Filozofia- specyficzna dyscyplina naukowa, ponieważ jest to dziedzina, która odpowiada na potrzeby serca człowieka, fundamentalne pytania która spotykają każdego z nas, są to pytania typu kim jest człowiek skąd się wziął świat, jakie były jego początki jaka jest natura świata, kim jestem ja, pytanie dotyczące sensu naszego życia.

Filozofia pojawił się w staryżotności. Pierwotnie filo - zofia(sofia) umiłowanie mądrości. Fundamentalne pytania tworzą filozofię. Miłość do mądrości. Mądrość - dlaczego nie wiedzy tylko mądrości, Grecy zdawali sobie sprawę z tego, że pełna wiedza jest niedostępna dla człowieka, jest bowiem atrybutem boskim. Wszechwiedza byłaby bowiem czymś wyższym niż mądrość. Wiedza, którą posiadamy daje nam mądrość która jest szansą na odpowiedź na postawione pytania. Odpowiedź nie ma pewności wiedzy, ale może być sporo warta skoro pełni wiedzy posiąść nie możemy.

Filozofia ma dwóch śmiertelnych wrogów - doksa - opinia, gnoza - wiedza.

■ DOXA - opinia - zabija ona filozofię, wg niej filozofia nie jest nikomu potrzebna, na niektóre pytania nie da się odpowiedzieć, więc nie ma sensu szukać na nie odpowiedzi

■ GNOZA - wiedza - istnieje wiedza będąca nieosiągalna, tajemna, która daje prawdziwy obraz świata, jest pełnią wiedzy. Wiedza jest wielką mocą. Jednak jest to wiedza na poziomie i nie zajmuje się prostymi pytaniami typu - skąd jest człowiek - gdyż uważa, że takie pytania są lekceważące.

Filozofia składa się z trzech poddziedzin:

» ontologia - ta część filozofia odpowiadająca na pytanie o byt - co to jest. Zakładamy, że istnieje bóg, który także jest częścią bytu. Wszystko, co istnieje jest bytem. Ontologia jest to próba odpowiedzi na pytania, co to jest i jaki jest byt. Niebytem jest coś co nie istnieje, nie ma istnienia.

» epistologia - dziedzina filozofii zajmująca się badaniem świta za pomocą rozumu. Jest to nauka o instrumentach poznania, którymi człowiek dysponuje. Są to zmysły i rozum. Zastanawia się czy człowiek mający rozum jest stanie zrozumieć świat.

» etyka - dziedzina filozofii zajmująca się człowiekiem i wartościami wg, których powinien żyć. Pytania odnoszące się do etyki - co jest źródłem etyki, jaki udział w tworzeniu etyki miał człowiek. Istnieje pogląd, że etyka jest nam dana przez Boga w postaci dekalogu. Etyka jako dekalog jest nie zmienna, jednak systemy wartości się zmieniają, a człowiek zastanawia się jak nie naruszając tych wartości funkcjonować w dzisiejszym świecie.

Czy prawo ma swoje źródło w rozumie i woli - dlaczego??

Koncepcja ontologiczna - powszechna wiedza niekwestionowana przez setki lat w Europie - wizja wszechświata, kosmosu i bytu który był przyjęty do czasów nowożytnych. Wielcy myśliciele patrząc na świat mimo różnic w innych zdaniach zakładali że swiat składa się z różnych poziomów bytu i są nieprzekraczalne. Czyli mamy materie ożywioną i nieożywioną. Świat składał się z następujących poziomów bytu:Z - życie,S -Świadomość -

Życie i świadomość bardzo łatwo zniszczyć, ale nie możemy odwrócić tego procesu. Są to więc procesy coraz rzadsze i kruche.

X - jakiś składnik, który wyróżnia człowieka, zdolność do abstrakcyjnego myślenia, do tworzenia pojęć, jest to dusza, zaawansowana inteligencja ze zdolnością do abstrakcyjnego myślenia.

Między poziomami bytu nie ma ontologicznej ciągłości - między materią i materią ożywioną istnieje przepaść, nie do pokonania, niemozliwa do zniwelowania nawet przy p-omocy ewolucji.

21022006 filozofia 2

Temat: Pierwsi filozofowie, jońscy, filozofowie natury oraz eleaci.

Tales z Miletu -Jako pierwszy próbuje odgadnąć jakim jest świat nie taki jak go widzimy, tylko to co stanowi jego istotę. (Tales - Prapoczątkiem, tym co stanowi zasadę świata jest woda. Przyczyna wszystkich rzeczy jest woda.

Anaksymander z Miletu Poszukuje prapoczątku, stwierdza jednak, że jest on w bezkresie - apeiron. Tworzywo z którego się wziął świat jest nieskończone, bezkresne. To co widzimy to wyłaniające się z apeironu przeciwieństwa. Założył, ze bezkres znajduje się w ruchu obrotowym, to co najcięższe gromadzi się w środku, a najlżejsze pozostaje na zewnątrz.

Heraklit z Efezu (VI w p.n.e)- szukał praprzyczyny powstania świata, miał do czynienia ze zmiennym światem. Tym co stanowi praprzyczynę jest ogień. Jednocześnie powiada też „wszystko płynie” i „nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki”. Prapoczątkiem jest ogień, a woda ma ilustrować zmienność. Cecha charakterystyczną dla świata jest wielość i zmienność. To stanowi o naturze wszechświata.

UNI(jeność)-VERSUM(różnorodność) - wszechświat, nie może istnieć bez zmian. „Wojna jest królem wszystkiego”, zmiana(konflikt) jest konieczna do istnienia świata. Bezruch jest więc końcem, brakiem życia. „Wojna jest uniwersalna(powszechna) a sprawiedliwość jest walką”. Sprawiedliwość jest walką między dwoma siłami, tymi którzy nas wykorzystują, a tymi którzy walczą o swoje prawa.

Elea - eleaci.

Parmenides z Elei (VI w. p.n.e.).- jest uważany za pierwszego racjonalistę Odrzucał poznanie zmysłowe i twierdził że tylko rozum jest godny tego aby poznawać świat. Wciąż ulegamy zmysłowym złudzeniom a rozum nas nie oszuka. Powiadał że „wszystko to co jest istnieje, natomiast to czego nie ma nie istnieje”. Czyli byt jest tym co istnieje a niebyt nie istnieje. Świat jest więc niezmienny stały i wieczny. Wszelka zmiana jest tylko złudzeniem naszych zmysłów. Wszelka zmiana jest tylko pozorem którym karmią nas zmysły.

Zenon z Elei - Wymyślał cały szereg paradoksów, na które rozwiązania pojawiły się dopiero w XIX wieku. Urządzał wyścig żółwia z Achillesem.

Demokryt z Abderu - atomista, Komentując pogląd Parmenidesa, ze byt jest a niebyt nie jest. Stwierdził, że miał on rację. Ale jednocześnie dodawał, że byt składa się z dwóch rzeczy, atomów i pustej przestrzeni. Atom to część niepodzielna, byt składa się z atomów poruszających się w pustej przestrzeni.

Grecja właściwa - Ateny

Grecy pogardzali pracą. Homer ukształtował ich wierzenia. W tym świecie każdy ma swoje miejsce, człowiek powinien pamiętać, że jest śmiertelnikiem, między bogami a człowiekiem jest nieprzekraczalna przepaść pomimo wielu podobieństw do ludzi. Człowiek, który o tym zapomina popełnia przestępstwo zwane hubris. Miejscem świętym dla Greków była wyrocznia w Delfach. Mottem Delf było wezwanie do umiaru, jeżeli człowiek go przekroczy to spotka go nieszczęście.

Sofiści - wędrujący nauczyciele, którzy za pieniądze nauczali ateńską młodzież obiecując im sukces w życiu osobistym, w biznesie czy sądzie.

Sofiści nie wierzyli w istnienie standardów prawdy dobra i zła, uważali że prawda jest relatywna, i obok siebie mogą istnieć różne prawdy. Byli sceptykami poznawczymi, uważali że prawda jest niepoznawalna

28022006 filozofia 3

SOKRATES - Całe zycie poszukiwał prawdy, a właściwie człowieka mądrzejszego od siebie

Twierdził, że wie że nic nie wie. Jest to jednak ewidentne że on pomimo twierdzenia, że nic nie wie, wyraźnie stwierdzał, że poszukiwanie prawdy jest najważniejszym celem w życiu. W trakcie swojego procesu wygłasza, że człowiek na prawdę dobry nie zazna zła ani przed ani po śmierci, nie może być na prawdę zraniony, gdyż czuwają nad nim bogowie.

Uczciwemu człowiekowi nie może się stać nic złego za życia i po śmierci - zło wynika z ignorancji i niewiedzy - każde działanie ma na celu jakieś dobro Wiedział też że człowiek powinien bardziej dbać o swoją duszę niż o ciało. Twierdził, że czynienie zła wynika z niewiedzy i ignorancji. A dobro jest cnotą.

Zło wynika z niewiedzy - czynimy je dlatego, że wierzymy, że przyniesie nam ono jakieś dobro dla nas gdyby człowiek poznał właściwy porządek to nigdy by nie popełnił takie czynu jak morderstwo czy kradzież, mówił tu również o niewiedzy o karze, która nas potem spotka. W Obronie Sokrates wypowiada zdanie: „życie które jest nie przeegzaminowane) nie jest warte.

Dialog Euthyphron

Najważniejszym celem człowieka jest poszukiwanie prawdy, troska o dusze, a nie dbanie o wartości materialne, ciało. Człowiek dobry, uczciwy nie może być zraniony za pomocą wartości materialnych, bo mu na nich nie zależy. Wg niego „zło wynika z ignorancji i nie wiedzy”. Człowiek nie popełnia świadomie czegoś złego, jeśli jednak już to robi, to, dlatego, że żyje wg złego systemu wartości, wynika to z naszej nie wiedzy o tym, co powinniśmy czynić a czego nie.

.

Obrona Sokratesa

W 399 roku data oskarżenia Sokratesa. Oskarżało go trzech ludzi rzemieślnik, prawnik i poeta. Sokrates oskarżony jest o ateizm, podważał wiarę w tradycyjnych bogów, oskarżono go też o sprowadzanie na złą drogę młodzieży. Ława głosuje dwa razy na winny, niewinny, potem jest przemowa oskarżonego i oskarżającego. Oskarżenie o bezbożność jest bezprawne, gdyż całe życie wykonywał wolę bożą, szukając wiedzy wiedząc że nic nie wie. Szukał wiedzy wśród tych którzy uchodzą za mądrych, wśród polityków, którzy byli prawnikami, mówcami.

Następnie Sokrates szukał odpowiedzi wśród poetów, okazało się że oni są jeszcze gorsi od polityków, gdyż ich mądrość pochodzi od bogów, którzy używają ich jako medium, pomimo pisania wierszy nie wiedzą nic o prawdach życiowych.

Dotarł do zwykłych ludzi. O nich wypowiedział się najlepiej. Stwierdził, że oni przynajmniej wiedzą co robią. Problem polegał na to, że znają odpowiedź na to czym jest sprawiedliwość, odwaga. Po raz kolejny więc nie znalazł odpowiedzi. Gdyż oni nie wiedzą że nic nie wiedzą a on to wie.

Sokrates szuka odpowiedzi, czym jest mądrość w trzech klasach społecznych:

۩ zaczyna od ludzi, którzy uważają się za mądrych, jednak zauważa, że ci nie mają kompletnie pojęcia o takich rzeszach jak: miłość, odwaga, męstwo, pobożność, piękno. Sokrates wie, że nic nie wie i jest mądrzejszy od tamtych, którzy nie wiedzą, a wydaje im się, że wiedzą - więc jest od nich mądrzejszy.

۩ poszukuje odpowiedzi u ludzi którzy zajmują się spisywaniem mądrości, czyli a literatów. Okazuje się, że oni sami nic nie umieją, a to, co piszą w swych dziełach otrzymują od bogów pod natchnieniem, - czyli są w pewnym sensie jakimś medium.

۩ poszukuje odpowiedzi w klasie ludzi pracujących, czyli klasy robotników. Okazuje się, że oni naprawdę dużo wiedzą na temat czynności, które robią, które są ich rzemiosłem, ale wydaje im się, że wiedzą, że ich pan, któremu służą wie, co to jest mądrość, a oni tego nie wiedzą i dlatego mu służą.

Wychodzi na to, że Sokrates jest z tych wszystkich ludzi, najmądrzejszy, bo wie, że nic nie wie i ma tego pełną świadomość.

Wygłasza, też zdania które świadczą że coś wie. Oskarżyciele zażądali kary śmierci. Stwierdził, że są różne sposoby ratowania życia, dzielimy je na godne i niegodne.Powiada, że póki mu tchu starczy nie przestanie filozofować i pokazywać drogę każdemu po to aby bardziej dbał o sławę, cześć i życie a nie o ciało i pieniądze.Przegrał 30 głosami w pierwszej mowie.

W drugiej mowie proponuje jako karę honorowe zaproszenie do prytaneiro, w którym zwycięzcy i bohaterowie moglli spędzać resztę swojego życia. Później zmienia zdanie na karę pieniężną, w wysokości 30mil srebra, dodał, że złożą się za niego przyjaciele. Przegrał 360 głosów za karą śmierci.

W trzeciej mowie stwierdził, że nie chciał robić nic złego i dlatego przegrał. Doda tylko, że uśmiercają mędrca, za którego on się nie uważa, ale tak będą go nazywali inni. Do tych co głosowali za nim powiedział, że czeka go teraz lepsze życie.

Nie przeklął sędziów, stwierdził, tylko że należy ich zganić za wyrządzanie zła.

Tak na prawdę nikt nie chciał go zabić, chcieli go nastraszyć, a Sokrates wymusił na nich decyzję o swojej śmierci. Nikt go nie pilnował i proponowano mu ucieczkę, ale on tego nie zrobił.

Platon

Przedstawił teorię idei, w której powiedział co jest prawdą.

Sokrates wie, że nic nie wie, więc jak może poznać prawdę, skoro nie wie jak ona wygląda. Sokrates, aby to wytłumaczyć rysuje kwadrat i prosi ucznia, aby ten narysował dwa razy

większy kwadrat. Uczeń dobrze nie wie jak to zrobić, aby jego kwadrat był dokładnie dwa razy większy. Wtedy Sokrates rysuje przekątną początkowego kwadratu jako jeden z boków kwadratu dwa razy większego. Wtedy uczeń zgadza się, mimo iż nie znał odpowiedzi. Ta zasada odnosi się do idei kwadratów.

07032006 filozofia 4

W świecie zmysłów wszystko raz może uchodzić za piękno i brzydotę w zależności od opisu. Konsekwencją tej niedoskonałości jest istnienie świata idei świata doskonałego. Wg Platona każda rzecz jest emanacją idei. Rzeczy są, więc odbiciem pięknej idei. Od idei prostych można przejść do złożonych dotyczą one w najbardziej złożonym wypadu cnot, np. wolności, sprawiedliwości, roztropności. Świat wg Platona składa się z:

Cieni(odbicia rzeczy które istnieją), rzeczy, idei - prostych i złożonych

Niebyt->Świat materialny, rzeczywisty, Byt -> świat idealny

Gdyby nie było idei nie byłoby rzeczy, bez rzeczy nie byłoby Cieni

Rzecz wielka może się wydawać mała, słoń jest duży, jeśli postawimy go obok nas, ale jest mały gdy stanie obok góry.

Na temat idei możemy mieć wiedzę, coś co nie podlega wahaniu i zmianie opinii. Na temat niebytu możemy mieć tylko niepokonalną niewiedzę. Człowiek znajduje się w pograniczu bytu i niebytu. Świat materialny możemy mieć tylko opinię, ponieważ jest on zmienny.

Świat idealny jest bytem tym co istnieje.

Na początku jest idea dobra. Platon ogłasza jej istnienie w „Państwie” „Republice”

Idea cienia: idea jest bytem. Są dwa rodzaje idei: prosta (np. krzesło, but) i złożona (np. sprawiedliwość, odwaga, mądrość, miłość- czyli prapoczątek wszystkiego). Rzecz znajduje się między bytem a niebytem, czyli niczym. Rzeczy są odbiciem idei w niedoskonałym świecie. Cień jest odbiciem rzeczy, jego kształt jest uzależniony od kształtu rzeczy.

Cień Rzecz Idea

Idea dobra: prapoczątek wszystkiego, z niej wszystko się bierze. Dobro jest bezinteresowne i jest źródłem wszystkiego, zło jest niszczące i prowadzi do samounicestwienia. Odwaga jest dobra sama w sobie, ale może być zuchwała. Natomiast dobro jest dobre i koniec.

Metafora jaskini: człowiek postrzega tylko to, co jest na zewnątrz, świat materialny bierze za idealny (bierzemy świat cieni za rzeczywistość), on nie jest idealny. Jednak w tłumie jest mędrzec, który mają silną wolę i chęć poznania świata głębiej. Rozum człowieka, gdy się rodzi jest jakby w cieniu (jest w jaskini umysłowej), z którego systematycznie wychodzi za pomocą wiedzy, dąży do zobaczenia świata pięknego, idealnego. Człowiek widzący ten piękny świat wraca do jaskini by podzielić się tą wiedzą z innymi ludźmi, jednak spotyka go odrzucenie, wyśmiewanie się z niego.

Wiedza na temat idei jest czymś pewnym, niezmiennym, świat rzeczy Platon umieszcza między bytem i niebytem, co oznacza, że na jego temat możemy mieć tylko opinię. Wynika z tego, ze w tym świecie wszystko jest względne. Tylko idee istnieją naprawdę, mają istnienie, są częścią bytu, a świat materialny względem świata idei jest tylko cieniem dla prawdy.

Dialog Sokratesa z przyjaciółmi na temat sprawiedliwości

- przyjaciel: sprawiedliwość jest to oddawanie długów i zapłata bogom za złe czyny dokonane w przeszłości,

- Sokrates: zgadza się, że oddawanie jest częścią sprawiedliwości, ale czy sprawiedliwe jest oddanie miecza osobie, która chce popełnić samobójstwo, stąd wiemy, że nie zawsze oddawanie długów jest sprawiedliwe,

- przyjaciel: sprawiedliwość to jest czynienie dobra przyjaciołom, człowiek sprawiedliwy nie czyni przykrości innym,

- jak człowiek sprawiedliwy nie może robić przykrości innym, jeśli wiemy coś złego o innym człowieku i np. w czasie procesu musimy powiedzieć prawdę,

- przyjaciel: sprawiedliwość to jest prawo, które pozwalające czynić jedno, a zabraniające czynić inne,

- kto ustanawia prawo - ludzie bogaci, przebiegli, najbardziej wpływowi i wtedy sprawiedliwość działa w interesie najbogatszych, najsilniejszych. Wg Sokratesa ze sprawiedliwością to jest tak jak z pasterzem i owcami.

- sprawiedliwość państwowa tj. opieka nad ludźmi ubogimi, chroni ich przed bogatymi, którzy chcą ich wykorzystać

- uczeń Platona: sprawiedliwość trzeba cenić dla niej samej a nie dla reputacji, ludzie niesprawiedliwi chcą uchodzić za sprawiedliwych a sprawiedliwi nie chcą. Przywołuje on zasadę pierścienia niewidzialności, który ludzie zakładając stają się nie widzialni, ale go nie wykorzystują w życiu,

- Sokrates: chcecie sprawiedliwości? Aby była sprawiedliwość musimy stworzyć państwo mądre, idealne. Wtedy zobaczymy czy naprawdę chcecie życia w sprawiedliwości. Człowiek sprawiedliwy to człowiek, który robi to, do czego jest stworzony.

„Republika” - dialog Platona ("Uczta Platona" - na temat miłości).

Dzieło napisane po powrocie do Aten (411 r) czyli w okresie wojny Aten ze Spartą. Sprawiedliwość to oddawanie długów i składanie ofiar bogom za popełnione niesprawiedliwości.

Sokrates jako bohater opowieści. Pożyczamy miecz od znajomego a później dowiadujemy się ze znany psycholog powiedział że nasz kolega cierpi na depresję i kiedy przychodzi po miecz i widzimy, że jak mu ja oddamy to czy będzie to sprawiedliwość?

Towarzystwo stwierdza, że czasem lepiej nie oddawać niektórych rzeczy jeśli może to się przyczynić złu.

Sprawiedliwość czynienie dobra przyjaciołom i zła wrogom. (def. średniego pokolenia)

Sokrates podważa to mówiąc, że człowiek sprawiedliwy nie będzie czynił zła nikomu.

Sprawiedliwość to jest istniejące prawo, które powstaje w interesie silniejszego. (Def sofistów)

Sokrates stwierdza, że sprawiedliwość jest konieczna w każdym działaniu człowieka. Sprawiedliwość państwowa - powstaje w celu obrony przeciętnych ludzi przed wilkami tymi co są sprytnie i najgorsi, państwo broni słabych przed silnymi i agresywnymi. Sokrates przedstawia

Sprawiedliwość republiki - polis w mowie(teorii) - cechuje się tym, że każdy robi to do czego jest powołany, stworzony, co oznaczałoby że panuje tu sprawiedliwość.

