BYDA
O
Zakażenia bydła
pałeczkami
Z
Salmonella
Wybrane zagadnienie
dr n. wet. Michał Bednarski, lek. wet. Małgorzata Bednarska*, prof. dr hab. Alina Wieliczko
Katedra Epizootiologii i Administracji Weterynaryjnej z Kliniką Wydziału Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
*
Katedra Higieny Zwierząt i Ichtiologii Wydziału Biologii i Hodowli Zwierząt
Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Bakterie z rodzaju Salmonella blin. Jednak częstotliwość zakażeń tymi S. Dublin  w ostatnim dziesięcioleciu
są drobnoustrojami szeroko drobnoustrojami znacznie różni się XX wieku doszło do powtórnego roz-
rozpowszechnionymi w środo- w poszczególnych krajach. W Wielkiej przestrzenia się tego serwowaru (1).
wisku ludzi i zwierząt. Stano- Brytanii, Holandii i Francji dominują- Równolegle na całym świecie obser-
wią jedną z głównych przy- cymi serowarami jest S. Dublin, pod- wuje się zjawisko narastania odporno-
czas gdy w Danii i Szwecji  S. Typhi- ści szczepów Salmonella na wiele grup
czyn zakażeń pokarmowych
murium (33). Oprócz wymienionych chemioterapeutyków.
ludzi o etiologii bakteryjnej.
Są również powodem zachoro- wyżej serowarów znanych jest jeszcze Do zakażenia bydła dochodzi głów-
ponad 100 innych, które były izolowa- nie per os przez spożycie paszy zanie-
wań zwierząt, a co za tym idzie
 poważnych strat hodowla- ne od bydła (9, 30). czyszczonej pałeczkami Salmonella.
Doświadczalnie wykazano, że dawka
nych i ekonomicznych.
Epidemiologia zakażeń bydła zakaz
na dla dorosłego i zdrowego by-
pałeczkami Salmonella dła wynosi odpowiednio: dla S. Du-
Czynnik etiologiczny Epidemiologiczne znaczenie zakażeń blin  106-1011, a dla S. Typhimurium
Czynnikiem etiologicznym salmonelloz pałeczkami Salmonella jest szczególnie  104-1011 jednostek tworzących ko-
są pałeczki Salmonella należące do rodzi- odczuwalne w państwach, gdzie przy- lonie (j.t.k.). Warto tutaj zaznaczyć,
ny Enterobacteriaceae, która obejmuje nie- padki izolacji tych drobnoustrojów że wyższe dawki powodowały ostrzej-
zarodnikujące pałeczki Gram-ujemne, od bydła są częste. Przykładem takiego szy przebieg choroby. W warunkach
względnie beztlenowe. Do rodzaju Sal- kraju jest Wielka Brytania. W niektó- naturalnych dawki zakaz
ne mogą być
monella należą dwa gatunki: S. enterica rych państwach, np. w Danii  mimo znacznie niższe ze względu na współ-
i S. bongori. W gatunku S. enterica wyróż- okresowego znaczącego spadku często- działanie czynników usposabiających,
nia się 6 podgatunków: tliwości występowania zakażeń bydła takich jak stres czy inne choroby to-
