Zgodnie z art. 126 konstytucji RP, Prezydent jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej, czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Prezydent pełni zatem najwyższy urząd w państwie, stanowiąc - obok Rady Ministrów - organ władzy wykonawczej.

Ze względu na szczególną pozycję, jaką wśród organów państwowych zajmuje Prezydent, Konstytucja określiła sposób wyboru Prezydenta, zasady sprawowania tego urzędu, oraz wynikające z niego prawa i obowiązki.

Wybory prezydenckie

Wybory prezydenckie odbywają się co 5 lat, zarządza je Marszałek Sejmu na dzień przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później, niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego prezydenta. Wybory prezydenckie są:

- powszechne (uczestniczą w nich wszyscy uprawnieni obywatele),

- równe,

- bezpośrednie (głosuje każdy osobiście);

- głosowanie jest tajne.

Kandydatem na prezydenta może być tylko obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i który korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydat musi przy tym uzyskać poparcie 100.000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.

Prezydentem zostaje ten spośród kandydatów, który otrzyma więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeśli żaden z kandydatów tej większości nie uzyska, to w 14 - tym dniu po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne wybory, ale już tylko pomiędzy dwoma kandydatami, którzy otrzymali największą liczbę głosów. Na Prezydenta zostaje wówczas wybrany ten kandydat, który otrzyma więcej głosów. Urząd prezydencki ta sama osoba może sprawować najwyżej przez dwie kadencje; ponowny wybór jest niedopuszczalny.

Jeżeli w trakcie pełnienia urzędu Prezydent nie może go przejściowo sprawować, jego obowiązki tymczasowo przejmuje Marszałek Sejmu, a jeśli i on nie mógłby ich przejąć - Marszałek Senatu.

Kompetencje Prezydenta RP

Prezydent jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych i w związku z tym do jego kompetencji należy:

- ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych,

- mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych państwach i organizacjach międzynarodowych (np. ambasadorów),

- przyjmowanie tzw. listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych,

- współdziałanie w zakresie polityki zagranicznej z Prezesem rady Ministrów i właściwym ministrem (min. spraw zagranicznych).

Prezydent pełni również funkcje najwyższego zwierzchnika sił zbrojnych. W czasie pokoju Prezydent sprawuje to zwierzchnictwo za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej, natomiast na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych - na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Prezydent także m.in. mianuje Szefa Sztabu Generalnego, dowódców rodzajów Sił Zbrojnych, nadaje - na wniosek Ministra Obrony Narodowej - stopnie wojskowe.

Organem doradczym Prezydenta w zakresie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego.

W wypełnianiu obowiązków Prezydentowi pomaga Kancelaria Prezydenta RP, która działa według nadanego przez niego statutu i pod przewodnictwem powołanego przez niego Szefa Kancelarii.

Prezydent pełni również rolę w zakresie postępowania legislacyjnego. Może on wydawać rozporządzenia i zarządzenia, zgodnie z ustalonymi w konstytucji zasadami. Rozporządzenia może wydawać tylko na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Zarządzenia, które w odróżnieniu od rozporządzeń, nie mogą stanowić podstawy do wydawania decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów, Prezydent może wydawać tylko na podstawie ustawy. Realizacja powyższych uprawnień Prezydenta jest stosunkowo słaba, gdyż zależy od woli Sejmu, który formułuje odpowiednie upoważnienie w uchwalanej ustawie. Z kolei zarządzenia Prezydenta, tak jak zarządzenia każdego innego organu upoważnionego do ich wydawania, nie mogą stanowić podstawy regulacji praw i obowiązków obywateli.

Prezydent ma również uprawnienia w zakresie procedury legislacyjnej, w postaci prawa podpisywania oraz prawa odmowy podpisywania uchwalonych przez parlament ustaw. Przed podpisaniem Prezydent może się także zwrócić do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności danej ustawy z konstytucją.

Akty urzędowe wydawane przez Prezydenta dla swej ważności wymagają podpisu (kontrasygnaty) Prezesa Rady Ministrów. Nie dotyczy to jednak takich aktów jak m.in.:

- zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu, referendum ogólnokrajowego,

- podpisywania albo odmowy podpisania ustawy,

- występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego (np. o stwierdzenie zgodności ustawy z konstytucją),

- powoływania sędziów, członków Rady Polityki Pieniężnej, Rady Bezpieczeństwa Narodowego, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

W zakresie obsadzania stanowisk Prezydent ma stosunkowo szerokie uprawnienia, nie może jednak występować np. z wnioskiem o odwołanie Rady Ministrów czy innych organów naczelnych. W określonych przypadkach może jednak powoływać Radę Ministrów.

W zakresie uprawnień o charakterze organizacyjnym Prezydent może m.in. zwoływać i przewodniczyć Radzie Ministrów (jest to wówczas Rada Gabinetowa), wydawać decyzje co do nadania i zwolnienia z obywatelstwa, nadawania orderów i odznaczeń, stosowania prawa łaski.

Rada Ministrów, zwana popularnie rządem, zajmuje ważne miejsce w systemie władz państwowych. Należy ona, obok Prezydenta, do organów władzy wykonawczej.

Konstytucja przewiduje tzw. domniemanie kompetencji Rady Ministrów, co oznacza, że do jej zakresu działania należą wszystkie sprawy państwa, o ile nie zostały one zastrzeżone do właściwości innych organów państwowych i samorządu terytorialnego.

Regulacja ustawowa funkcjonowania Rady Ministrów znalazła wyraz w ustawie z dnia 8.08.1996r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów (Dz. U. Nr 106, poz. 492) oraz w rozporządzeniach wykonawczych.

Kompetencje Rady Ministrów

Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zewnętrzną państwa. Jest ona organem właściwym, jeśli chodzi o kierowanie administracją rządową i wykonuje swoje zadania w szczególności poprzez:

- zapewnianie wykonania ustaw, czyli prowadzenie do sytuacji, w której możliwe będzie wprowadzenie w życie uchwalonych przez parlament przepisów, m.in. w drodze ustalania odpowiednich środków budżetowych,

- wydawanie rozporządzeń; chodzi tu m.in. o wydawanie rozporządzeń wykonawczych do ustaw, tak, by możliwe było ich stosowanie,

- koordynowanie i kontrolowanie pracy organów administracji rządowej,

- uchwalanie projektu budżetu państwa i kierowanie nad jego wykonaniem,

- zapewnianie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa; pod tymi pojęciami kryją się różnorodne czynności i kompetencje Rady Ministrów oraz poszczególnych jej członków, zwłaszcza Ministra Obrony Narodowej czy Spraw Wewnętrznych,

- sprawowanie ogólnego kierownictwa w zakresie stosunków z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi; w zakresie tych czynności zaznacza się szczególna rola Ministra Spraw Zagranicznych,

- zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji oraz zatwierdzanie i wypowiadanie innych umów międzynarodowych.

Struktura organizacyjna Rady Ministrów

Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów; ponadto w jej skład mogą być powoływani także wiceministrowie oraz przewodniczący określonych ustawowo komitetów (Komitetu Badań Naukowych oraz Komitetu Integracji Europejskiej).

Jako organy pomocnicze i opiniodawcze RM zostały utworzone następujące stałe komitety:

- Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów,

- Komitet Rozwoju Regionalnego Rady Ministrów,

- Komitet Społeczno - Polityczny Rady Ministrów,

- Komitet Spraw Obronnych Rady Ministrów.

Szczególna rola przypada Prezesowi Rady Ministrów, zwanemu powszechnie premierem. Jest on reprezentantem całej RM i kieruje jej wszystkimi pracami, koordynując i kontrolując pracę członków RM. Prezes RM jest również zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej; uprawnienia nadzorcze - w zakresie określonym przepisami - przysługują mu także wobec samorządu terytorialnego.

Kompetencje Prezesa RM można podzielić na następujące grupy:

a) Zwierzchnictwo osobowe. Prezes RM m.in. wnioskuje powołanie i odwołanie członków RM, powołuje sekretarzy i podsekretarzy stanu, centralne organy administracji państwowej oraz wojewodów i wice wojewodów.

b) Zwierzchnictwo służbowe. W tych sprawach Prezes RM m.in. ustala zakres działania wicepremierów, kieruje i organizuje pracę Rady Ministrów, koordynuje i kontroluje pracę ministrów, nadzoruje terenowe organy rządowej administracji ogólnej. W celu realizacji tej funkcji Prezes RM wydaje zarządzenia wewnętrzne, wytyczne, polecenia służbowe itp.

c) Nadzór nad podmiotami, które nie są mu podporządkowane. Prezes RM może np. zawiesić organy gminy i ustanowić zarząd komisaryczny w wypadkach określonych ustawą.

d) Kompetencje prawotwórcze. Prezes RM wydaje np. rozporządzenia oraz zarządzenia.

e) Kompetencje organizacyjne. Prezes RM m.in. tworzy organy pomocnicze i doradcze w postaci zespołów lub rad itp.

