Zofia Nakowska- ur. w 1884r. (zm. w 1954). Tworzya na przestrzeni trzech epok literackich : Modej Polski, dwudziestolecia midzywojennego i tzw. literatury wspczesnej. Debiutowaa w 1906r., kiedy to ukazaa si jej powie "Kobiety". Najwaniejsze powieci Z. Nakowskiej powstaj w dwudziestoleciu midzywojennym, kiedy to wydana zostaje midzy innymi powie polityczna "Romans Doroty Hennert"(1923) i "Granica"(1935). Po drugiej wojnie wiatowej pisarka zasiada w Gwnej Komisji Zbrodni Hitlerowskich w Polsce i wtedy wanie ukazuj si "Medaliony".
"Medaliony"-W czasie swojej pracy w G.K.B.Z.H.wP. Z. Nakowska zetkna si z wieloma szczeglnie wstrzsajcymi wiadectwami bestialskich zbrodni, ktre hitlerowcy popeniali na Polakach. "Medaliony" powstay tu po zakoczeniu 2 wojny wiatowej w roku 1945, pierwsze wydanie ukazao si w 1946. Jest to zbir 8 krtkich szkicw, stanowicych jeden z najwaniejszych dokumentw i przykadw zdziczenia i degradacji moralnej czowieka. Nakowska opara si przede wszystkim na relacjach ocalaych ofiar hitlerowskich zbrodni ("Dno"), wizjach lokalnych miejsc kani ("Profesor Spanner") i zeznaniach wiadkw. Poszczeglne opowiadania traktuj o wydarzeniach, ktre miay miejsce w okresie okupacji niemieckiej w Polsce (Gdask, Warszawa) i w obozach koncentracyjnych (Owicim).
Tytu kojarzy si przede wszystkim z okreleniem nagrobkowych fotografii ludzi zmarych. Ksika Z. Nakowskiej to pomnik, ktry autorka prbuje postawi dla upamitnienia wszystkich ofiar faszyzmu, ludzi, ktrych hitlerowcy torturowali i zamczali nie tylko w Polsce. Szkice Nakowskiej maj by wyrazem hodu dla dramatu tych, ktrzy zostali ofiarami faszystowskich katuszy. Motto "Medalionw" brzmi "Ludzie ludziom zgotowali ten los". Sowami tymi autorka prbuje przestrzec przed mrocznymi siami tkwicymi w ludzkiej psychice, ktre mog w przyszoci znw si wyzwoli i zagrozi wielu istnieniom ludzkim. Postpowanie hitlerowcw mona okreli mianem nieludzkiego, czyli takie do ktrego normalni ludzkie nie s zdolni. Tymczasem przykady zbrodni z ktrymi zetkna si Nakowska udowadniaj nam, i s ludzie mogcy si zachowywa jak najbardziej dzikie bestie. W tym zbiorze ukazany jest wyranie wpyw zbrodni i wojny na psychik ludzk. W 1 opowiadaniu przedstawione jest zeznanie modego gdaszczanina. By on asystentem niemieckiego uczonego prof. Spannera i wraz z nim bra udzia w zbrodniczym procederze utylizacji ludzkiego ciaa. Czowiek ten jest peen uznania dla niezwykego praktycyzmu ktry w instytucie anatomicznym w peni si objawia. O braku wraliwoci moralnej tego czowieka wiadcz wypowiedziane przez niego sowa "Niemcy potrafi zrobi co z niczego". Dla niego niczym jest ludzkie ciao a czym zrobione z niego mydo. Rwnie w szkicu "Przy torze kolejowym" ukazany jest problem zaraenia mierci. Mody mieszkaniec wsi w pobliu ktrej z transportu ucieko kilku winiw zabija rann kobiet na jej wasn prob. Nikt nie odway si jej pomc obawiajc si donosu i kary za pomoc zbiegym winiom. Autorka nie przedstawia pobudek ktrymi ten chopiec si kierowa a wrcz oskara go informujc czytelnika, e w kilka godzin po tym zajciu z lasu wyszo dwch ludzi aby jej pomc. Chopak pragn "zakosztowa" zabijania wykorzystujc moment, w ktrym mg to uczyni w atmosferze bezpieczestwa i braku odpowiedzialnoci za popeniony czyn. Wok niego mier bya zjawiskiem powszechnym, doroli mczyni walczyli i zabijali. W szkicu "Doroli i dzieci w Owicimiu" Nakowska ukazuje wpyw wojny na psychik dzieci. Dwjka z nich bawia si w obozie w palenie ydw bdc niewiadomymi, i same s pochodzenia ydowskiego i mog zosta spalone w krematorium.
