WETERYNARIA
GINEKOLOGIA
W PRAKTYCE
dr n. wet. Wojciech Niżański
Katedra i Klinika Rozrodu, Chorób Przeżuwaczy i Ochrony Zdrowia Zwierząt Wydziału Medycyny Weterynaryjnej
Akademii Rolniczej we Wrocławiu, European Veterinary Society of Small Animal Reproduction
Zaburzenia
przebiegu cyklu
jajnikowego suk
Streszczenie Abstract
Autor opisuje niektóre zaburzenia cyklu jajnikowego suk: cichą The author describes some of oestrous cycle abnormalities in
ruję, osłabienie aktywności czynnościowej jajników, pozorną bitches: silent heat, weak ovarian activity, split oestrus, anovula-
cieczkę, cykle nieowulacyjne, idiopatyczne skrócenie okresu tory cycles, idiopathic shortened interoestrous intervals, prolonged
międzyrujowego, przedłużoną cieczkę i cysty pęcherzykowe, proestrus, oestrus and follicular cysts, luteal cysts and ovarian
cysty ciałek żółtych oraz zespół pozostawionej tkanki jajnikowej. remnant syndrome. The article presents definitions and clinical
Opracowanie definiuje i przedstawia opis kliniczny poszczególnych signs of particular functional abnormalities of the oestrous cycle.
nieprawidłowości przebiegu cyklu rujowego. Artykuł przedstawia It presents their incidence, methods of clinical examination and
występowanie, diagnostykę kliniczną i laboratoryjną oraz metody laboratory diagnostic techniques, as well as methods of therapy
leczenia tych zaburzeń. of such disorders.
SÅ‚owa kluczowe Key words
suka, cykl jajnikowy, niepłodność bitch, oestrous cycle, infertility
Leczenie zaburzeń cyklu jajnikowe- cji czasowej. Diagnostyka i efektywne jajnikowego i podjęcie leczenia zaburzeń
go suk i związanej z nimi niepłodności leczenie zaburzeń cyklu jajnikowego w cyklu następnym, jeśli nieprawidłowo-
jest trudnym wyzwaniem dla lekarza wymagają rozwagi, niejednokrotnie cier- ści te nadal się utrzymują.
weterynarii. Postawienie prawidłowe- pliwości i dobrego kontaktu z właścicie-
go rozpoznania wymaga bowiem naj- lem zwierzęcia, który powinien być na CICHA RUJA
częściej przeprowadzenia serii wielu bieżąco informowany o celowości prze- Termin  cicha ruja dotyczy przypadków
badań klinicznych i laboratoryjnych. prowadzania badań i o wnioskach płyną- cieczek manifestujących się słabo wyrażo-
Zwykle dopiero ocena dynamiki zmian cych z analizy ich wyników. W każdym nymi zewnętrznymi objawami aktywności
zachodzących w obrębie narządu przypadku należy unikać wyciągania płciowej, czasem niezauważalnymi dla wła-
płciowego w określonym okresie po- pochopnych wniosków na podsta- ściciela. Pomimo tego przemiany zachodzą-
zwala na sformułowanie prawidłowej wie jednego wyniku badania sami- ce na jajnikach prowadzą do owulacji, co
diagnozy i podjęcie właściwej metody cy. Podkreślić należy, iż podjęcie decyzji daje sposobność skutecznego krycia bądz

postępowania lekarskiego. Niesie to ze w zakresie leczenia za pomocą prepara- inseminacji suki. Fakt, iż cieczka może po-
sobą konieczność kilkukrotnego bada- tów hormonalnych poprzedzone powin- zostać nierozpoznana, prowadzić może do
nia klinicznego i pobierania materiału no być rozważeniem konieczności jego mylnego diagnozowania tego stanu jako
diagnostycznego w założonej sekwen- stosowania, a w dalszej kolejności okre- braku rui (anoestrus).
śleniem rodzaju hormonu, Fizjologicznie występujący w fazie pro-
właściwej jego dawki i ter- estrus i oestrus cyklu jajnikowego obrzęk
minu podania. Konieczne sromu jest w takich przypadkach niewiel-
jest ponadto poinformowa- ki lub nie występuje w ogóle, a charakte-
nie właściciela o możliwych rystyczny dla cieczki wypływ z narządu
ubocznych skutkach stoso- płciowego jest skąpy bądz
niewidoczny.
wania hormonów płciowych W praktyce przypadki słabo wyrażo-
u suk. Godną polecenia zasa- nych objawów cieczki zdarzają się zwłasz-
dą jest ograniczanie stoso- cza u ras miniaturowych (pudle, niektóre
wania hormonów płciowych teriery, shih-tzu itp.). Problem dotyczy
u suk młodszych, tzn. ta- zwłaszcza okoliczności, gdy suki utrzy-
kich, które nie ukończyły mywane są przy braku kontaktu z samca-
3. roku życia. Należy mieć mi. Obecność samca ułatwia rozpoznanie
też na uwadze, że zdarzają cieczki, bowiem dyspersja feromonów
się i takie przypadki, w któ- w fazie proestrus i oestrus powoduje zwy-
rych najwłaściwszą metodą kle łatwo zauważalną erotyzację osobni-
postępowania jest przepro- ków płci męskiej. Cichą ruję stwierdza się
Fot. 1. Leczenie zaburzeń cyklu jajnikowego suk jest trudne i czasochłonne  tylko wza-
wadzenie wnikliwej analizy u 10-25% suk rasy greyhound podczas
jemne zrozumienie i zaufanie lekarza weterynarii i właściciela umożliwia przeprowadzenie
efektywnej terapii przebiegu bieżącego cyklu pierwszego cyklu płciowego (1).