Obsługę Prezesa RM oraz całej RM, stałych komitetów RM, pełnomocników rządu i innych organów pomocniczych RM zapewnia Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. Kancelarią kieruje Szef Kancelarii, powoływany i odwoływany przez Prezesa RM. Premier również określa zakres zadań, które z jego upoważnienia realizować ma Kancelaria. Są to głównie czynności w zakresie spraw kadrowych, informacyjnych oraz prasowych.

Ministrowie kierują bądź określonymi działami administracji rządowej bądź wypełniają zadania, które wyznaczy im Prezes RM - są to tzw. ministrowie bez teki.

Ministrowie resortowi pełnią podwójną rolę. Są oni członkami kolegialnego organu, czyli Rady Ministrów, oraz kierują określonym działem administracji rządowej, czyli resortem.

Funkcje ministrów są różnorodne. Kierując resortem mogą m.in. wydawać decyzje administracyjne, podejmować określone czynności faktyczne, wydawać polecenia służbowe.

Ponadto, zarówno Prezes RM, jak i ministrowie resortowi zostali wyposażeni w uprawnienia do wydawania rozporządzeń. Akty te wchodzą w skład obowiązujących w Polsce źródeł prawa, co oznacza, że zawarte w nich przepisy są wiążące dla obywateli. W związku z tym, aby nie dopuszczać do powstawania możliwych nadużyć w postaci ograniczania praw obywatelskich, art. 92 konstytucji stanowi, iż rozporządzenia mogą być wydawane jedynie na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Kompetencje do wydawania rozporządzeń nie mogą być przy tym przekazywane innym podmiotom.

Prezes RM oraz poszczególni ministrowie mogą również wydawać zarządzenia, a cała Rada Ministrów - uchwały, jednakże akty te mają jedynie charakter wewnętrzny. Oznacza to, iż obowiązywać one mogą tylko i wyłącznie jednostki organizacyjne podległe organowi, który dany akt wydał; nie mogą natomiast stać się sposobem stanowienia praw obowiązujących obywateli.

Rada Ministrów realizuje zadania administracji rządowej, ale pamiętać należy, iż jej skład stanowi odzwierciedlenie określonego układu sił politycznych w państwie i jest wynikiem umów koalicyjnych - jeśli rząd tworzą dwie lub więcej partii. Z reguły też szef partii, która wygrała wybory, obejmuje urząd premiera. Polityczne podłoże działania RM wpływa w dużym stopniu na sposób jej powoływania.

Powoływanie Rady Ministrów

Zgodnie z art. 154 konstytucji, Prezes RM jest desygnowany przez Prezydenta; do uprawnień premiera należy wówczas zaproponowanie składu Rady Ministrów. Jej członkowie są osobami, których premier niejako zaprasza do współpracy w rządzie, jednakże na dobór tych osób najważniejszy wpływ mają aktualne stosunki polityczne w państwie. Określone stanowiska są obsadzane z reguły zgodnie z umową koalicyjną przez członków danych partii politycznych.

Jeśli wszystkie stanowiska ministrów zostaną uzgodnione, Prezesa RM oraz pozostałych członków RM powołuje Prezydent w ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu (gdy nowy rząd powstaje po wyborach parlamentarnych) lub od przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów (gdy do zmiany rządu doszło w trakcie kadencji parlamentu). Prezydent odbiera wówczas przysięgę od członków nowo powstałej Rady Ministrów.

Następnie, w terminie 14 dni od powołania, Prezes RM przedstawić powinien Sejmowi program działania "swojej" Rady Ministrów, wraz z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Wotum zaufania Sejm musi uchwalić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Jeśli nie dojdzie do powołania RM w powyższym trybie, lub gdy Sejm nie udzieli jej wotum zaufania, uprawnienie wyboru premiera i członków jego gabinetu przechodzi na Sejm. Sejm dokonuje wyboru bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, a następnie członków takiej Rady Ministrów powołuje i odbiera od niej przysięgę Prezydent.

Jeżeli i taka droga wyboru Rady Ministrów okaże się bezskuteczna, powołanie Prezesa RM i członków rządu ponownie spoczywa na Prezydencie, z tym, że konstytucja przewiduje niższy wymóg co do uchwalenia dla takiej Rady Ministrów wotum zaufania. We wskazanym wypadku wystarcza bowiem większość głosów (zwykła a nie bezwzględna) przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W sytuacji, gdy i w ten sposób nie dojdzie do powołania Rady Ministrów, co świadczy już o głębokim kryzysie politycznym w państwie, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory.

Kontrola nad Radą Ministrów

W trakcie wykonywania swoich ustawowych czynności Rada Ministrów podlega nadzorowi Sejmu, który może wyrazić w stosunku do niej wotum nieufności, na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów. Możliwość podjęcia obrad nad takim wnioskiem jest ograniczona w ten sposób, że głosowanie nie może się odbyć wcześniej, niż po upływie 7 dni od jego zgłoszenia. Powtórny zaś wniosek może być złożony dopiero po upływie 3 miesięcy od dnia złożenia poprzedniego wniosku. Jeśli jednak wystąpi z nim co najmniej 115 posłów - może on być wniesiony pod obrady Sejmu bez konieczności zachowania 3 - miesięcznego terminu. Do podjęcia uchwały o wotum nieufności dla całej Rady Ministrów Sejm musi dysponować większością ustawowej liczby posłów. W razie udzielenia wotum nieufności, prezydent przyjmuje dymisję całej Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego premiera, a na jego wniosek - pozostałych członków RM.

Sejm może również wyrazić wotum nieufności poszczególnym ministrom. Wniosek taki może być zgłoszony przez co najmniej 69 posłów; do jego przyjęcia konieczna jest większość głosów ustawowej liczby posłów. Jeśli uchwała Sejmu jest dla ministra negatywna, Prezydent odwołuje go z zajmowanego stanowiska.

Ze względu na to, że Rada Ministrów może skutecznie działać jedynie w sytuacji, w której ma określone zaplecze polityczne, przepisy konstytucji normują także sprawy związane z koniecznością złożenia dymisji przez Radę Ministrów. Prezes RM składa ją zawsze w następujących sytuacjach:

- na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu,

- gdy Sejm nie uchwalił wotum zaufania dla Rady Ministrów,

- gdy Sejm wyraził wobec Rady Ministrów wotum nieufności,

- gdy sam Prezes RM rezygnuje z zajmowanego stanowiska.

We wszystkich przypadkach rezygnację przyjmuje Prezydent, z tym, że w wypadku rezygnacji premiera Prezydent może odmówić przyjęcia dymisji Rady Ministrów.

Wojewoda jest organem reprezentującym w województwie rząd i realizującym przede wszystkim zadania administracji rządowej.

Wojewodowie (jest ich obecnie, po reformie administracyjnej, szesnastu) są powoływani i odwoływani przez Prezesa Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Zastępcy wojewodów, wice wojewodowie, są również powoływani i odwoływani przez premiera - na wniosek wojewodów.

Zadania wojewodów

Wojewoda realizuje przede wszystkim te zadania, które stanowią podstawę funkcjonowania administracji rządowej. Jest on przekaźnikiem polityki rządu na społeczności lokalne, będąc przedstawicielami Rady Ministrów w województwie.

Zadania wojewodów obejmują m.in.:

- kontrolowanie wykonywania przez organy rządowej administracji zespolonej powierzonych im zadań. Administracja rządowa zespolona funkcjonuje od czasu reformy, tj. od 1999r. na stopniu wojewódzkim i powiatowym. Na stopniu wojewódzkim administracja rządowa obejmuje:

a) różnorodne inspekcje w postaci: Inspekcji Handlowej, Inspekcji Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych, Inspekcji Sanitarnej, Inspekcji Ochrony Środowiska, Inspekcji Farmaceutycznej, Budowlanej, Ochrony Roślin, Nasiennej, Weterynaryjnej,

b) Służbę Ochrony Zabytków

c) Policję

d) Państwową Straż Pożarną.

W zakresie wskazanych służb, inspekcji i straży wojewoda wykonuje swoje funkcje głównie poprzez ich kierowników, których sam powołuje i odwołuje ( z wyjątkiem policji i straży pożarnej). Wojewoda ma nad nimi zwierzchnictwo służbowe, co oznacza, iż ma on uprawnienia w zakresie kierowania, koordynacji, wydawania poleceń służbowych, zapewnienia im warunków skutecznego działania itp.

- kontrolowanie wykonywania przez organy samorządu terytorialnego oraz inne samorządy zadań z zakresu administracji rządowej. W tym zakresie wojewoda pełni np. funkcje organu odwoławczego od decyzji organów gminy, podjętych w sprawach administracji rządowej zleconych gminie.

- kontrolowanie, w zakresie określonym ustawą, organów administracji niezespolonej, działającej na obszarze województwa. Chodzi tu np. o niektóre urzędy - celne, morskie, statystyczne, organy administracji dróg, banków państwowych, archiwów, organy sądów, prokuratury itp.

- zapewnianie prawidłowego współdziałania wszystkich podmiotów administrujących, działających na obszarze województwa i kierowanie ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia, utrzymania porządku publicznego, zapobiegania klęskom żywiołowym.