Państwo zdrowe - wspólnota, która jest niewielka, każdy robi co powinien, nie ma tu żadnej władzy, jest ona niepotrzebna. Jest nieduże, wszyscy oddają się pracy, państwo nie jest bogate, aby nie wzbudzać pożądania wśród sąsiadów - nie ma też wojska

Państwo uzbrojone - miasto jest większe, musi wytwarzać dochód aby było miejsce na sztukę i wielkie czyny, muszą być strażnicy, mają czuwać nad bezpieczeństwem obywateli; Strażnicy powinni być urodzonymi żołnierzami,

Państwo piękna - rządzą ci którzy są mądrzy, czyli filozofowie, czyli Ci którzy są w stanie opuścić jaskinię i zobaczyć świat idei. Tylko takim ludziom można powierzyć władzę w idealnym państwie. Są więc poza podejrzeniami o korupcje czy niesprawiedliwe rządzenie.

Sprawiedliwość może mieć swoje negatywne strony. Doskonale wady sprawiedliwości odsłania Platon w swym polis w mowie. Przy budowaniu jakiegokolwiek państwa powinno się zachować ostrożność związaną ze sprawiedliwością. Państwo sprawiedliwe może stać się tyrania, w której dla sprawiedliwości członkowie wspólnoty muszą poświęcić wszystko, nie ma tu rodziny, miłości między ludźmi, wszystko jest uregulowane i sterowane odgórnie.

14032006 filozofia 5

ARYSTOTELES - dzielił naukę na dwie gałęzi Naukę teoretyczną i praktyczną. Nauka Teoretyczna odnosi się do części świata niezależnej od człowieka, w których można tylko poznawać otaczające nas zasady. Przykładem tej nauki może być fizyka, wraz z biologią; metafizyka.

Nauki praktyczne odnoszą się do człowieka i jego działania, ekonomia - obejmuje sprawy rodziny, etyka - kontakty międzyludzkie. polityka. Najbardziej ogólna jest polityka.

POLITYKA

Arystoteles dochodzi do wniosku że człowiek jest nie samowystarczalny.

• Rodzina/gospodarstwo - w celu spłodzenia i wychowania dzieci, aby przeżyć, zaspokoić codzienne potrzeby, (aby przeżyć jako jednostki i gatunek ludzki)

• wieś - wspólnota kilku rodzin spokrewnionych ze sobą istnieje w celu potrzeb ponadbieżących,

• Państwo - składa się z kilku wsi, gmin, jest wspólnotą obywateli, występują w nim instytucje, osiąga poziom samowystarczalności, znajduje się tu wszystko co jest potrzebne do życia, celem jego jest jak najlepsze życie ludzi jego mieszkańców.

Człowiek jako najwspanialsza istota na świecie, gdy osiąga pełnię swojego rozwoju. Jednocześnie może stać się najgorszą istotą jeśli się go odseparuje od prawa i wymiaru sprawiedliwości.

Człowiek z natury rodzi się uzbrojony w cnoty rozumowe i moralne, które są bardzo podatne na przekształcenie w wady, a bez cnót człowiek może stać się najgorszym zwierzęciem.

Państwo jest naturalne. Utrzymuje człowieka w człowieczeństwie. Daje też człowiekowi bezpieczeństwo i pozawala mu na dobre życie.

Rodzina składa się z : rodziców, dzieci i niewolników

Niewolnictwo według Arystotelesa:

• naturalne: gdy człowiek nie umie sobą rządzić i potrzebuje pana

• nienaturalne: człowiek wzięty do niewoli w pełni rozwinięty - ten rodzaj niewolnictwa potępiał

Polityka

Podzielił politykę na dobrą i złą. Teoretycznie skłaniał się do monarchii.

Dobre: - rządzi w interesie wspólnoty

monarchia - monarcha rządzi w interesie całości, posiada odpowiednie cnoty do rządzenia

arystokracja - zbiorowa monarchia, rządzą w interesie wszystkich

politeia - wszyscy w interesie wspólnoty, wszyscy posiadają cnoty

Złe:

Tyrania - jeden człowiek zdemoralizowany, tyran posiada wady

Oligarchia - zbiorowa tyrania, kilku rządzi w swoim własny interesie, mają wady, ich celem jest absolutna nierówność

Demokracja - rządzi większość, w swoim własnym interesie

Arystoteles przekłada monarchię gdyż stwierdza, że arystokracja prowadzi do sporów między kilkoma cnotliwymi ludźmi, brak decyzji. W monarchii problemem jest jedna osoba, która posiada rządy. Demokracja wg Arystotelesa wychodziła, na najlepszy istniejący system, który mógł zarządzać.

Politea jest najlepszą formą państwa. Panuje w niej wol­ność i równość. Państwo takie ma na celu dobro ogółu. Lud rządzi ku ogólnemu pożytkowi. Jest mieszaniną dwóch składni­ków: bogatych i ubogich. Stąd politea wykazuje większe cechy trwałości. Ustrój demokratyczny ma być oparty na wolności i równości wszystkich obywateli. Stanowiska w państwie powinny być obsa­dzane w drodze losowania - natomiast grupa tych, którzy mają je sprawować powinna zostać wybrana spośród wszystkich. Fun­kcji w państwie nie powinno się piastować długo i nikt nie po­winien dwukrotnie sprawować takiej samej funkcji. O najważniejszych sprawach ma rozstrzygać zgromadzenie obywateli

Idealne państwo jest państwem zapewniającym szczęście obywatelom. Szczęście w państwie zależy od warunków zewnętrznych. Państwo idealne powinno mieć odpowiednie rozmiary oraz znajdować się w stosow­nym klimacie i środowisku geograficzno-przyrodniczym. Nie po­winno być zbyt wielkie, ani pod względem terytorialnym, ani ludnościowym. Nie więzy krwi lecz obszar odpowiedniej wielko­ści decyduje o jedności państwa. Powinno być położone w środ­ku kraju; trudno dostępnym dla wrogów, ale takim, by móc uzyskać pomoc od przyjaciół. Arystoteles stoi na stanowisku, iż w państwie idealnym po­winna istnieć własność prywatna; ziemia powinna być wspólna przez przyjacielskie użytkowanie, a nie poprzez zniesienie prawa własności. Państwo powinno być tak zorganizowanie, aby niko­mu nie zabrakło tego, co mu jest potrzebne do utrzymania

Etyka Nichomachejska

Każda sztuka, badania i działanie wydają się mieć na celu jakieś dobro.

Arystoteles twierdzi, że istnieje hierarchia dóbr. Naszym celem jest osiągnięcie szczęścia. Każdy człowiek jednak inaczej pojmuje szczęście. Arystoteles uważał jednak, że istnieje pewien obszar zgodny. Wyróżnia 3 rodzaje:

• życie dla przyjemności,

• życie polityczne - zdobycie cnót i sławy,

• życie filozofa, kontemplacja.

Przeważająca większość ludzi twierdzi, że szczęście polega na życiu dla przyjemności, poszukuje się zarówno rzeczy jak i bogactw będących zabezpieczeniem przyszłych przyjemności. Arystoteles zastanawia się czy przyjemność i szczęście jest tym samym. Jedno i drugie jest celem. Różnicą jest to, że przyjemność może być dobra i zła podczas gdy szczęście zawsze jest dobre. Przyjemność może więc nas doprowadzić do zguby. Nie można natomiast doświadczyć szczęścia robiąc zło.

21032006 filozofia 6

Szczęście jako życie w służbie publicznej (działalność polityczna), która daje wyższy rodzaj szczęścia. Jeżeli człowiek troszczy się o swoje własne szczęście to jest to cel szlachetny i uprawniony, ale o wiele bardziej godnym zajęciem jest działalność na rzecz szczęścia wspólnoty w której żyje. Arystoteles mówi nam że człowiek cnotliwy jest szczęśliwy. Człowiek nabywający cnot w służbie społeczeństwa ma wyższy rodzaj szczęścia.

Mądrość nabywamy przez studiowanie a cnoty poprzez praktykę i to od młodości. Działalność publiczna w której zdobywa się cnoty, jest to taka działalność, która jest zgodna z rozumem i w której człowiek osiąga doskonałość, jest czymś co nam daje szczęście.

Trzecim rodzajem szczęścia jest życie kontemplacyjne. Kontemplacja ma być związana z tym co jest wyższe od nas czyli o kontemplacja boga. Kontemplowanie się czyli skupienie się, studiowanie daje najwięcej szczęścia i jest absolutnie niezależne od zewnętrznej sytuacji. Poprzez kontemplacje staramy się naśladować bogów. Poprzez kontemplacje bogów imitujemy samych bogów. Arystoteles uważał więc że bogowie nie zajmują się nami, kontemplują po prostu swoją własną boskość.

Etyka nikomachejska - szczęście, władza, pieniądze jako pierwsze, życie dla osiągnięcia cnoty doskonałości, czyli życia dla społeczeństwa, poprzez osiągnięcie doskonałości w wypełnianiu ludzkiej służbie. Czynne życie w którym pracujemy dla innych jest lepsze bo:

Działając dla dobra polis działamy dla dobra całej wspólnoty a nie tylko siebie. A więc poświęcenie się służbie publicznej i osiągnięcie w tym czegoś dobrego daje szczęście.

Szczęście poprzez działanie zgodne z rozumem. Prowadzenie działalności która jest cnotliwa daje człowiekowi przyjemność.

Kontemplacja jako trzeci rodzaj szczęścia, niezależność od tego co się dzieje na zewnątrz. Skupia więc swoją działalność na bogach - co daje mu szczęście.

Kategorie

Scharakteryzować materie i formę

Czysta forma - nigdy nie twierdził że istnieje, twierdził tylko że byłaby taka gdyby była. Jest ona formą energii i dzięki temu staje się wszechmocna.

Metafizyka

Ma ona za przedmiot swoich studiów byt, czyli to co jest. Mówiąc o nim dajemy mu cechy charakterystyczne dla danego przedmiotu i wtedy staje się on coraz mniej bytem. Byt to wszystko co jest. Byt można przedstawić jako ilość, jakość , miejsce, czas ,stan ,działający.

- stosunki (równy, większy, największy) , pozycja (siedzi, stoi) , robiący coś.

Kategorie są sposobami na które istnieje byt, są bardzo pomocne.

Byt istnieje w postaci substancji, która składa się z formy i materii, materia -zrobiona jest z niej substancja, forma - zawsze połączona z materią, nie stanowi prawdziwego bytu, forma jest więc zbiorem cech, które czynią daną rzecz rzeczą w jej podstawowym sensie. * Materia - jest czynnikiem niezbędnym. Np. skała marmuru - z tego można zrobić z 1000 rzeczy np. rzeźbę, posadzkę...

Forma jest rodzajem energii która bierze potencjalność z materii i zamienia ją w konkretną rzecz. Forma nie ma potencji. Forma jest niezmienna, jest to całkowicie zaktualizowana potencja która nie może się zmienić, jest to tylko urzeczywistnienie. Forma jest formą energii. Każda rzecz musi mieć 4 przyczyny:

• materialną - musi być użyty materiał aby zbudować coś

• formalna - czyli przyjmuje jakiś wygląd z danej przyczyny

• sprawcza - dom musi mieć budowniczego, książka musi mieć autora, wydawnictwo

• cel - przyczyna ostateczna - tysiące cegieł muszą być wykorzystane wg planu, czyli przywiozło się je dla powstania domu.

Przyczyny 2,3,4 odnoszą się do formy, są formą.

Arystoteles nie zgadza się że idee stanowią byt. Jeżeli formy przypominają idee to zawsze istnieją w towarzystwie materii jako substancje. Wskazuje jednak na to czym byłaby forma gdyby pozbawiono jej materii. Bez materii forma staje się wieczna, niezmienna i doskonała. Czysta forma do której wszystko zdąża, jest więc ona celem. Oznacza to, że jest niczym innym jak bogiem.

1. Życie dla przyjemności - szczęście jest zawsze dobre. Przyjemność to uczucie, które towarzyszy jakiemuś działaniu. To czy przyjemność jest dobra, czy też zła zależy od działania. Przyjemności nie zawsze towarzyszy szczęście. Przyjemność to uczucie, które człowiek dzieli ze światem zwierzęcym. Powinien aspirować do uczucia, które jest właściwe jemu jako istocie ludzkiej. Ten rodzaj szczęścia zależy najbardziej od czynników zewnętrznych.

2. Służba publiczna (życie polityczne). Wykształceni, aktywni w polityce za szczęście uważają chwałę, zaszczyty jakie mogą zdobyć w tej służbie. Niektórzy robię to jednak tylko dla chwały. Celem powinno być osiągnięcie doskonałości - cnoty. Dobro jest tym samym niezależnie czy dotyczy jednostki czy ogółu. Jednak dobro ogólne jest czymś lepszym i boskim by zachować je dla wszystkich. Człowiek cnotliwy jest szczęśliwy czyniąc dobre rzeczy. Życie nie jest funkcją właściwą dla człowieka, bo dzieli je z całym światem ożywionych. Przyjemność też bo odczuwają je zwierzęta. Funkcją właściwą dla człowieka jest działalność umysłowa (typowo ludzka i tylko ludzka). Osiągnięcie doskonałości w działalności umysłowej może dać człowiekowi szczęście. Zdolność do abstrakcyjnego myślenia, w kategoriach pojęć odróżnia nas od innych istot. Dla zwierząt wszystko jest indywidualne, my możemy myśleć w kategoriach pojęć. Osiągnięcie cnoty w zdolności do abstrakcyjnego myślenia jest tym co powinno dawać szczęście.

3. Zdolność do kontemplacji - życie kontemplacyjne (wykracza poza zdolności człowieka ale jest mu dostępne). Jest to życie Boga. Arystoteles zastanawia czym zajmuje się Bóg (bogowie) - nie zdobywa cnót bo jest doskonały. Aktywnością Boga jest kontemplacja samego siebie - skupienie się na samym sobie. Prób studiowania, badania czym jest Bóg. Wstępne etapy kontemplacji dostępne są człowiekowi. Żadne zwierzę nie jest szczęśliwe, bo nie ma udziału w kontemplacji niezależnej od warunków zewnętrznych.

ŚW. AUGUSTYN - Vw.n.e

Neoplatonizm w nim idea dobra użyczała się całej reszcie i wszystko istniało dzięki niej. Ideę dobra nazywano jednią, jednością, absolutem. Była tym co jest źródłem wszystkiego, i emanuje istnieniem. Im coś jest bliżej dobra mamy więcej bytu im dalej tym jego mniej. Istnieje emanuje z absolutu i zamienia się w cień im dalej jest oddalony, i po jakimś czasie zamienia się w nicość. Manicheizm - sekta religijna która zakładała, że istnieje dwóch bogów, bóg dobra absolutnie duchowy, niematerialny i boga zła, który stworzył materię. Walka w człowieku związana jest z istnieniem duszy, która ciągnie ku dobru i ciała, które ciągnie ku złu. Augustyna pasjonowało skąd w człowieku bierze się dobro i zło, a manicheizm dawał mu odpowiedź na to pytanie.

Problemem, który fascynował Augustyna była kwestia zła.

Augustyn zajmuje się podobnie jak Arystoteles problemem szczęścia. Uznaje je za najważniejszy cel jaki istnieje dla człowieka. W tym celu trzeba zrealizować trzy warunki:

• posiadanie tego co pragniemy

• trzeba pragnąć właściwej rzeczy (inaczej może nas spotkać nieszczęście)

• pewność że ta rzecz nie ulegnie zepsuciu, albo że nikt jej nam nie odbierze.

Te trzy warunki dają szczęście.

Szczęście wg Augustyna jest więc prawdą, a prawda to nic innego jak bóg, bóg jest prawdą, a jeśli istnieje coś wyższego od prawdy to może to być tylko BÓG. Bóg w porównaniu do teorii emanacji nie emanuje istnieniem, jest on twórcą, tworzy coś z niczego. Teraźniejszość to jest to co jest w tej chwili, przeszłość to coś co już było co nie istnieje, przyszłość to coś co będzie, co jeszcze nie istnieje. Zło i dobro jest tożsame z bytem i niebytem. Augustyn twierdzi, że „Wszystko co istnieje jest dobre”. Zło jest brakiem dobra, nie istnieje samoistnie. Człowiek jest istotą wolną ma możliwość wybierania między dobrem a złem.

Augustyn twierdzi że nasza skłonność do nieuporządkowanej miłości wynika z tego ze chcemy być tak jak bóg. My jesteśmy najwyższym dobrem, a wszystko pozostałe ma nam tylko służyć jako dobro. Istnienie jest tożsame z dobrem, bóg jest nieskończenie dobry ponieważ ma pełnię bytu, cały wszechświat jej nie posiada i dlatego istnieje w nim zło.

Zajmowała go problematyka zła, łaski, przeznaczenia. Uczynił Boga ośrodkiem myśli filozoficznej (teocentryzm) bytem najwyższym. Na gruncie etyki rozróżniał św. Augustyn zło, które pochodzi od człowieka i dobro pochodzące od Boga. Zbawieni mogą być jedynie ci, którzy otrzymali łaskę. Stąd podział ludzkości na "państwo boże" (wybrani, oświeceni) i "państwo ziemskie" (potępieni).

System św. Augustyna zamyka okres starożytny kształtowania się doktryny katolicyzmu i wprowadza do niej następujące wartości:

Bóg: 1) pojmowanie Boga jako nieskończonego, a świata jako tworu nadprzyrodzonego i dzieła łaski; 2) widzenie w Bogu przede wszystkim osoby, której istotą jest wola; 3) postrzeganie znikomości (marności) świata wobec wielkości i nieograniczoności Boga4) uznanie prawdy za wieczną i niezależną od doświadczenia przyjmującą interwencję Boga w jej poznanie i czyniącą celem poznania kontemplację Boga; 5) uznanie, że ciało nie jest złem, gdyż jest dziełem Bożym, ale przyjęcie pożądliwości cielesnej za źródło zła

Zło: - Na świecie pojawiło się zło przez zły wybór człowieka.- Zło: 1. Nie jest właściwością natury, ale dziełem wolnych stworzeń; 2. Zło nie istnieje realnie. Zło to brak dobra; 3. Zło nie psuj harmonii, lecz razem z dobrem ją tworzy; 4. Bóg wolał stworzyć większe dobro ze złem.

Zbawienie- dobro: predestynacja- nie dotyczy wszystkich, tylko wybranych- aby być wybranym należy postępować dobrze, uczciwie i sprawiedliwie.

ŚW. TOMASZ (1225-1274)

Suma teologiczna.

Kwestia 90-97 - cztery rodzajE prawa

Odwieczne, naturalne, boskie, ludzkie.

Kwestia 90 - czy prawo pochodzi z rozumu czy woli, czy ma na celu dobro wspólne kto może być prawodawcą i czy prawo musi być obwieszczane oficjalnie.

Źródło prawa ma swoje miejsce w rozumie, musi tak być inaczej nie jest prawem a jest bezprawiem. Prawo aby było przestrzegane musi być racjonalne. Musi trafiać do ludzi aby wiedzieli, że trzeba go przestrzegać. Prawo musi mieć wspólne dobro, dobro wspólnoty w której żyje dana jednostka. Prawo powinno być stanowione tylko przez legalnego prawodawcę. Prawo musi być jawnie obwieszczone. Prawo naturalne jest prawem, które istnieje w bytach racjonalnych jakim jest człowiek

Jest obwieszczone w naszym sumieniu.

4 Kategorie prawa:

1.Odwieczne - niezmienne

Prawo istnieje tylko wśród istot racjonalnych, ale człowiek nie jest najwyższą istotą racjonalną, stanowi on prawo odwieczne. Musi ono spełnić cztery powyższe warunki. Jest prawem wszechświata odnoszącym się do wszystkich bytów. To prawo rezyduje w rozumie boga (ma swoje źródło w rozumie), ma na celu dobro wszystkich bytów we wszechświecie, stanowi je bóg, który jako stwórca jest legalnym prawodawcą, ma być obwieszczone.

2.Prawo naturalne. Jest to prawo odwieczne, które rezyduje w istotach racjonalnych czyli w nas. Tylko istoty racjonalne są w stanie je poznać. Prawo naturalne jest poznane w przez istoty racjonalne jest ono tożsame z odwiecznym, ale najbardziej istotną częścią prawa naturalnego jest prawo moralne. Najbardziej fundamentalne zasady prawa naturalnego:

• człowiek ma prawo do życia jako istota żyjąca

• człowiek ma zmysły, mamy prawo do rozmnażania się

• człowiek jako racjonalna istota ma obowiązek dążenia do wszystkiego co zgodnie z rozumem jest dobre i unikać przy tym zła.

Impuls i prawo do życia w wspólnotach i obowiązek poszukiwania prawdy, zdobywania wiedzy dotyczącej Boga i stworzenia. Ignorancja, niewiedza jest grzechem.

Prawa człowieka:

• Jako istoty żyjące mamy praw do życia.

• Mamy prawo do potomstwa

• Obowiązek nabywania wiedzy, prawo poznawania

Prawo naturalne odnosi się do bytów rozumowych, racjonalnych. Prawo naturalne odnosi się do prawa moralnego - mówi tym istotom jak mają żyć. Prawo naturalne odnosi się do człowieka i ma pokazać jak ma żyć

3.Prawo boskie

Jest to prawo, które reguluje stosunki między bogiem a człowiekiem, jest zwarte w dekalogu, i piśmie świętym. Jako istoty racjonalne mające prawo naturalne wyryte w sumieniu możemy przy pomocy sumienia i rozumu odkryć prawo naturalne, ale bóg w swej dobroci pozwolił dać nam prawo boskie, które mówi konkretnie o co mu chodzi, gdybyśmy mieli jeszcze jakieś wątpliwości. Jest ono kompatybilne z prawem odwiecznym i naturalnym. Zawarto w nim pewne obowiązki, zakazy i nakazy, które nas dotyczą. Ma swoje źródło w bogu. Obwieszczone jest w dekalogu.