Medaliony - Cykl 8 krtkich opowiada. Jest to proza dokumentalna oparta na relacjach ocalaych ofiar hitlerowskiego ludobjstwa, wizjach lokalnych wizie, gett, miejsc kani i obozw a take na zeznaniach wiadkw. Autorka staraa si nada swoim szkicom ksztat dokumentu dlatego te zastosowaa w tym celu metod reportau. Gos zostaje tu oddany autentycznym ofiarom zbrodni i to one waciwym sobie jzykiem mwi o swoich przeyciach. W "Medalionach" prezentacja faktw odbywa si z wielk precyzj. Wymienione s metody zbrodni dokonanych na milionach ludzi, wspomina si o przemyle w ktrym surowcem s ludzkie zwoki a gotowym produktem mydo, szkielety czy te inne rzeczy. Przykadem moe by ju 1 opowiadanie pt: "Profesor Spanner". Ukazane jest tu przesuchanie modego gdaszczanina, ktry pracowa u tytuowego prof. jako preparator zwok w instytucie zajmujcym si przede wszystkim wyrobem myda z ludzkich cia. Wszystkie odpowiedzi modego czowieka s rzeczowe i zupenie pozbawione zabarwienia emocjonalnego. Chopiec opowiada o sposobach produkcji, o recepturze, o trudnociach technicznych tak, jakby chodzio o sprawy zupenie naturalne. Wszystkie te informacje s wypowiedziane przez chopaka spokojnie. Prac t traktuje zupenie naturalnie, tak jak nauczyli go tego faszyci, by on cakowicie niewiadomy popenianej zbrodni. Dla niego rzeczywisto faszystowskich kani jest zrozumiaa i codzienna, naturalna. Widoczne jest tu zniszczenie przez faszyzm psychiki czowieka i zabicie jego wraliwoci moralnej. W innych opowiadaniach, jak "Kobieta cmentarna", "Przy torze kolejowym", "Dwojra Zielona" autorka mwi o eksterminacji ludnoci ydowskiej. W szkicu "DNO" wspomnienia snuje starsza kobieta oczekujca od otaczajcych j ludzi jedynie yczliwoci. Opowiada ona o swej rodzinie, o aresztowaniu dzieci nalecych do organizacji. Syna aresztowano w czasie powstania warszawskiego a crk wraz z ni. Pocztkowo przebywaa na Pawiaku gdzie przeya tortury i dowiadczenia. Nastpnie przewieziono j do obozu w ktrym rwnie wykonywano eksperymenty medyczne a wreszcie trafia do lagru w Bunzig gdzie pracowaa w fabryce amunicji. Mimo godu winiarki pracoway po kilkanacie godz. dziennie w bardzo zych warunkach. Za nieodpowiednie posanie rano ka czy te za niedomycie kubka z kawy byy karane 12 godzinnym staniu na polu niezalenie od pogody lub zamykaniem i godzeniem w bunkrze gdzie znajdoway si te trupy. Czsto si zdarzao e kobiety tam uwizione ywiy si misem tych trupw. Do bunkra tego dostaway si te kobiety chore i tam umieray. Kobieta opowiada rwnie o transporcie do lagru w ktrym pracowaa. Byy wiezione przez 7 dni zaadowane w wagonach bydlcych po 100 w kadym, na stojco i bez moliwoci toalety. Podczas jednego z postojw niemiecki oficer kaza otworzy jeden z wagonw aby zobaczy co dzieje si wewntrz. By przeraony tym widokiem i pozwoli si doprowadzi oglnie do porzdku. Kolejnym szkicem jest "Kobieta cmentarna". Pewna kobieta zajmujca si kwiatami na cmentarzu opowiada o wydarzeniach ktre miay miejsce w czasie masowych mordw popenianych za murem w gettcie. Opowiada ona o kobietach wyskakujcych przez okna, o wyrzucanych przez nie dzieciach aby unikn mierci w pomieniach podpalanych domw. "Dwojra Zielona" jest to niedua kobieta z przepask na oku. Podczas okupacji zostaa zamknita w gettcie skd co jaki czas odchodziy regularnie transporty do Treblinki. Na