2013-10-23
RUJA
Metoestrus
(oestrus)
Zaburzenia czynnościowe
jajników u bydła,
zaburzenia w przebiegu
Proestrus Dioestrus
cyklu
Prof. Jan Twardoń, Dr G.J. Dejneka, lek.wet.
Jacek Mrowiec
Katedra Rozrodu Zwierząt Wydz. Med. Wet. UP Wrocław
23.10.2013
Falowy charakter dojrzewania
Krowa płodna
pęcherzyków
" Krowa płodna to
taka, która
regularnie  raz do
roku daje zdrowe,
zdolne do dalszego
odchowu
potomstwo
Klasyczny podział zaburzeń
Na płodność wpływają różne czynniki-
przykład cyst u bydła
jajnikowych
" Nieregularne ruje
" Brak popędu płciowego, czyli brak rui
(anoestrus)
" Nadmierny popęd płciowy
1
2013-10-23
Inny bardziej precyzyjny
Anoestrus/Afunkcja jajników
podział
Jako afunkcję jajników określa się:
" Zaburzenia w procesie owulacji
" Brak cyklu płciowego
 Zarastanie (atresia) pęcherzyków
" Jajniki są niewielkie oraz gładkie co jest
 Opóz
niona owulacja (ovulatio prolongata)
związane z brakiem pęcherzyków jajnikowych
 Torbiele (cysty) jajnikowe (cystes ovariorum)
oraz ciałek żółtych
" Poziom progesteronu jest niski
" Brak rui (anoestrus)
" Przyczyną powstawania jest niewystarczające
 Brak cyklicznej aktywności jajników (acyclia)
wydzielanie GnRH i FSH/LH co działa na wzrost
 Cicha ruja (suboestrus, s. anaphrodisia)
pęcherzyków i ich owulację
" Nadmierny popęd płciowy (nymphomania)
Za M.Barczykowski, Ciechanowiec 2013
Anoestrus/Afunkcja jajników Brak rui (anoestrus)
Na pojawienie się afunkcji jajników wpływ ma:
" Brak cyklu (acyclia)
" Pora roku (głównie występuje wiosną i zimą)
 Fizjologiczny brak cyklu [ u młodych jałówek, w czasie
" Kondycja organizmu oraz stopień jego odżywienia ciąży, we wczesnym puerperium, u bardzo starych
(afunkcji sprzyja nieprawidłowe żywienie krowy w krów]
okresie przejściowym oraz we wczesnej laktacji oraz
 Patologiczny brak cyklu [nieczynność jajników, cysty,
utrata kondycji organizmu po wycieleniu)
rzekomociążowe (przetrwałe) ciałko żółte, brak lub
" Główną grupą wiekową u której pojawia się anoestrus są niedorozwój jajników, nowotwory lub zapalenia
pierwiastki jajników]
" Cicha ruja (anaphrodisia)
Za M.Barczykowski, Ciechanowiec 2013
 Cicha ruja rzeczywista (prawdziwa)
 Pozornie cicha ruja
Poporodowe anoestrus u bydła wg
Nowy podział Anoestrus
Petera i wsp. (2009)
" W przebiegu anoestrus dochodzi do wzrostu fali
pęcherzyków, ale nie dochodzi do owulacji
Według nowego podziału:
" I typ  wzrost pęcherzyków do 8-9 mm
" II typ  wzrost pęcherzyków powyżej 10 mm
" III typ  wzrost pęcherzyków powyżej 2 cm
(torbiele jajnikowe)
" IV typ  przetrwałe ciałko żółte
Za M.Barczykowski, Ciechanowiec 2013
2
2013-10-23
Brak cyklu (acyklia)
Uwaga !!!
 Fizjologiczny brak cyklu
" U krów, fakt nie
" u młodych jałówek
wystąpienia rui do 60
" w czasie ciąży
dnia po porodzie jest
" we wczesnym puerperium
traktowany jako
" u bardzo starych krów
zjawisko patologiczne  Patologiczny brak cyklu
" nieczynność jajników,
!!!!!