cd. na str. 38
34 STYCZEC
-LUTY " 1/2006
WETERYNARIA
GINEKOLOGIA
W PRAKTYCE
cd. ze str. 34
Zdarza się, iż problem trudności w roz- Postępowanie w przypadkach
poznaniu cieczki nie wynika z faktu sła- występowania cichej rui
bo wyrażonych jej objawów klinicznych, W przypadku cichej rui nie przeprowa-
a z przyczyn leżących po stronie hodow- dza się z reguły terapii hormonalnej.
cy, w tym braku elementarnej wiedzy SukÄ™ wykazujÄ…cÄ… objawy cichej rui
właściciela na temat fizjologii cyklu płcio- należy przetrzymywać w obecności in-
wego lub braku umiejętności obserwacji nej suki (pobudzanie feromonami ru-
zwierzęcia. W tym przypadku trudno- jowymi), psa (podczas proestrus pojawi
ści dotyczą zwykle samic o długiej okry- się zainteresowanie samca) lub w okre-
wie włosowej. Problem  przeoczenia sie spodziewanej cieczki cotygodnio-
cieczki dotyczy również dużych hodowli wo sporządzać preparaty cytologiczne
Fot. 2. Badanie cytologiczne wymazu pochwowego  faza proestrus
(barwienie Hemacolor)
kojcowych, w których ze względów orga- z wymazów pochwowych. W celu do-
nizacyjnych monitorowanie cyklu rujo- kładnego ustalenia dogodnego terminu
wego wszystkich samic staje się czasem krycia należy przeprowadzić pomiary
kłopotliwe. stężenia progesteronu w krwiobiegu.
W praktyce zatem notowane są niejed- W razie potrzeby należy również po-
nokrotnie przypadki pojawiania się ciąży uczyć właściciela zwierzęcia o charak-
urojonej bez zauważonych przez właści- terze typowych objawów klinicznych
ciela wcześniejszych ewidentnych obja- świadczących o rozpoczęciu się faz pro-
wów cieczki. Występowanie ciąży urojonej estrus i oestrus (obrzęk sromu i wypływ
świadczy jednak jednoznacznie, iż kilka z dróg rodnych).
tygodni wcześniej przebiegały u suki fazy
proestrus i oestrus cyklu jajnikowego. OSA
ABIENIE AKTYWNOÅšCI
Fot. 3. Badanie cytologiczne wymazu pochwowego  faza proestrus/
oestrus (barwienie Shorra)
CZYNNOŚCIOWEJ JAJNIKÓW
Rozpoznawanie cichej rui Choć termin ten jest niezmiernie mało
Opiera siÄ™ na badaniu cytologicznym precyzyjny, to oddaje w miarÄ™ trafnie
wymazów pochwowych. Polecane jest charakter zaburzeń przebiegu cieczki
przeprowadzanie badania jeden raz w ty- występujących u niektórych suk nieza-
godniu w okresie spodziewanej cieczki. leżnie od wieku i pomimo swojej ogól-
Po stwierdzeniu cytologicznych obja- nikowości jest stosowany przez badaczy
wów estrogenizacji (fazy proestrus  fot. 2) i praktyków zajmujących się omawianą
wymazy należy powtarzać w cyklu 2-3- problematyką (6). W aspekcie klinicz-
-dniowym. nym omawiane przypadki sÄ… podobne
Optymalny termin krycia wyznaczany do cichej rui. Jednakże oprócz słabo
jest w oparciu o pomiary stężenia proge- wyrażonych zewnętrznych objawów kli-
Fot. 4. Badanie cytologiczne wymazu pochwowego  faza oestrus
steronu we krwi obwodowej. Skuteczne sÄ… nicznych cieczki u suk diagnozowane
(barwienie Shorra)
zwykle krycia przeprowadzane przy stęże- jest upośledzenie cyklicznych przemian
niu progesteronu we krwi obwodowej wy- w obrębie jajników, w szczególności
noszącym 5-15 ng/ml. Pomiarów stężenia w fazie pęcherzykowej cyklu. W konse-
progesteronu dokonywać należy począw- kwencji stopień estrogenizacji narządu
szy od chwili, gdy badanie cytologiczne płciowego oraz behawior rujowy są nie-
wymazów pochwowych wykaże wysoki dostatecznie wyrażone.
