TEORIA WI
ZI (John Bowlby)
Ontogeneza więzi i wzorce więzi
Diana Senator
Uniwersytet Warszawski
Instytut Psychiatrii i Neurologii
Więz
emocjonalna
 To, co dla wygody nazywam teorią
przywiązania (attachment theory), to
sposób ujęcia w koncepcję, ludzkiej
skłonności do tworzenia silnych
afektywnych więzi z wa\
nymi, bliskimi
osobami (important others) oraz sposób
wyjaśniania ró\
nych form dystresu
emocjonalnego i zaburzeń osobowości,
włączając tu lęk, złość, depresję,
emocjonalne odizolowanie, których
przyczyna jest niechciana separacja bądz

utrata . (Bowlby, 1969)
Więz
emocjonalna
Specyficzność
Czas trwania
Zaanga\
owanie emocji
Ontogeneza
Uczenie się
Organizacja
Funkcja biologiczna
Specyfika więzi
Zachowanie przywiązaniowe jest
skierowane do jednej lub więcej
bliskich osób.
Tymi osobami są pierwotni
opiekunowie (primary caregivers),
czyli osoby pełniące funkcje rodziców.
(Zazwyczaj są to biologiczni rodzice,
ale nie zawsze).
Więz
na całe \
ycie
Więz
trwa przez większość cyklu
\
ycia. Chocia\
w okresie wczesnej
dorosłości mogą pojawiać się nowe
więzi  w relacji miłosnej (romantic
relationship)  to jednak wczesne
więzi nie dają się łatwo porzucić i
zazwyczaj utrzymują się.
Zaanga\
owanie emocji
Wiele z najbardziej intensywnych emocji jest
wzbudzanych podczas tworzenia się, utrzymywania,
zrywania i odnawiania relacji przywiązaniowych.
Tworzenie się więzi mo\
na opisać jako zakochiwanie
się, utrzymywanie więzi jako kochanie kogoś, a utratę
partnera jako opłakiwanie. Podobnie, groz
ba utraty
wzbudza lęk, a faktyczna strata smutek. Obie te
sytuacje z wielkim prawdopodobieństwem budzą
gniew. Niezakłócone utrzymywanie więzi jest
doświadczane jako z
ródło poczucia bezpieczeństwa, a
odnowienie więzi jako z
ródło radości. Poniewa\
takie
emocje są zazwyczaj odbiciem stanu więzi
afektywnych osoby, to psychologia i psychopatologia
emocji w du\
ej mierze jest psychologią i
psychopatologią więzi afektywnych.
Ontogeneza więzi
Znakomita większość niemowląt rozwija
zachowania przywiązaniowe wobec
wybranej osoby podczas pierwszych 9
miesięcy \
ycia. Im więcej doświadczeń
społecznych interakcji ma dziecko z daną
osobą, tym bardziej prawdopodobne
będzie, \
e stworzy więz
do tej osoby. Z
tego powodu ktokolwiek matkuje dziecku
stanie się pierwotnym opiekunem.
Zachowania przywiązaniowe łatwo są
aktywowane do końca 3 roku \
ycia.
Uczenie się
Podczas, gdy uczenie się
ró\
nicowania znanego od obcego jest
kluczowym procesem w rozwoju
przywiązania, konwencjonalne
nagrody i kary, jakimi posługują się
psychologowie eksperymentalni,
odgrywają jedynie niewielką rolę.
Więz
mo\
e się rozwinąć pomimo
powtarzających się kar ze strony
pierwotnego opiekuna.
Organizacja
Początkowo zachowania przywiązaniowe składają się z
reakcji zorganizowanych w stosunkowo proste sekwencje.
Od końca pierwszego roku \
ycia staja się coraz bardziej
zło\
onymi systemami behawioralnymi, zorganizowanymi
hierarchicznie i zawierającymi wewnętrzne robocze modele
siebie i opiekuna. Systemy te są aktywowane przez
określone warunki, a zakańczane przez inne.
Do warunków aktywujących zaliczają się: obcość, głód,
zmęczenie i wszystko, co wywołuje strach.
Do warunków kończących zalicza się widok lub głos matki
(opiekuna), a w szczególności interakcja z nią.