" cysty
" rzekomociążowe (przetrwałe) ciałko żółte
" brak lub niedorozwój jajników
" nowotwory lub zapalenia jajników]
Brak lub niedorozwój jajników u
Fizjologiczny brak cyklu
jałówek
" Całkowity brak jajników u
" Kwestia dojrzałości
jałowic z bliz
niąt różnojajowych
płciowej jałówek i
(jałowość absolutna)
różnic rasowych
" Przy niedorozwoju gonad
(małe, twarde, zbite jajniki)
" Sprawa starzenia się
można podejmować próby
krów i zaniku funkcji terapii (hormony, witaminy
preparaty mineralne), ale
gonad
często notuje się brak efektu
" Wznowienie
" Najlepiej zapobiegać 
eliminować (przeznaczać na
cyklicznej funkcji
opas) chore jałówki
jajników po wycieleniu
Ciałko żółte
Ciałko żółte rzekomociążowe
rzekomociążowe
(przetrwałe )
(przetrwałe )
" Aby uznać ciałko żółte za przetrwałe musi ono
egzystować na danym jajniku przez dłuższy
czas, czyli musi być wyczuwalne przy dwóch
(lub więcej) kolejnych badaniach
przeprowadzonych w odstępie 12-14 dniowym
3
2013-10-23
Leczenie ciałka żółtego Przykłady preparatów
rzekomociążowego prostaglandynowych
" Dwa sposoby leczenia
 Enukleacja czyli wyłuszczanie ciałka żółtego
 Podawanie preparatów zawierających
PgF2 alfa lub jej syntetyczne analogi
" W przypadku jednoczesnego zapalenia macicy
należy je leczyć równolegle
" Uzupełniająco można podawać witaminy oraz
makro i mikroelementy
Enukleacja (wyłuszczanie ciałka
Możliwe konsekwencje enukleacji
żółtego)
Nieczynność (afunkcja) jajników Przyczyny nieczynności jajników
" Głównie czynniki żywieniowe ze szczególnym
" Obydwa jajniki są
uwzględnieniem niedoborów energetycznych
małe, twarde i nie
" Bardzo wysoka laktacja oraz schorzenia macicy
wyczuwa się na ich
sprzyjają wystąpieniu omawianej przypadłości
powierzchni
" U młodych samic niedożywienie  tzw.
funkcjonalnych
 niepłodność głodowa
tworów , a więc
" Zaburzenia aklimatyzacyjne
pęcherzyków i/lub
ciałek żółtych
4
2013-10-23
Rozpoznawanie nieczynności
Terapia nieczynności jajników
jajników
" Fizykoterapia  masaż jajników i macicy
" Badanie rektalne (co najmniej dwukrotne)
ma podstawowe znaczenie  małe twarde " Dopochwowe lub domaciczne wlewki
środków pobudzających przekrwienie
jajniki bez tworów funkcjonalnych
" Podawanie pozaprzysadkowych
" Badania uzupełniające
gonadotropin  chodzi o eCG (PMSG)
 Wziernikowanie pochwy
" Podawanie preparatów zawierających
 Oznaczanie poziomu progesteronu w
GnRH, czyli syntetycznych gonadoliberyn
odstępach ok. 10 dniowych
" Stosowanie progesteronu w formie
 Badania ultrasonograficzne
długodziałających preparatów
Progesteron w formie
Zasada stosowania GnRH
preparatów długodziałających
" Kilkadziesiąt lat temu
" GnRH stymuluje
pochodne progesteronu
przysadkę do produkcji
były zazwyczaj
gonadotropin co może
stosowane per os wraz z
zaowocować podjęciem
karmą przez 1 - 3
przez jajniki cyklicznej
tygodnie
aktywności
" Obecnie jednak
" Badanie kontrolne po 10
progesteron oraz jego
dniach  gdy brak efekty
syntetyczne analogi
to następna dawka GnRH stosowane są w formie
spiral (wkładek)
i znowu po 10 dniach
dopochwowych) lub
badanie
implantów (CIDR oraz
Prid Delta)
Zasada działania
" Egzogenne z
ródło
progesteronu działa jak
 sztuczne ciałko żółte
" Tak więc poprzez ujemne
sprzężenie zwrotne
wpływa na os
podwzgórze-przysadka
wywołując supresję
cyklicznej aktywności
" Po usunięciu tego z
ródła
 na zasadzie efektu
zbiórki  następuje wyrzut
gonadotropin
5
2013-10-23
Podawanie preparatów zawierających Leczenie uzupełniające przy
eCG (PMSG)
nieczynności jajników
" Zwykle jednorazowo " Podawanie
w dawce 1000-2000 preparatów
j.m.  efektywność witaminowych
jednak nie jest
" Podawanie mikro- i
wysoka
makroelementów
" Wadą takiego
leczenia jest
możliwość powstania
cyst jajnikowych
Nieczynność jajników po
Zapalenia jajników
porodzie
" Ostre zapalenie (ovarits acuta)
" Przez pewien czas po
" Jajnik powiększony, bolesny, nieprzesuwalny, fluktuacja ropy
porodzie (do 3
" Przewlekłe zapalenie (ovaritis chronica)
tygodni po wycieleniu)
 Stwardnienie (sclerosis)
jajniki są fizjologicznie
" Jajnik duży tęgi, gładki lub guzowaty
nieczynne.