czas "akcji" ukrywaa si na strychu i tak przeya do 1943 r. 1 stycznia tego roku niemcy urzdzili sobie zabaw sylwestrow wchodzc do mieszka i strzelajc do ludzi. Kobieta uciekajc przez okno zostaa postrzelona w oko. Trafia do szpitala i wkrtce przewieziona zostaa do Majdanka. Tam zgosia si do pracy w fabryce amunicji w Skarysku- Kamiennej.Pracowaa przez 12 godz. dziennie prawie nie widzc gdy na zdrowym oku zrobi si jej wrzd a do lekarza nie chciaa i gdy byo to rwnoznaczne z wyrokiem mierci. Dwojra aby zdoby nieco wicej poywienia wyrywaa sobie zote zby. Przeya tam ponad rok a do wyzwolenia przez wojska radzieckie. Opowiada, e do tej pory trzymao j przy yciu jedynie pragnienie przekazania ludziom wieci o okruciestwie okupanta. W szkicu "Wiza" jeszcze moda ydwka opowiada o sposobie traktowania kobiet w obozie, gdzie na czas czyszczenia w bloku jego mieszkanki udaway si na wiz. Przez kilka dni musiay przebywa na polu bez jedzenia i adnej roboty. Nie pozwalano im przytula si do siebie w celu ogrzania si. Znajdoway si tam kobiety wielu narodowoci, ale wszystkie byy schorowane, wyndzniae, brudne. Pewnego dnia kobiety pochodzenia greckiego zapieway hymn, ktry wydawa si piknie brzmie gdy gosy kobiet wzmocnia "sia tsknoty i pragnienia". Przedostatnim szkicem jest "Czowiek jest mocny" Mody i silny yd opowiada o sposobie umiercania setek ludzi dziennie. W Chemnie sta paac nad ktrego wejciem widnia napis "Zakad kpielowy". Od przeciwnej strony podjeday samochody z hermetycznymi skrzyniami zaadunkowymi. Zamykano w nich ludzi i duszono spalinami podczas jazdy do pobliskiego lasu. Tam zakopywano ciaa za pniej palono w krematoriach. Miejsca popenianych zbrodni zostay zniszczone pod koniec wojny. Dosta si tutaj po wybraniu go wraz z innymi silnymi ludmi do wykonywania najciszych prac. Pocztkowo zajmowa si zbieraniem porzuconych chaotycznie ubra ale wkrtce zgosi si do pracy przy zakopywaniu cia. Opowiada o procederze zwizanym z przeszukiwaniem martwych ju ludzi przez kilku ukraicw, ktrzy znalezione kosztownoci oddawali pilnujcym Niemcom. Tych ktrzy po przywiezieniu jeszcze yli lub tych, ktrzy ju sabo pracowali zabijano strzaem w ty gowy. Mwi take o tym, jak w jednym z transpotw zauway swoj on i dzieci. Pooy si na ich zwokach i chcia aby go zabito ale Niemiec uzna, e "czowiek jest mocny, moe jeszcze dobrze pracowa" i biciem zmusi go do powstania. Tej samej nocy Micha chcia popeni samobjstwo ale odwid go od tego zamiaru wspwizie. Nastpnego dnia udao mu si uciec z samochodu wiozcego winiw do pracy. Ukry si w jakiej stodole, pniej natrafi na chopa ktry nakarmi go i pomg w dalszej ucieczce. Ostatnim "medalionem" jest "Doroli i dzieci w Owicimiu". Ukazany jest tu sposb i cel funkcjowania obozw takich jak Owicim. Obozy te byy pod wzgldem ekonomicznym korzystne dla Niemiec gdy byy nie tylko miejscem gdzie wizieni byli i ginli winiowie ale byy te rdem kosztownoci zrabowanych uwizionym, taniej siy roboczej, nawozw otrzymanych ze spalonych koci czy myda z ludzkiego tuszczu. Przedstawieni s tu zbrodniarze, ktrzy odznaczali si wrd innych Niemcw szczeglnym okruciestwem. Opisany jest take sposb selekcji dzieci na nadajce si do pracy i do komr gazowych. Przechodziy one pod prtem ustawionym na wysokoci 120 cm, te ktre nie zaczepiy gow o prt kierowane byy na mier.