stopień estrogenizacji narządu płciowego Do postępującego osłabienia aktyw-
(fot. 3, 4), tj. gdy odsetek komórek powierz- ności czynnościowej jajników docho-
chownych, skeratynizowanych nabłonka dzi fizjologicznie u suk w starszym
pochwy przekracza 80% (2, 3). wieku, tj. w wieku 7-10 lat. ZdarzajÄ… siÄ™
Pomiary stężenia progesteronu we krwi jednak przypadki, iż dotyczy to młod-
Fot. 5. Osłabienie aktywności czynnościowej jajników  nietypowy
obwodowej pomocne są także w celu usta- szych samic. Wskutek tego po prawidło-
i trudny interpretacyjnie obraz cytologiczny wymazów pochwowych
(barwienie Shorra) lania, czy w ostatnim czasie nie przebiega- wo przebiegajÄ…cych cyklach rujowych
ła u suki niezauważona i efektywnych kryciach suka zaczyna
cieczka. Przez 60-90 dni przejawiać zaburzenia płodności, któ-
po zakończeniu ciecz- rym towarzyszą coraz słabiej wyrażone
ki bowiem stężenie tego objawy cieczki. Wiązane jest to przez
hormonu pozostaje na niektórych autorów z wtórną hipopla-
podwyższonym pozio- zją jajników (4).
mie (>1 ng/ml), (4, 5).
Stężenie takie przema- Rozpoznawanie
wia za lutealnÄ… fazÄ… cy- KluczowÄ… metodÄ… diagnostycznÄ…
klu jajnikowego (rys. 1) w opisywanych przypadkach jest ba-
i świadczy o aktywno- danie cytologiczne wymazów pochwo-
ści czynnościowej cia- wych. Obraz cytologiczny wymazów
łek żółtych, powstałych pochwowych pozyskanych w fazach pro-
po procesie owulacji, do estrus i oestrus jest trudny w interpretacji
którego musiało dojść (fot. 5). Liczba komórek powierzchow-
Rys. 1. Specyfika gatunkowa fazy lutealnej suk nieciężarnych  długość fazy dioestrus wynosi 60-90 dni podczas cieczki. nych nabłonka jest zwykle stosunkowo
38 STYCZEC
-LUTY " 1/2006
WETERYNARIA
GINEKOLOGIA
W PRAKTYCE
mała, komórki posiadają atypowe kształ- zornej cieczki do owulacji jednak nigdy nie u suk młodszych, w wieku 2,5-3 lat.
ty, a tło preparatów jest często nieprzej- nie dochodzi, a krycia są nieskuteczne. Najrozsądniejszą metodą postępowania
rzyste. Ponadto progresywne zmiany Dzieje się tak, ponieważ dojrzewające jest monitorowanie cyklu jajnikowego,
cytologiczne w wymazach pochwowych pęcherzyki jajnikowe, wywołujące ob- rozpoznanie cieczki właściwej i wyzna-
ulegajÄ… w przebiegu cieczki zahamowa- jawy estrogenizacji, ulegajÄ… po pewnym czenie dogodnego terminu krycia. Po-
niu, a indeks eozynofilii lub dojrzewania czasie atrezji (zarastaniu). Atrezja pro- stępowanie w przypadkach pozornej
nie osiąga 80%. wadzi do zaniku objawów estrogeniza- cieczki wymaga jednak rozwagi, a często
cji. Ponieważ nie dochodzi do owulacji, przede wszystkim cierpliwości, zarówno
Leczenie nie formują się również w pełni ciałka lekarza, jak i właściciela zwierzęcia.
W momencie zahamowania zmian ob- żółte (8). Brak fazy lutealnej cyklu pro-
razu cytologicznego podaje siÄ™ jednokrot- wadzi do szybkiego pojawienia siÄ™ na- CYKL NIEOWULACYJNY
nie niską dawkę eCG (5-10 j.m./kg mc.). stępnej fali dojrzewających pęcherzyków Cieczki nieowulacyjne występują
Krycie przeprowadza siÄ™ w oparciu o dal- jajnikowych. Zatem po pewnym czasie, rzadko i dotyczÄ… ok. 1% cykli jajniko-
sze monitorowanie cytologiczne i hormo- zwykle po ok. 2-10 tygodniach, dojrze- wych suk (8). W odróżnieniu od cieczki
nalne cieczki lub  na ślepo , rozpoczynając wają nowe pęcherzyki, co zapoczątkowu- pozornej terminem  cykl nieowulacyj-
1-2 dni po iniekcji eCG (gonadotropina je kolejny raz postępującą estrogenizację ny określa się cykl rujowy z cieczką
z
rebnych klaczy), aż do końca objawów i pojawienie się prawidłowej już cieczki występującą w spodziewanym, typo-
rui, w odstępach 2-3-dniowych. wraz z owulacją. Zdarza się jednak, że wym terminie pomiędzy poprzedza-
Inne opisywane i stosowane w prakty- prawidłowa cieczka (cykl owulacyjny) jącym i następnym cyklem płciowym.