- reprezentowanie Rady Ministrów na wszelkich uroczystościach państwowych, czy w trakcie oficjalnych wizyt składanych w województwie przez przedstawicieli państw obcych.

- stanowienie aktów prawa miejscowego; wojewodowie mogą ponadto wydawać rozporządzenia porządkowe, jeśli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego.

Wojewodowie pełnią także inne funkcje, wynikające z różnorodnych aktów prawnych, np. są organami wyższego stopnia (organami odwoławczymi) w zakresie postępowania administracyjnego, reprezentują Skarb Państwa m.in. w odniesieniu do mienia powierzonego mu w celu wykonywania jego zadań.

Wojewodowie mają także uprawnienia co do możliwości modyfikowania swojej właściwości. Ma to na celu usprawnienie funkcjonowania urzędu wojewody. Wojewoda może zatem powierzyć prowadzenie, w jego imieniu niektórych spraw z zakresu swojej właściwości organom samorządu terytorialnego z obszaru województwa. Powierzenie następuje w drodze porozumienia wojewody z zarządem danej jednostki samorządowej, tj. zarządem gminy, powiatu lub województwa i jest ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Ponadto wojewoda może upoważnić na piśmie pracowników urzędu wojewódzkiego, do załatwiania określonych spraw w jego imieniu i na jego odpowiedzialność w ustalonym zakresie, w tym w szczególności - do wydawania decyzji administracyjnych.

Podział administracyjny

Podział administracyjny Polski nie jest jednolity. Możemy wyróżnić trzy zasadnicze grupy podziału:

a) podział terytorialny, tworzony dla organów terenowych posiadających znaczenie zasadnicze i organów o kompetencjach generalnych,

b) podział dla celów specjalnych, tworzony dla organów o kompetencjach specjalnych (np.: administracji wojskowej),

c) pomocniczy podział terytorialny, tworzony dla organów o charakterze pomocniczym w stosunku do organów podstawowych.

Samorząd terytorialny ma w Polsce długą tradycję, jego rozwój rozpoczął się zaraz po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., ale jego działalność została jednolicie uregulowana w 1933 r. Po II wojnie światowej samorząd terytorialny funkcjonował, przez pewien czas, w postaci rad gminnych i zarządów gminy, oraz rad i zarządów miejskich i powiatowych, zlikwidowany został jednak 1950 r., tworząc jednolitą strukturę rad narodowych, które nie były już organami samorządu, ale terenowymi organami władzy państwowej.

Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym przywróciła ideę samorządu terytorialnego, opartego na zasadzie zrzeszenia, co polega na tym, że wszyscy mieszkańcy danej gminy z mocy prawa tworzą zrzeszenie, posiadającą osobowość prawną i wypełniającą zadania administracyjne.

Obowiązująca od 17 października 1997 r. Konstytucja RP ustala w art. 15, że ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej. Zasadniczy podział terytorialny państwa uwzględniający więzi społeczne, gospodarcze lub kulturowe i zapewniający jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych określa ustawa. Z kolei zgodnie z art. 16, ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własna odpowiedzialność.

Od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje w Polsce nowy podział terytorialny obejmujący:

- gminę,

- powiat

- województwo.

Samorząd terytorialny stanowią regionalne, powiatowe i gminne wspólnoty samorządowe, umiejscowione na trzech stopniach samorządu terytorialnego. Z takiego podziału nie wynikają jednak stosunki nadrzędności i podporządkowania między poszczególnymi wspólnotami.

Podstawową wspólnotą jest gmina, kształt powiatu i województwa natomiast opiera się na rozwiązaniach przyjętych dla gminy.

Gmina jest - zgodnie z art. 1 ustawy o samorządzie gminnym - wspólnotą samorządową oraz odpowiednim terytorium. Przez pojęcie wspólnoty samorządowej należy rozumieć prawnie zorganizowany, terytorialny związek osób. Gminy tworzy, łączy, znosi i ustala ich granice Rada Ministrów w formie rozporządzenia.

Obecnie istnieje w Polsce 2489 gmin.

Zadania gminy zostały określone w art. 6 ustawy samorządowej, zgodnie z którym do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawowo dla innych podmiotów. Jak więc wynika z powyższego, gmina załatwia lokalne sprawy publiczne, które przydzielone zostały jej przez ustawę, a także te, które nie zostały ustawowo przekazane innemu podmiotowi.

Do zadań gminy należy przede wszystkim zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Do zadań własnych gminy zaliczyć należy sprawy z zakresu:

a) infrastruktury technicznej gminy (np.: gminne drogi, ulice, place, kanalizacja, komunalne budownictwo mieszkaniowe),

b) infrastruktury społecznej (np.: ochrona zdrowia, oświata, kultura),

c) porządku i bezpieczeństwa publicznego (np.: organizacja ruchu drogowego, ochrona przeciwpożarowa),

d) ładu przestrzennego i ekologicznego (planowanie przestrzenne, gospodarka terenami, ochrona środowiska).

Zadania własne wykonuje gmina w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, na zasadach określonych przez ustawy, korzystając z samodzielności chronionej na drodze sądowej. Gmina ma obowiązek wykonywać zadania własne. Zaspokajanie potrzeb publicznych nie może zależeć bowiem od swobodnej oceny aktualnego składu osobowego organów gminy. Ustawodawca zabezpiecza realizację tych funkcji przez wprowadzenie ich do zadań obowiązkowych, które mają zapewnić mieszkańcom gminy określony poziom zaspokojenia potrzeb publicznych.

Do zadań gminy należy również wykonywanie zadań zleconych z zakresu administracji rządowej - zgodnie z art. 8 ustawy samorządowej są to zadania zlecone gminie przez inny podmiot administracyjny, jakim jest państwo. Gmina wykonuje te zadania po zapewnieniu jej środków finansowych na ich realizację. Gmina może również wykonywać zadania zlecone dobrowolnie, na podstawie porozumienia z właściwym organem administracji rządowej.

Podmiotami upoważnionymi do rozstrzygania w sprawach gminy są władze gminy. Głównym organem władz gminy jest wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy gminy. Wspólnota ta podejmuje rozstrzygnięcia bezpośrednio w głosowaniu wyborczym oraz w referendum, a także poprzez organy gminy. W referendum mogą brać udział wszyscy mieszkańcy gminy uprawnieni do głosowania. Szczegółowe zasady określa ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich. W sprawach samo opodatkowania się, ustawa gminna przewiduje wyłączność referendum. Może ono być ponadto przeprowadzone w każdej innej sprawie ważnej dla gminy. Decyduje o tym rada gminy, jeżeli ma ono zostać przeprowadzone z jej inicjatywy. O przeprowadzeniu referendum mogą zdecydować również obywatele, jeżeli z inicjatywą wystąpi co najmniej 1/10 uprawnionych.

Zgodnie z art. 18 ustawy samorządowej rada gminy jest we wszystkich sprawach z zakresu działania gminy, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Ustawa określa również katalog spraw, należących do wyłącznej właściwości gminy. Zaliczymy do nich:

a) organizacyjne (np.: uchwalanie statutu gminy, ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych),

b) finansowo - majątkowe (np.: przekazywanie jednostkom pomocniczym składników mienia do korzystania oraz zasad przekazywania im składników mienia do korzystania);

c) osobowe (wybór i odwołanie zarządu gminy, powoływanie i odwoływanie sekretarza oraz skarbnika gminy),

d) kierowniczo - kontrolne (np.: rozpatrywanie sprawozdań z zakresu wykonania budżetu oraz podejmowania uchwały w sprawie udzielenia lub nie udzielenia absolutorium zarządowi z tego tytułu),

e) inne (podejmowanie uchwał w sprawach herbu gminy, nazw ulic i placów publicznych, wznoszenia pomników, nadawania honorowego obywatelstwa).

Powyższe wyliczenie nie jest zamknięte, ponieważ do wyłącznej właściwości rady gminy mogą być przekazywane w drodze ustawy także inne sprawy.

Rada gminy wybiera ze swego składu przewodniczącego oraz od 1 do 3 wiceprzewodniczących. Jej obrady mają charakter sesyjny, a sesje są czasowo ograniczone. W związku z szerokim zakresem zadań rady istnieje potrzeba przekazywania części jej zadań innym organom do rozstrzygania - z wyłączeniem spraw zastrzeżonych do wyłącznej właściwości rady; bądź też do zaopiniowania, bądź opracowania projektu rozstrzygnięcia - we wszystkich sprawach.

Ważną rolę odgrywają komisje - organy wewnętrzne rady. Ich istnienie, przedmiot działania oraz skład osobowy zależy od uznania rady, która może powoływać zarówno komisje stałe (z których jedna ma charakter obligatoryjny - komisja rewizyjna dla kontroli zarządu i podległych mu jednostek). Rada ma również uprawnienia do powoływania komisji doraźnych dla wykonania zadań nadzwyczajnych.