Gdy matka jest obecna lub znane jest miejsce jej
przebywania, dziecko przestaje intensywnie okazywać
zachowania przywiązaniowe, a w zamian eksploruje
otoczenie.
Funkcja biologiczna
Zachowanie przywiązaniowe występuje u
młodych prawie wszystkich gatunków
ssaków, a u wielu gatunków utrzymuje się
całe \
ycie. Chocia\
istnieje wiele ró\
nic
międzygatunkowych, to utrzymywanie
bliskości z wybranym osobnikiem, prawie
zawsze matką, jest reguła, która sugeruje,
\
e takie zachowanie ma wartość dla
przetrwania (głównie ochrona przed
drapie\
nikami).
Teoria więzi  nurt interakcyjny i
interpersonalny
Teoria więzi dała początek całemu
nowemu sposobowi myślenia o
dzieciach, relacjach, psychopatologii.
Zapoczątkowała nurt interakcyjny.
Stanowi tak\
e podstawę podejścia
interpersonalnego.
Czynniki aktywujące zachowanie
Konfiguracja następujących
czynników:
Obecność określonych obiektów w
środowisku
Brak określonych obiektów w środowisku
Hormony
Poziom aktywacji CUN w danym
momencie
Odbierana stymulacja w danym
momencie
Zachowania sygnałowe
Zachowania przywiązaniowe słu\
ą
utrzymywaniu bliskości z opiekunem
Zachowania sygnałowe, to zachowania
przywiązaniowe obecne od urodzenia lub
pojawiające się bardzo wcześnie w rozwoju
dziecka (do 3 miesiąca)
Ssanie słu\
ące uspokajaniu
Płacz
Uśmiech
Przywieranie, podą\
anie wzrokiem
Chwytanie
Gaworzenie (potem)
Wewnętrzne robocze modele (WRM)
Wraz z budowaniem relacji przywiązaniowej dziecko tworzy
wewnętrzne robocze modele (internal working models):
Siebie
Opiekuna
Znaczenia ich relacji
WRM to dynamiczne reprezentacje, w których są przechowywane i
przetwarzane informacje (o sobie, opiekunach, relacji), tak, aby
umo\
liwiały predykcję i  skuteczne działanie.
WRM są zbudowane zgodnie z dostępnymi dziecku danymi (z
własnych doświadczeń).
WRM są rozciągnięte na to, co jest potencjalne (aby skutecznie
działać w nowych sytuacjach).
WRM powinny być spójne wewnętrznie, aby pełnić swoją funkcję.
Mogą być  uaktualniane , ale zmiany w nich dokonują się pomału.
WRMy tworzą wewnętrzny świat dziecka.
WRMy są obsadzone emocjami.
Podstawową emocją modelu znaczenia relacji jest radość.
ONTOGENEZA
Faza 1: Orientacja i sygnały bez ró\
nicowania
wybranej osoby
Od urodzenia do 8-12 tygodnia
Obecne są pewne specyficzne zachowania wobec
ludzi, ale ró\
nicowanie między osobami jest
ograniczone
Preferencja bodz
ców społecznych
Zachowania sygnałowe
Dziecko przestaje płakać na głos lub widok twarzy
ludzkiej
Zachowania dziecka i zachowania opiekuna wzajemnie
na siebie oddziałują
Od około 12 tygodnia \
ycia wzrasta intensywność
przyjaznego reagowania
ONTOGENEZA
Faza 2: Orientacja i sygnały skierowane do jednej
(lub więcej) wybranej osoby
Faza ta trwa do około 6  8 miesiąca.
Przyjazne reagowanie na osoby, a
najbardziej na opiekuna
Coraz bardziej zró\
nicowane reakcje w
zale\
ności od osoby. Od 12 tygodnia staje
się to widoczne.
