16. Ortografia staropolska - dzieło Parkoszowica

Jakub Parkoszowic z Żurawicy - należał do przedstawicieli życia umysłowego XV w., był profesorem, rektorem Akademii Krakowskiej, doktorem dekretów i kanonikiem krakowskim.

Autor pierwszego polskiego traktatu ortograficznego z ok. 1440 roku. Dbałość o sławną mowę ojczystą, o jej użyteczność i ambicje patriotyczne skłoniły go do napisania traktatu. Parkoszowic pozostawał najprawdopodobniej pod wpływem Jana Hausa - wielkiego reformatora czeskiej ortografii, ale starał się tę zależność ukryć.

Przykłady (jest tego milion, ale i tak nikt nie zapamięta…):

• Głoska i zapisywana była przez litery i y

• Głoska y zapisywana była przez litery i y

• Wszędzie występowało o orogate ø zamiast ę ą

• Raz pisze s jedną litera raz dwoma ss

• Głoskę g pisze literą g lub q

• G ma wartość j które oznaczane jest także przez y ÿ

• Krótkie a i długie aa (sowite)

• b miękkie i Ь

• Ç jako ć (z francuskiego)

Dużo sprzeczności i niezgodności w stosowaniu zasad występuje w traktacie (być może część z nich pochodzi od przepisywacza). Przykłady niezgodności:

• pissmem obok pysmem

• Çi obok czy

• Meego obok napissanego

• tobe obok thobe

• sszødze obok sszøndze

Czasami pomysły Parkoszowica były bardzo niepraktyczne:

• Wprowadzenie nowych znaków dla niektórych spółgłosek twardych np. Ƃ (kwadratowe b) i zwykłe b

Zachowanie takich odróżnień w zwykłym piśmie było niemożliwe.

Parkoszowic wprowadził:

• Nowe litery i nowe dwu- i wieloznaki

• Zauważył, że samogłoski różniły się iloczasem

• Próbował odróżniać miękkość ć - Ç

Nie zawsze mu się to udawało np. dź dż zapisywal zawsze dwuznakiem dz

Inne traktaty ortograficzne z tego okresu:

Stanisław Zaborowski - pierwszy polski drukowany po łacinie traktat o ortografii polskiej (1513)

Stanisław Murzynowski - traktat Ortografija polska (ok. 1552-53)

---