mają charakter ograniczony do ściśle określonych spraw, ludzie występują jako
wykonawcy pewnych czynności. Stosunki formalne (sformalizowane) są ściśle określone
przepisami. Stosunki nieformalne to takie, które pozostają poza określonymi przepisami. Role
społeczne są określonym zestawem wskazań mówiących, jak powinno się postępować, jakie ma się
obowiązki, uprawnienia. Role społeczne porządkują i określają ludzkie postępowanie i wzajemne
kontakty. Role mogą mieć charakter sformalizowany lub niesformalizowany, odnoszą się do
pewnych stanowisk czy funkcji w życiu społecznym, nazywanych pozycjami społecznymi. Pozycja
społeczna to ustalone miejsce w jakiejś jednostce społecznej, z którym wiążą się pewne
uprawnienia, obowiązki i oczekiwania otoczenia. Więz
społeczna istnieje, gdy człowiek pozostaje
z pewnymi ludz
mi i zbiorowościami w szczególnym kontakcie, polegającym na akceptowanym
poczuciu łączności. Utożsamianie się z człowieka z daną grupą nazywane jest często identyfikacją.
Zbiorowości złączone więzią nazywane są grupami społecznymi. Więzi osobowe to więzi łączące
ludzi pozostających ze sobą w kontaktach osobowych. Więzi bezosobowe to więzi, w których
poczucie przynależności występuje między ludz
mi nie pozostającymi w kontaktach osobowych.
Więzi wspólnotowe łączą grupy, w których obowiązuje zasada bezinteresownych świadczeń.
Więzi kontraktowe łączą grupy, w których obowiązuje interes własny stron. Więz
organiczna
powstaje w efekcie współpracy opartej na wzajemnych korzyściach. Więz
mechaniczna powstaje
w efekcie wdrożenia jednostek w jednolity system wierzeń. Rozróżniamy poza tym więzi
ideologiczne, religijne. Inny podział obejmuje więzi przyrodzone, personalne, sakralne i
obywatelskie (podział E. Shilsa). Grupa społeczna to zbiór ludzi, których łączy jakiegoś rodzaju
więz
społeczna, pozostają ze sobą w szczególnych powiązaniach, polegających na poczuciu
bliskości, identyfikacji lub członkostwa. Zbiorowość to termin nie zakładający żadnych więzi
społecznych, podobnie jak kategoria społeczna, która oznacza zbiór ludzi wyodrębniony ze
względu na cechę ważną dla życia społecznego. Grupy pierwotne cechują się silną emocjonalną
więzią osobową, bezpośrednimi kontaktami, niewielką liczebnością, nieformalnym charakterem.
Grupy wtórne są powoływane do życia w celu wykonywania ściśle określonych zadań, dlatego
nazywane są także grupami celowymi. Społeczność lokalną tworzą ludzie zamieszkujący
niewielkie terytorium. Socjalizacja czyli uspołecznienie, to nabywanie przez człowieka
umiejętności i cech