ce metody terapii: poprzedzona jest kilkakrotnymi falami Pomimo prawidłowych objawów ciecz-
1. 50-100 j.m. eCG/zwierzę i.m. co 3-4 dni, dojrzewania pęcherzyków jajnikowych ki i występowania odruchu tolerancji
2. 50-100 j.m. eCG/zwierzę i.m. co 3-4 (cieczki pozorne), ulegających atrezji. w obecności samca krycie samicy jest
dni oraz póz
niej 0,1-0,5 mg oestradio- Należy również mieć na uwadze, nieskuteczne. Związane jest to z brakiem
lum bezoincum, że jeśli podczas pozornej cieczki do- owulacji i zarastaniem pęcherzyków jaj-
3. 50-100 j.m. eCG/zwierzę i.m. co 3-4 dni szło do krycia, pojawiające się kilka nikowych bez wytworzenia prawidło-
oraz podanie 4 dni po ostatniej iniekcji tygodni póz
niej krwawienie związa- wych ciałek żółtych.
100 j.m. Hcg (gonadotropina ludzka)/ ne z prawidłowym cyklem może być Przy podejrzeniu tego rodzaju zabu-
zwierzę (3, 6, 7). mylnie kojarzone przez właściciela rzeń czynnościowych narządu płciowego
z objawami ronienia! konieczne jest seryjne przeprowadza-
POZORNA nie pomiarów stężenia progesteronu
(FAA
SZYWA, PODZIELONA) Rozpoznawanie w krwiobiegu. Zwiększający się poziom
CIECZKA W celu rozpoznania cieczki pozornej progesteronu podczas cieczki i fazy
Przypadki te zdarzają się najczęściej i właściwej niezbędne jest przeprowa- dioestrus świadczy o przebytej owulacji
u suk młodszych w związku z pierwszy- dzenie badań laboratoryjnych, zwłasz- i uformowaniu się ciałek żółtych. Brak
mi cyklami jajnikowymi. Nie jest to jed- cza cytologii pochwy, oraz oznaczenie wyraz
nego, progresywnego wzrostu stÄ™-
nak reguła i podobne sytuacje notowane stężenia hormonu luteinizującego (LH) żenia progesteronu przemawia za bra-
są też czasami u suk starszych. Dotyczą lub progesteronu. kiem owulacji (rys. 2).
zwykle ras predysponowanych do idio- W przypadku braku owulacji nie
patycznego skrócenia okresu między- dochodzi do wzrostu stężenia pro- Leczenie nie jest opracowane. Prze-
rujowego. U suk, u których dochodzi gesteronu (< 1 ng/ml) lub wzrost prowadzono ze zmiennym skutkiem
do omawianej nieprawidłowości, ob- ten jest przejściowy! W tym ostatnim próby zastosowania GnRH lub hCG, np.
serwuje się na pozór typowy dla cieczki przypadku stężenie progesteronu wzra- 1 dzień przed lub 1 dzień po pierwszym
obrzęk sromu i krwawy wypływ z dróg sta bardzo nieznacznie i 1-3 tygodnie kryciu (4, 9, 10).
rodnych, zainteresowanie psów, a cza- po zakończeniu objawów estrogenizacji Nie jest polecana jakakolwiek terapia
sem nawet akceptację płciową samców wraca ono do poziomu podstawowego hormonalna przed ukończeniem przez
zakończoną kopulacją. W trakcie po- (< 1 ng/ml), (8, 9). samicę 3. roku życia.
Natomiast po pro-
cesie owulacji za- IDIOPATYCZNE SKRÓCENIE
chodzÄ…cym podczas OKRESU MI
DZYRUJOWEGO
cieczki właściwej Fizjologicznie inwolucja macicy i re-
stężenie progestero- generacja endometrium na poziomie hi-
nu niezmiennie ro- stologicznym trwa u suk ok. 130-150
śnie w trakcie oestrus dni po zakończeniu rui (10). W związ-
i przez pierwsze 2-3 ku z tym okresy międzyrujowe trwające
tygodnie następującej krócej niż 4 miesiące są często przyczy-
póz
niej fazy dioestrus, ną zaburzeń płodności u suk na skutek
aż do wartości maksy- upośledzenia struktury i funkcji endo-
malnych wahających metrium, co uniemożliwiać może proces
się u różnych samic po- implantacji. Można wyrazić przypusz-
między 15 a 60 ng/ml czenie, że przyczyną nieskutecznych
(rys. 2). kryć u takich suk jest wczesna śmierć
W opisanych przy- zarodkowa. Czas trwania okresów mię-
padkach zwykle nie dzyrujowych jest uwarunkowany raso-
podejmuje się terapii wo, z odziedziczalnością na poziomie
Rys. 2. Zmiany stężenia progesteronu w trakcie faz oestrus i dioestrus prawidłowego cyklu rujowego
i podczas cyklu, w którym nie doszło do owulacji hormonalnej, szczegól- 35% (10).