 Marskość (cirrhosis)
" Można jedynie
" Jajnik mały, twardy, pomarszczony
czasami wyczuć
zanikające ciałko
żółte ciążowe
Cicha ruja (anaphrodisia) Przyczyny cichej rui
" Brak zewnętrznych " Głównie czynniki żywieniowe
objawów rujowych
 Deficyt energetyczny
(lub są bardzo słabo
 Schorzenia metaboliczne
wyrażone), przy czym
 Nadmiar w paszy surowego białka
w pełni zachowany
 Niedobór w paszy włókna surowego o
jest cykl jajnikowy 
właściwej strukturze
jajniki są czynne
 Niedobory mineralne i witaminowe
procesy przebiegają
" Błędy w utrzymaniu zwierząt
normalnie !!!!!!
" Pewne predyspozycje genetyczne
6
2013-10-23
Przejawy cichej rui Rozpoznanie cichej rui
" Samica od dłuższego czasu nie latuje się
" Badanie rektalne jajników  jedno- lub
 nie ma charakterystycznych objawów
dwukrotne
rujowych
" Sposoby pomocnicze
" Na jajnikach procesy przebiegają
 Wziernikowanie pochwy
NORMALNIE !!!!!!  a więc wyczuwać
 Oznaczanie poziomu progesteronu
można normalne twory jajnikowe
" Czasami pojawia się
mierna ilość śluzu rujowego
i/lub krwawienie porujowe
Postępowanie przy cichej rui Podawanie Pg F2 alfa
" Jeżeli w badaniu
" Przede wszystkim poprawa żywienia i
rektalnym stwierdza
utrzymania  ale jest to działanie
się ciałko żółte to
długofalowe
podaje się PgF2 ą (lub
" Działania doraz
ne to wywołanie lub
analog) i jest szansa,
synchronizacja rui  przy pomocy
że ruja wystąpi w
preparatów prostaglandynowych przeciągu kilku dni  i
wtedy unasienniamy
" Terapia uzupełniająca  witaminy A i E
wg objawów rujowych
Termin wystąpienia rui po podaniu
Podawanie Pg F2 alfa - cd
prostaglandyny F2 alfa
40
35
30
25
20
" Jeżeli po podaniu Pg F2 alfa ruja nie wystąpi  to
15
ponowne podanie hormonu ma miejsce po 10-
10 14 dniach  i unasiennia się wtedy albo wg
objawów rujowych , albo  na ślepo ok. 80
5
godzin po 2-gim podaniu Pg F2 alfa
0
7
2013-10-23
Wspólne użycie Pg F2 alfa oraz GnRH w
celu synchronizacji rui i owulacji -
Uwaga !!!!!!!!!