4.Prawo ludzkie

Ma regulować relacje między ludźmi, jest prawem wspólnoty ludzkiej chroniące nasze życie i ma na celu zwalczania zła. Jest spójne z powyższymi trzema prawami. Odkrywane jest przy pomocy rozumu, bo tylko on może decydować co jest dla nas dobre. Źródłem są ludzie, legalna wybrana władza. Musi być oficjalnie ogłoszone np. w monitorze.

Machiavelli

XV/XVI wiek. Twórca Księcia, książki mającej stanowić podręcznik idealnego władcy. Odbiorca miał być rządzący Medyceusz, ten odrzucił ją jako niemorlaną. Jest to książka która traktuje politykę jako najwyższe zajęcie którym może się zajmować człowiek, celem polityki jest tu zdobycie i umocnienie władzy. Polityka jest celem nadrzędnym a ludzie są traktowaniu jak króliki doświadczalne.

W I i II rozdziale mamy definicję władcy.

Naturalnym władcą jest ten, który odziedziczył władzę po ojcu. Są jeszcze inni władcy, którzy swoje państwo nabywają.

W rozdziale III powiada że prawie nie ma państw które byłyby w czystej postaci albo odziedziczone albo nabywane. Zauważa, że pragnienie nabywania jest rzeczywiste i zawsze kiedy ludzie to czynią będą chwaleni a nie potępiani. Po tym III rozdziale mówi, ze nie pisze książki dla księcia który ma władzę, ale dla kogoś kto do niej dąży, uważa, że władca zadowolony z posiadanej władzy, wystawiają na siebie wyrok śmierci. Pisze ją dla ludzi, którzy chcą nabyć władzę. W rozdiałach IV i VI omawia przykłady, Mojżesz, Romulus i Cyrus.

Cnoty nowego księcia:

• hojność - Machiavelli zastanawia się co to znaczy, stwierdza, że daje dużo ale nielicznym, pada pytanie skąd władca ma brać pieniądze, odpowiedź z podatków, jeżeli daje nielicznym, to ma problem z dużą ilością ludzi a ma zaledwie kilku przyjaciół, więc lepiej, żeby zbierał nieduze podatki i prowadził ubogie państwo, gdyż ludzie po jakimś czasie zauważą, że jest on hojny, bo zabiera mało.

• Miłosierny czy okrutny. Władca powinien być okrutny ale powinno się to robić tak aby nie zostawiać otoczki okrucieństwa, okrucieństwo dobre jest skierowane do niewielkiej grupy ludzi w krótkim czasie, okrucieństwo złe, to takie które dotyczy dużej grupy ludzi i jest prowadzone w długim czasie. O wiele bezpieczniej jest budzić strach niż być kochanym.

• honor i lojalność - czy książę powinien być honorowy i dotrzymywać swojego słowa, nie bo wielkie rzeczy osiągane są przez kłamstwo i zdradę. Książę powinien się nauczyć jak być lwem i lisem, w jednej osobie. Jedyna kwestia jaka istnieje to kwestia reputacji, trzeba się tylko zastanowić czy uda się czy nie gdy złamiemy słowo. Jeżeli książę będzie zwycięski to nikt nie ośmieli się zarzucić mu braku honoru.

Książe powinien polegać tylko na sobie Nie może jednak sam wszystkiego zrobić. Będzie się musiał uciekać do pomocy. Machiavelli pokazuje, że w każdym państwie są dwie kategorie ludzi:

• przeciętni ludzie

• elita (arystokracja)

Władca powinien uchodzić za rządzącego w interesie ludu, gdyż łatwiej ich usatysfakcjonować, są zbyt bierni aby się zbuntować, a poza tym jest ich za dużo aby ich zabić. Z elitą jest tylko problem, uważa się za równych władcy. Nie ma żadnej ilości łask jaką władca może dać aby mieć zapewnioną lojalność, zdradzą go przy najbliższej okazji.

Nowy władca musi być uzbrojony.

Machiavelli pokazuje jak niskimi istotami są ludzie, odrzuca ideał i pokazuje do jakiego zła ludzie są zdolni. Potem pokazuje zło jako ideał, do którego należy dążyć, który trzeba udoskonalać. Machiavelli był więc frontalnym atakiem na moralność swojego wieku. Polityka w modelu Machiavelli jest najwyższym dobrem, najwyższą nauką.

11052006 filozofia 9

KARTEZJUSZ

Rozprawa o metodzie

Pierwszy rozdział poświęcono Kartezjuszowi. Widząc tak wiele różnych opinii uczonych uznał za tożsame z fałszem wszystko co było zaledwie prawdopodobne. Odrzucił więc całą naukę swoich czasów, poza matematyką i teologią. Na odrzuceniu nauki kończy się pierwszy rozdział.

W dalszej części pracy stara się objaśnić nam swoja metodę. W drugim rozdziale stwierdza, że jest mniej doskonałości w dziełach złożonych z kilku części przez różnych ludzi niż w takim, które jest wykonane przez jednego autora. Stwierdza więc że wiedza wielu ludzi nie zbliż się do prawdy tak blisko jak proste rozumowanie jednego człowieka. Wymienia 4 zasady dochodzenia do prawdy:

• odrzuci wszystko co nie jest pewne

• każdy problem podzieli na szereg części, jak najmniejszych, będą one osobno rozpatrywane, poddane zostaną one analizie

• ponownie postara się to złożyć - otrzymamy syntezę

• wszystko będziepodlegało wielokrotnetmu przeglądowi, aby sprawdzic czy nie popełnił błędu.

Rozdział trzeci poświęcony jest pozornie etyce. Kartezjusz stopniowo ujawnia że chce odrzucić wszystko i aby nie narazić się na zarzuty wymienia nauki które uważa za nieomylne: matematykę i teologię. Podkreśla też ża nie ma zamiaru kwestionować praw obowiązujących.

W rozdziale 4 nie wierzy również zmysłom. Podkreśla że są one zawodne. Nie wierzy w swój rozum, odrzuca całość wiedzy i nie daje wiary zmysłom. Wtedy zadaje pytanie czy na pewno nie ma nic w tej pustce. Dochodzi do wniosku, że jednak jest coś, myśl. Cogito ergo sum - myślę więc jestem. Kartezjusz chce zbudować wiedzę pewną i niezachwianą. W tym celu musi doprowadzić się do staniu kompletnej pustki i niewiedzy, gdzie znajduje punkt oparcia w postaci myśli, i tu stwierdza, że skoro myśli to jest. Istota myśląca, nie potrzebuje właściwie ciała żeby być. Na początku jesteśmy więc tylko substancją myślącą. Świat składa się więc z substancji myślącej.

Kartezjusz w tej pustce odkrywa także istnienie Boga. Powody na istnienie Boga dawane przez Kartezjusza:

• istota myśląca nie jest istotą doskonałą, a zatem nie stworzyła sama siebie, musi być Stwórca, jednocześnie substancja myśląca ma ideę istoty doskonałej - Boga

• istnieje istota doskonała skupiająca wszystkie możliwe doskonałości w sobie i jest to Stwórca - Bóg.

Ontologiczny dowód na istnienie Boga:

Bóg to jest istota doskonała, posiadająca wszystkie możliwe doskonałości, Bóg musi istnieć bo istnienie jest jedną z doskonałości. Istota która nie istnieje jest mniej doskonała od tej która nie istnieje, więc Bóg musi myśleć. Jeżeli jest więc istota doskonała, to jest to istota która nas stworzyła w sposób racjonalny, możemy się poznać na pomocy zmysłów i rozumu. Jest to więc trzeci etap doświadczenia, może zaufać swoim zmysłom i swojemu rozumowi, gdyż Bóg tworząc nas nie chciałby nas oszukać.

Świat jest niczym innym jak materią w ruchu, składa się z dwóch substancji - materii w ruchu i myśli (dusz). Kartezjusz jest niezadowolony ze stanu wiedzy istniejącej, twierdzi że odkrył metoda, która da nam wiedzę pewną, z jego wywodu możemy odkryć punkt oparcia jakim jest myśl. U Kartezjusza mamy do czynienia z materią będącą w ruchu i ten ruch nie podlega wyjaśnieniom, a jeśli coś się nie rusza to trzeba to wyjaśnić.

HOBBES

Zaczął rozwijać myśl podjętą przez Kartezjusza.Hobbes odrzuca myśl i pozostawia tylko materię w ruchu. Myśl utożsamiana z duszą została odrzucona. Uważał że natura, zdolności i umiejętności stwórcze Boga przez człowieka mogą być tak imitowane przez człowieka że może on stworzyć nowe życie. Czym jest zycie jak nie ruchem którego początek znajduje się w jakiejś części wewnętrznej. Myśl jest tylko materią w ruchu, jest po prostu szczególnym ruchem, w takim wypadku stworzenie życia jest całkiem proste.

Hobbes nam mówi, że my tak działamy, gdyż jesteśmy materią w ruchu. Oznacza, to że w tym świecie nie ma pojęcia dobra i zła absolutnego, wszystko jest względne i zależy od podmiotu. Naszym jedynym celem, jest przyjemność i trwanie. Podstawowymi rzeczami, których się boimy są ból i śmierć. Nie ma czegoś takiego jak sprawiedliwość, która stałaby ponad jednostką. Zasady świata:

• najważniejsze jest zachowanie życia, w związku z czym ponieważ nie ma idei sprawiedliwości wszystko co służy do zachowania życia jest dobre, mamy więc prawo do zabijania innych ludzi, których postrzegamy jako zagrożenie.

Homo homini Lupus - człowiek człowiekowi wilkiem

Bellum omnum contra omnis- wojna wszystkich przeciw wszystkim

U Hobbsa człowiek jest jak wilk. Ludzie maja podobna siłę i inteligencję wg Hobbesa, są więc równi a w stanie natury są wolni, posiadają też maszynę kalkulującą nasze dobro, mamy prawo do zachowania życia wynikiem czego jest prawo do zabijania innych ludzi.

W stanie natury nie istnieje pojęcie prawa czy sprawiedliowści, każdy sam jest sobie prawodawcą. Człowiek wychodzi z tego stanu poprzez posiadanie rozumu, dochodzi do wniosku że można by się umówić, że nie będzie się siebie nawzajem zabijało, bo to jest dużo bezpieczniejsze, lepiej jest się ze sobą porozumieć niż ze sobą walczyć, w ten sposób porzuca się to pierwotne prawo do zabijania na organizację państwa. Right of nature zamieniamy na law.

Człowiek nie ma prawa do buntu wobec władzy, musi się dostosować, ma tylko jedno prawo wobec suwerena, może być nieposłusznym wtedy gdy lewiatan chce człowieka zabić Prawo do oporu wynika z tego, że kontrakt został zawarty aby zwiększyć nasze szanse na przeżycie, w momencie gdy jesteśmy skazani na śmierć warunki kontraktu zostały złamane, więc mamy prawo do obrony i zabójstwa innych

Pojęcie sprawiedliwości jest skrajnie subiektywne.

W świecie Hobbesa nie mamy obowiązku niesienia pomocy innej osobie jeśli narazimy swoje życie.

Lewiatan

Nie ma uniwersalnych wartości istniejących poza człowiekiem, a każdy człowiek jest źródłem dobra i zła. W stanie naturalnym każdy człowiek ma prawo do oceny zagrożeń i niszczenia ich. Right of nature zawiera, więc w sobie prawo do zabijania innych.. Organizacja ma stać na straży zawartego kontraktu. Organizacja musi przy tym być silną władzą, aby móc stanąć na straży kontraktu. Hobbes doszedł do wniosk że istnieje tylko materia w ruchu a my jako sztuczna inteligencja posiadająca jako wartości tylko własne interesy musi być pilnowana przez władzę absolutną. Określa suwerena jako śmiertelnego boga. Porównuje go do Lewiatana aby pokazać relację między władzą a człowiekiem. Uważa że władza może nas zgnieść jako człowieka. Uważa że nie mamy prawa do oporu i nawet religia powinna być kontrolowana przez państwo, stałaby się ona wtedy państwową religią. Władzy możęmy się przeciwstawić tylko gdy władza chce nas zabić. Nie interesowało go za co władza chce nas zabić, uważał że każda istota ma prawo do życia. Hobbes nie wierzył w świętość władzy, uważał jednak że ponieważ źródłem prawa jest człowiek to on ma prawo do życia. Hobbes postuluje absolutne państwo bez możliwości obrony jednostki. Uważa się go jednak za prekursora liberalizmu gdyż źródło prawa wyprowadzane jest z jednostki.

John Locke

„Dwa Traktaty o rządzie”

. Pisze swoje dzieło aby uzasadnić to co miało miejsce w Anglii w połowie XVII wieku. Kiedy to ścięto Karola I Stuarta. Stuartowie próbowali wprowadzić władzę absolutną i z tego też powodu ścięto króla, następują zmiany ustroju i po jakimś czasie syn zabitego króla obejmuje tron po nim zasiada Jakub jego brat i wybucha przesławna rewolucja 1688 rok. W Anglii zwycięża koncepcja ograniczonej władzy a suwerenem staje się parlament jako ciało ustawodawcze wraz z izbą niższą konrolującą wydatki. Locke stara się uzasadnić prawo do buntu i oddanie władzy w ręce parlamentu. Podaje też uzasadnienie ograniczonej władzy. Aby znaleźć uzasadnienie dla swojej koncepcji Locke próbuje odkryć jakie prawa posiada człowiek w czasie funkcjonowania prawa natury. Uważa że jest to stan wolności i równości., nie ma władzy która by nas krępowała, każdy jest równy, należymy do tego samego gatunku, wprowadza trzecią jakość do tego stany jest nią miłość. W tradycyjnych społeczeństwach chodziło o naturalną sympatię, poczucie solidarności istniejące pomiędzy istotami tego samego gatunku. Gdy się rodzimy jesteśmy równi, wolni i jesteśmy obdarzeni miłością przez innych, obdarza też miłością wszystkich dookoła siebie. W konsekwencji stan natury jest stanem pokoju.

Law of nature - prawo natury

Jeżeli w tym stanie natury byłby ktoś, kto by nie darzył miłością innych to by to oznaczało że nie jest istotą ludzką

Wyróżnił użycie siły jako najważniejsze przestępstwo. Człowiek taki łamie fundamentalne prawa, równość, wolność i prawo miłości, oznaczało to, że nie jest człowiekiem. Wychodzi poza gatunek i sam siebie wskazuje jako inny gatunek. Zachowuje się jak dzikie zwierzę, które należy zabić. Osobnik który używa siły nie jest człowiekiem może być zlikwidowany. Stan natury jest stanem pokoju a ktoś kto nam grozi siłą wprowadza stan wojny.

Własność

Własność prywatna <związana w sposób fundamentalny z liberalizmem> powstaje poprzez wymieszanie pracy z darami natury.

Człowiek pierwotny idzie przez las i widzi na drzewie jabłka, każdy może je wziąć, jednak gdy ja wykonam ruch i je zerwę to będzie ono jego własnością.

Locke uważał że ludzie którzy wynaleźli pieniądze spowodowali że możemy zerwać wszystkie jabłka, część zostawić dla siebie a resztę sprzedać. Zachowano zasadę że nic co zostało zerwane nie może się zmarnować. Człowiek dostaje więc bodźce aby pracować. Nie tylko zbieramy dary natury dawane nam ale dodatkowo wkładamy prace aby je wyprodukować. Uprawiamy rolę, zasiewamy i zbieramy zbiory.

Locke podaje przykład uprawy tytoniu. 99% wartości wytworzonego tytoniu to praca a 1 % to dar natury. Im więcej pracy wkładamy w wyprodukowanie czegoś tym większą ma to wartość.

Locke wygłasza chwałę pieniądza. To on powoduje, że rezygnujemy z próżniaczego trybu życia i staramy się pracować coraz więcej aby zgromadzić jak najwięcej złota. W ten sposób rozwija się również handel

Locke zajmuje się też kwestią natury władzy rodzicielskiej, niekiedy bowem wywodziło się władze królewską z władzy rodzicielskiej. Wg Locke małżeństwo powinno być trwałe, nie może być rozwiązane w czasie gdy wychowuje dzieci, potem nie ma żadnego powodu dla którego powinno ono być kontynuowane.

W rodzinie rządzi mężczyzna, jest to poważne zajęcie i nie powinno się dawać go kobiecie. Widać tu wyraźny wpływ Arystotelesa.

Można zadać pytanie dlaczego ludzie żyjąc w pokoju ciesząc się własnością w stanie natury mają ochotę żyć w człowieczeństwie i posiadać władzę, Locke uważa że w stanie natury pojawiają się konflikty, każdy ma władzę sądowniczą, a może się zdarzyć, że przestępca jest silniejszy od ofiary, albo też wykonuje się niesprawiedliwą karę.

Jan Jacke Rousseu - Wyznania Rousseu

Mysliciel XVIII wieczny, zmarł 10 lat przed wybuchem rewolucji francuskiej w 1779. Mówi się o nim że jest ojcem tej rewolucji. Jest ikona lewicy europejskiej. Był Szwajcarem, francuskojęzycznym, jego ojcem był zegarmistrz. Matka zmarła podczas porodu. W wieku 15 lat uciekł z domu osiadł we Francji zamieszkał w domu starszej od niego kobiety 28 letniej. Był jej utrzymankiem. Nazywał ją mamusią. Opuścił ją w wieku 29 lat. Prowadził żywot niezbyt udany, odmieniło się jego życie w okolicach 1750 roku, kiedy przypadkiem natrafi na ogłoszenie o konkursie czy odnowa wiedzy i sztuki pomogły odnowić moralność. Wydawało się to pytanie retorycznym, ale on powiedział że nie i stał się gwiazdą. Stale jednak jest głęboko przekonany że jest nieszczęśliwy i prześladowany. Podkreśla, że jest osobą nie tylko cierpiącą ale i kochającą. Uważa, że nie ma lepszego człowieka niż on. Znawcy analizujący jego życie twierdzą że był patologicznym kłamcą i jeżeli nie ma potwierdzenia tych słów to nie można mu uwierzyć. Odmówił nawet pomocy kobiecie, która wcześniej go utrzymywała.

Jak wychować idealnego człowieka.

09052006 filozofia 11

Jan Jacke Rousseau

O pochodzeniu nierówności

Człowiek wg Rousseu rodzi się równy i wolny, całkowicie przystosowany do życia w warunkach, w których się urodził. Dziecko musi się przystosować do otoczenia, które jest trudne. Ci co przeżyją są kompletnie do tego przygotowani, pełni wigoru i siły nie mają ambicji konsumpcyjnych, oznacza to ze mają bardzo małe potrzeby. Człowiek w stanie natury nie ma oczekiwań poza podstawowymi. Dzikus zna tylko: jedzenie, odpoczynek i kobietę. Zło to jest głód i ból. Ponieważ rodzi się w lesie w którym ludzi jest mało a znalezienie dóbr jest stosunkowo proste, to człowiek taki ma sporo czasu na odpoczynek, jego potrzeby są proste do zaspokojenia. Nie ma tendencji do manipulacji innym człowiekiem, jest życzliwy dla innego przedstwiciela swojego gatunku. Szlachetny dzikus - tak nazywa Rousseau. taki stan rzeczy. Kończy się okres takiej niewinności wraz z chwilą wprowadzenia własności prywatnej. Nastepuje przejście do życia w społeczeństwie.Pojawia się potomstwo, które się wychowuje. Przekazuje się mu własne doświadczenia. Powstają nierówności między ludźmi, jednym powodzi się lepiej drugim gorzej, z nierówności pojawiają się nienawiśc i wojna. Potrzeba w tym momencie lewiatana, który zapewni spokój. Człowiek urodzony wolny staje się niewolnikiem państwa, porównując swoje posiadanie do posiadania innych zaczynamy dażyć do osiągania czegoś lepszego. Cywilizacja, kultura postęp demoralizuje więc zdrowie moralne człowieka. Szlachetny dzikus jest wg Rousseu całkowicie samowystarczalny.

Umowa społeczna -daje przykłady zmian. Uważa, że powinno się zaradzić temu poprzez powstanie wspólnoty (komuny) ludzkiej, w której każdy członek wyrzeka się wszystkiego co ma, w sensie własności i myśli na rzecz wspólnoty. Oddaje więc całego siebie dla komuny. Tylko to może zapewnić ludziom wolność. W wyniku powstania komuny powstaje „osoba” dysponująca siłą wszystkich członków. Wola powszechna (generalna) jest podobna do woli każdego człowieka. Wyrzeczenie się siebie doprowadza do powstania kolektywu, posiada on wolę, która nie jest sumą woli każdej jednostki, ale wolą samego kolektywu. Więc wola jest wolą istoty, która posiada własny interes. Czasem więc trzeba się liczyć z tym, że dla dobra kolektywu trzeba będzie poświęcić jednostki. Czasem zachowujemy się tak jako naród, wysyłając młodych mężczyzn na front, aby tam zginęli w obronie narodu. Kolektyw jest tym silniejszy im więcej praw się wyrzekniemy dla niego. Rousseu powiadał, ze w kolektywie nie może być organizacji pośrednich. Nie może być więc partii czy kościoła, gdyż rozbija to jedność kolektywu.

Własność prywatna, rodzina, nierówność, wojna, państwo, prawdziwa wolność w kolektywie po zawarciu umowy społecznej.