40 STYCZEC
-LUTY " 1/2006
WETERYNARIA
GINEKOLOGIA
W PRAKTYCE
Rys. 3. Postępowanie w przypadku przedłużających się cieczek Rys. 4. Kryteria diagnostyczne istotne dla rozpoznania cyst pęcherzykowych
Rasy o relatywnie krótkim okresie giej strony przedłużająca się nadmier- Rozpoznawanie przedłużonej
międzyrujowym to m.in.: nie estrogenizacja narządu płciowego fazy oestrus:
 owczarek niemiecki, może zwiększać ryzyko wywiązania się  objawy kliniczne przedłużonej fazy
 rottweiler, endometritis. oestrus: obrzęk sromu (srom  zapad-
 basset, Należy w tym miejscu nadmienić, iż nięty ), wargi sromowe nieco rozchy-
 cocker spaniel, w praktyce czas trwania pierwszej ciecz- lone, wypływ z dróg rodnych krwawy
 labrador retriever (9, 11). ki u suki może się wydatnie przedłużać, lub przejrzysty,
Przebyte choroby macicy mogą rów- co spowodowane może być niepełnym  odruch tolerancji w obecności samców,
nież przyczynić się do skrócenia okresów bądz
niestabilnym funkcjonowaniem osi  wzrost stężenia progesteronu w krwio-
międzyrujowych. Na przykład hiperpla- podwzgórze  przysadka mózgowa  jaj- biegu (> 1 ng/ml),
styczne zmiany w endometrium mogą niki. W efekcie tego stężenie uwalniane-  czasem notowany świąd sromu lub
wiązać się z nadmiernym wydzielaniem go LH może być na tyle niskie, że przez innych okolic ciała, zdarzają się rów-
PGF2ą (prostaglandyna PGF2ą), co powo- długi okres brak jest bodz
ca wyzwalają- nież hormonozależne wyłysienia.
duje przedwczesnÄ… luteolizÄ™ i szybsze po- cego owulacjÄ™.
jawienie się następnej cieczki. Leczenie
Przedłużona faza proestrus Przy przedłużonych fazach proestrus
Leczenie O przedłużonej fazie proestrus mówimy i oestrus można przeprowadzić leczenie
W celu przedłużenia fazy anoestrus w sytuacji, gdy trwa ona powyżej 28 dni. hormonalne. W każdym jednak przy-
w niektórych krajach, m.in. w USA, Klinicznie w takich przypadkach obser- padku należy rozważyć zasadność takiej
stosowany jest miboleron (Cheque wuje się krwawy wypływ z dróg rodnych, terapii. Jeśli przedłużające się objawy
drops) w dawce 0,3 ml (30 µg)/10 kg obrzÄ™k sromu (nie zawsze) i erotyzowa- cieczki nie wynikajÄ… z obecnoÅ›ci cyst
raz dziennie per os, maks. 1,8 ml. Moż- nie samców, jednak bez odruchu tole- lub nowotworzenia w obrębie jajników
na podawać również pochodne testo- rancji w obecności samca. Szyjka macicy (patrz niżej), objawy cieczki w wielu
steronu (np. cypionian testosteronu jest otwarta, co zwiększa ryzyko infekcji przypadkach ustają z czasem samo-
w dawce 0,5 mg/kg mc, co 5 dni), (9). narządu płciowego (4, 6). istnie. Zatem przed przystąpieniem do
U suk hodowlanych nie poleca się sto- terapii hormonalnej należy przepro-
sowania progestagenów w celu wydłu- Rozpoznawanie przedłużonej wadzić dokładne badanie samicy i przy
żenia okresów międzyrujowych, bowiem fazy proestrus braku obecności ewidentnych zmian
jednokrotne ich podanie może oddalić Objawy estrogenizacji: w obrębie jajników rozważyć koniecz-
pojawienie się następnej cieczki o wie-  kliniczne (krwawy wypływ, obrzęk ność podjęcia leczenia farmakologicz-
le miesięcy. Z drugiej strony nie należy sromu), nego (rys. 3). Należy mieć na uwadze,
zapominać, iż podawanie sukom tego  cytologiczne (rosnący odsetek komórek że terapia hormonalna może przyczy-
typu środków hormonalnych zwiększa powierzchownych nabłonka pochwy), nić się do wywiązania się chorób maci-
ryzyko indukcji metropatii.  dyspersja feromonów (erotyzowanie cy. Z drugiej strony niepodjęcie terapii
samców), i utrzymywanie się estrogenizacji trwa-
PRZEDA
UŻONA CIECZKA  brak odruchu tolerancji w obecności jącej miesiącami może doprowadzić
I CYSTY P
CHERZYKOWE samca, również do rozrostu cystowatego endo-
Okres czasu upływający od początku  niski poziom progesteronu (< 1 ng/ml). metrium i w efekcie do ropomacicza.
cieczki do rozpoczęcia owulacji wynosi Leczenie hormonalne:
u suk 5-30 dni. Z zasady jednak sami- Przedłużona ruja  hCG 10-20 j.m./kg mc. i.v., iniekcję
ce, u których okres ten jest dłuższy od (faza oestrus) można powtórzyć po 2-3 dniach, lub
14 dni, wymagajÄ… kontroli klinicznej pra- Jest to stan, gdy suka wykazuje odruch  1000 j.m. hCG na zwierzÄ™.