 S. enterica subsp. enterica; warzyszące. Możliwą drogą zakażenia
 S. enterica subsp. salemae; jest także zakażenie drogą aerogenną
 S. enterica subsp. arizonae; (7, 22, 37, 40).
 S. enterica subsp. diarizonae; Najczęstszym z
ródłem zakażenia
 S. enterica subsp. houtenae; zwierząt na fermie jest wprowadzenie
 S. enterica subsp. indica. do obiektu nowo zakupionego zwierzę-
Większość serowarów patogennych cia lub zwierząt zakażonych pałeczka-
dla człowieka i zwierząt stałocieplnych mi Salmonella. W przypadku nosicieli
należy do podgatunku S. enterica subsp. do ujawnienia się zakażenia i siewstwa
enterica (3, 5, 32). Natomiast gatunek dochodzi najczęściej w okresie pierw-
S. bongori stanowi homogenną grupę szych 4 tygodni (8). W małych, trady-
bakterii bez większego znaczenia epi- cyjnie prowadzonych przydomowych
demiologicznego (17, 24, 25, 26). gospodarstwach, liczących kilka sztuk
bydła, ważnym z
ródłem zakażenia
Występowanie pałeczek Salmonel- mogą być zwierzęta innych gatunków
la u bydła utrzymywane w tym samym obiekcie
Serowarami najczęściej izolowanymi (ryc. 1). Ustalenie z
ródła zakażenia by-
Ryc. 1. Istotnym rezerwuarem pałeczek Salmonella
od bydła są S. Typhimurium i S. Du- mogą być zwierzęta domowe dła pałeczkami Salmonella jest bardzo
WETERYNARIA W TERENIE 2/2009 44
fot. Autorzy artykułu
BYDA
O
trudne w odniesieniu do serowarów mi wpływającymi na uaktywnienie się nia cieląt może dojść także przez mle-
innych niż S. Dublin  ze względu zakażenia i siewstwa drobnoustroju ko. Wśród z
ródeł zakażenia należy wy-
na ich powszechność w środowisku są stres i ciąża, podczas której może mienić również pomieszczenia, pasze,
(34, 35, 43). dojść do ronień oraz wydalania salmo- zwłaszcza objętościowe, a w niektórych
Ważne zjawisko w epizootiologii za- nelli z dróg rodnych z moczem i z mle- krajach (np. w Holandii)  wodę oraz
każeń bydła pałeczką S. Dublin stanowi kiem (30, 38). zwierzęta dzikie i domowe (27, 29).
bezobjawowe nosicielstwo. Najczęściej Obserwacje kliniczne wskazują,
jest ono obserwowane u zwierząt, które że zakażenia pałeczkami Salmonella Chorobotwórczość pałeczek
przechorowały zakażenie. Osobniki ta- w danym obiekcie mogą przebiegać Salmonella dla bydła
kie mogą być okresowymi lub stałymi bezobjawowo lub ze słabo nasilonymi Na zakażenia pałeczkami Salmonella
siewcami pałeczek Salmonella z kałem objawami, nawet przy wysokim odsetku wrażliwe są zwierzęta w każdym wie-
przez okres kilku lat, a prawdopodob- zakażonych zwierząt, a stan taki może ku. Kliniczny przebieg ma najczęściej
nie także w niektórych przypadkach trwać kilka lat. Do gwałtownego wybu- postać ostrą lub podostrą. Nie obser-
 przez całe życie (30). W przypadku chu choroby może doprowadzić spadek wuje się wyraz
nych różnic pomiędzy
S. Typhimuriuim zjawisko siewstwa odporności będący wynikiem innych zakażeniami wywołanymi przez różne
jest zdecydowanie krótsze i zwykle chorób, zmiany żywienia czy nawet serowary pałeczek Salmonella.
trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy czynników klimatycznych (29, 44). W przebiegu ostrej salmonellozy
po zakażeniu, choć opisano przypadek, Czynnikiem ryzyka u cieląt, wpływa- u chorych zwierząt występują obja-
w którym okres ten wynosił 18 miesię- jącym na zakażenie S. Typhimurium, wy ogólne: gorączka, spadek apetytu
cy dla S. Typhimuriuim typu fagowego jest gromadzenie zwierząt pochodzą- i produkcji mleka. Kał może być kon-
DT104 (6, 8, 11). cych z różnych gospodarstw z cielęta- systencji wodnistej i zawierać śluz,
Przewlekłe zakażenie gruczołu mle- mi zakażonymi (także latentnie). Stres krew lub włóknik. Cielne krowy mogą
kowego S. Dublin może być przyczyną nie tylko zwiększa podatność na zaka- ronić. Gorączka utrzymuje się przez
siewstwa tego drobnoustroju zarów- żenie, ale także uaktywnia zakażenia kilka dni. Upadki są najczęściej noto-
no z mlekiem, jak i z kałem. W takim u cieląt nosicieli, co może prowadzić wane między 4.-7. dniem od pojawie-
przypadku mleko jest z
ródłem zakaże- do masowych zachorowań. Zachoro- nia się pierwszych objawów klinicz-
nia dla cieląt (29, 31). Opisywano rów- wania na tle S. Typhimurium u cieląt nych. Śmiertelność może być bardzo
nież przypadki przewlekłych zakażeń pojawiają się w pierwszym tygodniu wysoka  sięgająca w skrajnych przy-
gruczołu mlekowego powodowanych życia, osiągając swój szczyt w 14.-21. padkach 75%; zwykle jednak oscyluje
przez S. Typhimurium i S. Enteritidis dniu; natomiast w przypadku S. Dublin w granicach 10%. Zwierzęta podczas
(28, 39). szczyt zachorowań występuje u nieco choroby wykazują odwodnienie, połą-
W przypadku zakażenia bydła pa- starszych zwierząt  w 4.-5. tygodniu. czone z utratą masy ciała. Kał nabiera
łeczkami Salmonella, zwłaszcza sero- W przypadku młodych osobników wy- naturalnej konsystencji po około 2 ty-
warem Dublin, drobnoustroje te mogą daje się, że ważniejszą rolę odgrywa po- godniach. Całkowite wyzdrowienie na-
lokalizować się w węzłach chłonnych średnia droga zakażenia. stępuje po 2 miesiącach (15, 16).
i migdałkach. Zwierzęta w ten sposób Krowy zakażone S. Dublin często ro- Przebieg podostry jest mniej gwał-
zakażone stanowią rezerwuar pałeczek dzą cielęta zakażone, z których część towny, choć podobny do ostrego. Ob-
Salmonella oraz są istotnym ogniwem przeżywa i staje się z
ródłem zakażenia jawy są mniej nasilone, a rokowanie
w przenoszeniu choroby. Czynnika- i/lub stałymi nosicielami. Do zakaże- raczej pomyślne. Jednak powrót do nor-
Ryc. 2. Zapalenie płuc i opłucnej wywołane przez S. Dublin Ryc. 3. Zapalenia stawów mogą być wynikiem zakażenia pałeczkami Salmonella
WETERYNARIA W TERENIE 2/2009 46
BYDA
O
malnej kondycji trwa również około Śledziona jest powiększona, tęgiej kon- osób oraz z prób wołowiny spożywa-
2 miesięcy (11, 14). W trakcie zakażenia systencji i przyjmuje ciemnoniebieskie nej przez ludzi Kauffman wyizolował
S. Dublin może dochodzić do ronień zabarwienie. W ostrej postaci salmonel- pałeczki Salmonella i zidentyfikował
bez żadnych objawów klinicznych. lozy zmiany anatomopatologiczne zlo- je jako serowar Enteritidis. Kolejne dia-
Do zachorowań cieląt najczęściej do- kalizowane są głównie w przewodzie gnozowane przypadki dotyczyły S. Du-
chodzi między 2.-6. tygodniem życia. pokarmowym. Występuje krwotocz- blin, sporadycznie zaś innych serowa-
Obraz kliniczny choroby u młodych ne zapalenie pęcherzyka żółciowego, rów (4). W pierwszej połowie XX wieku
zwierząt jest różny. Dominuje postać je- a na narządach miąższowych (zwłasz- wśród spożywanych mięs wołowina
litowa, ale może występować także po- cza w wątrobie) występują ogniska mar- stanowiła główne z
ródło zakażenia
stać płucna (pneumoparatyfus, ryc. 2). twicowe. W przypadku zakażeń układu pałeczkami Salmonella. Podobnie jak
W ich przebiegu występują gorączka, oddechowego (pneumoparatyfus) do- inne mleczne przetwory, głównie sery
spadek apetytu, brązowawa biegunka, chodzi do nieżytowego, odoskrzelowe- i mleko pochodzące od krów chorują-
często z domieszką krwi lub włóknika. go zapalenia płuc. Jednym z objawów cych na mastitis wywołane przez ten
Chore cielęta szybko tracą kondycję, charakterystycznych dla zakażeń pa- drobnoustrój, było z
ródłem masowych
są odwodnione i słabe. Uogólniona łeczkami Salmonella jest zapalenie sta- zachorowań (21).