Jednym z najbardziej widocznych
przejawów ukształtowania się więzi jest lęk
przed osobami obcymi, który pojawia się
około 8 miesiąca (tzw. Lęk 8-miesiąca)
ONTOGENEZA
Faza 3: Utrzymywanie bliskości z wybrana osobą
dzięki przemieszczaniu się i sygnałom
Faza ta trwa do końca drugiego roku \
ycia
Coraz bardziej zró\
nicowane reakcje na ró\
ne osoby
Wyraz
ne są takie zachowania jak:
Podą\
anie za odchodzącą mamą
Witanie mamy po powrocie
Mama jako  bezpieczna baza (secure base)
Inne bliskie osoby poza pierwotnymi opiekunami
nabierają znaczenia jako  wspierający opiekunowie
Osoby obce są traktowane ostro\
nie, wzbudzają
czujność
Zmienia się repertuar zachowań wchodzących w skład
systemu behawioralnego przywiązania, co jest
związane z rozwoje dziecka, szczególnie rozwojem
ruchowym i rozwojem mowy.
ONTOGENEZA
Faza 4: Tworzenie partnerstwa
Od początku 3 roku \
ycia
Dziecko zaczyna dostrzegać  cele zachowania matki i
jej plany osiągania ich
Nabywa wgląd w uczucia i motywy działania opiekuna
Jest w związku z tym w stanie  negocjować własne
plany z uwzględnieniem planów, intencji i uczuć
opiekuna
Zachowanie dziecka jest bardziej elastyczne
Obraz świata, jaki nabywa dziecko staje się du\
o
bardziej zło\
ony
Coraz bardziej zło\
one są tak\
e wewnętrzne robocze
modele siebie, opiekuna i znaczenia ich relacji.
Procedura Obcej Sytuacji (POS)
Wystandaryzowana procedura obserwacyjna słu\
ąca
do badania wzorców więzi u dzieci około 1 roku \
ycia.
POS stworzona została przez uczennicę Johna
Bowlby ego  Mary Ainsworth oraz jej
współpracowników (1978).
Bazuje ona na obserwacji zachowania dziecka w
sytuacji krótkiej separacji od opiekuna, powrotu
opiekuna oraz pojawienia się osoby obcej.
W zmodyfikowanej formie jest najczęściej
stosowanym narzędziem badawczym do badania więzi
u małych dzieci. Jest tak\
e schematem
wykorzystywanym w obserwacji klinicznej.
Procedura Obcej Sytuacji (POS)
Numer Czas
Obecne osoby Krótki opis
epizodu trwania
Matka, dziecko,
1. 30 sek. Badacz wprowadza matkę i dziecko do pokoju.
badacz
2. Matka, dziecko 3 min. Dziecko eksploruje otoczenie, mama nieaktywna.
Osoba obca, Wchodzi osoba obca. Najpierw milczy, potem
3. 3 min.
matka, dziecko rozmawia z mamą, potem podchodzi do dziecka.
Osoba obca, 3min. lub
4. Epizod I separacji. Mama wychodzi.
dziecko mniej
3min. lub Pierwszy epizod powrotu matki. Mama wraca,
5. Matka, dziecko
więcej osoba obca wychodzi. Mama uspokaja dziecko.
3min. lub
6. Dziecko Epizod II separacji.
mniej
Osoba obca, 3min. lub
7. Osoba obca wchodzi i próbuje pocieszyć dziecko.
dziecko mniej
Drugi epizod powrotu mamy. Osoba obca
8. Matka, dziecko 3 min.
wychodzi.
Więz
ufna - B
Zachowania w POS:
Opiekun jako bezpieczna baza
Separacja: Podą\
a za mamą lub przywołuje. Dystres
widoczny.
Powrót: Aktywnie wita np. uśmiechem, wokalizacją,
gestem. Szuka bliskości z rodzicem. Jeśli płacze, to
uspokaja się pocieszane przez rodzica.
WRM: Opiekun jako osoba dostępna i
reagująca, wra\
liwa i kochająca, osoba, która
jest  z dzieckiem. Obraz siebie jako osoby
zasługującej na miłość i na spełnienie swoich
potrzeb emocjonalnych, osoby mogącej
podzielać swoje prze\
ycia z innymi osobami.
Więz
ufna - B
W dalszym rozwoju, osoba:
Ma pozytywną samoocenę
Ma poczucie sprawczości
Jest empatyczna
Ma lepsze zdolności społeczne
Lepiej radzi sobie z trudnymi sytuacjami
(frustracją, zmianą otoczenia, odroczeniem
gratyfikacji, itp)
Ma większą odporność psychiczną (resilience),
w znaczeniu zdolności do psychicznego
radzenia sobie z trudnymi doświadczeniami.