Organem wykonawczym gminy zgodnie z art. 26 ustawy samorządowej jest zarząd. W jego skład wchodzi od 3 do 7 członków wybranych przez radę ze swego grona lub spoza składu rady. Jeśli rada gminy nie wybierze zarządu w terminie 6 miesięcy od daty ogłoszenia wyników wyborów - ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Po rozwiązaniu rady gminy, Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji zarządza przeprowadzenie w terminie 3 miesięcy od dnia rozwiązania rady. Do czasu wyboru zarządu, Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji wyznacza osobę, która pełni w tym czasie funkcje organów gmin. Jeżeli nowa rada nie wybierze zarządu, ulega rozwiązaniu z mocy prawa aż do dnia wyboru rady na kolejną kadencję. Na ten okres Prezes Rady Ministrów ustanawia zarząd komisaryczny.

Zarząd wykonuje uchwały rady gminy oraz zadania gminy określone przepisami prawa. Zarząd podlega wyłącznie radzie gminy, która decyduje o sposobie realizacji tych zadań. W zakresie wykonywania zadań zleconych administracji rządowej zarząd podlega także wojewodzie.

Przewodniczącym zarządu gminy jest wójt lub burmistrz (prezydent), który jest ponadto kierownikiem urzędu gminy. Wójtowi lub burmistrzowi przysługuje kompetencja podejmowania działań o charakterze doraźnym, w sprawach nie cierpiących zwłoki, wymagających szybkiego rozstrzygnięcia, związanych z zagrożeniem interesu publicznego. Jeżeli w takiej sytuacji, zarząd gminy nie może zebrać się na czas, wójt lub burmistrz powinien podjąć odpowiednią czynność w zastępstwie zarządu. Musi ona zostać zatwierdzona na najbliższym posiedzeniu zarządu. W wypadku odmowy zatwierdzenia jej przez zarząd, traci moc z chwilą określoną w odmowie jej zatwierdzenia; jeżeli zaś nie została w ogóle przedstawiona do zatwierdzenia - z końcem dnia najbliższego posiedzenia zarządu. Jeżeli na skutek tej czynności powstały już uprawnienia dla osób trzecich, wówczas utrata mocy prawnej czynności jest uzależniona z reguły od przeprowadzenia wymaganego przez prawo postępowania weryfikacyjnego.

Gmina jest podzielona terytorialnie na jednostki pomocnicze, takie jak sołectwa na obszarach wiejskich, a dzielnice czy osiedla w miastach, wreszcie miasta na terenie gminy. Tworzy je w drodze uchwały rada gminy, z urzędu, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z inicjatywy samych mieszkańców. Zasady tworzenia jednostek pomocniczych określa statut gminy. Organizacja i zakres działania sołectwa, dzielnicy lub osiedla ustala rada gminy indywidualnie w formie odrębnego statutu.

Struktura administracji państwowej na poziomie powiatu jest analogiczna do struktury gminy (zobacz temat podział administracyjny, podtemat gmina). Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym stanowi w art. 1, że przez powiat należy rozumieć lokalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium. Występują dwa rodzaje powiatów: zasadnicza jednostka podziału terytorialnego, która obejmuje całe obszary graniczących ze sobą gmin - powiat ziemski albo cały obszar miasta - miasto na prawach powiatu. Powiat powinien obejmować obszar możliwie jednorodny ze względu na układ osadniczy i przestrzenny oraz więzi społeczne i gospodarcze, zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych.

Powiaty tworzy, łączy dzieli oraz znosi Rada Ministrów, po zasięgnięciu opinii zainteresowanych rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, w drodze rozporządzenia określającego gminy wchodzące w skład powiatów oraz nazwy powiatów i siedziby ich władz.

W Polsce jest aktualnie 373 powiaty, w tym: 308 ziemskich; 65 miast na prawach powiatu.

Zadania powiatu określa art. 4 ustawy powiatowej, według którego powiat wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:

a) infrastruktury technicznej (np.: transport i drogi publiczne);

b) infrastruktury społecznej (np.: edukacja publiczna, kultura fizyczna i turystyka, promocja powiatu);

c) porządku i bezpieczeństwa publicznego (ochrona przeciwpowodziowa, przeciwpożarowa);

d) ład przestrzenny i ekologiczny (geodezja, zagospodarowanie przestrzenne i nadzór budowlany);

Ponadto ustawy mogą określać inne zadania powiatu. Powiat wykonuje ustawowe zadania w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Podmiotami upoważnionymi do rozstrzygania w sprawach powiatu są, zgodnie z ustawą powiatową, władze powiatu.

Głównym organem władz powiatu jest wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy powiatu. Wspólnota ta podejmuje rozstrzygnięcia bezpośrednio w głosowaniu wyborczym oraz w referendum, a także poprzez organy powiatu. W referendum mogą brać udział wszyscy mieszkańcy gminy uprawnieni do głosowania. Ustawa powiatowa przewiduje wyłączność referendum w sprawie odwołania rady powiatu przed upływem kadencji. W powyższej sprawie referendum może być przeprowadzone nie wcześniej niż po upływie 12 miesięcy od dnia wyborów lub od dnia ostatniego referendum w sprawie odwołania rady powiatu przed upływem kadencji i nie później niż na 6 miesięcy przed upływem kadencji. Może ono być ponadto przeprowadzone w innej sprawie z zakresu właściwości powiatu. Decyduje o tym rada powiatu, jeżeli ma ono zostać przeprowadzone z jej inicjatywy. O przeprowadzeniu referendum mogą zdecydować również obywatele, jeżeli z inicjatywą wystąpi co najmniej 1/10 uprawnionych.

Zgodnie z art. 12 ustawy powiatowej, do wyłącznej właściwości powiatu należą sprawy:

a) organizacyjne (np.: uchwalanie statutu powiatu);

b) planistyczne (uchwalanie budżetu powiatu);

c) finansowo - majątkowe (np.: podejmowanie uchwał w sprawach wysokości podatków i opłat w granicach określonych ustawami, emitowanie obligacji oraz określanie zasad ich zbywania);

d) osobowe (wybór i odwołanie zarządu powiatu, powoływanie i odwoływanie na wniosek starosty sekretarza oraz skarbnika powiatu);

e) kierowniczo - kontrolne (np.: rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowania uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi z tego tytułu),

f) inne (podejmowanie uchwał w sprawach herbu i flagi powiatu).

Wyliczenie to nie jest zamknięte, ponieważ do wyłącznej właściwości rady powiatu mogą być przekazywane w drodze ustawowej także inne sprawy.

Rada powiatu wybiera ze swego składu przewodniczącego oraz 1 lub 2 wiceprzewodniczących. Jej obrady mają charakter sesyjny, a sesje są czasowo ograniczone. W związku z szerokim zakresem zadań rady istnieje potrzeba przekazywania części jej zadań innym organom do rozstrzygania - z wyłączeniem spraw zastrzeżonych do wyłącznej właściwości rady; do zaopiniowania, bądź opracowania projektu rozstrzygnięcia - we wszystkich sprawach.

Ważną rolę odgrywają komisje - organy wewnętrzne rady. Ich istnienie, przedmiot działania oraz skład osobowy zależy od uznania rady, która może powoływać zarówno komisje stałe (z których jedna ma charakter obligatoryjny - komisja rewizyjna dla kontroli zarządu i powiatowych jednostek organizacyjnych) jak i komisje doraźne (dla wykonania zadań nadzwyczajnych).

Organem wykonawczym powiatu jest zarząd. W jego skład wchodzi starosta jako przewodniczący oraz pozostali członkowie w liczbie od 3 do 5 wybranych przez radę powiatu ze swego grona lub spoza składu rady. Jeśli rada powiatu nie wybierze zarządu w terminie 3 miesięcy od daty ogłoszenia wyników wyborów - ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Po rozwiązaniu rady powiatu z powyższej przyczyny, wojewoda zarządza przeprowadzenie nowych wyborów w terminie 3 miesięcy od dnia rozwiązania rady. Jeżeli nowa rada nie wybierze zarządu, ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Do dnia wyboru rady powiatu na kolejną kadencję oraz wyboru zarządu powiatu zadania i kompetencje rady i zarządu powiatu przejmuje komisarz rządowy, ustanowiony przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek wojewody.

Zarząd wykonuje uchwały rady powiatu oraz zadania powiatu określone przepisami prawa. Zarząd podlega wyłącznie radzie powiatu, która decyduje o kierunkach działania zarządu.

Zarząd wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego, kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu, które razem tworzą powiatową administrację zespoloną. Organizację i zasady funkcjonowania starostwa powiatowego określa regulamin organizacyjny uchwalony przez radę powiatu na wniosek zarządu powiatu.

Przewodniczącym zarządu powiatu i kierownikiem starostwa powiatowego jest starosta. Staroście przysługuje kompetencja podejmowania działań o charakterze doraźnym, w sprawach nie cierpiących zwłoki, związanych z zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających bezpośrednio zdrowiu i życiu oraz w sprawach mogących spowodować znaczne straty materialne, z wyłączeniem możliwości wydawania przepisów porządkowych. Jeżeli w takiej sytuacji, zarząd powiatu nie może zebrać się na czas, starosta powinien podjąć odpowiednią czynność w zastępstwie zarządu. Wymaga ona przedstawienia do zatwierdzenia na najbliższym posiedzeniu zarządu.