widłowości przebiegu cieczki i laborato- tolerancji w obecności samca przez okres U suk nie przeznaczonych do rozro-
ryjnego monitorowania cyklu rujowego. dłuższy niż 21-28 dni. Długiej akceptacji du rozważyć można supresję objawów
U samic wykazujących długo trwający samców towarzyszą również objawy kli- cieczki (ryzyko wywiązania się ropo-
okres estrogenizacji często trudno bo- niczne oestrus i wysokie wartości indek- macicza!):
wiem ustalić optymalny termin krycia sów cytologicznych w badaniu wymazów  octan medroksyprogesteronu 25-
bez pomocy lekarza weterynarii. Z dru- pochwowych. -50 mg sc,
42 STYCZEC
-LUTY " 1/2006
WETERYNARIA
GINEKOLOGIA
W PRAKTYCE
 octan megestrolu 10-20 mg dziennie W obrazie USG widoczne sÄ… nieecho-
przez 1-4 dni, póz
niej 5-10 mg do ustą- gennene struktury, zwykle większe niż
pienia objawów, normalne wymiary pęcherzyków, tj. po-
 proligeston 10-33 mg/kg mc. sc. jed- siadające średnicę >6-9 mm.
norazowo, dawkę można powtórzyć Predyspozycje rasowe  występo-
po 2 tygodniach, wanie niezależnie od rasy, ale czę-
 norethisteron 0,2-1 mg/kg dziennie per os ściej u ras dużych.
(1, 4, 6, 9). Cysty pęcherzykowe najczęściej wy-
Najczęstsze przyczyny estrogenizacji stępują u niektórych dużych ras, takich
prowadzącej do objawów podobnych do jak:
cieczki:  alaskan malamut,
 podanie egzogennych estrogenów (oestra-  owczarek niemiecki,
diolum benzoicum) jako środka wczesno-  bouvier des flandres,
poronnego lub zastosowanego przeciw  golden retriever,
nietrzymaniu moczu,  labrador retriever.
 cysty pęcherzykowe, Nie stwierdzono uwarunkowań dzie-
 guzy jajnika (GCT  Granulosa Cell dzicznych występowania tego rodza-
Tumor), ju cyst.
 tzw. zespół  odprysków jajnikowych
(zespół pozostawionej tkanki jajni- Najważniejsze
kowej). kryteria diagnostyczne:
 stałe utrzymywanie się odsetka komó-
CYSTY P
CHERZYKOWE rek skeratynizowanych eozynofilowych
Są to nieechogenne w obrazie USG nabłonka pochwy w badaniu cytologicz-
twory o średnicy >6-8 mm (rys. 4), nym na poziomie >80%,
w obrębie których dochodzi do syntezy  stale utrzymujące się wysokie stężenia
estrogenów, obecne w obrębie tkanki jaj- estrogenów w krwioobiegu (>20 pg/ml),
nikowej przez okres dłuższy niż fizjolo-  USG jajników (cysty o mniejszych roz-
giczny czas trwania fazy proestrus (9). miarach sÄ… trudno dostrzegalne!).
U suk aktywne hormonalnie cysty jaj-
nikowe sÄ… stwierdzane jednak stosunko- Leczenie
wo rzadko. Obserwowane z kolei dość Leczenie u suk nie przeznaczonych
często w trakcie przeprowadzanych za- do rozrodu:
biegów owariohisterektomii podtorebko-  octan megestrolu 2 mg/kg mc. per os
we cysty leżące w okolicy jajnika i rogów przez 8 dni,
macicy pod błoną surowiczą nie wywołu-  inne progestageny  wg dawek poda-
ją zwykle objawów klinicznych. nych w części dotyczącej przedłużającej
Typowe cysty pęcherzykowe mogą się cieczki.
być pojedyncze lub mnogie. U 57% suk Uwaga! Podawanie progestage-
z cystowatością jajników notuje się rów- nów w takich przypadkach wydatnie
nolegle stany zapalne macicy. Cysty to- zwiększa ryzyko wystąpienia metro-
warzyszą również czasem nowotworom patii. W tym aspekcie są one czasem
jajnika (zwłaszcza GCT  Granulosa stosowane jedynie jako swoista forma
Cell Tumor), macicy i gruczołu sutko-  przygotowania samicy do zabiegu usu-
wego (9, 12, 13). nięcia macicy i jajników (zniwelowanie
Następstwem występowania cyst pę- utrudniających przeprowadzenie zabie-
cherzykowych może być wystąpienie gu objawów estrogenizacji).
zespołu endometritis-pyometra oraz su- Często leczeniem z wyboru jest zabieg
presja szpiku kostnego z następową owariohisterektomii. Ze względu na ry-
niedokrwistością i zaburzeniami krze- zyko występowania zespołu endometritis-
pliwości krwi. -pyometra u suk nie przeznaczonych do
rozrodu wydaje się on być najbardziej
Objawy kliniczne wskazanÄ… metodÄ… terapii.