płucna postać salmonellozy wywołana wów i pochewek ścięgnistych. U cieląt Bydło, stanowiące z
ródło zakażenia
przez serowar Dublin zwykle dotyczy w przebiegu zakażenia S. Dublin może dla człowieka, to najczęściej bezob-
starszych cieląt (41). dojść do obustronnej martwicy małżo- jawowi nosiciele. W takich przypad-
Postać posocznicowa (stosunkowo win usznych (16). kach pałeczki Salmonella dostają się
rzadka) charakteryzuje się nagłymi Zarówno ekstensywność zakażeń do produktów spożywczych (mleka,
upadkami bez biegunki. Chore zwie- na fermie, jak i liczba upadków jest zde- mięsa i ich przetworów) poprzez za-
rzęta wykazują szybko postępującą cydowanie wyższa u cieląt niż u zwie- nieczyszczenie ich treścią przewodu
depresję połączoną z wysoką gorącz- rząt dorosłych i w bardzo dużym stop- pokarmowego.
ką. Śmierć następuje po 24--48 godzi- niu zależy od higieny. W obiektach Do zakażenia mleka pałeczkami
nach. Zakażenie może także przebiegać o niskich standardach utrzymania na- Salmonella może dojść na kilka spo-
w postaci zapalenia płuc z objawa- wet ponad 80% cieląt może wykazywać sobów: najczęściej przez zanieczysz-
mi nerwowymi jako wynik zapalenia objawy kliniczne, a śmiertelność wyno- czenie go kałem zwierząt chorych lub
mózgu (encephalomyelitis); w postaci sić 10-50% (13). bezobjawowych nosicieli. Przeważnie
zapalenia stawów (poliartritis, ryc. 3); ma to miejsce podczas doju zwierząt
jak również martwicy końcówek uszu Bydło jako z
ródło zakażeń pałecz- (20). y
ródłem pałeczek Salmonella
i ogona (23). Cielęta krów zakażonych kami Salmonella dla człowieka mogą być również sprzęt udojowy i za-
S. Dublin mogą rodzić się martwe, sła- Najwcześniej poznaną przyczyną zaka- każona woda (10). Ponadto w trakcie
bo żywotne lub wykazywać objawy cho- żeń ludzi pałeczkami Salmonella  pod ostrej formy salmonellozy może do-
robowe od urodzenia (13). koniec XIX wieku  było spożycie mle- chodzić do wydalania drobnoustrojów
W trakcie badania sekcyjnego u pa- ka i mięsa pochodzących od chorego z mlekiem (11, 18). Do zakażenia czło-
dłych sztuk stwierdza się wybroczyny bydła. Wówczas miało miejsce pierw- wieka może dojść także przez kontakt
na błonach śluzowych oraz nieżyto- sze potwierdzone laboratoryjnie ma- bezpośredni.
wo-krwotoczne i rzekomowłóknikowe sowe zatrucie tymi drobnoustrojami.
zapalenie trawieńca i jelit cienkich. Z przewodu pokarmowego chorych Piśmiennictwo dostępne u autorów.
WETERYNARIA W TERENIE 2/2009 47