Zespolenie aparatu administracyjnego ma miejsce na wszystkich płaszczyznach administracji samorządowej. Zarząd powiatu wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego, kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych powiatu, które wspólnie tworzą powiatową administrację zespoloną.

Województwo jako jednostką samorządu terytorialnego jest przewidziane w art. 164 Konstytucji. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa stanowi w art. 1, że województwo oznacza: jednostkę samorządu terytorialnego - regionalną wspólnotę samorządową oraz największą jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji publicznej.

Nowe województwa utworzono na podstawie ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa. Zgodnie z powyższą ustawą, zmiana granic województw, w tym związana z tworzeniem, łączeniem, dzieleniem, znoszeniu powiatów, następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii organów jednostek samorządu terytorialnego, których zmiana dotyczy.

W Polsce jest aktualnie 16 województw.

Regionalne usytuowanie samorządu województwa sprawia, że jest on właściwy w sprawach określania strategii rozwoju województwa realizowanej przez programy wojewódzkie, która uwzględnia zgodnie z ustawą następujące cele:

- pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców;

- pobudzanie aktywności gospodarczej;

- podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa;

- zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzględnieniu potrzeb przyszłych pokoleń;

- kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.

Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, w szczególności w zakresie:

- infrastruktury technicznej;

- infrastruktury społecznej;

- bezpieczeństwa publicznego;

- ładu przestrzennego i ekologicznego.

Ponadto ustawy mogą określać inne zadania samorządu województwa. Samorząd województwa wykonuje ustawowe zadania w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, dysponuje mieniem wojewódzkim oraz prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową na podstawie budżetu.

Podmiotami upoważnionymi do rozstrzygania w sprawach województwa władze samorządu województwa.

Referendum jest sposobem bezpośredniego sprawowania władzy w sprawach ważnych dla województwa. W referendum mogą brać udział wszyscy mieszkańcy województwa uprawnieni do głosowania. Szczegółowe zasady określa ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich. Ustawa wojewódzka przewiduje wyłączność referendum w sprawie odwołania sejmiku województwa przed upływem kadencji. Może ono być ponadto przeprowadzone w każdej innej ważnej dla województwa sprawie z zakresu jego zadań. Decyduje o tym sejmik województwa, jeżeli przeprowadza referendum z własnej inicjatywy. O przeprowadzeniu referendum mogą zdecydować również obywatele, jeżeli z inicjatywą wystąpi co najmniej 1/10 uprawnionych.

Do wyłącznej właściwości sejmiku należą sprawy:

a) prawotwórcze (stanowienie aktów prawa miejscowego);

b) organizacyjne (np.: uchwalanie statutu województwa);

c) planistyczne (np.: uchwalanie budżetu powiatu);

d) finansowo - majątkowe (np.: podejmowanie uchwał w sprawach zasad i trybu gospodarowania mieniem wojewódzkim; w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej);

e) osobowe (wybór i odwołanie zarządu województwa, powoływanie i odwoływanie na wniosek marszałka województwa skarbnika województwa);

f) kierowniczo - kontrolne (np.: rozpatrywanie sprawozdań z wykonania budżetu oraz podejmowania uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi z tego tytułu),

g) w zakresie współpracy zagranicznej (podejmowanie uchwał w sprawach: uczestnictwa w międzynarodowych zrzeszeniach regionalnych i innych formach współpracy regionalnej).

Powyższe wyliczenie nie jest zamknięte, ponieważ do wyłącznej właściwości sejmiku województwa mogą być przekazywane w drodze ustawowej lub statutem województwa także inne sprawy.

Sejmik województwa wybiera ze swego składu przewodniczącego oraz 1 do 3 wiceprzewodniczących. Jego obrady mają charakter sesyjny, a sesje są czasowo ograniczone. W związku z szerokim zakresem zadań sejmiku istnieje potrzeba przekazywania części jego zadań innym organom do rozstrzygania - z wyłączeniem spraw zastrzeżonych do wyłącznej właściwości sejmiku; do zaopiniowania, bądź opracowania projektu rozstrzygnięcia - we wszystkich sprawach.

Ważną rolę odgrywają komisje - organy wewnętrzne sejmiku. Ich istnienie, przedmiot działania oraz skład osobowy zależy od uznania rady, która może powoływać zarówno komisje stałe (z których jedna ma charakter obligatoryjny - komisja rewizyjna dla kontroli zarządu i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych) jak i komisje doraźne (dla wykonania zadań nadzwyczajnych).

Organem wykonawczym województwa jest zarząd. W jego skład wchodzi marszałek województwa jako przewodniczący, 1 do 2 wiceprzewodniczących oraz pozostali członkowie. Marszałek jest wybierany przez sejmik spośród radnych, natomiast pozostali członkowie także spoza składu sejmiku na wniosek marszałka. Jeśli sejmik województwa nie wybierze zarządu w terminie 3 miesięcy od daty ogłoszenia wyników wyborów - ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Po rozwiązaniu sejmiku z powyższej przyczyny przeprowadza się nowe wybory przedterminowe, które zarządza Prezes Rady Ministrów w terminie 3 miesięcy od dnia rozwiązania sejmiku. Funkcje organów województwa pełni, do czasu wyboru zarządu województwa przez nowy sejmik, właściwy terytorialnie wojewoda. Jeżeli nowy sejmik nie wybierze zarządu, ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Do dnia wyboru sejmiku województwa na kolejną kadencję oraz wyboru zarządu województwa zadania i kompetencje sejmiku i zarządu województwa przejmuje właściwy terytorialnie wojewoda.

Zarząd województwa wykonuje zadania województwa nie zastrzeżone na rzecz sejmiku województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych.

Zarząd wykonuje zadania województwa przy pomocy urzędu marszałkowskiego i wojewódzkich samorządowych organizacyjnych lub wojewódzkich osób prawnych. Zasady i tryb działania zarządu województwa określa statut województwa.

Przewodniczącym zarządu województwa i kierownikiem urzędu marszałkowskiego jest marszałek województwa. Marszałkowi przysługuje kompetencja podejmowania działań o charakterze doraźnym, w sprawach nie cierpiących zwłoki, związanych z zagrożeniem interesu publicznego, zagrażających bezpośrednio zdrowiu i życiu oraz w sprawach mogących spowodować znaczne straty materialne. Jeżeli w takiej sytuacji, zarząd województwa nie może zebrać się na czas, marszałek powinien podjąć odpowiednie czynności w zastępstwie zarządu. Wymagają one przedstawienia do zatwierdzenia na najbliższym posiedzeniu zarządu.

Zasada zespolenia aparatu administracyjnego na szczeblu wojewódzkiej administracji samorządowej stanowi art. 3 ustawy wojewódzkiej. Według tego przepisu administracja ta jest zespolona w jednym urzędzie i pod jednym zwierzchnikiem. Chodzi tu o marszałka województwa.

W Polsce, zgodnie z art. 95 ust.1 konstytucji, władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat. Obie te izby parlamentu, jeśli obradują razem, mają status Zgromadzenia Narodowego. Zgromadzenie Narodowe uchwala konstytucję, odbiera przysięgę od nowo wybranego Prezydenta i podejmuje uchwałę o postawieniu Prezydenta przed Trybunałem Stanu.

Sejm składa się z 460 posłów, zaś Senat - ze 100 senatorów.

Kadencja tych organów trwa 4 lata. Zaczyna się w dniu pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.

Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu jest równoznaczne ze skróceniem kadencji Senatu. Ponadto ustawowa kadencja parlamentu może być skrócona przez Prezydenta, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Senatu, w przypadkach określonych w konstytucji. Będzie tak np. w sytuacji gdy nie doszło do wybrania nowej Rady Ministrów w trybie konstytucyjnym.

Sejm składa się z posłów, wybieranych w wyborach:

- powszechnych,

- równych,

- bezpośrednich,

- proporcjonalnych,

- w głosowaniu tajnym.

Senatorowie są wybierani w wyborach:

- powszechnych,

- bezpośrednich

- w głosowaniu tajnym.

Bierne prawo wyborcze do Sejmu, czyli prawo bycia wybranym na posła ma każdy obywatel polski mający prawo wybierania (czyli mający czynne prawo wyborcze), który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat. W przypadku senatorów granica wieku jest surowsza i wynosi 30 lat. Wynika to z faktu, iż Senat z założenia ma być "izba rozsądku", powinien zatem składać się z osób mających określone doświadczenie i wiedzę oraz obycie polityczne.

Poseł jest reprezentantem całego narodu i nie może być związany żadnymi instrukcjami wyborców. Chroni go immunitet poselski.