OVSYNCH
" Obecnie wielka " Istotą tej metody jest podanie GnRH w dowolnej* fazie cyklu w celu
wywołania jajeczkowania pęcherzyka dominującego i pojawienia się
popularność zyskuje
nowego, aktywnego ciałka żółtego
synchronizacja rui i
owulacji przy pomocy " Siedem dni po GnRH podawana jest Pg F2 alfa a po następnych 48
godzinach następuje kolejna iniekcja GnRH
PgF 2 alfa i GnRH znana
pod nazwą OVSYNCH " Inseminacja ma miejsce 24 godziny po 2-gim podaniu GnRH
" Uważa się, że metoda ta
będzie cały czas
udoskonalana i
przyniesie dużo korzyści,
choć na razie wyniki nie
są jednoznaczne
Zapobieganie cichej rui Pozornie cicha ruja
" Jest to NORMALNA
" Prawidłowe żywienie
ruja o prawidłowych
" Prowadzenie tzw. kalendarza rujowego
objawach lecz jest nie
" Zapewnienie krowom ruchu
rozpoznana przez
(wypuszczanie na pastwisko obsługę !!! (zła
obserwacja lub brak
lub wybieg przyoborowy)
kwalifikacji)
" Ewentualna obecność buhaja próbnika z
operacyjnie przemieszczonym prąciem
Zaburzenia w procesie Zaburzenia w procesie
owulacji
owulacji
" Opóz
niona owulacja (ovulatio prolongata)
" Zarastanie (atrezja) pęcherzyków
jajnikowych
" Torbiele (cysty) jajnikowe (cystes
ovariorum)
8
2013-10-23
Istota opóz
nionej owulacji
" Jajeczkowanie (owulacja) nie występuje w
fizjologicznych granicach 6  15 godzin po
zakończeniu objawów rujowych lecz
opóz
nia się jeden lub nawet kilka dni
" W związku z tym nie dochodzi do
zapłodnienia (krótki czas życia nasienia) i
krowa  powtarza ruję
Przyczyny opóz
nionej
owulacji
" Różnorakie, m.in.:
 Niedostatek GnRH i LH, lub zbyt długie
odstępy w ich uwalnianiu
 Niedostateczne tworzenie estrogenów w
płynie pęcherzykowym
 Czynniki klimatyczne (stres cieplny !!)
 Czynniki żywieniowe
" Niedostateczne zaopatrzenie w energię
" Niedobory (mangan, beta-karoten)
Rozpoznanie opóz
nionej Postępowanie przy opóz
nionej
owulacji owulacji
" Przede wszystkim poprawa żywienia i
" Zwiększona liczba  powtórek w stadzie
utrzymania  ale jest to działanie długofalowe 
" Wielokrotne rektalne badanie jajników
podobnie jak przy afunkcji jajników
w okresie rujowym i porujowym
" Reinseminacja  czyli powtórne unasiennianie
" Ocena USG jajników po 24 godzinach od pierwszego zabiegu
" Podawanie preparatów hormonalnych
" Badania uzupełniające
zawierających hCG lub częściej GnRH
 Pomiar oporu elektrycznego śluzu
" Terapia uzupełniająca  witaminy A i E
pochwowego
 Pomiar stężenia progesteronu w dniach 0-3-5
9
2013-10-23
Hormonalne leczenie opóz
nionej Zarastanie (atrezja) pęcherzyków
owulacji jajnikowych  brak owulacji
# Podanie hormonów  w
momencie unasienniania
" Istotą schorzenia jest zahamowanie
lub kilka godzin (4 - 6)
wcześniej
rozwijających się pęcherzyków i powolne
# hCG podaje się w dawce
ich zanikanie bez jajeczkowania !!!
1500-2000 j.m.
" Niekiedy używa się określenia  tępa ruja
# GnRH  dawka zależna
od rodzaju preparatu 
np. w przypadku octanu
busereliny dawka wynosi
10 mcg (10 ml)
Przyczyny atrezji pęcherzyków Rozpoznawanie atrezji
jajnikowych pęcherzyków jajnikowych
" Zaburzenia w " Powtarzane kliniczne badania rektalne, kiedy
uwalnianiu FSH i LH stwierdza się istniejący długo pęcherzyk przy
nieobecności rozwijającego się ciałka żółtego
" Czynniki
usposabiające: " Bardzo pomocne może być badanie USG
 Błędy żywieniowe
" Można mierzyć poziom progesteronu
 Wysoka wydajność
 Niekorzystne warunki
utrzymania
Leczenie atrezji  podobne jak
UWAGA !!!
opóz
nionej owulacji
# Podanie hormonów  w
Atrezja może być również zjawiskiem
momencie unasienniania
fizjologicznym w związku z falowym
lub kilka godzin (4 - 6)
(dwufazowym lub trójfazowym) dojrzewaniem
wcześniej
pęcherzyków jajnikowych
# hCG podaje się w dawce
1500-2000 j.m.
