Maria Halina Michnicka

Model żywienia dzieci i młodzieży

na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych w wybranych szkołach powiatu konińskiego

Konin, maj 2001

P l a n p r a c y

Wprowadzenie

1.Główne wytyczne do realizacji żywienia dzieci i młodzieży.

1.1. Zalecania w zakresie pokrycia potrzeb energetycznych.

1.2. Zalecenia dotyczące spożycia białka.

1.3. Zalecenia dotyczące podaży składników mineralnych i witamin.

1.4. Racje pokarmowe.

1.5. Planowanie posiłków dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym.

1.5.1.Rozkład posiłków w ciągu dnia.

1.5.2.Zalecenia dotyczące planowania poszczególnych posiłków.

2.Analiza badań ankietowych modelu żywienia dzieci i młodzieży w

wybranych szkołach w powiecie konińskim.

2.1. Charakterystyka badanej grupy.

2.2. Wyniki badań.

2.3. Analiza wyników.

3.Wnioski.

4.Wykaz literatury.

Wprowadzenie

Prawidłowe żywienie jest jednym z najważniejszych czynników środowiskowych warunkujących dobry stan zdrowia dziecka, jego zdolność uczenia się aktywność ruchową

psychiczną oraz zachowania emocjonalne

Przez prawidłowe żywienie należy rozumieć dostarczenie dziecku w codziennych posiłkach odpowiedniej ilości energii, składników pokarmowych i regulujących oraz prawidłowe rozłożenie posiłków w ciągu dnia.

Populacja dzieci i młodzieży stanowi blisko 20% społeczeństwa w Polsce. Jest to grupa ludności najbardziej narażona na skutki nieprawidłowego żywienia. Szczególnie silnie ujawniają się niekorzystne zmiany w rozwoju somatycznym, spowodowane niedoborem lub wadliwie zbilansowanym żywieniem. Najnowsze badania wykazują niezbicie ścisły związek między stanem odżywiania dziecka a jego kondycją fizyczną i psychiczną w szkole. Zbyt długie przerwy pomiędzy posiłkami powodują uczucie głodu, które:

• obniża zdolność do koncentracji uwagi,

• ogranicza aktywność,

• pogarsza nastrój i samopoczucie.

Głód i niedobór płynów zwiększają drażliwość uczniów, sprzyjając często powstawaniu konfliktów z rówieśnikami i nauczycielami. Uczniowie nie spożywający regularnie posiłków, częściej niż inni odczuwają osłabienie skarżą się na bóle głowy i inne niedyspozycje, zwykle wykazują gorsze wyniki w nauce i w sprawdzianach sprawności fizycznej.

Badania nad samooceną stanu zdrowia dzieci w wieku szkolnym do 14 r. życia, wykazały, że około 3% badanych ocenia swoje zdrowie jako złe lub bardzo złe, około 13% jako słabe; około 66% jako dobre i tylko 23% jako bardzo dobre.

Wynika z nich, że ponad 600 tysięcy dziewcząt i chłopców w wieku od 7 do14 lat ocenia swój stan zdrowia jako słaby lub zły.

Pobyt większości uczniów poza domem, w szkole lub w drodze do szkoły wynosi ok.5-6 godzin, a u uczniów dojeżdżających nawet 8-10 godzin. Bardzo ważne jest zapewnienie w tym czasie przynajmniej jednego racjonalnego posiłku.

Problematyka żywienia dzieci i młodzieży w wieku szkolnym była przedmiotem badań przeprowadzonych przez p. dr Annę Kołłajtis -Dołowy z Zakładu Podstaw Żywienia Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.

Najczęściej popełniane błędy żywieniowe polskiego społeczeństwa, w tym również te dotyczące żywienia dzieci i młodzieży wyszczególnione są w Narodowym Programie Zdrowia na lata 1996-2005 opracowanym pod kierunkiem Ministerstwa Zdrowia i Opieki i Społecznej.

Z powyższego programu oraz w/w badań wynika, że najczęściej popełniane błędy żywieniowe to:

1. nadmierne spożywanie tłuszczów, zwłaszcza zwierzęcych,

2. zbyt małe spożycie ryb

3. nadmiar soli kuchennej w pożywieniu ( 15g. zamiast 5-6g. dziennie),

4. zbyt niskie spożycie mleka i jego przetworów,

5. -- | | -- warzyw i owoców,

6. -- | | -- ciemnego pieczywa,

7. za mała liczba posiłków spożywanych w ciągu dnia, w tym nie spożywanie I śniadania - szczególnie groźne dla zdrowia dzieci i młodzieży,

8. częste nie karmienie niemowląt piersią zwłaszcza w pierwszych 6 miesiącach życia.

Większość badanych dzieci w wieku szkolnym spożywa 3 lub 4 posiłki dziennie. Najczęściej jedzą I śniadania, obiady i kolacje. Opuszczają zwykle II śniadania i podwieczorki, piją za mało mleka lub spożywają je zbyt rzadko. Mały jest udział w pożywieniu ziemniaków i roślin strączkowych oraz produktów zbożowych pochodzących z grubego przemiału. U dzieci mieszkających w miastach notuje się nadmierne spożywanie tłuszczów, mięsa i przetworów mięsnych oraz cukru i słodyczy; chłopcy starsi spożywają za dużo jaj i masła ( prawdopodobnie wynika to z naśladownictwa mężczyzn dorosłych, którzy preferują te produkty).