Wykonywanie mandatu posła i senatora wiąże się z koniecznością dochowania godności urzędu oraz powstrzymania się od wszelkich działań, które mogłyby podważać zaufanie wyborców, wywoływać wątpliwości co do uczciwości parlamentarzysty itp. Konstytucja wprowadza w tym zakresie stosowne regulacje, polegające m.in. na wyłączeniu możliwości sprawowania jednocześnie mandatu posła i senatora, zakazie łączenia mandatu poselskiego czy senatorskiego z funkcjami publicznymi. Poseł i senator np. nie może być jednocześnie Prezesem NBP, NIK, Rzecznikiem Praw Obywatelskich, Rzecznikiem Praw Dziecka ani ich zastępcą, członkiem Rady Polityki Pieniężnej, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, a ponadto nie może być zatrudniony w Kancelarii Sejmu i Senatu, oraz Kancelarii Prezydenta ani w administracji rządowej. Zakazy te nie dotyczą jednak członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej. Istnieje również grupa osób, które nie mogą sprawować mandatu poselskiego i senatorskiego ze względu na wykonywany zawód czy służbę. Dotyczy to sędziów, prokuratorów, urzędników służby cywilnej, żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, policjantów oraz funkcjonariuszy służb ochrony państwa (np. UOP).

Posłowie i senatorowie w toku sprawowania swoich funkcji korzystają z immunitetu. Oznacza to, iż nie mogą być oni pociągnięci do odpowiedzialności za swoje czynności wchodzące w zakres sprawowania mandatu - ani w czasie jego trwania ani też po jego wygaśnięciu. Poseł czy senator podejmujący np. działania w celu ochrony interesów swoich wyborców nie ponosi za nie odpowiedzialności tak jak każdy obywatel, a jedynie może ponieść odpowiedzialność przed Sejmem (senator - przed Senatem). W wypadku, gdyby naruszył prawa osób trzecich, może odpowiadać przed sądem tylko za zgodą Sejmu (Senatu). Jeśli poseł (senator) popełnił czyn, za który może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, to w trakcie trwania mandatu taka odpowiedzialność zależy od wyrażenia zgody przez odpowiednią izbę parlamentu (uchylenia immunitetu).

Posłowie tworzą w Sejmie kluby lub koła oparte na zasadzie przynależności do partii lub ugrupowań politycznych (klub tworzy co najmniej 15 posłów, koło - 3 posłów).

Zarówno Sejm, jak i Senat są organami kolegialnymi, obradującymi na posiedzeniach. Posłowie i senatorowie wybierają ze swego grona odpowiednio Marszałka i wicemarszałków Sejmu i Senatu. Marszałkowie przewodniczą obradom, reprezentują izbę na zewnątrz oraz stoją na straży jej praw. W Sejmie i Senacie działają komisje stałe, zajmujące się określoną dziedziną spraw wchodzących w zakres kompetencji parlamentu, np. Komisja d/s Służb Specjalnych, Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej, Komisja Budżetu i Finansów, Komisja Etyki, itp. Ponadto mogą być powoływane ad hoc komisje nadzwyczajne, dla zbadania określonej sprawy.

Organami Sejmu są:

- Marszałek Sejmu,

- Prezydium Sejmu,

- Konwent Seniorów,

- komisje sejmowe.

Kompetencje Marszałka Sejmu są następujące:

1) stoi on na straży praw i godności Sejmu,

2) reprezentuje Sejm,

3) zwołuje posiedzenia Sejmu,

4) przewodniczy obradom Sejmu,

5) czuwa nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów,

6) kieruje pracami Prezydium Sejmu i przewodniczy jego obradom,

7) zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom,

8) nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom organów państwa skierowanym do Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu,

9) prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Senatem,

10) prowadzi sprawy z zakresu stosunków Sejmu z parlamentami innych krajów,

11) przedstawia okresowe oceny wykonania przez organy administracji państwowej obowiązków wobec Sejmu i jego organów oraz posłów; wnioski w tym zakresie przekazuje Prezesowi Rady Ministrów, prezydiom komisji sejmowych oraz posłom,

12) udziela posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, w tym czuwa nad wykonaniem wobec posłów przez organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz inne jednostki organizacyjne obowiązków, określonych w ustawie o wykonywaniu mandatu posła i senatora,

13) sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Sejmu oraz wydaje stosowne zarządzenia porządkowe,

14) nadaje w drodze zarządzenia statut Kancelarii Sejmu,

15) ustala projekt budżetu Kancelarii Sejmu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich i Prezydium Sejmu oraz nadzoruje jego wykonanie,

16) powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Sejmu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich,

17) powołuje i odwołuje zastępców Szefa Kancelarii Sejmu, po zasięgnięciu opinii Szefa Kancelarii Sejmu,

18) podejmuje inne czynności wynikające z Regulaminu Sejmu.,

19) wykonuje inne zadania wynikające z konstytucji i ustaw.

Wybierani przez Sejm Marszałek i Wicemarszałkowie tworzą Prezydium Sejmu, które:

1) ustala plan prac Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,

2) ustala tak zwane tygodnie posiedzeń z wyprzedzeniem co najmniej 3-miesięcznym,

3) dokonuje wykładni Regulaminu Sejmu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich,

4) opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka Sejmu,

5) organizuje współpracę między komisjami sejmowymi i koordynuje ich działania,

6) ustala zasady organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów, powoływania doradców sejmowych oraz korzystania z opinii i ekspertyz,

7) podejmuje inne czynności wynikające z Regulaminu Sejmu.

Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu. W skład Konwentu Seniorów wchodzą:

- Marszałek,

- wicemarszałkowie,

- przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów oraz

- klubów parlamentarnych, jeśli reprezentują co najmniej 15 posłów oraz kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą.

Kompetencje Konwentu Seniorów są wyłącznie doradcze. Konwent Seniorów opiniuje w szczególności:

1) projekty planów prac Sejmu,

2) projekty porządku dziennego poszczególnych posiedzeń Sejmu i ich terminy,

3) wnioski co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego posiedzenia Sejmu,

4) wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów,

5) zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu,

6) inne sprawy przekazane przez Marszałka lub Prezydium Sejmu.

Konwent Seniorów zwołuje Marszałek Sejmu z własnej inicjatywy, z inicjatywy Prezydium Sejmu, na wniosek klubu reprezentowanego w Konwencie Seniorów lub grupy co najmniej 15 posłów.

Sejm wyłania ze swego grona stałe komisje, które rozpatrują i przygotowują sprawy stanowiące przedmiot prac Sejmu, opiniują sprawy przekazane pod ich obrady przez Sejm, Marszałka lub Prezydium Sejmu. Do najważniejszych zadań komisji stałych należy rozpatrywanie projektów ustaw i uchwał, poprawek Senatu wniesionych do uchwalonych przez Sejm ustaw, weta Prezydenta. Komisje sejmowe są również organami Sejmu w zakresie kontroli działalności organów państwowych, samorządu terytorialnego oraz innych organizacji w zakresie wprowadzania w życie i wykonywania ustaw i uchwał Sejmu. Rozpatrują sprawozdania i informacje ministrów oraz kierowników naczelnych organów administracji państwowej, analizują działalność tej administracji.

Komisje powołuje Sejm w drodze uchwały, na wniosek Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów.

Obecnie w Sejmie funkcjonują następujące komisje stałe:

1) Administracji i Spraw Wewnętrznych,

2) do Spraw Służb Specjalnych,

2a) do Spraw Kontroli Państwowej,

3) Edukacji, Nauki i Młodzieży,

4) Etyki Poselskiej,

5) Finansów Publicznych,

6) Gospodarki,

7) Integracji Europejskiej,

8) Kultury Fizycznej i Turystyki,

9) Kultury i Środków Przekazu,

10) Łączności z Polakami za Granicą,

11) Małych i Średnich Przedsiębiorstw,

12) Mniejszości Narodowych i Etnicznych,

13) Obrony Narodowej,

14) Ochrony Konkurencji i Konsumentów,

15) Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa,

16) Odpowiedzialności Konstytucyjnej,

17) Polityki Przestrzennej, Budowlanej i Mieszkaniowej,

18) Polityki Społecznej,

19) Regulaminową i Spraw Poselskich,

20) Rodziny,

21) Rolnictwa i Rozwoju Wsi,

22) Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej,

23) Skarbu Państwa, Uwłaszczenia i Prywatyzacji,

24) Spraw Zagranicznych,

25) Sprawiedliwości i Praw Człowieka,

26) Transportu i Łączności,

27) Zdrowia.

Funkcje Sejmu są następujące:

- legislacyjna

- osobowa

- kontrolna

Funkcja legislacyjna

Sejm jest organem powołanym przede wszystkim do stanowienia prawa. Przedmiotem uchwalanych przez niego ustaw są w szczególności prawa, wolności i obowiązki obywateli, organizacja i zasady działania naczelnych organów państwa, określenie trybu postępowania i kontroli legalności ich działania. Sejm uchwala wszystkie ustawy, także te o szczególnym znaczeniu, jak np. ustawa budżetowa. W drodze ustawy Sejm upoważnia Prezydenta do ratyfikowania i wypowiadania niektórych umów międzynarodowych. Sejm podejmuje niektóre decyzje w drodze uchwały, np. zarządza referendum, uchwala wotum nieufności Radzie Ministrów.