Emil - traktat pedagogiczny, w którym Emil mówi jak wychować prawdziwego/idealnego człowieka. Potrzeba do tego kilka składników: mentora, majątku położonego w miejscu odosobnionym, tak aby dziecko które się urodzi żyło w kompletnym odosobnieniu najlepiej w lesie, dziecko musi być wychowane aby zdobyło cechy szlachetnego dzikusa. Musi przyjmować wszystko co go spotyka jako nieunikniony wyrok natury. Dziecko w sposób naturalny zaakceptuje konieczność nie akceptuje za to zderzenia woli mentora i swojej.Rousseu twierdził że nawet bezbronne niemowlę jest znakomitym manipulatorem, posiada amour de soi, czyli miłość własną.. Dziecko potrafi zastepować normalną miłość własną na amour propre, czyli zauważa że gdy jest głodne to pojawia się jedzenie, więc zaczyna płakać częściej niż to potrzebne. Jeżeli rodzice tego nie wychwycą w porę to będzie wykorzystywał swoje możliwości. Rośnie więc mały egoista który coraz lepiej manipuluje ludźmi. Przenosi to nawet na religię, gdy się modli stara się na Bogu wymóc coś dobrego. Rodzi się więc burżuj - mieszczanin przesiąknięty dulszczyzną (burgues). Tylko w ten sposób Emil nie mający kontaktu z ludźmi wychowuje się jak szlachetny dzikus, jest pełen wigoru, młody zdrowy egoista w dobrym sensie. Rousseu chciał jednak wychować dobrego człowieka a nie szlachetnego dzikusa. Bierze się młoda ładną dziewczynę, wywołując u niego pożądanie wg Rousseu tylko w ten sposób może on zacząć poszukiwać innych ludzi. Rousseu zabiera Emila do dzielnicy slamsów bo uważa, że uczucie wyższości jest mniej groźne niż zawiść. Gdy to zobaczy rozpoczyna się proces edukacji, trwający bardzo krótko. Wysyła się takiego człowieka w podróż dookoła świata. Po powrocie do domu łączy się go z Zofią.

Szlachetny dzikus, dlaczego był szlachetny, zła miłość własna rozwijana w cywilizacji, wola powszechna - stworzenie komuny totalnej.

Edmund Burke

Rozważania o rewolucji francuskiej

XVIII

Był aktywnym politykiem, nie miał więc czasu na tworzenie książek. Wypracował około 10 fundamentalnych zasad - nigdzie ich nie napisał

1. rozum i objawienie mówi nam że Bóg istnieje, jest wszechmocnym, wszechwiedzącym i dobrym Stwórcą. Stworzył nas dla jakiegoś celu. Boski cel ujawnia się w długich dystansach historii na przestrzeni setek lat.

2. istnieje boski ład, w którym ziemska rzeczywistość jest niewielką cząstką

3. państwo i społeczeństwo są zgodne z wolą bożą

4. religia i kościół są podstawą dla społeczeństwa obywatelskiego i cywilizacji - służą jego rozwojowi

5. umowa społeczna - wg Burke jest to kontrakt zawarty ustawicznie zawierany miedzy obecnie żyjącym pokoleniem, pokoleniami które były przed nami i które przyjdą po nas. Dostajemy majątek po pokoleniu, które było przed nami i mamy go przekazać najlepiej jako powiększony dla pokolenia, które przyjdzie po nas; rządzący powinni ponosić największą odpowiedzialność; poczucie odpowiedzialności powinno być większe we władzy zbiorowej; władca absolutny szybko bowiem napotyka granice swojej władzy, silna władza jednostki ewaluuje w stronę poszerzania zakresu wolności; odwrotnie się dzieje w demokracji; władza w demokracji jest wiele silniejsza, demokracja zwiększa bowiem zasięg władzy, wynika to z rozłożenia odpowiedzialności miedzy wielu, co prowadzi do zaniku odpowiedzialności; sława lub nie sława są podzielone między zbyt wielu;

6. polityka roztropności -wszystko co się odnosi do społeczeństwa jest sprawą mało poznaną przez człowieka i musimy być wtedy bardzo ostrożni i roztropni przy wszelkich zmianach. Nigdy nie możemy być pewni jaką ona pełni funkcję w rzeczywistości.

7. Nakazy i uprzedzenia -Nakazy, zakazy i uprzedzenia są zbiorową mądrością nabieraną przez doświadczenie społeczeństwa. Większość doświadczenia jest zapisana właśnie w postaci zakazów, nakazów i uprzedzeń. Są to takie doświadczenia często okupione przez któreś z pokoleń naszych przodków, krytycznie odnosił się do wiedzy książkowej.Większość wiedzy wg niego pochodzi z doświadczeń cywilizacji. Burke nie wierzył w postęp uważał, że pod cieniutką warstwą cywilizowanego człowieka czai się barbarzyńca.

8. Społeczeństwo jest stanem natury dla człowieka. Stan natury to dla filozofów stan dzikości okres bez władzy i dzikości. Dla Burke stanem natury jest to co w danej chwili zostaje wyłonione. Potępia abstrakcyjną koncepcje stanu natury z przeszłości a odwołuje się do tego co jest dla nas w danej chwili rzeczywiste.

9. Prawa naturalne człowieka -Posiadamy cały szereg praw wynikających z przynależności do gatunku... Prawa człowieka sa abstrakcyjnym pojeciem, nie mają pokrycia w rzeczywistości. Naturalne prawa człowieka wynikają z prawa bezpieczeństwa, własności i korzystania z owoców własnej pracy.

10. Pogarda dla oświecenia, zjawisko pokazujące arogancję człowieka. Oświecenie uważało że doświadczenie człowieka to zabobon, odrzucało więc tradycję a przyjmowało racjonalny wysiłek. Ludzie oświecenia byli arogantami nie rozumiejącymi nic co ich otacza, ale starającymi się wszystko zmienić.

2 część

Sokrates - żył w latach 469-399 p.n.e. i całe swoje życie spędził w Atenach; ojciec jego był rzeźbiarzem, a matka akuszerką. Za młodu odebrał staranne wykształcenie w zakresie muzyki. Literatury i gimnastyki i na wiele lat poświęcił się służbie wojskowej. Kiedy po latach zakończył karierę wojskową, z początku próbował zostać rzeźbiarzem, jednak wkrótce przekonał się, że jego prawdziwym powołaniem jest filozofia; całe życie poświęcił niestrudzonemu, rozumowemu dążeniu do prawdy obiektywnej;

Metody nauczania: chodził ze swymi uczniami po Atenach i gdy tylko napotkał kogoś, kto pełnił jakiś urząd albo był osobą powszechnie znaną i szanowaną, wdawał się z nim w rozmowę, pytając o coś, na czym ten ktoś powinien się znać najlepiej. W trakcie rozmowy zmuszał rozmówcę, by ten dostrzegł słabości w swoim sposobie myślenia, przyparty do muru rozmówca musiał wreszcie rozróżnić, co jest prawdziwe, a co nie; ten sposób to dialektyka, czyli rozmowa dwóch osób; twierdził, że jest jak akuszerka, bo pomaga ludziom rodzić właściwe myśli i spostrzeżenia, które przybliżają ich do prawdy; uważał, że dobry nauczyciel powinien uczyć młodych ludzi samodzielnego myślenia i wnioskowania, a nie narzucać uczniom swoje recepty na życie i postrzeganie otaczającego ich świata. Działalność swoją traktował jako misję, którą zlecili mu bogowie.

Oskarżenie: W roku 339 p.n.e. Meletos i Anytos oskarżyli Sokratesa o bezbożność i psucie młodzieży; kiedy Sokrates stanął przed sądem, złożonym z 501 sędziów, bronił się sam, celnie i logicznie obalając wszystkie zarzuty przeciwko sobie; na zarzut, że wśród jego uczniów znaleźli się zdrajcy Aten, odpowiedział, że w każdym stadzie mogą się znaleźć parszywe owce, które przynoszą wstyd pasterzowi, ale to, iż są one takie a nie inne, nie jest bynajmniej winą pasterza, który traktuje je wszystkie jednakowo i jednakowo pragnie ich dobra. Został skazany na karę śmierci stosunkiem głosów 281 do 220.

Stosunek do śmierci: śmierci się nie bał, ponieważ uważał, że jeżeli nie ma życia po śmierci, to po prostu przestanie żyć, a jeżeli życie pozagrobowe istnieje, to za grobem spotka się z bogami, bohaterami czasów mitycznych oraz ze swymi przodkami i ze zmarłymi przyjaciółmi, a że zawsze żył uczciwie i nigdy nikogo nie skrzywdził, wie, że i po śmierci nie będzie mu źle, bo przecież dobrzy i sprawiedliwi bogowie nie ukarzą go za to, że przez całe życie był dobry i służył prawdzie i sprawiedliwości; śmierć może być stanem o wiele bardziej przyjemnym od życia wśród ludzi małych duchem, głupich i podłych, jak ci Ateńczycy, którzy skazali go na śmierć;

Wartości moralne i pojęcie etyczne: twierdził, że należy nie tylko przywrócić na nowo stare i zapomniane wartości moralne (zarówno w życiu jednostki, jak i całego społeczeństwa), nie tylko przywrócić prawdziwe znaczenie podstawowym pojęciom z zakresu etyki, polityki i prawa, ale przede wszystkim zacząć żyć wg jasnych i jednoznacznych reguł etycznych, prawnych i politycznych, gdyż wielka odnowa moralna i intelektualna wyjdzie na dobre wszystkim obywatelom Aten i wydatnie wzmocni ich państwo pod każdym względem;

Zło: twierdził, że wszelkie zło pochodzi z niewiedzy;

Dobro: wystarczy poznać, czym jest dobro, ażeby czynić dobro w swoim życiu; za rzecz najważniejszą uważał troskę o duszę, nieustanne dążenie do dobra, kojarzonego z wewnętrzną doskonałością; warunkiem dobrego życia jest ucieczka od zgiełku sceny publicznej, gloryfikuje on człowieka nie-politycznego; nie traktuje kontaktów z innymi jako czynnika formującego; uważa, iż możemy postępować dobrze tylko wtedy, gdy wiemy, czym jest dobro, a także, iż poznając dobro, nie jesteśmy już w stanie czynić zła;

Mądrość: polega na tym, by odróżnić to, co w życiu człowieka dobre, godne, sprawiedliwe, piękne i prawdziwe od tego, co złe, niegodne, niesprawiedliwe, szkaradne i fałszywe; człowiek mądry musi służyć dobru i prawdzie, ponieważ wie doskonale, że to tylko jest naprawdę dobre i korzystne dla niego i całej społeczności; godne pochwały jest tylko życie rozumne - nieustanne dążenie do prawdy; wiedza rodzi się w każdym, trzeba ją tylko umiejętnie wydobyć; pomóc może nam nauczyciel, pomagać możemy sobie sami, nieustannie podejmując trud;

Prawda: tylko wyemancypowana myśl potrafi znaleźć drogę do prawdy, tylko niepokorny umysł jest jej bastionem; prawda rodzi się jedynie w umyśle wymykającym się wszelkim konwenansom;

Ustrój: odrzuca demokracje, gdyż zdaje sobie sprawę, iż nie jest ona ustrojem, który zachęcałby do kształtowania ludzkich charakterów, a skłania raczej do marnotrawienia energii. Uznaje, że powinien istnieć wyraźny związek pomiędzy etyką i polityką. Dobry może być jedynie ustrój pozwalający traktować wiedzę jako priorytet w ludzkim życiu, ustrój narzucający dyscyplinę umożliwiającą koncentrowanie wysiłków na sprawach najistotniejszych - na dążeniu do mądrości, dzięki której życie staje się lepsze. Za wzór stawiał obyczaje Aten i Sparty. Uważał, iż władza powinna należeć do tych, którzy przewyższają innych pod względem rozumu i cnoty. Sądził, iż rządzenie polega na nieustannym wysiłku odnajdywania właściwej drogi, a wybór drogi wymaga posiadania odpowiedniej wiedzy. Władza, więc powinna należeć do przedstawicieli elity, bo rządy w państwie powinny być rządami rozumu.

Sprawiedliwość: źródłem sprawiedliwości może stać się jedynie autentyczna mądrość, pozwalająca przeniknąć naturę dobra. Pojęcie sprawiedliwości wiąże Sokrates z pojęciem dobra. Reguł sprawiedliwości nie traktuje jako konwenansu podporządkowanego władzy opinii; sprawowanie władzy utożsamia z ustalaniem niezachwianych zasad, a tworzenie prawa z werdyktami rozumu, poszukującego rozwiązań, dzięki którym życie może stawać się lepsze.

Stosunek do natury: nie zamierza badać natury; „Ja się przecież lubię uczyć, a okolice i drzewa niczego mnie nie chcą nauczyć, tylko ludzie na mieście.”

Krytyka ludzkiej głupoty: „Siadłem Atenom na kark, jak bąk z ręki boga puszczony i dotąd będę kąsał, aż wszystkiej, złej krwi im z żył nie upuszczę!”

Norwid o Sokratesie: „Coś ty Atenom zrobił Sokratesie,

Że ci ze złota statuę lud niesie

Otruwszy pierwej?”

Platon - najwybitniejszy uczeń Sokratesa, autor „Państwa”, dzieła, które stanie się jednym z najważniejszych drogowskazów w myśli europejskiej.

Teoria poznania: twierdził, że wiedza prawdziwa jest niezależna od treści doświadczenia. Uzyskuje ją w pełni dusza każdego z nas po śmierci. Śmierć, czyli rozdzielenie duszy i ciała, pozwala wrócić duszy do prawdziwej rzeczywistości, którą jest świat idei. Idee są wieczne, niezmienne, niematerialne, doskonałe. Teoria nieśmiertelności wiąże się ściśle z przyjmowaną teorią reinkarnacji oraz problemem poznawania świata. Dusza w świecie idei poznaje ten świat, ale traci uzyskana tam wiedzę, gdy na nowo powraca na ziemię. Stykanie się ze światem materialnym, staje się bodźcem do przypomnienia sobie tej utraconej wiedzy. Poznawanie świata materialnego prowadzi do przypomnienia sobie zapomnianej wiedzy. W najwyższym stopniu osiągają to filozofowie. Reszta społeczeństwa, nie zdaje sobie sprawy z tego, że świat materialny nie jest rzeczywistością prawdziwą. Poznanie jest aktualizacją wiedzy o świecie, która jest zawarta w ludzkiej duszy. Zatem proces poznania jest procesem przypominania. Wieczne prawdy zawarte są w naszych duszach.

Przeciwnik demokracji: przeżył proces i śmierć swego mistrza, Sokratesa, skazanego niesłusznie i z pogwałceniem prawa. Odtąd stał się zdecydowanym przeciwnikiem zdegenerowanej demokracji ateńskiej i jeszcze silniej związał się duchowo z arystokracją. Widząc niski poziom umysłowy i moralny ludzi kierujących Atenami, Platon powziął przekonanie, że albo rządzić państwem powinni prawdziwi filozofowie, albo rządzący powinni stać się filozofami.

Uważał, że: „... rząd tłumu jest pod każdym względem słaby i niezdolny do żadnego wielkiego dobra ani zła; dlatego, że w demokracji rządy są podzielone między wiele małych cząstek, to też jest ona spośród wszystkich, praworządnych ustrojów najgorsza, a pośród wszystkich, nierządnych najlepsza.” Demokracja stała się dla niego synonimem najgorszego z ustrojów, który demoralizuje ludzi, dlatego też należy go bezwzględnie zwalczać, bo rządy tłumu (bezrozumne i zmienne) zniszczą każde zdrowe społeczeństwo ludzkie, jak gangrena, która niszczy ciało.

Koncepcja państwa idealnego: Platon uważał, że ewolucja państwa zmierza ku złemu, że władzę w państwie powinni objąć filozofowie, lub dotychczasowi władcy powinni praktykować idealistyczną filozofię. Platon wyjeżdżał na Sycylię w zamiarze wychowania władców syrakuzańskich na filozofów i stworzenia tam idealnego państwa.

Państwo „idealne” Platona jest niewielkie. Jego ludność jest podzielona na trzy klasy” filozofów-władców (- rozum), wojowników (- odwaga) oraz rzemieślników, kupców, rolników i innych zawodów służebnych wobec filozofów i żołnierzy (- pożądanie). Władcy filozofowie to jakby pasterze stada, wojownicy - psy pasterskie, zaś ludzi służebni - trzoda, o którą troszczą się pasterze i psy. Jedność państwa może być utrzymana jedynie pod warunkiem usuwania przyczyn jego rozbijania i demoralizacji. Za odwieczne źródło wszelkiej destrukcji w państwie uznał Platon własność prywatną i rodzinną, która stwarza różnice majątkowe, dzieli obywateli na bogatych i biednych, co staje się podstawą wrogości i walki wewnątrz państwa. To właśnie własność prywatna sprawia, iż jednostki przedkładają dobro swoje i swojej bliższej i dalszej rodziny i krewnych ponad dobro państwa, a los współobywateli i dobro ogólnospołeczne mają za nic. Ażeby zapewnić całkowitą jedność i zwartość rządzącej elity, Platon proponuje, ażeby dla władców-filozofów wszystko było wspólne - i majątek, i kobiety, i dzieci, dzięki temu nie będzie między nimi zazdrości o dobra materialne ani wzajemnej rywalizacji; w „idealnym” państwie kobiety miałyby mieć równe prawa z mężczyznami i podobne wychowanie, najdzielniejsze z nich mają pełnić wraz z mężczyznami służbę wojskową i razem z nimi mieszkać w koszarach lub obozach wojskowych. Życie kasty wojowników ma być surowe, bez własnego majątku ani własnych dzieci. Jedyna różnica między kobietą a mężczyzną ma być taka, że kobieta dostarcza państwu nowych obywateli (rodząc dzieci). Związek dwojga ludzi ma doprowadzić jedynie do prokreacji.

Żadnych rewolucji, żadnych reform, żadnych istotnych zmian, bo doprowadza to do rozkładu państwa. - to platońskie hasło.

Obraz idealnego państwa - miasta stanowi pomieszanie elementów antydemokratycznych z elementami „komunistycznymi” na szczeblu rodzącej się elity. Na szczycie stoją Ci, którzy wyróżniają się inteligencją, mądrością - oni rządzą; poniżej stoją wojownicy „strażnicy”, którzy bronią społeczeństwa. Na dole zaś stoją Ci, którzy powołani są do zaspokojenia potrzeb materialnych ogółu. Platon nie interesował się losem najniższej klasy. Uwagę jego skupiali mędrcy i wojownicy. Obie te grupy objęte są wspólnym systemem wychowania obywatelskiego. Grupy rządzące żyją we wspólnocie rodzinnej i majątkowej. Warstwy panujące - tj. filozofowie-władcy i wojownicy mieliby żyć w „idealnym” państwie Platona we wspólnocie ekonomicznej, posiadającej cechy „komunizmu konsumpcyjnego”, czyli nie związanego z produkcją. Ze wspólnoty tej mieli być wykluczeni rzemieślnicy, chłopi i niewolnicy.

W XX wieku pojawiły się w Europie państwa totalitarne, które wcielały w życie niektóre platońskie pomysły. Wynik był fatalny. Platoński ideał dobra, okazał się wzorem zła, ideał sprawiedliwości i wolności, okazał się wzorem niesprawiedliwości i zniewolenia itd. Do władzy zamiast wysublimowanych filozofów doszli przywódcy grup przestępczych, którzy zamienili byt ludzi w piekło (Stalin, Lenin, Mussolini, Hitler, Trocki).

Ustrój: Platon doszedł do wniosku, że najlepszym rozwiązaniem ustrojowym jest ustrój, w którym kierowniczą siła mają być jednostki najmądrzejsze i najlepsze, czyli duchowa arystokracja. „... takie ustroje państwowe, jak demokracja, oligarchia, tyrania, nie są wcale „ustrojami”... Żadna z tych form nie jest bowiem zespoloną całością, ale każdą cechuje wewnętrzne rozbicie... Ustroje te władając przemocą, obawiają się podwładnych i dlatego nigdy nie zgodzą się dobrowolnie dopuścić do tego, żeby stali się oni szlachetniejsi, bogatsi, silniejsi, odważniejsi, a przede wszystkim nie wyrobili się na tęgich wojowników...”. Zatem monarchia związana dobrymi prawami pisanymi (ustawami), jest najlepszą ze wszystkich... ustrojów, ale bez praw jest przykra i najciężej jest w niej żyć zbiorowo. Wtedy gdy największa potęga połączy się w człowieku z rozumem i roztropnością, powstaje najlepszy ustrój państwowy i najlepsze prawa. Za najlepszy ustrój uznaje filozof ustrój monarchiczny, w którym królowie mają być pasterzami swoich ludów. Głównym ich zadaniem jest wychowywanie, przez które polityka osiągnie harmonię cnót, unormuje siłę, zaprowadzi umiarkowanie.

Równość: ... istnieją bowiem dwa rodzaje równości. Jedną z nich, tę mianowicie, którą określają miara, waga i liczba, może stosować każde państwo i każdy prawodawca... Owej najprawdziwszej natomiast i najlepszej równości nie można już dostrzec tak łatwo. Polega bowiem na osądzie Zeusa i u ludzi bardzo rzadko wchodzi w rachubę, ale kiedy wchodzi, błogosławione skutki sprowadza zawsze dla państwa i dla jednostek. Większemu więcej, mniejszemu mniej przydziela i darząc każdego tym, co odpowiada jego naturze, większe zaszczyty przyznaje mężom, którzy zaszli dalej na drodze cnoty, a tym, którzy nie zdążyli jeszcze wykształcić się i utwierdzić w cnocie, w należytym stosunku przydziela, co im przydzielić przystoi.