# GnRH  dawka zależna
od rodzaju preparatu 
np. w przypadku octanu
busereliny dawka wynosi
10 mcg (10 ml)
10
2013-10-23
Przy atrezji możliwość stosowania
Torbiele czyli cysty jajnikowe
OVSYNCH
Cysty to przetrwałe
pęcherzyki jajnikowe
z obumarłą komórką
jajową,
przekraczające
wielkość (średnicę)
2,5 cm, które
utrzymują się na
jajnikach przynajmniej
10 dni (nierzadko
ponad 2-3 tygodnie)
Czynniki wpływające na Przyczyny powstawania torbieli
powstawanie cyst jajnikowych jajnikowych
Podstawową
przyczyna są
zaburzenia w
regulacji
neurohormonalnej
UWAGA: o cystach jako
o patologii powinno
się w zasadzie mówić
dopiero po 40-42 dniu
po porodzie
Drobnotorbielowate zwyrodnienie
Rodzaje cyst
jajników
" Drobnotorbielowate zwyrodnienie jajników
" Wielkotorbielowate zwyrodnienie jajników
a) cysty teka-pęcherzykowe
b) cysty luteinowe
c) cysty mieszane
11
2013-10-23
Kryteria rozpoznawania cyst
" Średnica powyżej 2,5 cm
" Istnienie w stanie niezmienionym
co najmniej 10-12 dni
" Brak ciałka żółtego w badaniu per rectum
" Brak rui lub ruje nieregularne
" U niektórych krów nimfomania
Diagnoza różnicowa : pęcherzyk
Cysty pęcherzykowe
czy cysta ???
Cysty pęcherzykowe to z
reguły miękkie,
cienkościenne (grubość
ściany torbieli do 3 mm),
Pęcherzyk
10-12 dni
wypełnione płynem struktury,
czy cysta ??
Pęcherzyk
10-12 dni
niejednokrotnie są to twory
czy cysta ??
mnogie - na jednym lub obu
jajnikach. Krowy z cystami
pęcherzykowymi mogą
charakteryzować się
To był
pęcherzyk Ciałko żółte
zarówno brakiem rui
rujowy !
(anoestrus) jak i nimfomanią
Dalej twór
To jest cysta !!
pęcherzykowaty
(rzadko), a poziom
progesteronu we krwi
obwodowej jest niski
Cysty ciałka żółtego
Cysty luteinowe
Cysty luteinowe to grubościenne (grubość ściany
" Maja średnicę do 1
torbieli powyżej 3 mm) struktury zawierające płyn, które
cm
występują zwykle pojedynczo. Krowy z cystami
luteinowymi wykazują zazwyczaj anoestrus, a poziom
" Zanikają
progesteronu we krwi obwodowej jest wysoki.
spontanicznie
" Nie są już
uznawane za stan
patologiczny
12
2013-10-23
Poziom progesteronu w osoczu u krów
z cystami pęcherzykowymi po leczeniu
Leczenie cyst pęcherzykowych
GnRH
" Celem leczenia tych torbieli jest doprowadzenie
Podwyższony poziom
do powstania progesteronu
oddziałuje na
cyklicznego ciałka żółtego na dwa sposoby:
podwzgórze w
 Z rozwijającego się pęcherzyka jajnikowego
kierunku
 Poprzez luteinizację ściany torbieli
przywrócenia
" Dodatnim więc wynikiem leczenia będzie;
normalnych cykli
 Obecność ciałka żółtego na prawym bądz
lewym
jajniku
 Regres cysty, jej zanik lub częściowa luteinizacja w
ciągu 3 tygodni
Preparaty stosowane w terapii cyst
Leczenie cyst luteinowych
pęcherzykowych
" Podawanie syntetycznych " Ponieważ te cysty
produkują
analogów GnRH
progesteron lekiem z
(dawka zależy od produktu)
wyboru jest PgF2 ą
" Podawanie preparatów
lub jej syntetyczny
zawierających hCG
analog
(3000 j.m./ samicę)
" Przy obecności tkanki
lutealnej po podaniu
" Aplikacja progesteronu
leku dochodzi często
w formie preparatów
do wystąpienia rui w
długodziałających
ciągu kilku dni
UWAGA KOC
COWA
Z terapii
hormonalnej robi się
często panaceum,
zapominając, że bez
poprawy warunków
żywienia i utrzymania
podawanie hormonów
nie przyniesie
zadawalających
rezultatów
13