T. Borowski- ur.12-11-1922r. w ytomierzu na Ukrainie. Zmar tragicznie (mierci samobjcz) 3-7-51r. w Warszawie. W 32r. osiad w Warszawie, gdzie uzyska matur na tajnym komplecie liceum imTCzackiego Nastpnie studiowa polonistyk na podziemnym Uniwersytecie Warszawskim, pracujc rwnoczenie jako magazynier. Od 41r. uczestniczy w podziemnym yciu kulturalnym. W 12-43r. zosta aresztowany i poprzez wizienie na Pawiaku dosta si do Owicimia. Po pobycie w kilku obozach zosta uwolniony 1-5-45r. po wyzwoleniu przez armi amerykask. Powrci do kraju w 46r., ukoczy studia i rozpocz prac. Jest autorem wielu wierszy i opowiada poruszajcych problem ycia obozowego. M.in.w 48r. ukazay si cykle opowiada pt. "Poegnanie z Mari" oraz "Kamienny wiat". Prbowa zajmowa si take aktualn problematyk.
"Poegnanie z Mari" -akcja toczy si w Warszawie w czasie okupacji.ycie bohaterw w firmie toczy si bezpiecznie. Niemcy przybywaj tu tylko w interesach a waciciel ma tak rozlege kontakty e potrafi uwolni nawet kogo z wizienia czy getta. W firmie tej pracuje Tadeusz i Maria.Nie interesuje ich walka z okupantem, nie bior udziau w konspiracji, obce jest im jakiekolwiek bohaterstwo. Borowski demaskuje obojtno swoich bohaterw na losy drugiego czowieka, ukazuje ich skrajny egoizm i zanik wartoci moralnych czego dowodem jest przedstawienie reakcji pracownikw firmy na pojawienie si w firmie starej ydwki. Borowski w tym opowiadaniu mimo swej demaskatorskiej pasji pragnie cho czciowo usprawiedliwi swoich bohaterw. Dopuszcza do gosu rzeczywisto okupacyjn, informuje czytelnika o apance i uwizieniu Marii, ktr czeka w obozie mier i przerobienie jej ciaa na mydo.
Opowiadania obozowe -Literatura powojenna ukazywaa dramat czowieka uwikanego w wojn, jego cierpienie, bohatersk walk i mier. Borowski w swych utworach ukazywa zupenie inne sprawy. W swej twrczoci pisa nie jak umiera si w ustroju totalitarnym ale jak si w nim yje. Obz ukaza na ksztat pastwa z funkcjonujcymi w nim fabrykami mierci. Rzdzi si ono wasnymi prawami, wytworzyo ono sw specyficzn kultur. yje w nim spoeczestwo podlegajce pewnemu hierarchicznemu porzdkowi. Najwysze miejsce zajmowali kapo. Byli to winiowie ktrzy zgodzili si na wspprac z okupantem. Donosili na wspwiniw, bili ich i byli ich nadzorcami za co otrzymywali nieco lepsze poywienie i mieli wiksz szans na przeycie. W pracy penili funkcj nadzorcw, nie obawiali si wybirki do gazu. Nieco niej w hierarchii obozowej znajdowali si winiowie ktrzy dziki sprytowi i dowiadczeniu umieli sobie doskonale radzi w warunkach obozowych. Do grupy tej nale Tadeusz, Iwan i winiowie z komanda kanada. Maj oni dobre ukady z obsug obozu, dozorcami, kucharkami i lekarzami.Potrafi sobie zorganizowa wiele potrzebnych rzeczy. Maj pod dostakiem poywienia, ciep odzie i dobre buty (post). Winiowie z tej grupy maj i handluj przedmiotami ktre nawet na wolnoci s nie do zdobycia np:czekolada, lekarstwa, herbata, cytryny. Najliczniejsz grup stanowi nieuprzywilejowani, podlegajcy wszelkim obozowym rygorom "zwykli" winiowie. Nie umi si przystosowa do sytuacji obozowej, brak im cynizmu i odwagi. Grupa ta jest poza zainteresowaniem Borowskiego. Najnisz i najmniejsz grup w hierarchii obozowej zajmuj muzumanie. S to winiowie zdegradowani fizycznie i moralnie.Nie nadaj si oni do pracy, nie maj ju woli ycia. S kandydatami do najbliszej wybirki do gazu.