Polityka: między polityką i prawdziwą filozofią istnieje ścisły związek, a problemy, które ma do rozwiązania polityk, mogą być rozstrzygnięte jedynie przez filozofię, bo tylko ona może wskazać rządzącym właściwą drogę wyjścia ze wszystkich schorzeń społecznych i moralnych, jakie trapią państwo, oraz wypracować zasady nowej, doskonałej polityki.

Polityka nie jest sztuką, lecz nauką. Istnieją dwa rodzaje polityki. Jedna, pospolita, ma na celu uniknięcie powtarzającego się zła, polega na prowadzeniu wojny i zawieraniu pokoju, na schlebianiu ludowi, na wydawaniu wyroków itp. Druga polityka prowadzi do poprawy ludzi. Głównym zadaniem rzetelnej polityki jest zawsze troska o człowieka. Rzeczywista polityka ma nie dopuścić do przerostów (np. odwaga przeradza się w zuchwalstwo, umiarkowanie w tchórzostwo itp.). Ma ona powodować potrzebą wychowania ludzi, poddanych władcom idealnym, dla idei piękna i dobra. Politykę często określa się jako sztukę opartą na znajomości dusz ludzkich i oczywiście wiedzy o tym, co dobre i złe oraz co piękne i szpetne.

Idea dobra: „... na szczycie świata myśli świeci idea Dobra i bardzo trudno ją dojrzeć, ale kto ją dojrzy, ten wymiarkuje, że ona jest dla wszystkiego przyczyną wszystkiego, co słuszne i piękne, że w świecie myśli ona panuje i rodzi prawdę i rozum, i że musi ją dojrzeć ten, który ma postępować rozumnie w życiu prywatnym lub publicznym.” Idea dobra jest nie tylko realnym bytem, nie tylko znajduje się na szczycie system idei, ale jest także źródłem wiedzy, bo dzięki niej poznajemy rozumem cały świat idealny (idealizm obiektywny - pogląd, który przypisuje byt ideom i stwierdza, że one istnieją realnie, obiektywnie). „... ci, których jest wielu, myślą, że Dobro to jest rozkosz, a subtelniejsi, że to poznanie.” Dobro jest czymś ponad istotę, czymś wyższym i mocniejszym o wiele. Przyjemność nie jest celem, do którego zmierza człowiek, ponieważ celem tym jest Dobro. Jeżeli człowiek nie postępuje dobrze, to tylko na skutek niewiedzy. Gdyby człowiek wiedział, co jest dobre, a co złe, to czyniłby dobro. Ludzkie szczęście polega na doskonaleniu działalności moralnej, bo jedynie ona stanowi prawdziwe dobro.

Filozof: filozofowie to ci, co potrafią dotykać tego, co jest zawsze takie samo pod tym samym względem; a nie są filozofami ci, co tego nie potrafią, tylko się w ogóle wciąż plączą w świecie tych licznych przedmiotów. Prawdziwy filozof dąży do posiadania prawdy i tym się różni od pozostałych, że ma wiedzę. Wiedza zajmuje się bytem, czyli tym, co realne istnieje, a zatem filozof musi zgłębiać prawdę o realnym życiu. Ma wzrokiem swej duszy widzieć poza zjawiskami także ich idee, ma dostrzegać, czym jest naprawdę Sprawiedliwość, Piękno i Dobro; Nie unika wszelkich przyjemności zmysłowych, ale jest w ich zażywaniu umiarkowany. Życie na Ziemi nie przedstawia dla niego większej wartości, gdyż wszystko, co materialne - przemija. Liczy się dla niego to, co duchowe, niezniszczalne i wiecznie doskonałe.

Sprawiedliwość, mądrość, odwaga, umiarkowanie: Szczęście polega na realizowaniu sprawiedliwości, że państwo doskonałe, to państwo sprawiedliwe, to znaczy takie, które pielęgnuje 4 cnoty kardynalne: mądrość, odwagę, umiarkowanie i sprawiedliwość. Mądrość (sophia) to wiedza rozważająca zagadnienia związane z najlepszą organizacją państwa, jego polityką wewnętrzną. Cnota ta powinna charakteryzować klasę rządców. Odwaga jest cechą wojowników, którzy są odpowiedzialni za bezpieczeństwo państwa. Umiarkowanie polega na umiejętności panowania nad sobą, nad przyjemnościami i rządzami; panowanie lepszej części człowieka, czyli duszy, nad gorszą częścią, czyli ciałem - powinna charakteryzować wszystkie klasy. Sprawiedliwość opiera się na zasadzie, że każdy powinien robić to, co do niego należy i czyni to.

Arystoteles - (384-322 p.n.e.); filozof grecki. Pochodził ze Stagiry, stąd zwana bywa Stagirytą. Ok. 366-347 p.n.e. kształcił się w Akademii Platońskiej. 343-340 p.n.e. przebywał na dworze macedońskim jako wychowawca Aleksandra III Wielkiego, później w Stagirze. 335 p.n.e. powrócił do Aten, gdzie założył szkołę filozoficzną: Likeion. 323 p.n.e. zagrożony przez stronnictwo antymacedońskie schronił się w Chalcynie; spędził tu resztę życia.

Teoria bytu: Arystoteles odrzucał Platońską teorię bytu, czyli koncepcję świata materii i idei. Założył, że byt jest jednostkowy, a wiedza jest wiedzą ogólną. Świat postrzegany zmysłowo jest jednorodnym światem poznanym, składa się z dużej liczby pojedynczych elementów. Strefa niedostępna dla doświadczenia nie istnieje. Każdy byt samoistny ma formę i materię. Istnieją konkretne przyczyny, dla których materia przybiera określoną formę - przyczyna materialna, sprawcza, formalna i celowa. Idee to jedynie abstrakcje, którymi prawdziwy filozof i naukowiec w zasadzie nie powinien się bliżej zajmować, bo po prostu nie warto. To, czym warto się interesować, to całym otaczającym światem realnych bytów, duchowych i materialnych, których istnienie można namacalnie stwierdzić lub dociec za pomocą logicznych wniosków z ludzkiego rozumowania. Wszechświat jest złożony z ducha i z materii, ponieważ samodzielne i realne byty duchowe i materialne wzajemnie się uzupełniają i tworzą razem to, co ludzie postrzegają wokół siebie i nazywają potocznie rzeczywistością lub światem. Każda substancja to znaczy samodzielny i realny byt - składa się zarówno z materii, jak i z formy (hylemorfizm). Materia jest wieczna i nie ulega zniszczeniu. Materia to coś nieokreślonego, to bezkształtne podłoże wszelkich zjawisk i jako taka nie może istnieć samodzielnie, lecz zawsze z domieszką kształtu, czyli formy. Materia i forma dają się wyróżnić w każdym przedmiocie, w każdym fragmencie otaczającej nas przyrody oraz w każdej substancji. Materia ze swej istoty jest bierna, stanowi jedynie potencjalną możliwość rzeczy i procesów. Natomiast forma zawiera w sobie kształt, ruch oraz cel tego ruchu. A zatem tylko forma, która jest ze swej natury czynna i celowa, jest w stanie przekształcić rzeczywistość, formując i poruszając celowo materię. Ten celowy ruch jest przyczyną wszelkich zmian, a co za tym idzie wszelkiego życia we Wszechświecie, bo życie to nic innego jak tylko stały i celowy ruch aktywnej formy, która nadaje coraz to nowe kształty biernej z natury materii. Wszystko, co istnieje lub zachodzi we Wszechświecie, ma swoją przyczynę i swój skutek oraz swój cel (teleologia - celowość). Skoro wszystko ma swoją przyczynę, swój skutek i cel, to gdzieś musi istnieć praprzyczyna wszystkich rzeczy. Doszedł do wniosku, że nie można cofać się w nieskończoność, więc musi istnieć jakiś samoistny, wieczny, duchowy byt, który sam nie ma swojej przyczyny, a jest przyczyną Wszechrzeczy. Ten idealny byt jest w swej istocie „samo-myślącą-się-myślą”, czyli „czystą formą”. Arystoteles wyobraził sobie Wszechświat na zasadzie domina: „samo-myśląca-się-myśl” ustawiła kostki domina w logicznym rzędzie przyczynowo-skutkowym, a następnie popchnęła pierwszą z nich, dając tym samym początek wszelkiego ruchu, czyli życia we Wszechświecie. „Samo-myśląca-się-myśl” była transcendentnym (pozaświatowym), wiecznym i doskonałym, samoistnym bytem, który tworzy, porusza się i nadaje cel wszelkiemu stworzeniu, sam nie będąc bytem stworzonym.

Dusza: Entelechia - dążenie do coraz doskonalszych form rozwoju; dusza to nie pojedyncza dusza Jana Kowalskiego, lecz zbiorowa dusza całej ludzkości, której cząstką jest ów Jan Kowalski. Nie istnieje dusza pojedynczego bobra czy jelenia, a tylko zbiorowa dusza zwierzęca, ani nie ma duszy pojedynczej trawki, czy kwiatka, ale istnieje zbiorowa dusza roślinna; istnieje właściwa człowiekowi „dusza rozumna”, tj. ta część zbiorowej duszy ludzkiej, która poznaje myśli. Dusza jest pierwszą entelechią naturalnego, ograniczonego ciała. To właśnie „dusza rozumna” nadaje kierunek oraz sens życiu każdego, pojedynczego człowieka i wyznacza cel, do jakiego dążyć ma każdy człowiek - tym celem zaś jest rozwinięcie w pełni tego, co jest najlepsze zarówno w pojedynczym człowieku, jak również w całej ludzkości.

Etyka i dobro: swoje rozważania zawarł w „Etyce nikomacejskiej”. Dobro jako takie, dobro samo w sobie, które byłoby czymś odrębnym od całej reszty otaczającej nas rzeczywistości, nie istnieje. Każda bowiem dziedzina życia ludzkiego posiada dobro właściwe dla siebie (inne jest dobro dla polityki, inne dla handlu). W etyce nie chodzi bowiem o jakieś całkowicie oderwane od życia, dobro samo w sobie, ale tylko o dobro człowieka. Podstawą i źródłem wszelkiej myśli etycznej może być zatem jedynie ludzkie doświadczenie, realność życia. Etyka nie potrzebuje także żadnych wyższych zasad ani uzasadnień, ażeby się nią zajmować, ponieważ opiera się ona na samej sobie, a jej przedmiotem jest jedynie najwyższe dobro i szczęście człowieka. Jedyną zasadą etyczną, która obowiązuje zawsze i niezmiennie, jest prymat ducha nad materią, a myśli nad czynem.

Szczęście: Ludzie dzielą się na trzy grupy, z których każda rozumie pod pojęciem szczęścia zupełnie co innego: 1) pierwsi z nich (najliczniejsi) to ci, którzy zostali przez Arystotelesa nazwani „ciemnym motłochem”; to ludzie najprymitywniejsi, którzy gustują jedynie w rozkoszach cielesnych (lubią dobrze zjeść i wypić, cenią wygodne życie, huczne zabawy, seks, lubią mieć dużo pieniędzy w kieszeni), uganiają się za zmysłowymi rozkoszami, które uważają za szczyt szczęścia, jak szaleńcy, marnując przy tym swoje zdrowie i życie, co upodabnia ich do bezrozumnych, bo nastawionych wyłącznie na konsumpcje, zwierząt; 2) drudzy, mniej liczni, bardziej wykształceni i kulturalni od „ciemnego motłochu”, dążą do władzy, bogactwa i zaszczytów, aby móc panować nad innymi - ludzie ci, jednak są częstokroć tak zauroczeni mirażem władzy, bogactwa i zaszczytów, że dążą do nich z pogwałceniem wszelkich norm moralnych, często wręcz po trupach, a kiedy już w końcu osiągną to, czego tak bardzo pragną, z reguły tak panicznie boją się zarówno swoich potencjalnych rywali, swoich poddanych, jak i widma utraty władzy, że nie są w stanie cieszyć się tym, co posiedli, a więc o prawdziwym szczęściu w ich przypadku najczęściej nie można mówić; 3) trzecia grupa ludzi to ci, którzy ponad wszystko inne na świecie ukochali wiedzę i mądrość; to ci, którzy we wszystkim, co robią w swoim życiu, potrafią kierować się zdrowym rozsądkiem, we wszystkim zachowując umiar, który Arystoteles zwykł nazywać „złotym środkiem” - tylko tacy ludzie, tj. filozofowie, mogą osiągnąć w swoim życiu prawdziwe szczęście. Z tego wszystkiego wynika, że prawdziwym szczęściem jest jedynie poszukiwanie wiedzy i dążenie do poznania prawdy oraz umiarkowane we wszystkim życie, zgodne z zasadą „złotego środka”, prawdziwie godne przyjaciela mądrości.

Cnota: są dwa rodzaje cnót - 1) cnoty etyczne, których celem jest działanie praktyczne, 2) cnoty dianoetyczne, czyli rozumowe, których celem jest poznanie. Cnoty dianoetyczne górują nad cnotami etycznymi, gdyż myśl zawsze góruje nad czynem. Każdy człowiek nosi w sobie zalążki wszelkich cnót, ale trzeba je w sobie stale rozwijać i doskonalić przez dobre i sprawiedliwe uczynki, ponieważ tylko uczynki mają moc przemiany ludzkiego wnętrza i tylko one naprawdę świadczą o człowieku.

Sprawiedliwość: jest znamieniem państwa, wymiar jej jest bowiem podstawą porządku istniejącego we wspólnocie państwowej, polega zaś na ustaleniu tego, co jest sprawiedliwe. Jednak człowiek może być sprawiedliwy tylko w stosunku do drugiego człowieka, bo wszelkie cnoty jednostki mogą się uwidocznić tylko w stosunkach z innymi ludźmi, ponieważ człowiek nie jest samotną wyspą i może żyć tylko we wspólnocie z innymi ludźmi, czyli w społeczeństwie. Sprawiedliwość zatem manifestuje się przede wszystkim w przyjaźni pojedynczego człowieka do innych ludzi oraz w przyjaźni ludzi do siebie nawzajem. Nie mogą być przyjaciółmi ci, którzy krzywdzą się wzajemnie oraz głównym zadaniem polityki jest tworzenie przyjaźni. Sprawiedliwość i prawo stanowią nierozerwalną jedność; Sprawiedliwe jest to, co proporcjonalne, a to co wykracza przeciw proporcji jest niesprawiedliwe. Sprawiedliwość obowiązuje także przy rozdzielaniu wspólnego dobra i polega na tym, ażeby każdy otrzymał wg własnego wkładu. Będzie zaś niesprawiedliwością odstąpienie od zasady proporcjonalności. Niesprawiedliwość natomiast polega na nadmiernym lub niedostatecznym przydzielaniu sobie i innym rzeczy pożytecznych lub szkodliwych z pogwałceniem właściwej proporcji. Sprawiedliwość polityczna dotyczy tylko wolnych obywateli, nie istnieje ona wobec niewolnika i dziecka, nim osiągnie ono wiek dojrzały. „Sprawiedliwe jest tedy tym, co zgodne z prawem i ze słusznością, to zaś, co niesprawiedliwe, jest tym, co niezgodne z prawem i ze słusznością.” „Nazywamy sprawiedliwym to, co we wspólnocie państwowej jest źródłem szczęśliwością i przyczynia się do jej utrzymania i do utrzymania wszystkiego, co się na nią składa.” „To co sprawiedliwe musi być środkiem, musi być równe i sprawiedliwe ze względu na coś i dla kogoś, a mianowicie: jako umiar musi być środkiem między jakimiś skrajnościami... jako coś równego musi zachodzić między dwoma członami.”

Definicja finalna państwa: na gruncie nauki o państwie metoda Arystotelesa prowadziła do odrzucenia platońskiego obrazu idealnej polis, dobrej na wszystkie okoliczności, tkwiącej w zerowym punkcie przemian niezmiennej.

Państwo i społeczeństwo są naturalną wspólnotą ludzi ze sobą spokrewnionych; niewolnik to mówiące narzędzie swojego pana, niezbędne dla życia codziennego , tak jak wszystkie narzędzia domowe; społeczeństwo wolnych obywateli tworzy państwo dla wspólnego pożytku i obrony, podporządkowując interesowi ogółu interesy jednostki;

Punktem wyjścia arystotelesowej nauki o państwie jest stwierdzenie, że „państwo należy do twórców natury (...) człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie, taki zaś, który z natury a nie przez przypadek żyje poza państwem, jest albo nędznikiem, albo nadludzką istotą.” Państwo to synteza mniejszych wspólnot rodzinnych i wiejskich; jest ono jednak od tamtych doskonalsze bo odznacza się samowystarczalnością.

Celem państwa jest zapewnienie wszechstronnego rozwoju materialnych i duchowych potrzeb człowieka.

Przyjęcie koncepcji polis jako organizacji suwerennej i wszechogarniającej człowieka, wyznaczonej przez porządek naturalny legło u podstaw koncepcji państwa zuniformizowanego. Takiego państwa nie ma i nie może być. Kształt ustroju zależy bowiem od wielu czynników:

• od siły i efektu walk społecznych,

• od stanu gospodarki,

• od charakteru narodu

• od położenia geograficznego

• od wielkości terytorium.

Dlatego ustrój dobry w jednych warunkach może okazać się zły w innych.

Teoria społeczeństwa Arystotelesa sprowadzała się do wyodrębnienia zbiorów społecznych.

Podstawowym kryterium była majętność obywateli:

• średni,

• zamożny,

• biedota

Rządy bogaczy to oligarchia (bardzo łatwo może przekształcić się w rządy kasty), demokracja (łatwo może przekształcić się albo w oligarchię albo w tyranie albo w anarchię) to rządy biednych. Trzecią drogą jest forma pośrednia, której urzeczywistnienie zależy od stanu średniego. Formą państwa byłaby wówczas politea, jako swoista mieszanina oligarchii i demokracji. Arystoteles był zwolennikiem takich umiarkowanych form wszelkich przemian, podkreślając znaczenie rozsądku. Uważał, że dzięki wiedzy i rozsądkowi, który przypisywał średniej klasie można osiągnąć ład i porządek w społeczeństwie. Chwalił ten ustrój widząc w nim harmonijne połączenie ideałów wolności i porządku. Traktował go jako wyraz drogi pośredniej w polityce czyli realizację polityki złotego środka, którego był gorącym wyznawcą, gdyż dostrzegał tu szansę dla kompromisów społecznych i w konsekwencji względnej stabilizacji polis. Nazwał go (ten ustrój) rządami najlepszych - arystokracji. Średnio-zamożni posiadają niewolników, nie są zepsuci przez bogactwo, ale nie są też przytłoczeni biedą i pracą fizyczną.

Prawda: to zgodność tego, co myślimy, z tym, co postrzegamy dookoła siebie; wszelka zaś niezgodność myśli z rzeczywistością jest oczywistą oznaką i dowodem fałszu, czyli prawdą jest zgodność myśli z rzeczywistością.

Mądrość: to trwała dzielność intelektualna w stałym dążeniu do prawdy i w obronie tego, co jest prawdą.

Filozofia: umiłowanie rozumianej mądrości.

Aureliusz Augustyn, święty (354-430), wczesnochrześcijański filozof i teolog, ojciec i doktor Kościoła. Studiował retorykę. Po przyjęciu chrześcijaństwa z rąk biskupa Ambrożego w 387 stał się gorącym rzecznikiem tej religii. Został duchownym. Długoletni biskup Hippony i główny organizator Kościoła w północnej Afryce.

Zajmowała go problematyka zła, łaski, przeznaczenia. Uczynił Boga ośrodkiem myśli filozoficznej (teocentryzm) bytem najwyższym. Na gruncie etyki rozróżniał św. Augustyn zło, które pochodzi od człowieka i dobro pochodzące od Boga. Zbawieni mogą być jedynie ci, którzy otrzymali łaskę. Stąd podział ludzkości na "państwo boże" (wybrani, oświeceni) i "państwo ziemskie" (potępieni).

System św. Augustyna zamyka okres starożytny kształtowania się doktryny katolicyzmu i wprowadza do niej następujące wartości:

Bóg: 1) pojmowanie Boga jako nieskończonego, a świata jako tworu nadprzyrodzonego i dzieła łaski; 2) widzenie w Bogu przede wszystkim osoby, której istotą jest wola; 3) postrzeganie znikomości (marności) świata wobec wielkości i nieograniczoności Boga; 4) oparcie światopoglądu na zaufaniu do woli Bożej, wierze, miłości i łasce; 5) uznanie prawdy za wieczną i niezależną od doświadczenia (aprioryzm), będącą darem nadprzyrodzonym dostępnym jednostkom, a nade wszystko Kościołowi, przyjmującą interwencję Boga w jej poznanie i czyniącą celem poznania kontemplację Boga; 6) uznanie, że ciało nie jest złem, gdyż jest dziełem Bożym, ale przyjęcie pożądliwości cielesnej za źródło zła. 7) wierność zakonowi (Prawu), Kościołowi i miłości.

Prawda: Człowiek nie jest w stanie dociec prawdy za pomocą własnych, łudzących zmysłów.

Prawda istnieje, bo prawda to Bóg, a Boga można poznać tylko przez wiarę, gdyż to nie człowiek odkrywa istnienie Boga, ale to Bóg sam objawia się człowiekowi. Wejdź w siebie, we wnętrzu człowieka mieszka prawda.

Zło: - Na świecie pojawiło się zło przez zły wybór człowieka.- Zło: 1. Nie jest właściwością natury, ale dziełem wolnych stworzeń; 2. Zło nie istnieje realnie. Zło to brak dobra; 3. Zło nie psuj harmonii, lecz razem z dobrem ją tworzy; 4. Bóg wolał stworzyć większe dobro ze złem.