Procedura legislacyjna odbywa się w trzech czytaniach, w trakcie których Sejm zapoznaje się z wniesionym projektem ustawy, przekazuje następnie projekt do odpowiednich komisji, które mogą wnosić do niego swoje poprawki. Projekt trafia następnie pod obrady Sejmu, który głosuje nad poprawkami oraz całą ustawą. Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Przyjęta przez Sejm ustawa jest przekazywana do Senatu, który w ciągu 30 dni może ją przyjąć bez żadnych zmian, uchwalić do niej poprawki lub odrzucić ją w całości. Uchwalenie poprawek lub odrzucenie ustawy przez Senat powoduje konieczność ponownego głosowania nad nimi przez Sejm. Dla odrzucenia uchwały Senatu przez Sejm konieczna jest bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Jeśli parlament zakończy procedurę legislacyjną, ustawa trafia do Prezydenta, który powinien ją podpisać w ciągu 21 dni i zarządzić jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.

Prezydent przed podpisaniem ustawy może jednak skorzystać z możliwości wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z konstytucją. Jeśli TK uzna ustawę za zgodną z konstytucją, Prezydent nie może odmówić jej podpisania.

Prezydent może również, nie występując do TK, zwrócić ustawę Sejmowi do ponownego rozpoznania. Jest to tzw. weto prezydenckie. W celu odrzucenia weta Sejm musi dysponować większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jeśli ustawa w tym trybie zostanie ponownie uchwalona przez Sejm, prezydent w ciągu 7 dni musi podpisać ustawę i zarządzić jej ogłoszenie. W takiej sytuacji Prezydentowi nie przysługuje już prawo wystąpienia do TK w sprawie zgodności ustawy z konstytucją.

Funkcja osobowa

Oznacza ona, że Sejm uczestniczy w powoływaniu osób na niektóre stanowiska państwowe i odwoływaniu z nich.

Sejm bierze udział w tworzeniu rządu udzielając wotum zaufania powołanej przez Prezydenta Radzie Ministrów lub samodzielnie wybierając Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu.

Sejm, za zgodą Senatu, powołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich i Generalnego Inspektora Danych Osobowych.

Na wniosek Prezydenta Sejm powołuje Prezesa Narodowego Banku Polskiego.

Sejm powołuje członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, część składu Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowej Rady Sądownictwa i Rady Polityki Pieniężnej.

Funkcja kontrolna

Sejm realizuje tę funkcję zarówno na posiedzeniach plenarnych, jak i w trakcie prac komisji sejmowych. Na obradach plenarnych Sejm:

- udziela lub odmawia udzielenia rządowi absolutorium z wykonania budżetu państwa,

- kieruje interpelacje, zapytania poselskie oraz pytania w sprawach bieżących do Premiera lub poszczególnych ministrów,

- wyraża Radzie Ministrów wotum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów,

- wyraża wotum nieufności ministrowi większością ustawowej liczby posłów na wniosek co najmniej 69 posłów,

- wyraża wotum zaufania - na wniosek Premiera - Radzie Ministrów większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów,

- rozpatruje sprawozdania Najwyższej Izby Kontroli, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych,

- wysłuchuje corocznej informacji Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie stanu przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela

Funkcje kontrolne sprawowane Sejm poprzez komisje sejmowe obejmują następujące zagadnienia:

- rozpatrywanie sprawozdań i informacji ministrów,

- uchwalanie dezyderatów i opinii kierowanych m.in. do Rady Ministrów lub do jej członków, do Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Prezesa Narodowego Banku Polskiego.

Sejm może też powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy.

Sejm wykonuje swoje funkcje kontrolne także poprzez posłów, którzy mają prawo uzyskiwać informacje i wyjaśnienia co do spraw związanych z wykonywaniem obowiązków poselskich, od członków Rady Ministrów, organów, instytucji i przedsiębiorstw państwowych i samorządu lokalnego.

Organami Senatu są:

- Marszałek Senatu,

- Prezydium Senatu,

- Konwent Seniorów,

- komisje senackie.

Kompetencje Marszałka Senatu są następujące:

1) stoi on na straży praw i godności Senatu,

2) reprezentuje Senat,

3) prowadzi sprawy z zakresu stosunków z Sejmem,

4) ustala plan pracy Senatu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,

5) zwołuje posiedzenia Senatu,

6) ustala projekt porządku obrad po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów,

7) przewodniczy obradom Senatu i czuwa nad ich przebiegiem,

8) zarządza drukowanie ustaw uchwalonych przez Sejm, projektów ustaw i uchwał oraz innych druków senackich i doręczenie ich senatorom,

9) sprawuje nadzór nad terminowością prac Senatu i jego organów,

10) sprawuje nadzór nad pracami komisji senackich i zleca im rozpatrzenie określonych spraw,

11) zwołuje posiedzenia Prezydium Senatu, przewodniczy obradom i kieruje jego pracami,

12) zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom,

13) czuwa nad wykonywaniem wobec Senatu, organów Senatu i senatorów konstytucyjnych i ustawowych obowiązków przez organy państwowe i samorządu terytorialnego, podporządkowane im jednostki oraz inne obowiązane podmioty,

14) dokonuje ocen wykonywania przez organy państwowe i samorządu terytorialnego obowiązków wobec Senatu, organów Senatu i senatorów oraz przedstawia te oceny senatorom,

15) udziela senatorom pomocy w wykonywaniu mandatu i podejmuje, na ich wniosek, odpowiednie środki zmierzające do załatwienia przedłożonych spraw,

16) sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Senatu,

17) ustala projekt budżetu Kancelarii Senatu po zasięgnięciu opinii Prezydium Senatu, Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich, a w zakresie opieki nad Polonią oraz Polakami za granicą także Komisji Spraw Emigracji i Polaków za Granicą oraz nadzoruje wykonanie budżetu,

18) nadaje, w drodze zarządzenia, statut Kancelarii Senatu po zasięgnięciu opinii Prezydium Senatu oraz Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich,

19) powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Senatu po zasięgnięciu opinii Prezydium Senatu oraz Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich,

20) podejmuje inne czynności wynikające z Regulaminu Senatu.

21) wykonuje inne zadania przewidziane w Konstytucji i ustawach.

Prezydium Senatu:

1. dokonuje wykładni Regulaminu Senatu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Senatorskich,

2. zleca komisjom rozpatrzenie spraw w określonym zakresie,

3. ustala zasady organizowania doradztwa naukowego na rzecz Senatu i jego organów, powoływania doradców oraz korzystania z opinii i ekspertyz,

4. czuwa nad wykonywaniem przez senatorów ich obowiązków,

5. opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka Senatu,

6. podejmuje inne czynności wynikające z Regulaminu Senatu.

Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów senackich i kół senackich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Senatu.

Konwent Seniorów tworzą: Marszałek, wicemarszałkowie oraz senatorowie - przedstawiciele klubów senackich oraz klubów parlamentarnych jeżeli skupiają co najmniej 7 senatorów.

Konwent Seniorów wykonuje swoje zadania poprzez:

1) opiniowanie projektów porządku obrad Senatu,

2) opiniowanie planu pracy oraz wypowiadanie się w sprawie terminów posiedzeń Senatu,

3) wskazywanie potrzebnych inicjatyw ustawodawczych,

4) rozpatrywanie oraz przedstawianie wniosków w sprawie sposobu prowadzenia dyskusji lub obrad Senatu,

5) rozpatrywanie innych spraw przedstawionych przez Marszałka Senatu, Prezydium Senatu lub przedstawicieli klubów.

Komisje Senatu są organami powołanymi do rozważania i opracowywania spraw z własnej inicjatywy oraz przekazanych im przez Senat, Marszałka Senatu lub Prezydium Senatu.

Komisje w ramach swoich kompetencji:

- rozpatrują i przedstawiają Senatowi sprawozdanie dotyczące ustaw uchwalonych przez Sejm

- zajmują stanowisko co do prawidłowości wprowadzania w życie i sposobu wykonywania ustaw,

- w porozumieniu z Komisją Regulaminową i Spraw Senatorskich mogą opracowywać regulaminy swojego działania.

Senat powołuje komisje stałe do określonego rodzaju spraw oraz może powoływać i rozwiązywać komisje nadzwyczajne do realizacji określonych zadań.

Obecnie w Senacie funkcjonują następujące komisje stałe:

1) Gospodarki Narodowej,

2) Kultury i Środków Przekazu,

3) Nauki i Edukacji Narodowej,

4) Obrony Narodowej,

5) Ochrony Środowiska,

6) Praw Człowieka i Praworządności,

7) Regulaminową i Spraw Senatorskich,

8) Rodziny i Polityki Społecznej,

9) Rolnictwa i Rozwoju Wsi,

10) Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej,

11) Spraw Emigracji i Polaków za Granicą,

12) Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej,

13) Ustawodawczą,

14) Zdrowia, Kultury Fizycznej i Sportu.

Od 1.01.1999r., tj. od chwili wejścia w życie ustaw reformujących administrację publiczną, w Polsce funkcjonuje trójstopniowa struktura samorządu terytorialnego. Obejmuje ona:

- samorząd gminny,

- samorząd powiatowy i

- samorząd wojewódzki.