Stosunki midzyludzkie -ksztatoway je 2 zasadnicze czynniki:god i nadzieja na przeycie. Gd i nadzieja dyktoway swoiste normy postpowania, ksztatowau obozow moralno. W stosunkach midzy winiami brak byo wiadomoci wsplnego losu, litoci czy wspczucia. Winiowie kierowani wasnym interesem dla zdobycia poywienia lub zagwarantowania bezpieczestwa zdolni byli do nihilistycznych zachowa. Zniszczeniu ulegay nawet najgbsze wizy midzyludzkie. Przykadem moe by opowiadanie "Prosz pastwa do gazu" i opowiadanie w ktrym stary yd Becker opowiada o wydaniu swego syna niemcom za kradzie bochenka chleba. W obozie zupenie inaczej traktuje si prac ni w wiecie ludzi wolnych.Tadeusz pracuje tak, aby si nie przepracowa. Udaje wykonywanie niektrych czynnoci, stara si wykorzysta kad okazj na odpoczynek a jednoczenie stara si uchodzi w oczach przeoonych za wartociowego pracownika. Winiowie wobec siebie s nielojalni, donosz na siebie, okradaj si, nie jest znane zjawisko solidarnoci i pomocy koleeskiej. Komanda staraj si jak najszybciej przybiec do kota z zup bowiem pierwsi otrzymaj t najlepsz a ostatni odejd godni.O egoimie winiw wiadczy postawa Tadka w opowiadaniu "mier powstaca". Borowski ukaza w swych opowiadaniach czowieka zlagrowanego, cynika, nihilist.Jest on doskonale przystosowany do obozowego ycia i dy do uratowania siebie za cen zniszczenia w sobie prawdziwego czowieka.
Borowski w swych opowiadaniach oskara system ktry doprowadza czowieka do cakowitej deprawacji, niszczy w nim to, co zdoby dziki wychowaniu i religii. System ten powoduje zanik w czowieku wartoci moralnych, staje si on podobny zwierzciu, wyzwalaj si w nim instynkty powodujce, e staje si on dla drugiego czowieka nieprzyjazny lub wrcz niebezpieczny.
Gustaw Herling-Grudziski -ur.1919r. w Kielcach. Po maturze studiowa polonistyk na Uniwersytecie Warszawskim. W czasie wojny zosta aresztowany przez rosjan i skazany na 5 lat pobytu w radzieckich agrach. Po dwch latach pobytu m.in. w Jercewie zostaje uwolniony (1-42r.)po godwce protestacyjnej. Wcielony zosta do armii gen. W. Andersa, walczy m.in. pod Monte Cassino za co otrzyma Virtuti Militari. Po wojnie osiad na stae we Woszech zajmujc si prac literack.
"Inny wiat"-gwnym bohaterem jest sam G. H. Grudziski, penicy w utworze funkcj narratora, uczestnika wydarze wiziennych i agrowych, rejestratora i zarazem interpretatora zadajcego pytania, stawiajcego tezy oraz filozofa, ktrego nurtuj podstawowe problemy ludzkiej egzystencji w skrajnych warunkach. Bohaterami "Innego wiata" s wsptowarzysze niedoli Grudziskiego, winiowie stalinowskich agrw skazani za wrcz czasami mieszne przewinienia. Ludzie przebywali tu za np. strzelanie po pijanemu do portretu Stalina lub za fascynacj literatur francusk. Obok prawdziwych kryminalistw w agrach znajdowao si najwicej ludzi niewinnych, skazanych na 10-letnie kary. Zeznania byy najczciej wymuszane torturami.Nawet winiowie polityczni nie mieli tu adnych wzgldw i praw, byli wydawani na pastw urkw- okrutnych kryminalistw ktrzy za przyzwoleniem wadz zncali si nad innymi winiami. agry byy obozami pracy usytuowanymi w niedostpnych miejscach gdzie pozyskiwano surowce lub kopalnie w warunkach, w ktrych normalna praca bya niemoliwa. W obozie w ktrym pracowa Grudziski (Jercew) zatrudniano winiw przede wszystkim przy wyrbie lasw lub przy wyadunku ywnoci dla obozw znajdujcych si dalej od linii kolejowej. W pracy obowizyway bardzo wysokie normy ktre wykonywali tylko nieliczni. Wyrb lasu trwa po kilkanacie godz. dziennie na mrozie i bez jedzenia. W pracach tych bray udzia te brygady kobiece. W