Zbawienie- dobro: predestynacja- nie dotyczy wszystkich, tylko wybranych- aby być wybranym należy postępować dobrze, uczciwie i sprawiedliwie.

Państwo, ustrój, polityka: - naczelnym obowiązkiem państwa ziemskiego jest powstrzymywanie ludzi od zła wszystkimi możliwymi środkami, z użyciem siły włącznie.

- Państwo ziemskie ma być odbiciem państwa bożego w Niebie. Królowie którzy przyjęli chrzest powinni naśladować króla królów czyli Jezusa Chrystusa.

- Dostojnicy kościelni i świeccy królowie powinni, naśladując Boga, być dla swoich poddanych miłosierni i sprawiedliwi.

- Naczelnym zadaniem Kościoła i państwa jest doprowadzenie jak największej liczby ludzi do Nieba- wiecznej ojczyzny.

- Państwo jest powołane z woli Boga do zapewnienia ludziom tego, co jest im niezbędne w życiu doczesnym, a więc minimum porządku, bezpieczeństwa i spokoju.

- Państwo obejmuje swoim zasięgiem ściśle określone terytorium, a Kościół obejmuje cały świat, dlatego pozycja kościoła powinna być zawsze nadrzędna w stosunku do władz państwowych i korzystać z autonomii w państwie.

Człowiek: wszyscy ludzie są wolni i równi wobec Boga i wobec siebie.

Niewolnictwo: potępiał, uważał je za wymysł szatana, ponieważ chrześcijanin powinien żyć z pracy własnych rąk, zalecał traktować niewolników jak członków rodziny. Bogatym zalecał dzielenie się swoim bogactwem.

Sprawiedliwość: Sprawiedliwość jest fundamentem państwa i społeczności, jest jedna z najważniejszych cnót kardynalnych, która obok miłości- powinni się kierować wszyscy wyznawcy Jezusa Chrystusa. Sprawiedliwość to rodzaj wyższej kultury człowieka.

Sprawiedliwość Chrześcijanina polega na tym, aby nie czynić drugiemu, co tobie nie miłe.

- Chrześcijanin powinien żyć sprawiedliwie.

Prawo: 1)boże (rządzące wszechświatem, najwyższe prawo); 2)naturalne (biblijny, starotestamentowy Dekalog); 3)stanowione przez ludzi.

Jego główne dzieła: Wyznania (400), Państwo Boże (413-426), O Trójcy (398-416) wywarły wpływ na kształtowanie się teologii średniowiecznej na zachodzie.

Tomasz z Akwinu, święty (1225-1274), dominikanin, filozof i uczony, urodzony we Włoszech, Ojciec Kościoła katolickiego. Od 1252 wykładał w Paryżu. Dostosował do potrzeb filozofii katolickiej koncepcję Arystotelesa, od którego przejął rozumienie poznania jako procesu receptywnego, pojęcia aktu i potencji, formy i materii, zasadę przyczynowego powiązania zdarzeń oraz pojęcie dowodu. Zajmował się też naukami przyrodniczymi.

Wprowadził rozróżnienie wiary i wiedzy, teologii i filozofii. Sądził, że niektóre prawdy przekraczają to, co można poznać rozumem, ale się rozumowi nie przeciwstawiają. Twierdził, że bytem są jedynie rzeczy jednostkowe. Byty postrzegał jako złożone z istoty (essentia) i istnienia (existentia). Istotą każdej rzeczy jest to, co wspólne dla jej gatunku i zawarte w definicji. Jedynie z istoty Boga wynika to, że musi On istnieć, nie znamy jednak Boskiej istoty i dlatego należy dowieść rozumem Jego istnienia. Tomasz z Akwinu podał 5 takich dowodów:

1) "z ruchu" (jeżeli świat jest w ruchu, musi istnieć Pierwszy Poruszyciel),

2) "z niesamoistności świata" (nic nie istnieje samo z siebie, musi więc istnieć jakiś Byt samoistny),

3) "z przypadkowości rzeczy" (jeżeli wszystko jest przypadkowe, musi być Istota konieczna),

4) "z różnic w doskonałości" (w hierarchii doskonałości jest Istota Najdoskonalsza),

5) "z celowości przyrody" (Bóg ustanawia cele). Wg Tomasza z Akwinu Bóg jest czystym aktem istnienia, świat został stworzony z niczego (ex nihilo), wprost przez Boga, aktem Jego woli i ma budowę hierarchiczną.

W teorii poznania stał na stanowisku empiryzmu, twierdząc, że wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia. W antropologii bronił jedności natury ludzkiej, rozumianej jako połączenie materii i formy. W etyce nawiązywał do Arystotelesowskiego ideału umiaru. Uznawany jest też za najwybitniejszego przedstawiciela średniowiecznej myśli ekonomicznej. Sformułował podstawy teorii własności, dowodząc, że własność prywatna i wynikające z niej nierówności społeczne są zgodne z prawem naturalnym. Uznał konieczność wymiany handlowej, ale pod warunkiem spełnienia zasady ekwiwalentności.

Bóg- szuka go w otaczającej go rzeczywistości, wiary i rozumu. Wszystko od Boga bierze swój początek i do Boga w ostateczności zmierza, jest alfą i omegą, początkiem i końcem wszystkiegto.

Prawda- - Prawda jest tylko jedna, ponieważ jest nią sam Bóg.

- Jeśli jakaś prawda naukowa pozostaje w sprzeczności z Pismem Świętym, to jest FAŁSZEM.

- Prawda jest to zgodność tego, co postrzegamy dookoła siebie ze zdrowym rozsądkiem i zgodnością naszych obserwacji z objawieniem, zawartym w Piśmie Świętym.

- Wszystko co jest zgodne z Pismem jest PRAWDĄ.

Człowiek- istota ograniczona cielesnością, przestrzenią. Istota wolna ponieważ otrzymała od Boga dar rozumu oraz wolnej woli.

Zło- - Odróżnianiu dobra od zła służy rozum i wolna wola. Zło jest efektem złego użycia wolnej woli prze człowieka, a konkretnie przez ludzką duszę. Nie jest efektem planu Stwórcy. Złem jest wojna.

Dobro- Odróżnianie dobra od zła umożliwia rozum i wolna wola człowieka. Najwyższym Dobrem jest Bóg i nie mógł on stworzyć nic co jest złe lub grzeszne.

Państwo, ustrój, polityka- papieże i biskupi mieli pełne prawo do rządzenia cesarzami i królami - CEZAROPAPIZM. Zwolennik bardzo twardego, represyjnego i nietolerancyjnego ustroju teokratycznego, w którym wyżsi dostojnicy Kościoła mieliby pełne prawo rozkazywać cesarzom, królom i książętom, oraz więzić i sądzić ludzi, których poglądy uznano by za niebezpieczne dla Kościoła.

Prawo- boże (rządzi całym stworzeniem), naturalne (dekalog- objawione przez Boga jako najwyższe prawo moralne), ludzkie (ludzie stanowią sobie sami, aby utrzymać pokój i powszechne bezpieczeństwo).

Wojna- zło, ale dozwolona w obronie i w aktach nawracania pogan lub heretyków.

Bogactwo- rzecz naturalna, aby bogacenie się było zgodne z prawem, aby nie krzywdzić swoich bliskich

Dzieła: W 1879 w encyklice Aeterni Patris filozofia Tomasza z Akwinu została uznana za oficjalną filozofię Kościoła katolickiego. Główne dzieła: Summa contra gentiles (1259-1264) oraz Summa theologiae (1269-1273).

Kartezjusz - Rene Descartes jest właściwie bardziej znany jako wielki filozof niż matematyk. Niemniej był pionierem nowoczesnej matematyki i zasługi jego w tej dziedzinie są znaczne.
Urodził się on we Francji, w małym miasteczku La Haye w Touraine. Po ukończeniu jezuickiego kolegium dla arystokratów studiował, idąc śladami swego brata, prawo. Mając 22 lata Kartezjusz opuszcza Francję i służy jako oficer-ochotnik w wojskach różnych europejskich wodzów, biorących udział w wojnie trzydziestoletniej. W ten sposób przemierza Węgry, Czechy i Austrię. Właściwie rozpoczyna on Nowożytność w historii filozofii swoim dziełem „Rozprawa o metodzie”;

Metodyczny sceptycyzm: kamieniem węgielnym filozofii Kartezjusza było rozumowanie mające doprowadzić go do pewności. Droga wiodła przez „metodyczny sceptycyzm”, albowiem źródło pewności znalazł on w wątpieniu. Jeżeli bowiem wątpię, to myślę, a jeżeli myślę, to oznacza, że istnieje „jaźń” myśląca. Myślę, więc jestem - cogito ergo sum. Jestem istotą, która myśli.

Cogito ergo sum: zwrot ten oznaczał przewrót w filozofii, gdyż przyjmował jako punkt wyjścia myślenie ludzkie, a nie rozum boski; do istnienia dochodziło się przyjmując myślenie ludzkiego podmiotu, a nie akt stworzenia człowieka przez Boga. Ten nowy punkt widzenia rzutował na cała humanistyczną perspektywę, w jakiej sam Kartezjusz i rozległy nurt kartezjański rozpatrywały istnienie, poznanie i kulturę. Oznaczało to odejście od średniowiecznej harmonii mądrości chrześcijańskiej i ludzkiego myślenia, polegającej na służebnej roli nauk i filozofii wobec teologii. „Cogito ergo sum” stworzyło podstawę antropocentryzmu, czyli takiego widzenia świata, w którym miejsce centralne zajmuje człowiek. Kartezjusz zapoczątkował szeroki ruch intelektualny i wywarł olbrzymi wpływ na całe pokolenie następców. Udowodnił tym („cogito ergo sum”), że może istnieć myślący podmiot ludzki, ale moje własne „cogito” nic mi nie mówi o myśleniu drugiego człowieka. On zaś może to samo powiedzieć o sobie i nie znajdzie drogi do mojego myślenia. W ten sposób izolowane od siebie jednostkowe myślenia, a więc i cały człowiek znalazł się w „klatce” własnej świadomości i nie jest w stanie przełamać powstałej wokół niego nieprzekraczalnej bariery. Nie jest także możliwe zbudowanie na tej podstawie drogi ku ludzkiej społeczności.

Miara niezawodności wiedzy: to jasność i wyraźność sądów; inaczej mówiąc, za prawdziwe uznał sądy jasne i wyraźne. Jasne i wyraźne jest to, co proste. Należy zatem wykrywać proste składniki myśli, a temu służy metoda analityczna.

Rozum = miara poznania: miarą poznania jest rozum; on uznaje co jest jasne i wyraźne, a zatem prawdziwe. Takie jasne i wyraźne sądy poznaje rozum wprost i całościowo, to znaczy intuicyjnie (intuicja - poznanie całościowe i bezpośrednie); jest to zatem intuicja rozumu, szczególna zdolność, którą Kartezjusz przypisał rozumowi. Zmysły natomiast są przydatne do życia, ale nie uczestniczą w poznaniu. Zmysłowe wrażenia są tylko sposobnością do uświadomienia sobie przez rozum jego własnych wrodzonych mu idei. Te z kolei należą do umysłu jako jego własność; są stałe i niezawodne, wpojone umysłowi przez Boga; rozum jest rzeczą najsprawiedliwiej rozdzielaną na świecie; sposób myślenia Kartezjusza cechuje niezwykła prostota, gdyż uważa on, że cechą prawdziwej wielkości jest prostota, że nie szuka ona udziwnionych form i konstrukcji, a jeśli się ma coś rzeczywiście do powiedzenia, to można to wyłożyć niekoniecznie w ciężkim i zawiłym traktacie zrozumiałym jedynie dla wtajemniczonych.

Początek świata - mechanizm: Kartezjusz, oddzielając materię od ducha, stworzył zarys mechanistycznego obrazu świata rządzącego się prawami materialistycznej fizyki; Naturalne właściwości materii wyjaśniały też budowę świata. Kartezjusz mówił też o rozwoju wszechświata, który tłumaczył w sposób zarazem ewolucyjny i mechanistyczny. Ta koncepcja uniwersalnej kosmogonii została zaledwie zarysowana.

Matematyka i sposób geometryczny: dla Kartezjusza ideałem nauk stała się matematyka - jako dyscyplina dostarczająca wiedzy pewnej i bezwzględnej. Jej zalety naukowe czerpie stąd, że ujmuje tylko własności ilościowe, a ponieważ w ten sposób da się badać kształt i ruch, przeto przyrodę należy poznawać wyłącznie sposobem geometrycznym. Zaletą tego sposobu było, że uzyskiwane wyniki dawały się przedstawić w formie jasnej i wyraźnej, że prawdy nauk matematycznych były pewne i bezwzględne. Wadę natomiast upatruje się w niemożności ujęcia tą metodą poszczególnych przedmiotów, rzeczy, faktów, które nie dają się „zmatematyzować”.

Bóg: uczynił Boga gwarantem jako prawdziwości, albowiem Bóg nie jest złym demonem, który wprowadzałby człowieka w błąd, lecz dobrym Bogiem czuwającym nad prawdziwością ludzkiego poznania. Bóg jest ponadto przede wszystkim niczym nie ograniczoną wolą, co wskazuje na jego nieskończoność. Bóg jest pierwszym poruszycielem mechanizmu świata oraz gwarantem poprawności ludzkiego poznania, to znaczy Kartezjusz zredukował Boga do roli pierwszej zasady filozofii.

Prawda: jego pasją było poszukiwanie prawdy pewnej i bezwzględnej i doszedł do wniosku, że dać ją może poznanie matematyczne, toteż oparł się on na matematyce.

Dualizm ontologiczny: za byty samoistne uznał duszę i materię radykalnie od siebie różne; atrybutem, czyli cechą istotną, wyróżniającą dusze myślenie; zaś atrybutem materii rozciągłość. Pogląd ten zakłada radykalna odmienność dwóch samodzielnych substancji: duszy i ciała. Nie ma między nimi żadnej łączności. Dusza jest świadoma, myśli, natomiast ciało jest rozciągłe, to znaczy zajmuje miejsce w przestrzeni. Taki radykalny dualizm duszy i ciała umożliwił w konsekwencji rozwój psychologii; natomiast radykalne oddzielenie materii od ducha pozwoliło na zbudowanie mechanicznego obrazu świata. Jednakże w ujęciu człowieka, jako składającego się zarówno z materii jak i z ducha, dualizm ten przysparzał sporo kłopotów. Jeżeli bowiem nie uznaje żadnych związków między duszą i ciałem, to w jaki sposób współistnieją one i współdziałają w człowieku?

Prawa ruchu: Pierwsze prawo ruchu stwierdzało występowanie stałej ilości ruchu we wszechświecie; drugie mówiło, że ilość ruchu nabyta równa się ilości ruchu utraconej. Kartezjusz stał się twórcą zarysu mechanistycznego obrazu rzeczywistości obejmując nim nie tylko kosmos i materię nieożywioną, ale także żywe organizmy, nad których anatomią sam pracował dokonując doświadczeń na padłych zwierzętach.

Spinoza - (1637-1677), filozof pochodzenia żydowskiego osiadły w Niderlandach. Jego najważniejszym dziełem jest Etyka sposobem geometrycznym wyłożona (1662-1675, wydania polskie 1888, 1954, 1990), gdzie przedstawił swe poglądy, na których ukształtowanie mieli wpływ kabaliści, a także M. Majmonides, T. Hobbes i Kartezjusz.

Był racjonalista, entuzjastą filozofii. Wierzył, iż jest ona samowystarczalnym źródłem prawdy;

Religia: Odrzucając prymat Pisma, prymat prawdy objawionej sprzeciwiał się konwencjonalnej pobożności i konwencjonalnym wyobrażeniu o roli religii. Jego stanowisko stało się wyzwaniem dla kultury dogmatu. Odrzucił pogląd, że tekst Biblii aż do najdrobniejszej litery powstał z inspiracji Boga. Nie buntował się przeciwko Bogu, ale jego Bóg był Bogiem filozofa: substancją, najwyższym rozumem, w którym wszystko ma swój początek i wszystko się zawiera. Tradycyjną religijność zastąpić miała filozofia, od Kościoła ważniejsze stawało się rozumnie urządzone państwo, w którym by się mogła urzeczywistniać wolność;

Monizm ontologiczny: wszystko co istnieje sprowadza do jednej substancji, wszystkie rzeczy fizyczne, jakie istnieją albo dzieją się wokół nas są wyrazem Boga albo przyrody, tak więc wszystkie myśli, jakie zostaną pomyślane, są myślami Boga albo przyrody, bóg albo przyroda jest wewnętrzną przyczyną wszystkiego, co się dzieje, cokolwiek się dzieje jest konieczne istnieje tylko jedna istota, która jest przyczyną samej siebie, która ma pełną wolność działania, jedynie Bóg, czyli przyroda nie ma żadnych ograniczeń; Spinoza kwestionował dualizm zakładający istnienie dwu odrębnych, niezależnych od siebie pierwiastków: Boga i świata, ciała i duszy, dobra i zła. Postrzegał Boga jako wszechogarniającą substancję, w której wszystko istnieje. Wszystko ma więc charakter absolutny i konieczny - jest emanacją substancji;

Panteizm: pogląd utożsamia Boga z przyrodą z rzeczywistością, negując go jako osobę;

Wolność: wyraża się w uznaniu władzy rozumu; identyfikując się z substancją, człowiek osiąga to, co absolutne; wznosi się ponad wszystkie sprzeczności; konieczność staje się wtedy wolnością; wolność jest więc rozumnym porządkiem rzeczy, działaniem zgodnym z własną, rozumną naturą, dobrowolnym uznaniem w sobie tego, co substancjalne - władzy rozumu.

„Im więcej człowiek kieruje rozumem, to jest, im więcej jest wolny, tym stalej będzie zachowywać prawa państwowe i spełniać rozkazy władzy najwyższej, której jest poddanym.”

Ustrój: dla Spinozy ustrojem w największej mierze odpowiadającym wymogom rozumu jest demokracja. Wszyscy bowiem, jako istoty rozumne, mogą urzeczywistniać w jego ramach swe powołanie. Tu podległość prawu ma charakter całkowicie świadomy i dobrowolny. Wszyscy są twórcami prawa, wszyscy z własnej woli poddają się władzy rozumu. Demokracja urzeczywistnia wolność pojmowaną jako uznanie bezapelacyjnej władzy racjonalnej konieczności. Z drugiej strony jednak właśnie demokracja stwarza najwięcej okazji do manipulacji umożliwiającej „odwracanie umysłów tłumu”. Dlatego też, zdaniem Spinozy, państwo, mając na celu utrzymanie pokoju, powinno sprawować nadzór nad zewnętrznymi formami praktyk religijnych;

Człowiek: istota dbająca o własne korzyści; o jego postępowaniu decydują namiętności; ludzie na ogół nie kierują się zdrowym rozsądkiem, lecz pożądaniem i wzruszeniami; każdy ma zawsze na względzie korzyść najbardziej bezpośrednią; przeważają pragnienia o charakterze samolubnym; a ponieważ „wszyscy jednakowo chcą być pierwszymi, to wpadają w walkę i usiłują zgnębić się wzajemnie według możności”.

Źródło szczęścia: źródłem szczęścia jest wolność, której spełnieniem jest dobrowolne podporządkowanie się rozumnemu prawu.

Oświecenie brytyjskie: w nurcie tym wybitną rolę odegrała, obok teorii poznania i etyki, także refleksja dotycząca prawa i ustroju państwa.

Empiryzm, kierunek filozofii, wg którego jedynym lub głównym źródłem bądź środkiem poznania jest doświadczenie zmysłowe (zewnętrzne lub wewnętrzne).

Franciszek Bacon - (1561 - 1626); czołowy przedstawiciel, a zarazem inicjator oświecenia brytyjskiego; po studiach prawniczych w młodości, pełnił on liczne funkcje w dyplomacji i administracji państwowej, a nawet został lordem kanclerzem; w drugiej fazie życia oddawał się nauce i opublikował szereg prac, z których dla dalszego rozwoju myśli i instytucji, istotne znaczenie mają „Eseje” i „Nowa Atlantyda”;

Ustrój państwa: uważa, że szlachta nie zawsze stanowi opokę społeczeństwa i państwa, np. demokratyczna republika obywa się bez tej warstwy społecznej; postuluje on równość wszystkich obywateli wobec prawa, a władzę oddałby najchętniej w ręce monarchii absolutnej, którą uznaje za najlepszą formę ustroju państwa, scentralizowanego i silnego. Mądry władca , mimo że jest obdarzony pełnią władzy, powinien mieć poparcie parlamentu, gdyż to nie umniejszy jego kompetencji i nie ujmie honoru; państwo powinno ograniczać liczebność szlachty i duchowieństwa, albowiem istnienie tych warstw społecznych jest przyczyną ucisku ludu, który tępieje, ubożeje, skłonny jest do rozruchów; korzystając z przywilejów, wynikających ze swego pochodzenia, szlachta staje się warstwą nieudolną, nieproduktywną i nie energiczną. Monarcha powinien popierać warstwy społecznie i gospodarczo aktywne, a za takie uważa on drobną szlachtę i mieszczaństwo, które stanowić mogą przeciwwagę dla wielkich posiadaczy ziemskich, których Bacon radzi trzymać z daleka od monarszej władzy. Bacon uważa, że stałym źródłem napięć społecznych jest zła sytuacja materialna warstw niższych, a bunt wywołują dwie przyczyny: wielki głód i wielkie niezadowolenia, spowodowane zubożeniem, nędzą i wielkim obciążeniem długami mas ludzi ubogich. Jako sposób rozwiązania tych problemów proponuje reformy zmierzające do rozwoju i umacniania handlu, rozwoju manufaktury, zmniejszenie ceł i podatków, ograniczenie lenistwa, rozrzutności i marnotrastwa. Uważa, że jeśli eksport surowców i gotowych towarów, a także system transportu rozwijają się dobrze, to całość gospodarki działa prawidłowo, a bogactwo będzie wzrastało. Za najważniejszą „arterię” ciała politycznego uznaje kupiectwo; w „Nowej Atlantydzie” przedstawia on ustrój polityczny na szczęśliwej wyspie; są tam biedni i bogaci, urzędnicy i służba, zróżnicowanie stanowe i wyznaniowe, ustrój jest monarchiczny, ale najważniejszą role na szczęśliwej wyspie pełni Dom Salomona tj. siedziba stowarzyszenia mędrców, których pouczeń słuchają wszyscy, łącznie z królem; poziom nauk jest tam bardzo wysoki: „tyle mamy mocy, ile mamy wiedzy”.