Cysty pęcherzykowe mogą wywoływać
długo trwające objawy cieczkowe, wy- Leczenie suk hodowlanych
pływ z dróg rodnych (krwawy bądz
su- Jeśli nie doszło do metropatii, badanie
rowiczy), estrogenozależne wyłysienia po krwi nie wykazuje odchyleń od normy,
bokach ciała i hiperkeratozę naskórka. a stan suki jest dobry, możliwe jest prze-
Badanie endokrynologiczne potwier- prowadzenie próby leczenia zachowaw-
dza wysoki poziom estrogenów (>20 pg/ czego cyst pęcherzykowych. Leczenie
ml), często również podwyższony poziom powinno mieć na celu wywołanie owula-
progesteronu (>1-2 ng/ml). cji. Stosowane sÄ… w tym zakresie analogi
Cytologia pochwy wykazuje odsetek ko- gonadorliberyny (GnRH) lub chorio-
mórek powierzchownych, eozynofilnych gonadotropina (hCG). Wykonywane są
nabłonka pochwy przekraczający 80%. 2-3-krotne iniekcje GnRH w odstępie
STYCZEC
-LUTY " 1/2006 43
WETERYNARIA
GINEKOLOGIA
W PRAKTYCE
24-48 godzin lub hCG (22 j.m./kg mc.) ki (17, 18). Występują zatem: obrzęk 5. Niżański W., Klimowicz M., Dejneka
1-3 razy co 24-48 godzin i.m. (12, 14, 15). sromu, krwawy wypływ pochodzący G.J.: Brak rui u suk. Cz. I: Uwagi na te-
Jeśli w następstwie takiej terapii docho- z endometrium przynależnego do pozo- mat rozpoznawania i leczenia.  Maga-
dzi do spadku poziomu estrogenów, stawionego kikuta macicy, wydzielanie zyn Wet. , 2003, 12, 12-15.
a stężenie progesteronu utrzymuje się feromonów (erotyzacja samców) oraz 6. Christiansen I.J.: Reproduction in the
<2 ng/ml, rokuje to pomyślnie w od- podwyższone indeksy cytologiczne wy- Dog & Cat. Bailliere Tindall, Lon-
niesieniu do wyników leczenia i wska- mazów pochwowych (indeks eozynofi- don 1984.
zuje za rozpoczęciem fazy anoestrus. lii i dojrzewania >70%). 7. Niżański W., Dejneka G.J.: Leczenie
Jeśli obok niskiego stężenia estrogenów zaburzeń przebiegu cieczki u suk za po-
wzrastać zaczyna wydatnie stężenie pro- Rozpoznawanie mocą niskich dawek gonadotropiny ko-
gesteronu, oznacza to, iż rozpoczyna się Badanie cytologiczne wymazów po- smówkowej klaczy (eCG).  Medycyna
faza dioestrus i istnieje ryzyko wywiÄ…za- chwowych wskazuje na okresowÄ… es- Wet. , 2003, 59, 596-602.
nia ropomacicza. trogenizację narządu płciowego. W tym 8. Arbeiter K.: Anovulatory ovarian cycles
Ciekawą i bezpieczną alternatywą jest czasie stężenie estradiolu w krwiobiegu in dogs.  J. Reprod. Fert. Suppl. , 47,
podawanie bromokryptyny w dawce przekracza 15 pg/ml. Po zakończeniu ob- 1993, 453-456.
3-krotnie większej od stosowanej w lecze- jawów podobnych do cieczki dochodzi 9. Johnston S.D., Root Kustritz M.V.,
niu ciąży urojonej (60 µg/kg mc. per os). do postÄ™pujÄ…cego wzrostu stężenia pro- Olson P.N.S.: Canine and feline the-
Podawanie należy kontynuować do atrezji gesteronu w krwiobiegu (aktywna tkan- riogenology. W.B. Saunders Comp.,
cyst (kontrola USG) i ustąpienia objawów ka luteinowa). Philadelphia 2001.
estrogenizacji. 10. Freshman J.L: Clinical approach to in-
Opisywane są również chirurgiczne me- Diagnoza różnicowa fertility in the cycling bitch.  Vet. Clin.
tody usunięcia cyst po dokonaniu laparo- W diagnozie różnicowej brane są pod North. Am. , 1991, 21, 427-435.
tomii i nacięciu torebki jajnikowej (9). uwagę: nowotwory pochwy, urazy po- 11. Sokolowski J.H., Stover D.G., Van Ra-
chwy, vaginitis, pyometra  kikutowa venswaay F.: Seasonal incidence of es-
CYSTY CIAA
EK ŻÓA
TYCH (ang. stump pyometra), terapia estroge- trous and interestrous interval for bitches
Cysty ciałek żółtych są tworami, w ob- nowa (np. nietrzymanie moczu), upo- of seven breeds.  J. Am. Vet. Med. As-
rębie których dochodzi do syntezy i uwal- śledzona krzepliwość krwi, choroby soc. , 1977, 171, 271-273.
niania progesteronu przez okres dłuższy nadnerczy. 12. Fayrer-Hosken R.A., Durham D.H.,
niż fizjologiczny czas trwania fazy dioestrus. Allen S. i wsp.: Follicular cystic ova-
W badaniach sekcyjnych potwierdzono ich Postępowanie ries and cystic endometrial hyperplasia
występowanie u ok. 9% suk, częściej u star- Chirurgiczne usunięcie tkanki jaj- in a bitch.  J. Am. Vet. Med. Assoc. ,
szych osobników (16). Wywołując przedłu- nikowej nierzadko okazuje się trudne. 1992, 201, 107-108.