takich warunkach organizm ludzki wytrzymywa kilka miesicy. Ci, ktrzy opadli z si dostawali si do trupiarni. Od pracy jeszcze gorszym by panujcy gd. Winiowie otrzymywali swe racje w wielkociach zalenych od iloci wykonanej pracy. Najwicej otrzymywali ci, ktrzy wykonali 125% normy a najmniejsze porcje otrzymywali winiowie znajdujcy si w trupiarni. Panujcy gd degradowa winiw fizycznie i moralnie. Sprawia, e mczyni donosili i mordowali a kobiety staway si prostytutkami. Mae i mao odywcze racje ywnociowe byy powodem chorowania winiw na m.in. kurz lepot czy cyng. Jedynie winiowie posiadajcy wysokie wyksztacenie otrzymywali lepsze jedzenie i yk surwki przeciwko szkorbutowi i awitaminozie. ycie w obozie mona rwnie okreli mianem koszmarnego. W opowiadaniu "Nocne owy" opisany jest zbiorowy gwat dokonany na piknej ukraiskiej winiarce. Nikt ze wiadkw tego czynu nie odway si jej pomc. Kobieta ta przywizaa si do przywdcy urkw ywic do niego prawdziwe uczucie ale ten obawiajc si utraty autorytetu wrd kolegw sprowokowa nastpny gwat po ktrym dziewczyna poprosia o przeniesienie do obozu o trudniejszych warunkach. Ludzie yjcy w obozie byli najczciej egoistami i nihilistami nawzajem si wyniszczajcymi, donoszcymi na siebie, zdradzajcymi si nawzajem. Grudziski po donosie zoonym przez bliskiego przyjaciela nie moe opuci obozu i stan w szeregach wanie tworzonej armii polskiej. Czowiek yjcy w obozie czu si nieustannie zagroony. Jeden z mieszkacw trupiarni w Jercewie, wycieczony cik prac, bdc na skraju obdu uwierzy nawet, e zosta skazany za zabjstwo Stalina. "Inny wiat" jest take wyrazem wiary autora w niezniszczalno czowieka. Obraz przedstawiony przez Grudziskiego nie jest ju tak pesymistyczny jak opowiadania Borowskiego. Mona tu znale bohaterw, ktrzy potrafili ocali swe czowieczestwo. Wrd nich znalaz si Micha Kostylew. Dosta si on do agru za sw fascynacj literatur francusk. Dziki niej pozna wiat ktry znacznie rni si od Rosji, by od niej pikniejszy. Przebywajc w obozie zachowywa si zupenie inaczej ni inni winiowie. Dzieli si poywieniem, pomaga wsptowarzyszom niedoli, zastpowa ich nawet w pracy. Kierownictwo obozu uznao jego postpowanie za swoistego rodzaju dywersj, ktr naley ukara zesaniem do obozu o znacznie ciszych warunkach ycia. Kostylew aby unikn bardzo cikiej pracy zacz opala sw rk nad ogniem nie pozwalajc si jej zagoi, dziki czemu mg przebywa w szpitalu i tam y w nieco lepszych warunkach. Kiedy zblia si termin selekcji winiw do obozu do ktrego odsyano najbardziej schorowanych Kostylew nie zaprzesta swego procederu przez co rwnie znalaz si na licie. Kolejnym ciosem dla niego byo rwnie to, e nie pozwolono mu na spotkanie si z matk. Kostylew po przetransportowaniu do Koymy obla si w ani wrztkiem i zmar. Ludzi podobnych Kostylewowi byo wielu. Wrd nich znalaz si rwnie sam autor sprzeciwiajc si decyzji kierownictwa obozu ogaszajc godwk ktra trwa osiem dni. Jej efektem byo uwolnienie go po kilku miesicach. Grudziski wspczuje ofiarom agrw, prbuje te zrozumie ich zachowanie si ale nie potrafi wybaczy ludziom ich podoci. Po wojnie we Woszech spotyka znajomego yda poznanego jeszcze w niewoli. Czowiek ten przyznaje si do podpisania dokumentw obciajcych 4 niewinnych Niemcw w zamian za ocalenie wasnego ycia. Prbuje on znale zrozumienie u czowieka ktry rwnie przey koszmar ycia obozowego. Grudziski nie tylko nie wypowiedzia sowa rozumiem ale take nie poda rki temu czowiekowi uwaajc, i nie ma okolicznoci ktre by usprawiedliwiay taki sposb postpowania. Taka reakcja Grudziskiego bya take wyrazem wiary w niezniszczalno czowieka.