Bóg i wiara: oddzielając naukę od teologii, Bacon stwierdza, że Bóg może i powinien być przedmiotem poznania nie przez rozum, lecz przez wiarę, a teologia nie może sobie rościć prawa do dominowania nad nauką; uznaje on istnienie Boga, duszy rozumnej i teologii, ale koncentruje się na problemach nauki, a jakby dla przeciwwagi religijnej koncepcji duszy nieśmiertelnej, wprowadza pojęcie duszy zmysłowej;

Fizyka a metafizyka: odróżnia on od siebie te dwa pojęcia, ale przedmiotem badania zarówno jednej, jak i drugiej jest przyroda; fizyka zajmuje się zmiennymi przedmiotami materialnymi, natomiast metafizyka bada przedmioty abstrakcyjne i niezmienne, poznaje ukrytą istotę praw przyrody;

Filozofia: znaczenie filozofii polega na tym, że otworzyła ona drogę dalszych dociekań ukierunkowanych na empirycznie stwierdzalny materialny świat, wyeliminowała zaś poza zasięg filozofii i nauki spekulacje metafizyczne w tradycyjnym, scholastycznym rozumieniu;

Tomasz Hobbes - (1588-1679), określił podstawy nowego sposobu widzenia świata i nowe zasady moralności;

Człowiek egoista + prawa społeczne: Hobbes wyszedł z założenia, że te same prawa, które rządzą światem przyrody, kierują także działaniami człowieka. Tą droga doszedł do przekonania, że zgodnie z naturą i instynktami każdy człowiek kocha jedynie siebie samego, że każdy jest z natury egoistą, stąd wyciągnął wniosek, że wszystko jest dobre, co służy egoistycznym celom jednostki. Egoizm ten nie jest ograniczony niczym, poza siła każdej jednostki ludzkiej; nie ma żadnych norm, jak tylko walka wszystkich przeciwko wszystkim - jest to stan naturalny człowieka, bo „człowiek jest człowiekowi wilkiem”; ta bezwzględna walka prowadzi do wielkich szkód społecznych - ludzie postanowili zatem tak działać, jakby byli ograniczeni umową społeczną, zgodnie z którą każdy ustępuje część ze swych interesów, aby stępić ostrze walki i uzyskać spokój.

Państwo: ma odegrać ważną role w umowie społecznej między ludźmi egoistami, ma ustalać prawa i obowiązki, określać miarę dobra i zła; warunkiem prawidłowego funkcjonowania państwa jest stojący na czele monarcha;

John Locke - (1632-1704); zwolennik liberalizmu gospodarczego i politycznego, brytyjski empirysta, przeciwnik idei wrodzonych, które reprezentował Kartezjusz;

Umysł ludzki: nie ma wiedzy bez doświadczenia, umysł ludzki zaś jest niezapisaną tablicą; przyjął on arystotelesowsko - tomistyczną zasadę, że nie ma nic w umyśle, czego nie byłoby przedtem w zmyśle;

Etyka: miała charakter ściśle praktyczny - zasady etyczne powinny być konkretne i żywe, związane z psychologią popędów i woli;

Życie moralne: w życiu moralnym nie należy kierować się autorytetami, lecz własnym rozumem, a rozum nakazuje każdemu kierowanie się własnym interesem.

Własność: „...człowiek ma własność swojej własnej osoby... Trud jego ciała i praca jego rąk, rzec możemy, należy wyłącznie do niego”.

Praca ludzka: nadaje wartość wszelkim rzeczom; wszystko co daje ziemia stanowi wynik ludzkiej pracy; ziemia bez pracy nie jest nic warta, a dostarczając surowców, ziemie niemalże nie ma udziału w ich wartości;

Zadanie filozofii: za podstawowe zadanie filozofii uznał badanie poznania, jego pochodzenia, pewności i zakresu. Przesuwając przedmiot filozofii z problematyki bytu (ontologii) na teorię poznania, określając nowe zadania filozofii, określił jej metodę, która powinna być: 1) psychologiczna, badająca nie stosunek pojęć do poznanych przedmiotów, lecz same pojęcia w takiej postaci, w jakiej znajdują się w umyśle ludzkim. 2) genetyczna, określająca naturę pojęć na podstawie ich pochodzenia. 3) analityczna, zakładająca, że dla zrozumienia pojęć wystarczy odnaleźć ich proste składniki.

Doświadczenie: Doświadczenie wg Locke'go nabywamy na dwóch drogach: 1) doświadczając rzeczy zewnętrznych (postrzeżenia) i 2) doświadczając samych siebie (refleksje).

Anthony Ashley Cooper earl of Shaftesbury - (1671-1713);

Świat, kontemplacja: świat nie jest martwym mechanizmem, nie da się go ująć ani w oparciu o doświadczenie, ani w jakąś sztywną racjonalistyczną formułę; do tego niezbędna jest kontemplacja, która ujmuje przyrodę w całości, uwzględniając jej ograniczoną budowę, właściwe treści jej życia oraz cechującą ja harmonię.

Filozofia moralna: to samodzielna dziedzina badań; filozofia ta traktowała dobro jako przez się niezależne od naturalnych skłonności człowieka ani też od nakazów ludzkich autorytetów. Była to zatem autonomiczna filozofia moralna, wedle której czyny moralne oceniane są podobnie jak estetyczne pojmowane piękno, a istota dobra zawiera się w harmonii;

Przyroda: był on przekonany, że przyroda jest harmonijna, a wszystko, co do niej należy dobre;

Dobro i zło: wszystko co naturalne jest dobre; za złe uznał skłonności nienaturalne; uznawał istnienie dobra wyższego stopnia - cnota, czyli zasługa, będąca dobrem najwyższym, gdyż świadomym, a jest człowiekowi dostępna ze względu na jego rozumność, która pozwala mu ocenić i świadomie wybrać to, co jest najlepsze; to dobro najwyższe polega też na harmonii wszystkich skłonności zarówno egoistycznych, jak społecznych, na zachowaniu właściwych proporcji między prawami jednostki i społeczności;

David Hume - (1711-1776), szkocki filozof i historyk. Dwukrotnie ubiegał się o katedrę uniwersytecką (1744 Edynburg i 1751 Glasgow), ale jego wniosek odrzucono ze względu na poglądy. Pracował w dyplomacji (m.in. 1763-1766 sekretarz poselstwa w Paryżu). Przedstawiciel empiryzmu. Badał nie rzeczy, lecz ich umysłowe przedstawienia.

Krytyka przyczynowości, substancji, religii, wartości filozofii - SCEPTYCYZM: dokonał krytyki pojęcia przyczynowości wykazując, że nie może ona być traktowana jako związek konieczny; należy wyrzec się pewności związków przyczynowych; czyste doświadczenie wskazuje bowiem tylko na następstwo zdarzeń, a nie konieczne wynikanie. Krytycyzm Hume`a objął także pojęcie substancji wykazując, że w oparciu o doświadczenie możemy jedynie mówić o współwystępowaniu faktów, a nie mamy podstawy do twierdzenia o istnieniu łączącej je jakieś substancji; straciło dla niego podstawy poznanie metafizyczne, więc musiał także odrzucić racjonalną teorię Boga, uznająca Boga za byt absolutny, a zatem religia też może być zatem uznana na zasadzie wiary, a nie rozumu; Hume podważał nie tylko podstawy wiary chrześcijanina, ale także kwestionował wartości filozofii oświecenia, a przede wszystkim przekonanie o nieograniczonych możliwościach poznawczych człowieka;

Filozofia moralna: szedł tropem Shaftesbury`ego twierdząc, że to czynniki uczuciowe doprowadzają do decyzji woli; za pierwotne Hume uznał nie uczucia egoistyczne, lecz sympatię; jego zdaniem, sympatia nie stanowi wyrozumowanej zasady moralnej, lecz jest naturalnym, biologicznym zjawiskiem solidarnego reagowania; nawet własne czyny oceniamy z punktu widzenia sympatii dla innych;

Stopień rozwoju ekonomicznego: zależy od motywacji i pracowitości oraz od stanu intelektualnego i kulturalnego ludzi, przy czym obydwa te czynniki oddziaływują wzajemnie na siebie. Praca, wiedz, ludzkość są ze sobą związane nierozerwalnym łańcuchem ... stanowią cechę bardziej kulturalnych, bogatych wieków.

Oświecenie francuskie: trwało od śmierci Ludwika XIV w roku 1715 do wybuchu rewolucji w roku 1789, a zatem ponad 70 lat, ale sięgał on korzeniami daleko wstecz, aż do koncepcji racjonalistycznych i krytycznych XVII wieku, a główne idee trwały jeszcze po wybuchu rewolucji;

Filozof: bycie filozofem oznaczało uczestnictwo w życiu intelektualnym epoki, wyznawanie i propagowanie zespołu idei uznanych za postępowe, racjonalne i służące wolności;

Rozum = podstawowa wartość: ludzki rozum - wolny i uwalniający od okowów politycznych „starego porządku”, od religijnych zabobonów, od hamujących postęp gospodarczy i społecznych barier, od nieuzasadnionych niczym i przesadnych przywilejów stanu duchowego i arystokracji; na miejsce zwalczanej religii chrześcijańskiej filozofowie proponują religię rozumu - rozum staje się swego rodzaju bożkiem, któremu oddaje się cześć, a którego wszechmoc nie budzi wątpliwości;

Deizm: z kultem rozumu związany jest deizm - uniwersalny kult oparty na rozumie, odrzucający tzw. Religię pozytywną, objawioną wraz ze wszystkimi dogmatami wiary; deizm odmawia Bogu prawa ingerencji w sprawy ludzi i świata; uznaje jedynie na mocy rozumu, nie wiary, stworzenie świata przez Boga; traktuje go jak zegarmistrza, który skonstruował i porusza wielki zegar wszechświata (deista: Wolter); deiści zarzucali ateistom, że kompromitują swą niewiarą w Boga wspólny front walczących o postęp;

Racjonalizm: w dobie oświecenia przybrał postać nie tylko podstawowego narzędzia poznania, ale był także przedmiotem kultu i bezgranicznego zaufania w jego zdolność harmonizowania interesów jednostkowych i ogólnospołecznych, tworzenia idealnego społeczeństwa sprawiedliwości, porządku i wolności;

Natura ludzka: zaczęło nabierać treści mieszczańskich; wiązało się to z szeregiem cnót takich jak rozumność, uczciwość oraz pracowitość, występujących rzekomo w potocznym życiu „wzorowego” mieszczanina, któremu przypisywano wrodzoną dobroć, inteligencję i zdolność harmonijnego współdziałania ze społeczeństwem.

Antropocentryzm: dominuje antropocentryzm zasadzający się w przekonaniu, że człowiek stanowi jedyny podmiot poznania i zajmuje centralne miejsce we wszechświecie, gdyż bez człowieka wszechświat opanowuje ciemność i noc milczenia.

Poznanie: poznanie dokonuje się dzięki działaniu zmysłów, eksperymentowi i obserwacji, a jego ukoronowaniem jest rozum, któremu przypisywano niemal nieograniczone możliwości poznawcze;

Postęp: myśl oświecenia wypracowała pojęcie postępu, przez co rozumiała: rozwój nauki i techniki, upowszechnienie oświaty i kultury oraz zlikwidowanie ciemnoty i zabobonu, z którymi wiązano wszelkie zło moralne i społeczne;

Cel myślicieli: celem myślicieli oświecenia we Francji było podniesienie ogólnego dobrobytu, a tym samym zapewnienie szczęścia człowiekowi i całej ludzkości; rozwój gospodarczy, pobudzający aspiracje społeczne, kulturalne i polityczne „stanu trzeciego”, stał się podstawą wiary w ogólny dostęp i jego sukcesy, gdy tylko zlikwiduje hamujące struktury, instytucje i poglądy „starego porządku”; hasło „wolność - równość - braterstwo” odzwierciedlało nadzieje na zaistnienie nowego porządku politycznego i moralnego, który realizowałby aspiracje mieszczaństwa;

Następstwo filozofii francuskiej: utwierdziła się na długie lata i liczne pokolenia oświeceniowa wiara w postęp, zakorzenił się mechanistyczny obraz świata, racjonalizm, empiryzm, niechęć do metafizyki, uznanie praktycznego charakteru nauki i filozofii oraz oświeceniowa koncepcja człowieka;

Francois-Marie Arouet (Wolter): (1694-1778); zasłynął jako autor licznych esejów, w których ostro i złośliwie atakował wszelkiego typu ciemnotę, zacofanie, obłudę i hipokryzję, poglądy podtrzymujące „stary porządek”, religię objawioną;

Rozum: jest miarą prawdy; świadomość stanowi powszechną właściwość rzeczy;

Deizm: porównywał Boga z zegarmistrzem, który skonstruował mechanizm świata, ale się nim dalej nie zajmuje;

Religia: był przeciwnikiem chrześcijaństwa; uważał, że ateizm jest szkodliwy, ale jeszcze szkodliwszy okazuje się religijny fanatyzm połączony z bezwzględnym nakazem wiary;

Polemika z Janem Jakubem Rousseau: atakował go o pogląd o negatywnych skutkach rozwoju nauk i sztuk za hasło „powrotu do natury”;

Denis Diderot: (1713-1784);

Wiara: występował przeciwko wierze z pozycji racjonalizmu, który, jego zdaniem, nie dawał się z wiarą pogodzić;

Dobro i zło: uznawał on za dobro powodującego się rozumem człowieka, natomiast zło znajdował w sprzecznej z rozumem wierze;

Człowiek: jest takim, jakim uczyniła go natura, a ona jako rządzona rozumem, nie może stworzyć nic złego; człowiek to przede wszystkim istota rozumna, wolna, powodująca się w działaniu i w myśleniu zasadą praktyczności; nie jest to człowiek abstrakcyjny lecz konkretny, rzeczywisty, który cechy odmienności między ludźmi znajduje w biologicznej organizacji natury;

Jean de Rond d`Alembert: (1717-1783):

Poznanie: punktem wyjścia poznania jest wiedza o faktach, poza które nauka nie może wykraczać, aby nie popaść w metafizykę; propagował on oparcie nauk na faktach i regułach matematyki;

Zmysł i rozum: zmysły i rozum ludzki mogą poznać zewnętrzne cechy przedmiotów, natomiast niepoznawalna jest ich istota;

J. H. Holbach: (1723-1789); jego poglądy, zawarte w „Systemie przyrody”, były tępione przez Kościół i rząd za ich materializm i ateizm;

Definicja materii: materią jest wszystko to, co pobudza w jakiś sposób nasze zmysły; w zależności zaś od różnorodnych wrażeń, czyli rozmaitych zmian, jakie wywołują w nas rozmaite substancje, przypisujemy im rozmaite cechy;

Człowiek i społeczeństwo: to wytwór przyrody; czuje on, myśli i podlega modyfikacjom w sposób właściwy tylko jemu; jest wytworem fizycznym, a zarazem istotą moralną; na podstawie doświadczenia nie można odpowiedzieć na pytanie o pochodzenie człowieka, ani tym bardziej o życie pozagrobowe; człowieka ujmował on również jako istotę społeczną, a społeczeństwo jako zbiorowisko istot ludzkich zjednoczonych we wspólnej pracy dla wspólnego szczęścia; ród ludzki stanowi ogromne społeczeństwo, na które składają się wszystkie istoty rodzaju ludzkiego;

Calude-Adrien Helvetius: (1715-1771); twórca oświeceniowej nauki o obyczajach; opracował zasady etyki niezależnej od chrześcijaństwa i kościoła, a zgodnej z duchem oświecenia;

Moralność: jest w ogromnym stopniu zależna od warunków społecznych, a każdy człowiek skłonny jest traktować jako dobre to, co służy jego interesom - egoizm jednostek;

Człowiek: to istota społeczna;

Jan Jakub Rousseau: (1712-1778);

Współczesna cywilizacja: to cywilizacja nierówności I prowadzi do pogorszenia obyczajów; główną przyczyną wszelkiego zła społecznego była nierówność, którą uświęcała kultura; bogactwo nielicznych i niedostatek pozostałych prowadzą do upadku obyczajów, a związane są z feudalnymi przywilejami, które sprzyjają nadmiernemu bogactwu nielicznych, ich próżniactwu i zbytkowi; równość społeczeństwa zlikwidowałaby nadmierne przywileje nielicznych oraz biedę mas i przyczyniłaby się do poprawy obyczajów; nawołuje do powrotu do natury; zwalcza on zasadę, wedle której jedyną miarą wartości człowieka jest jego pochodzenie i bogactwo; własność prywatna jest dla niego źródłem zła, ale uznaje potrzebę takiej własności, z tym że w małym wymiarze, tj. własności pochodzących z osobistej pracy; tego typu praca stanowi podstawę ładu społecznego; opowiada się za ustrojem republikańskim;

Umowa społeczna: jest święta, a wynika to z moralnego charakteru tworzonego zrzeszenia, w przeciwieństwie do egoistycznych interesów i siły fizycznej;

Wolność: 1) wolność przyrodzona - ograniczona tylko siłami fizycznymi jednostki, 2) wolność społeczna - ogranicza ją tylko wola społeczna i posiadanie, będące tylko rezultatem działania siły albo prawa pierwszego zaborcy, przy czym wolność ta może być oparta tylko na tytule rzeczywistym, 3)wolność moralna , czyli posłuszeństwo prawu, które się sobie przypisało;

Religia: 1) „religia człowieka” - właściwa ludziom, żyjącym w „stanie natury”, jeszcze niezepsutym wpływem cywilizacji; opiera się ona na czystej (uczuciowej) wierze w Boga i na podstawowym nakazie braterskiej zgody między ludźmi; 2) religia właściwa jest tylko jednemu krajowi, ma swych osobnych bogów, patronów, własne dogmaty, ceremonie; 3) „religia księży” - daje ludziom dwa prawodawstwa, dwie ojczyzny oraz nie pozwala być jednocześnie pobożnymi i obywatelami; ta religia jest antyspołeczna, ponieważ łamie jedność społeczną i stawia człowieka w sprzeczności z samym sobą;

Człowiek: jest wolny we wszystkich swych działaniach na naturę człowieka składają się dwa pierwiastki, duchowy i materialny, czyli dusza i ciało;

Kant Immanuel (1724-1804), filozof niemiecki, od 1770 profesor logiki i metafizyki na uniwersytecie w Królewcu. Istotę jego podglądów stanowi krytycyzm teoriopoznawczy nazywany też transcendentalizmem, wg którego podmiot jest warunkiem przedmiotu, a pojęcia są warunkiem doświadczenia.

Czy poznanie jest możliwe "a prio-ri"- niezależne od doświadczenia, o charakterze analitycznym. Odpowiadając na powyższe pytanie twierdząco wyodrębnił trzy gatunki sądów a priori: 1) matematyczne 2) czysto przyrodoznawcze 3) metafizyczne (np. świat musi mieć swój pierwszy początek). Drugą kategorią były sądy empiryczne, czyli zależne od doświadczenia, nazwane sądami "a posteriori". Krytycyzm poznawczy Kanta uznawał jedynie poznawalność zjawiskowej strony rzeczywistości, co stanowiło pewną formę agnostycyzmu dotyczącego "rzeczy samych w sobie".

Charakterystyczną cechą teorii Kanta był nacisk na czynniki formalne (formalizm), objawiający się nie tylko w teorii poznania, ale także etyce i estetyce. Kant w Krytyce czystego rozumu (1781, wydanie polskie 1904) poddał ostrej krytyce teologiczne dowody Tomasza z Akwinu o istnieniu Boga. Krytyka ta nie doprowadziła do wniosku, że nie ma Boga, wolności i nieśmiertelności w ogóle, lecz że ich nie ma w świecie zjawisk.

W Krytyce praktycznego rozumu (1788, wydanie polskie 1911) dowiódł, że idee, które w dziedzinie rozumu teoretycznego (nauki) miały charakter regulatywny, w zakresie rozumu praktycznego, czyli woli i działania, stają się postulatami praktycznymi. Uznając, że moralność jest nie do pomyślenia bez wolności i autonomii wyprowadził zasadę taką wolność gwarantującą, opartą na sądach a priori i ujętą w czysto formalne prawo działania, o charakterze nakazu nazwanego imperatywem kategorycznym.