Na każdym z wymienionych szczebli działają organy stanowiące (w postaci rady w przypadku gmin i powiatów, oraz sejmiku w przypadku województwa) oraz wykonawcze, tj. zarządy.

Podstawą ich funkcjonowania są następujące przepisy:

- ustawa z dnia 5.06.1998r.o samorządzie powiatowym (Dz. U. Nr 91, poz. 578),

- ustawa z dnia 5.06.1998r.o samorządzie województwa (Dz. U. Nr 91, poz. 576),

- ustawa z dnia 5.06.1998r.o administracji rządowej w województwie (Dz. U. Nr 91, poz. 577),

- ustawa z dnia 24.07.1998r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej,

- ustawa z dnia 8.03.1990r. o samorządzie gminnym (Tekst jedn. Dz. U. z 1996r. Nr 13, poz. 74, ze zm.)

Władzą ustawodawczą samorządu gminy jest rada gminy. Ustawodawca wprowadził generalną zasadę domniemania kompetencji na rzecz rady, co oznacza, że jest ona organem właściwym we wszystkich sprawach z zakresu działania gminy, o ile nie zostały one wyraźnie zastrzeżone do właściwości innych organów.

Rada gminy składa się z radnych wybieranych w wyborach powszechnych na 4 - letnią kadencję. Liczba radnych zależy od liczby mieszkańców danej gminy: w gminach do 4.000 mieszkańców wynosi 15 osób, zaś w gminach największych - do 100 radnych.

Rada gminy obraduje na posiedzeniach plenarnych (sesjach), zwoływanych przez przewodniczącego w razie potrzeby, ale nie rzadziej niż raz na kwartał. Rady mogą powoływać swoje organy, zarówno stałe jak i pomocnicze, do wykonywania określonych zadań, np. w postaci rozmaitych komisji: rewizyjnych, budżetowych itp.

Kompetencje rady gminy

Rada gminy została wyposażona w następujące kompetencje:

- organizacyjne, polegające m.in. na:

a) uchwalaniu statutu gminy,

b) zawieraniu porozumienia w sprawie przyjęcia zadań z zakresu administracji rządowej,

c) podejmowaniu uchwał w sprawie tworzenia i przystępowania do spółek lub spółdzielni, ich rozwiązywania czy występowania z nich,

d) podejmowaniu uchwał w sprawie współdziałania z innymi gminami,

- programowe, polegające m.in. na:

a) uchwalaniu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego,

b) uchwalaniu programów gospodarczych,

c) uchwalaniu budżetu gminy,

- finansowo - majątkowe, polegające na dysponowaniu mieniem gminy, m.in.:

a) w drodze przekazywania go do korzystania jednostkom pomocniczym,

b) poprzez podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat gminnych,

c) w drodze podejmowania uchwał o emitowaniu obligacji gminnych,

d) przez podejmowanie uchwał o zaciągnięciu długoterminowych pożyczek

- kreacyjne, związane z wybieraniem i odwoływaniem zarządu gminy, sekretarza i skarbnika gminy,

- kontrolne, polegające na:

a) ustalaniu kierunków działania zarządu,

b) przyjmowaniu sprawozdań z tej działalności,

c) udzielaniu zarządowi absolutorium z wykonania budżetu gminy,

- podejmowanie uchwał w innych sprawach, m.in. dotyczących herbu gminy, nazw ulic i placów, wznoszenia pomników,

- ponadto do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy z zakresu działania gminy, które nie zostały wyraźnie przekazane innym organom.

Rada powiatu

Zgodnie z art. 1 ustawy o samorządzie powiatowym, powiat stanowi lokalną wspólnotę samorządową, zajmującą określone terytorium. Powiat, podobnie jak gmina, ma z jednej strony wymiar społeczny, gdyż obejmuje z mocy prawa ogół mieszkańców jako wspólnotę, z drugiej zaś strony - wymiar "terytorialny", ponieważ elementem wyznaczającym powiat jest także jego obszar.

W Polsce istnieją dwie kategorie powiatów, w postaci:

- powiatów ziemskich, obejmujących całe obszary graniczących ze sobą gmin; jest ich obecnie 308,

- miast na prawach powiatu, obejmujących cały obszar miasta; ich liczba wynosi 65.

Zadania powiatu polegają na wykonywaniu zadań publicznych o charakterze ponadgminnym, obejmujących m.in.

- zadania w zakresie infrastruktury publicznej (drogi, gospodarka nieruchomościami, obiekty i urządzenia użyteczności publicznej),

- zadania w zakresie spraw społecznych (edukacja, pomoc społeczna, ochrona zdrowia, ochrona dóbr kultury),

- zadania w zakresie porządku i bezpieczeństwa publicznego itp.

Ponadto w drodze ustawowej mogą być przekazywane do właściwości powiatu określone zadania z zakresu administracji rządowej.

Władzą ustawodawczą powiatu jest rada powiatu, składająca się z radnych wybieranych na 4 - letnią kadencję w wyborach powszechnych.

W powiatach liczących do 40.000 mieszkańców wybieranych jest 20 radnych, natomiast w powiatach powyżej 40.000 mieszkańców wybieranych jest dodatkowo po 5 radnych na każde rozpoczęte 20.000 mieszkańców, ale liczba radnych nie może być większa niż 60 osób.

Rada powiatu, podobnie jak rada gminy, korzysta z domniemania kompetencji, czyli jest ona właściwa we wszystkich sprawach należących do zakresu działania powiatu, o ile nie zostały one wyraźnie przekazane do właściwości innych organów.

Do wyłącznej kompetencji rady powiatu należą sprawy:

- organizacyjne; obejmują one m.in.:

a) uchwalanie aktów prawa miejscowego obowiązujących na terenie powiatu

b) uchwalanie statutu powiatu,

c) tworzenie i wyposażanie w majątek jednostek organizacyjnych powiatu,

d) podejmowanie decyzji o współdziałaniu z innymi jednostkami samorządowymi,

- finansowo - majątkowe, polegające np. na:

a) uchwalaniu budżetu powiatu,

b) uchwalaniu podatków i opłat lokalnych,

c) podejmowaniu uchwał dotyczących spraw majątkowych (np. w zakresie zbycia, obciążania, czy dzierżawy nieruchomości),

d) emisji obligacji powiatowych itp.

- kadrowe, związane z wybieraniem członków zarządu powiatu, sekretarza oraz skarbnika powiatu,

- kontrolne, polegające w głównej mierze na stanowieniu o kierunkach działania zarządu powiatu i przyjmowaniu sprawozdań z tej działalności, oraz podejmowaniu uchwał w sprawie udzielenia lub odmowy udzielenia absolutorium zarządowi z wykonania budżetu,

- podejmowanie uchwał w innych sprawach powiatu, jak np. dotyczących herbu czy flagi powiatu.

Sejmik województwa

W świetle art. 1 ustawy o samorządzie województwa, województwo jest jednostką samorządu terytorialnego - regionalną wspólnotą samorządową. Podobnie, jak w przypadku gminy i powiatu, również województwo ma charakter zarówno społeczny, obejmujący daną grupę mieszkańców, jak i terytorialny, określony zajmowanym przez tę wspólnotę obszarem.

Władzą ustawodawczą samorządu województwa jest sejmik województwa. Również i ten organ, tak jak rada gminy i powiatu, korzysta z ustawowego domniemania kompetencji, a zatem jest on właściwy we wszystkich sprawach z zakresu działania województwa, za wyjątkiem tych spraw, które zostały przekazane innym organom.

Kompetencje sejmiku województwa obejmują następujące sprawy:

- prawotwórcze, w postaci uchwalania aktów prawa miejscowego powszechnie obowiązujących na terenie województwa lub jego części,

- organizacyjne; obejmują one m.in.:

a) uchwalanie statutu województwa,

b) tworzenie i wyposażanie w majątek jego jednostek organizacyjnych,

c) podejmowanie decyzji o współdziałaniu z innymi jednostkami samorządowymi,

d) ustalanie zasad gospodarowania mieniem wojewódzkim,

- planistyczne, związane m.in. z uchwalaniem budżetu województwa, czy strategii rozwoju województwa i wieloletnich programów wojewódzkich,

- finansowo - majątkowe, polegające np. na podejmowaniu uchwał dotyczących spraw majątkowych i gospodarowania mieniem wojewódzkim (np. w zakresie zbycia, obciążania, czy dzierżawy nieruchomości), emisji obligacji, itp.

- kreacyjne, związane z wybieraniem członków zarządu województwa, powoływaniem i odwoływaniem skarbnika województwa na wniosek marszałka województwa,

- kontrolne, polegające w głównej mierze na stanowieniu o kierunkach działania zarządu oraz przyjmowaniu sprawozdań z tej działalności, oraz podejmowaniu uchwał w sprawie udzielenia lub odmowy udzielenia absolutorium zarządowi z wykonania budżetu,

- współpracy zagranicznej, dotyczące m.in. uczestnictwa w międzynarodowych zrzeszeniach regionalnych,

- inne sprawy, przekazane sejmikowi w drodze ustawy czy statutu województwa.

---