Jest bardziej autonomiczna i niezale\
na
Więz
lękowa  unikająca - A
Zachowania w POS:
Du\
o eksploruje, mało wraca do opiekuna (jako bezpiecznej
bazy)
Separacja: Minimalna reakcja. Jakby nie zauwa\
yło wyjścia
opiekuna. Na zewnątrz niewidoczny dystres, ale prze\
ywany
wewnątrz bardzo silny (wysoki poziom kortyzolu).
Powrót opiekuna: Jakby nie zauwa\
yło. Gdy rodzic podchodzi,
unikanie, utrzymywanie dystansu, odchylanie się, gdy na
rękach, koncentracja na otoczeniu (zabawkach).
WRM: Przekaz od opiekuna  musisz czasem radzić sobie
sam . Model opiekuna, jako osoby nie zawsze reagującej na
sygnały dziecka. Strategia  poradzenia sobie, bez
aktywnego anga\
owania opiekuna. Obraz siebie jako osoby
nie zawsze zdolnej do skutecznego działania (w relacji z
opiekunem, w otoczeniu), nara\
onej na  pora\
kę ,
frustrację.
Więz
lękowa  unikająca - A
W dalszym rozwoju, osoba:
Bardziej zale\
na od innych
Bardziej lękowa
Nadmiernie czujna / ostro\
na
Mało  odporna na frustrację
Nie doceniająca swoich mo\
liwości
Mało pewna siebie
Z poczuciem małej sprawczości
Z niska samooceną
Więz
lękowa  ambiwalentna - C
W POS:
Ograniczona eksploracja. Widoczne rozdra\
nienie lub
bierność.
Separacja: Oznaki silnego dystresu
Powrót opiekuna: Zmienne dą\
enie do kontaktu z oznakami
gniewu, odrzucenia i napadami złości  LUB - Bierne i
zasmucone. Nie daje się łatwo uspokoić.
WRM: Model opiekuna jako mało przewidywalnego,
reagującego jeśli sygnały od dziecka są bardzo
nasilone, czasem niedostępnego emocjonalnie. Obraz
siebie jako osoby mało skutecznej, z niewielką
mo\
liwością wpływania na innych, której potrzeby
emocjonalne nie zawsze mogą być zaspokojone (co
łączy się ze złością i próbami surowego kontrolowania
otoczenia).
Więz
lękowa  ambiwalentna - C
W dalszym rozwoju, osoba:
Z niską samooceną
Mało autonomiczna
Często kontrolująca
Przejawiająca złość w sytuacjach
frustracji, rozczarowania, zranienia, lęku
Bardziej lękowa i czujna
Z małą  odpornością psychiczną
(resilience)
Więz
zdezorganizowana - D
W POS:
Brak widocznego celu czy intencji w zachowaniu
Mała spójność zachowania w całej procedurze.
Zachowania niekompletne, przerywane ruchy,
zastyganie, bezpośredni wyraz leku / obawy przed
rodzicem, dezorientacja, zmieszanie, ruchy
stereotypowe.
WRM: Trudność w zbudowaniu spójnych
wewnętrznych roboczych modeli. Dzieci o tym wzorcu
więzi to często dzieci z
le traktowane przez rodziców.
Widoczne jest u nich wycofanie ze świata
wewnętrznego (refleksyjnego funkcjonowania) oraz
ograniczenie afektu. Więz
ta jest patologiczna bądz

jest silnym czynnikiem ryzyka dalszej patologii
rozwoju.
Więz
zdezorganizowana - D
W dalszym rozwoju, osoba:
W sytuacjach frustracji odczuwa gniew, mo\
e
reagować agresją.
Często przejawia zachowania agresywne w stosunku
do rówieśników i dorosłych.
Mo\
e być w wieku przedszkolnym niezwykle
kontrolująca (tyranizująca).
Ma trudności z odraczaniem gratyfikacji.
Mo\
e rozwinąć zaburzenia osobowości, szczególnie
typu borderline.
Ze względu na niewielką  odporność psychiczna
(resilience) istnieje wysokie ryzyko rozwinięcia PTSD
w sytuacji nasilonego stresu.