Koncepcja filozoficzna Kanta zapoczątkowała okres klasycznej filozofii niemieckiej i wywarła znaczący wpływ na rozwój filozofii europejskiej zwany kantyzmem.

Bóg- istnienia Boga nie można naukowo uzasadnić, idea rozumu praktycznego.

Prawo- moralne- uniwersalna norma działania, bezinteresownego.

Człowiek- ma dobrą wolę, rozum i obowiązek.

Państwo- obejmuje obywatelskie jednego narodu.

W dorobku twórczym należy wymienić: Prologomena do wszelkiej przyszłej metafizyki... (1783, wydanie polskie 1901), Uzasadnienie metafizyki moralności (1785, wydanie polskie 1906) i Krytykę władzy sądzenia (1791, wydanie polskie 1964).

Hegel Georg Wilhelm Friedrich (1770-1831), filozof niemiecki, twórca idealistycznego systemu obejmującego wszystkie działy filozofii. Określił na nowo jej przedmiot i zadania. Uznał, że powinna się zajmować Absolutem w jego zewnętrznym i koniecznym rozwoju.

Miała stać się nauką o rozumie, w której wszystko, co rzeczywiste ma być rozumne (logiczne), i wszystko, co rozumne - rzeczywiste. W obrębie filozofii Hegla można wydzielić:

Ontologię, wg której przyroda i duch są dwiema postaciami, w jakie przyobleka się byt. Pierwszą postacią bytu jest pojęcie i ono stanowi punkt wyjścia rozwoju. Jego antytezą jest przyroda. Syntezą pojęcia (idei) i przyrody (materii) jest duch. System filozoficzny Hegla posiada zatem dialektyczny charakter triad. W systemie tym prawo, państwo i moralność są głównie przejawami ducha obiektywnego. Duch zaś absolutny przejawia się w sztuce, religii, filozofii.

teorię poznania, czyli metodę dialektyczną.

teorię rozwoju, czyli idealizm ewolucyjny.

Państwo i dzieje- rządzi twarda konieczność i prawidłowości zmierzające do realizacji określonego celu, wolności. Przebieg dziejowy wyznaczony jest wolą opatrzności.

Wolność- musi być uświadomiona, inaczej nie mogłaby się rozwijać. Kultura stanowi realizację wolności.

Praca- dialektyczny ruch, w którym uczestniczy podmiot i przedmiot. Zdawał sobie sprawę z otępiającego działania pracy w określonych warunkach. Człowiek rzeczywisty tworzy sam siebie w pracy.

Społeczeństwo obywatelskie- najpierw musiało istnieć państwo, połączenie się jednostek.

Byt- ma naturę dynamiczną. Rozum który podlega tym samym prawom dialektyki co myśl.

Religia- z jednej strony odrzucał on moralność chrześcijańską, poszukiwał podstaw moralności autonomicznej, z drugiej strony przypisywał mu pozytywne znaczenie historiozoficzne jako realizatora powszechnej świadomości wolności. Zajmuje miejsce między sztuka a filozofią.

Naród- ma do spełnienia misję w dziejach świta, przeżywa młodość, dojrzałość i starość a następnie śmierć;

Bóg- filozofia nie znajdowała dla niego miejsca w swoim systemie.

Wojny- walka o zniesienie rozłamu między narodem a resztą świata, przypominają obywatelom ich przynależność do państwa. Słuszna jest tylko taka wojna, która popiera sprawę wolności.

Rozwój- dokonuje się przez spięcia, konflikty, walki, w których ginie organizm słabszy, skazany na śmierć.

Myślenie- nauczył całe pokolenie swych uczniów i czytelników myślenia kategoriami historycznymi. Triada: teza- antyteza- synteza, rozumowanie składające się z trzech członów.

prawo- prawo dziejowe

filozofię sztuki.

Mechanizm ekonomiczny- społeczeństwo obywatelskie, wzrost bogactwa prowadzi do pomnażania nędzy.

Nadprodukcja, bezrobocie, kryzys- zło konieczne.

Stany społeczne- substancjonalny (naturalny, rola), refleksyjny (przemysłowy), ogólny (myślący, reprezentanci państwa).

historię filozofii -w rozumieniu ideowej konieczności rozwoju filozofii.

Zakres swojej filozofii G. Hegel zawarł w dziełach: Phenomenologia des Geistes (1807). Wissenschaft der Logik w 3 t. (1812-1816). Encyclopedie der philosophischen Wissenschaft im Umrisse (1817) (Encyklopedia nauk filozoficznych, w której zamieścił wykład pełnego systemu swojej filozofii, został on przez niego poszerzony w 1827, a następnie w 1831).

Pośmiertnie zostały wydane: Filozofia religii i Filozofia dziejów.

Marks Karol (1818-1883), filozof i ekonomista niemiecki, przywódca i teoretyk rewolucyjnych ruchów robotniczych. Wraz z F. Engelsem współtwórca doktryny ekonomicznej zwanej od jego nazwiska marksizmem. Po ukończeniu studiów prawniczych, historycznych i filozoficznych na uniwersytetach w Bonn i Berlinie zajmował się dziennikarstwem i publicystyką, łącząc je z aktywną działalnością polityczną. W latach 50. XIX w. podjął systematyczne obserwacje i badania zjawisk gospodarczych, które stały się podstawą ostrej krytyki kapitalistycznego systemu gospodarki rynkowej i stworzenia podstaw nowej teorii ekonomicznej.

Społeczeństwo- klasa kapitalistów (mający środki produkcji) i proletariuszy (rootników).

Człowiek- zależny od społeczeństwa, które go ukształtowało- mierzwa historii, jest całokształtem stosunków społecznych, jest najwyższą wartością dla innego człowieka.

Marksizm- metoda demaskowania rzeczywistości, zazwyczaj zawoalowanej.

Krytyka- odkrycie prawdziwej rzeczywistości, ukrytej pod powierzchnią zjawisk.

Praca- proces zachodzący między człowiekiem a przyrodą.

Alienacja- wytwór staje się obcy w stosunku do wytwórcy. Typy: ekonomiczna, polityczna i religijna.

Główne prace z zakresu ekonomii: Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej (1859), Kapitał (tom 1 - 1867, tom 2 i 3 - 1885-1894, opracowane i przygotowane do druku przez Engelsa), Krytyka programu Gotajskiego (1875, wydane 1891).

Jan Paweł II, Karol Wojtyła (1920-), papież od 1978. Urodził się w Wadowicach. Studiował na uniwersytetach w Krakowie (polonistykę od 1938) i Rzymie (1946-48 w Papieskim Uniwersytecie Św. Tomasza z Akwinu), uzyskując doktorat z teologii. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1946, odbywszy 1941-45 studia w tajnym seminarium w Krakowie; jednocześnie pracował jako robotnik w kamieniołomie. Od 1948 był wikarym w Niegowici i w parafii Św. Floriana w Krakowie (do 1951). Na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego obronił pracę habilitacyjną. Wykładał w seminariach duchownych (katowickim, częstochowskim i śląskim), a także od 1954 na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Sakrę uzyskał w 1958 jako biskup pomocniczy archidiecezji krakowskiej, w 1964 został arcybiskupem, metropolitą Krakowa, a w 1967 kardynałem. Brał udział w soborze watykańskim II (1962-1965).

Obrona tradycyjnych wartości i nakazów moralnych Kościoła katolickiego (np. w kwestii ograniczonego uczestnictwa kobiet w Kościele, celibatu, antykoncepcji i aborcji) wywołała pod adresem Jana Pawła II zarzuty konserwatyzmu, mimo programowego otwarcia na problemy świata współczesnego.

W trakcie jego pontyfikatu zreformowano prawo kanoniczne (1984), opublikowano nowy Katechizm Kościoła katolickiego (1992, wydanie polskie 1995), dokonano reorganizacji Kurii Rzymskiej, licznych kanonizacji i beatyfikacji.

Człowiek- główny przedmiot zainteresowania, odwiecznie chciany przez boga, wybrany, powołany, przeznaczony do łaski i do chwały. Jest obrazem boga, zdolny do planowania i celowego działania, do stanowienia o sobie, jest podmiotem pracy. Wolna osoba. Jest traktowany jako narzędzie produkcji.

Sprawiedliwość- wynagrodzenie głowy rodziny, tak aby wystarczyło na jej utrzymanie, aby kobiety nie musiały pracować, ponieważ potrzebne są w domach- rodzinie. Dopuszczanie do strajków, aby ludzie byli sprawiedliwie oceniani.

Prawo- powszechnego używania dóbr. Prywatnej własności- uprawnia właściciela do korzystania z własności w sposób dowolny.

Praca- jest dla człowieka, a nie człowiek dla pracy. Stanowi klucz do kwestii społecznej. Traktuje ją jako towar lub anonimową siłę do produkcji.

Do dorobku filozoficznego Jana Pawła II (głównie w dziedzinie myśli o osobie ludzkiej, etyki, antropologii) należą m.in.: Miłość i odpowiedzialność (1960), Osoba i czyn (1969), Zagadnienia podmiotu moralności (1991). Główne wątki swojej filozofii rozwijał po 1978 w papieskich encyklikach m.in.: Redemptor hominis (1979), Dives in misericordia (1980), Laborem exercens (1981) Centesimus annus (1991).

3 część teścik

1.Filozofia zrodziła się w:

Jonii

2.Etyka do dyscyplina zajmująca się:

Wartościami i zasadami, którymi człowiek winien kierować się w życiu

3.Filodoks to wg Platona:

Miłośnik opinii niewierzący w istnienie obiektywnej prawdy

4.Heraklit z Efezu uważał że:

Początkiem i zasadą świata jest ogień, a rzeczywistość jest zmiennością

5.Sofiści:

Uważali że wszystko jest względne i że prawda jest niepoznawalna

6.Wg Sokratesa/Platona najwyższą ideą jest idea:

Dobra

7.Wg Platona idee:

Dzielą się na proste i złożone

8.Sprawiedliwość średniego pokolenia w państwie Platona to:

Czynienie dobra przyjaciołom i zła wrogom

9.Wg Arystotelesa niewolnictwo naturalne występuje gdy:

Człowiek nie potrafi pokierować sam sobą, ponieważ rządzą nim emocje

10.Wg Arystotelesa:

Człowiek jest niesamowystarczalny

11.Wg Arystotelesa arystokracja to system w którym:

Rządzą najlepsi i posiadają cnoty konieczne do rządzenia

12.Sokrates twierdził że zło:

Nie ma dostępu do dobrego człowieka ani za życia ani po śmierci; wynika z braku wiedzy

13.Sokrates zmarł w:

399r.p.n.e.

14.Prawo ludzkie wg św. Tomasza:

Musi być przestrzegane, jeśli ustanowione jest przez legalnego prawodawcę

15.Wskaż nieprawidłowe zakończenie zdania „Wg św. Tomasza, prawo musi…”

Mieć na celu interes każdego człowieka

16.Zło wg św. Augustyna wynika z:

Braku dobra

17.W walce o władzę naturalny książę wg Machiavelliego powinien oprzeć się o:

Lud

18.Wg Machiavellego prawdziwie naturalnym władcą jest ten, który:

Zdobywa władzę i podbija kolejne terytoria

19.Wg Locka ludzie porzucają stan natury i tworzą społeczeństwo poprzez kontrakt:

Polegający na zgodzie na ograniczoną władzę i na posłuszeństwie wobec jej

20.Władza rodzicielska wg Johna Locka

Wynika z tego że rodzice opiekują się dziećmi do czasu, gdy osiągną one samodzielność

21.Hobbes uważa, że człowiek w stanie natury

Widzi w innym człowieku zagrożenie dla swojego życia, dlatego usiłuje go zabić

22.Wg Hobbesa państwo istnieje po to:

Aby przeżyć

23.Nietshe uważał, że horyzont kulturowy Żydów powstał w wyniku

Przymierza kapłanów i niewolników

24.Ostatni człowiek jest wg Nietschego:

Końcowym wytworem liberalnej demokracji, gdy osiągnie on swoje cele

25.Bourgeois wg Rousseau to:

Człowiek cechujący się złą miłością własną, prowadzącą do zazdrości, próżności i

nienawiści

26.Kobieta i mężczyzna w stanie natury w Rousseau:

Spotykali się na chwile by mieć seks i następnie rozejść się każde w swoją stronę

27.Fundamentalne pytania, które stworzyły filozofię to pytania:

O to jakim jest świat, skąd się wziął oraz kim jest człowiek i jaki sens ma jego życie

28.Wg Hayeka, dla liberała planowanie:

Oznacza socjalistyczną gospodarkę

29.Przymus i terror w państwach socjalistycznych były wg Hayeka:

Naturalnym rezultatem idei które leżą u podstaw socjalizmu

30.Wg Hayeka faszyzm i nazizm były

Koniecznym rezultatem socjalistycznych trendów wcześniejszego okresu

4 część teścik

1.Filozofia zrodziła się w:

1. Elei

2. Jonii

3. Atenach

4. Aleksandrii

2.Etyka to dyscyplina zajmująca się:

1. Etykietą

2. Wartościami/zasadami którymi człowiek powinien kierować się w życiu

3. Dobrym wychowaniem i stosownymi manierami

4. Moralnością ludzi niewierzących w Boga

3.Filodoks to wg. Platona:

1. Miłośnik paradoksów

2. Miłośnik i poszukiwacz prawdy

3. Miłośnik opinii niewierzący w istnienie obiektywnej prawdy

4. Sprzymierzeniec filozofa w poszukiwaniu mądrości

4.Heraklit z Efezu uważał że:

1. Początkiem i zasadą świata jest woda

2. Zasadą świata jest bezkres

3. Początkiem i zasadą świata jest ogień, a rzeczywistość jest zmiennością

4. Byt jest stały

5.Sofiści:

1. Wierzyli w absolutne nie zmienne wartości

2. Uważali że wszystko jest względne i że prawda jest niepoznawalna

3. Uważali ze w obronie uniwersalnych wartości warto jest poświęcić życie

4. Byli mędrcami poszukującymi prawdy

6.Wg. Sokratesa/Platona najwyższą idea jest idea:

1. Sprawiedliwości

2. Dobra

3. Odwagi

4. Mądrości

7.Wg. Platona idee:

1. Są jakby cieniem rzeczy materialnych

2. Dzielą się na proste i złożone

3. SA niematerialne i istnieją tylko w myśli człowieka

4. Odnoszą się do świata nierealnego , takiego jakim chcielibyśmy ,aby świat był

8.Sprawiedliwość średniego pokolenia w „Państwie” Platona to:

1. Czynienie dobra przyjaciołom i zła wrogom

2. Traktowanie każdego we właściwy sposób

3. Bycie sprawiedliwym wobec każdego człowieka

4. Nie czynienie zła nikomu

9.Wg. Arystotelesa niewolnictwo naturalne występuje wtedy gdy:

1. Człowiek dostaje się w niewole w czasie wojny

2. Człowiek jest sprzedawany w niewole za długi

3. Człowiek nie potrafi pokierować sam sobą ponieważ rządzą nim emocje

4. Żadne z powyższych

10.Wg. Arystotelesa

1. Człowiek jest niesamowystarczalny

2. Człowiek jest samowystarczalny

3. Człowiek preferuje żyć w śród ludzi

4. Człowiek preferuje życie w samotności

11.Wg Arystotelesa arystokracja to system w którym:

1. Rządzą najbogatsi niezależnie od tego czy posiadają cnoty konieczne do rządzenie czy też nie

2. Rządza najlepsi i posiadają cnoty konieczne do rządzenia

3. Rządzi rodowa arystokracja w swoim własnym interesie

4. Bogaci wyzyskują biednych

12.Sokrates twierdził ze zło:

1. Nie ma dostępu do dobrego człowieka ani za życia ani po śmierci

2. Wynika z braku wiedzy

3. Prześladuje człowieka za życia i po śmierci

4. A i b

13.Sokrates zmarł w :

1. 499r po Chrystusie

2. 499r przed Chrystusie

3. 399r przed Chrystusem

4. 399r po Chrystusem

14.Prawo ludzkie wg. Św. Tomasza:

1. Musi być przestrzegane nawet jeśli władza która je nadała jest nielegalna

2. Musi być przestrzegane jeśli ustanowione jest przez legalnego prawodawcę

3. Musi być stanowione przez Boga aby było uznane za wiążące

4. Jest zawsze ułomne ponieważ zależy od kaprysu rządzącej większości

15.Wskaż nieprawidłowe zakończenie zdania: ”Wg. Św Tomasza prawo musi….”

1. Wywodzić się z rozumu

2. Być stanowione przez legalnego prawodawcę

3. Mieć na celu interes każdego człowieka

4. Być ogłoszone

16.Zło wg. Św. Augustyna wynika:

1. Z tego, ze człowiek z natury ma większy pociąg do zła niż dobra

2. Z tego ze zło jest łatwiejsze i daje większe korzyści niż dobro

3. Braku dobra

4. Tego że świat materialny stworzył Bóg zła

17.W walce o władze naturalny Książe wg Machiavelliego powinien oprzeć się o:

1. Kościół

2. Arystokrację

3. Lud

4. kupiectwo

18.Wg. Machiavelliego prawdziwie naturalny władca (księciem) jest ten który:

1. Dziedziczy swoje państwo

2. Dba o pokój i nie prowadzi wojen

3. Zdobywa władze i podbija kolejne terytoria

4. Jest sprawiedliwy i rządzi w interesie poddanych

19.Wg. Locke'a ludzie porzucają stan natury i tworzą społeczeństwo poprzez kontrakt:

1. Po to aby przeżyć

2. Który zawierają nieliczni w imieniu wszystkich

3. Polegający na zgodzie na ograniczoną władze i na posłuszeństwie wobec jej

4. Który jest narzucany większości poprzez użycie siły

20.władza rodzicielska wg. Locke'a:

1. Jest w swej naturze podobna do władzy monarchicznej

2. Wynika z tego ze rodzice opiekują się dziećmi do czasu gdy osiągną one samodzielność

3. Wynika z tego że dzieci są własnością rodziców

4. Wynika z faktu zrodzenia dzieci

21. Hobbes uważa że człowiek w stanie natury:

1. Jest pokojowo nastawiony do każdego człowieka

2. Widzi w innym człowieku zagrożenie dla swego życia dlatego usiłuje go zabić

3. Postrzega w każdym innym człowieku istotę o tej samej naturze którą winien kochać

4. Widzi w innym człowieku zagrożenie dla swojej własności

22.Wg. Hobbes'a państwo istnieje po to :

1. Aby przeżyć

2. Aby żyć dobrze

3. Kontrolować wpływowych i bogatych

4. Żadne z powyższych

23.Nitzsche uważał ze horyzont kulturowy Żydów powstał w wyniku:

1. Zwycięstwa niewolników

2. Zwycięstwa panów

3. Przymierza kapłanów i niewolników

4. Żadne z powyższych

24.”ostatni człowiek” jest wg Nietschego:

1. Osobnikiem cierpiącym na samotność w wielkim mieście

2. Wytworem kultury śmierci opartej o aborcję i brak szacunku dla rodziny

3. Końcowym wytworem liberalnej demokracji gdy osiągnie on swoje cele

4. Produktem zagłady ludzkości

25.Burgeois wg. Rousseau to:

1. Kapitalista posiadający środki produkcji

2. Człowiek który przyswoił sobie dorobek cywilizacyjny społeczeństwa w którym żyje

3. Człowiek cechujący się złą miłością własna prowadzącą do zazdrości , próżności i nienawiści

4. Człowiek który wyzyskuje innych

26. Kobieta i mężczyzna w stanie natury w Rousseau:

1. Żyli ze sobą w stałym związku opartym na miłości i partnerstwie

2. Troszczy się głównie o wychowanie licznego i zdrowego potomstwa

3. Spotykali się na chwile by mieć seks i następnie rozejść się każde w swoją strone (myslałam o tym ale nie za bardzo mi pasuje więc pewnie masz racje że d)

4. Żadne z powyższych

27.fundamentalne pytania które stworzyły filozofię to pytania:

1. to jakim jest świat skąd się wziął , oraz kim jest człowiek i jaki sens ma jego życie

2. Dotyczące tego jak człowiek może przeżyć życie dobrze

3. Dotyczące tego jak przeżyć życie w zgodzie z innymi ludźmi

4. to czym SA podstawowe cnoty ludzkie

28.Wg Hayka dla liberała planowanie :

1. Nie jest możliwe

2. Oznacza socjalistyczną gospodarkę

3. W indywidualnym biznesie stwarza lepsze możliwości wyzysku robotników

4. Oznacza wybór najlepszej drogi według zasad narzuconych przez rządy prawa

29. Przymus i terror w państwach socjalistycznych (np. Stalinizm) były wg. Hayka

1. Wypaczeniem socjalizmu

2. Następstwem narodowej historii tych krajów np. autokracji w Rosji

3. Naturalnym rezultatem idei które leża u podstaw socjalizmu

4. Konieczne ze względów obronnych

30.Wg. Hayka faszyzm i nazizm były:

1. Wrogą reakcja na socjalistyczne trendy wcześniejszego okresu

2. Naturalnym rezultatem wzrostu nacjonalizmu

3. Koniecznym(naturalnym)rezultatem socjalistycznych trendów wcześniejszego okresu

4. Koniecznym produktem kapitalizmu

OD PURCHLI 1b,2b, 3c, 4c, 5b, 6b, 7b, 8a, 9c, 10a, 11b, 12d, 13c, 14b,15c, 16c, 17c, 18c, 19c, 20b, 21b, 22a, 23c, 24c, 25c, 26c, 27a, 28b , 29c, 30c, -    do zestawu 1B

16

---