żoną fazę dioestrus, mogą przyczynić się do W tym specyficznym przypadku prak- 13. Fiorito D.A.: Hyperestrogenism in bit-
wywiązania zespołu endometritis-pyometra. tyczniej jest wykonywać zabieg pod- ches.  Comp. Cont. Educ. Pract. Vet. ,
Przedłużona faza lutealna cyklu prowadzi czas fazy oestrus lub dioestrus. W tym 1992, 14, 727-729.
ponadto do wydłużenia okresu między- czasie widoczne są na jajnikach pęche- 14. Shille V.M., Calderwood-Mays M.B.,
rujowego (3, 4, 9). Diagnozę potwierdza rzyki lub ciałka żółte, co ułatwia iden- Thatcher M.-J.: Infertility in a bitch
utrzymujący się >10 tygodni wysoki po- tyfikację tkanki gonad. Możliwa jest też associated with short interestrous inte-
ziom progesteronu (>2-5 ng/ml). terapia progestagenami lub podawanie rvals and cystic follicles. A case report.
hCG 20 jm./kg mc. albo GnRH, w ce-  J. Am. Anim. Hosp. Assoc. , 1984,
Leczenie lu wywołania luteinizacji pęcherzyków 20, 171-176.
Stosowana jest naturalna prostaglan- jajnikowych i ustąpienia kłopotliwych 15. Olson P.N., Wrigley R.H., Husted
dyna F2 alfa. Leczenie chirurgiczne polega objawów estrogenizacji. P.W. i wsp.: Persisted estrous in the bitch.
na przeprowadzeniu zabiegu owariohi- [W:] Textbook of veterinary internal
sterektomii. AlternatywÄ… jest operacyjne W opracowaniu wykorzystano dane medicine. Red. Ettinger S.J., Feldman
usunięcie cyst. uzyskane w ramach realizacji grantu E.C., W.B. Saunders Comp., Phila-
KBN 3 PO6K 004 23 delphia 1989.
TZW. ZESPÓA
16. Dow C.: Ovarian abnormalities in the bitch.
ODPRYSKÓW JAJNIKOWYCH Piśmiennictwo  J. Comp. Pathol. , 1960, 70, 59-69.
(ZESPÓA
POZOSTAWIONEJ 1. Dubiel A., Niżański W., Wasecki A.: 17. Pearson H.: The complications of ovario-
TKANKI JAJNIKOWEJ) Niepłodność suk. [W:] Rozród psów. hysterectomy in the bitch.  J. Small Anim.
Jest to stan ciągłej lub okresowej es- Red. A. Dubiel, Wydawnictwo Aka- Pract. , 1973, 14, 257-266.
trogenizacji spowodowanej niewłaściwie demii Rolniczej we Wrocławiu, Wro- 18. Wallace M.S.: The ovarian remnant
przeprowadzonym zabiegiem owario- cław 2000, 181-207. syndrome in the bitch and queen.  Vet.
histerektomii, tzn. po usunięciu jedynie 2. Goodman M.F.: Canine ovulation Clin. North Am. Small Anim. Pract. ,
części jajnika, oderwaniu i pozostawieniu timing.  Prob. in Vet. Med. , 1992, 4, 1991, 21, 501-507.
w jamie otrzewnowej fragmentu odciętego 433-444.
jajnika lub przy obecności niezauważonej 3. Niżański W., Dzimira S., Twardoń J.: dr n. wet. Wojciech Niżański
tkanki jajnikowej w nietypowym lub nie- Cytodiagnostyka w rozrodzie suk. Wy- Katedra i Klinika Rozrodu,
osiągalnym dla operatora miejscu. dawnictwo Akademii Rolniczej, Wro- Chorób Przeżuwaczy
cław 2003. i Ochrony Zdrowia Zwierząt
Objawy 4. Feldman E.C., Nelson R.W.: Canine Wydziału Medycyny Weterynaryjnej
Po zabiegu owariohisterektomii poja- and Feline Endocrinology and Repro- Akademii Rolniczej we Wrocławiu
wiajÄ… siÄ™ regularnie bÄ…dz
nieregularnie duction. W.B. Saunders Comp., Phi- pl. Grunwaldzki 49, 50-366 Wrocław
nawracajÄ…ce objawy podobne do ciecz- ladephia 1996. e-mail: [e-mail]
44 STYCZEC
-LUTY " 1/2006