7. Badanie przesiewowe - założenia, cel, wiarygodność testu przesiewowego, konsekwencje wyników fałszywie ujemnych i fałszywie dodatnich

Badania przesiewowe (skryning) /profilaktyka II stopnia

• działanie interwencyjne o charakterze profilaktyki wtórnej, mające na celu zwalczanie ważnych chorób z punktu widzenia medycznego i społecznego poprzez wykrycie choroby w jej najwcześniejszym czyli wyleczalnym okresie - w populacji bezobjawowej.

• test skryningowy ma za zadanie „przesiać” całą badaną populację (pozornie zdrową) na dwie grupy:

• osoby z testem ujemnym (prawidłowym)

• osoby z testem dodatnim (nieprawidłowym)

Cele skrinigu:

• Przesianie populacji bezobjawowej, z dokonaniem podziału na dwie grupy, z testem:

• prawidłowym (ujemnym)

• nieprawidłowym (dodatnim)

• wykrycie choroby we wczesnej jej fazie

• poprawa wyleczalności

• zmniejszenie ryzyka zgonu, a tym samym obniżenie umieralności z powodu choroby będącej przedmiotem skriningu

• zmniejszenie skutków zdrowotnych, społecznych i finansowych choroby

• oszczędność pieniędzy (mniejsze koszty leczenia mniej zaawansowanej choroby)

Typy skriningów

• masowy

• dotyczy całej populacji, np. badania przesiewowe noworodków

• wielofazowy (wieloczynnikowy)

• użycie różnych metod badania przy okazji jednego badania, np. wykonanie spirometrii + test wysiłkowy

• celowany

• obejmuje grupę osób narażonych na szkodliwości zdrowotne określone wcześniej, np. medycyna prac- przesiewy pracowników

• „przy okazji”

• wykrywanie przypadków choroby u pacjentów zgłaszających się do lekarza z innej przyczyny.

PODSTAWY BADAŃ PRZESIEWOWYCH

• BIOLOGICZNE

• wcześniejsze wykrycie choroby daje większe szanse wyleczenia i opóźnia datę zgonu

• MEDYCZNE: trzy fazy choroby

• przedkliniczna niewykrywalna

• przedkliniczna wykrywalna

• Kliniczna

• EPIDEMIOLOGICZNE, działania skriningowe:

• Powodują wykrywanie choroby we wszystkich stadiach zaawansowania

• Zwiększają szansę wyleczenia

• Zmniejszają umieralność

KRYTERIA DO WDROŻENIA PROGRAMU SKRININGOWEGO

1.choroba

• często występuje

• dobrze poznana historia naturalna choroby

• poważny problem społeczny i zdrowotny

• częste występowanie przypadków bezobjawowych

• długi czas między fazą utajoną a pełnym obrazem klinicznym choroby

2.diagnostyka

• łatwa

• dokładna

• dostępny jest skuteczny, akceptowany i bezpieczny sposób leczenialeczenie

3.test diagnostyczny

• czuły

• swoisty

• tani

• bezpieczny

• akceptowany

• wiarygodny

WARTOŚĆ TESTU SKRININGOWEGO

O wartości testu skriningowego decyduje jego wiarygodność (trafność i powtarzalność).

Trafność testu - zdolność do poprawnego podziału badanych na grupę osób z chorobą i bez choroby.

Miarą trafności testu są:

• Czułość testu (sensitivity)

• proporcja (odsetek) osób z dodatnim wynikiem testu wśród wszystkich chorych na daną chorobę;

• prawdopodobieństwo dodatniego wyniku testu u osób naprawdę chorych

• zdolność do rozpoznania choroby (posiadania cechy)

• Swoistość testu (specyficity)

• proporcja (odsetek) osób z negatywnym wynikiem testu wśród wszystkich osób zdrowych (bez obecności choroby)

• prawdopodobieństwo ujemnego wyniku testu u osób naprawdę zdrowych

• Zdolność do wykluczenia choroby

• Wartość predyktywna dodatnia (+) prawdopodobieństwo, że choroba naprawdę występuje u osób z dodatnim wynikiem testu

• Wartość predyktywna ujemna(-) prawdopodobieństwo, że choroba naprawdę nie występuje u osób z ujemnym wynikiem testu

Z punktu widzenia klinicznego ważniejszą sprawą niż określenie czułości i specyficzności testu, może być określenie wartości przepowiadającej wynik testu dodatniego

Wartość predyktywna dodatnia zależy od częstości choroby (chorobowości) w danej populacji. Im ona jest wyższa, tym lepsza wartość przepowiadająca.

Konsekwencje wyników fałszywie dodatnich :

Konsekwencją wyniku fałszywie dodatniego jest np. to, że osoba u której poprzez wynik wykryto daną chorobę( choć tak naprawdę jej nie ma)jest poddawana niepotrzebnemu leczeniu, narażona jest na stres, depresję, załamanie nerwowe.

Przykład: U mężczyzny który poddał się badaniu na obecność wirusa HIV, wynik wyszedł dodatni, co spowodowało że mężczyzna został poddany leczeniu, farmakoterapii. Dodatkowo towarzyszył mu nie potrzebny stres a także depresja.

Konsekwencją wyniku fałszywie ujemnego:

Konsekwencją wyniku fałszywie ujemnego może być nawet śmierć, np. u kobiety rozwija się nowotwór płuc a podjęte badanie stwierdza że nie ma tego nowotworu(wada kliszy, radiologa). Z czasem nowotwór osiąga stadium ostateczne(nie ma już szansy na operację). W nie wielkim odstępie czasu kobieta umiera gdyż doszło do przerzutów do mózgu i kręgosłupa

---