Konsekwencją tego jest spożywanie nadmiernej ilości energii a także żelaza i fosforu (mięso, wędliny, jaja. Jednocześnie notowano niedobory witamin A, C, E, kwasu foliowego, wapnia i magnezu, a u niektórych dzieci również białka.

Spory odsetek dzieci na wsi miał wzrost i masę ciała poniżej przyjętych norm dla wieku natomiast, aż u 25% dzieci ( zwłaszcza miejskich) stwierdzono tendencje do otyłości. Niepokojącym doniesieniem jest stwierdzenie u około 25% badanych dzieci znacznie podwyższonego poziomu cholesterolu.

Często popełnianym błędem było nieregularne spożywanie lub nie spożywanie w ogóle kolacji. Notowano również kolacje zbyt obfite lub spożywane tuż przed snem.

Rozpowszechnionym zjawiskiem jest dojadanie - o tyle niebezpieczne, że przekąskami są przeważnie mało wartościowe i jednocześnie wysoko kaloryczne produkty takie, jak: chipsy, chrupki, frytki, pizza, zapiekanki, ciastka i słodycze. Większość badanej młodzieży (90%) potwierdziła „dojadanie”, aż 85% z nich stwierdziła u siebie wzrost masy ciała.

Młodzież ta preferuje również najmniej pożądaną (ze względu na promiażdżycowe działanie) technikę kulinarną, jaką jest smażenie.

30% badanej młodzieży przyznało, że stosowało diety specjalne, w tym aż 2/3 diety odchudzające. Problem ten dotyczy w większości dziewcząt 14-15letnich i starszych, które pokrywały 75% lub mniej dziennego zapotrzebowania na energię i pozostałe składniki pokarmowe. Jest to wynik przesadnej i nierozsądnej dbałości o „linię” i szczupłą sylwetkę.

Stanowi to problem o tyle poważny, że stosowanym dietom na ogół nie towarzyszy wiedza na temat zasad racjonalnego żywienia.

Zjawiskiem bardzo niekorzystnym jest malejąca liczba szkół organizujących dożywianie. Jest to szczególnie niepokojące, że nie maleje, lecz wzrasta liczba dzieci i młodzieży przychodzącej do szkoły na czczo i nie spożywających potem żadnego posiłku.

Pełny obiad w szkole jadło tylko 15% uczniów miejskich i zaledwie nieco ponad 5% dzieci wiejskich. Badane posiłki szkolne były na ogół znacznie niższe od norm, zarówno w odniesieniu do energii jak i białka, witamin A,C,B2 oraz składników mineralnych—żelaza i wapnia.

1.Główne wytyczne do realizacji żywienia dzieci i młodzieży w wieku szkolnym

Zgodnie z zasadami racjonalnego żywienia, posiłki dla dzieci i młodzieży powinny być urozmaicone, niezbyt obfite, o wysokiej wartości odżywczej, podawane regularnie i atrakcyjne pod względem organoleptycznym. Ważna jest również estetyka podawania posiłków oraz komfort psychiczny przy ich spożywaniu.

Potrzeby żywieniowe dzieci i młodzieży w wieku szkolnym nie są jednoznacznie określone. Zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe zależą od rozwoju osobniczego i tempa wzrastania. Przyrosty wysokości ciała są w dużej mierze odbiciem pokrycia tego zapotrzebowania.

Przy planowaniu żywienia dla tej grupy wiekowej należy brać pod uwagę tzw. „młodzieńczy skok wzrostowy”.

U dziewcząt „skok wzrostowy” obserwuje się między 10 - 12 rokiem życia, u chłopców około 12- 14 roku życia. U dziewcząt największy przyrost wysokości i wagi ciała obserwuje się około 1 roku przed pierwszą miesiączką. Przyrost wagi ciała trwa u nich do około 20 roku życia. Przyrost wysokości między 7, a 10 rokiem życia wynosi około 5cm/rok, gwałtownie wzrasta na początku okresu młodzieńczego tj. między 10 -12 roku życia.

Stopniowy wzrost wysokości ciała obserwuje się u dziewcząt jeszcze do około 17 roku życia.

U chłopców przyrost wysokości ciała w okresie 7 - 12 lat, wynosi podobnie jak u dziewcząt około 5cm/rok, gwałtowny skok wysokości obserwuje się zwykle dwa lata później, tj. między 12 - 14 rokiem życia, dalsze, stopniowe przyrosty wysokości notuje się u nich do 18 - 19 roku życia.

Zarówno u dziewcząt jak i u chłopców, w omawianym okresie życia najbardziej wzrasta waga ciała i może ona ulec podwojeniu. Daje to wyobrażenie o zapotrzebowaniu na energię i składniki pokarmowe, oraz o negatywnych skutkach niedoboru lub niewłaściwych proporcji, czyli głodu ilościowego lub jakościowego.

Minimalne zapotrzebowanie w okresie rozwoju nie jest znane. Nie prowadzono takich badań ze względów humanitarnych. Zalecenia żywieniowe wynikają z obserwacji codziennego spożycia przez dzieci i młodzież zdrową i prawidłowo rozwijającą się.

Maksymalne zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe odpowiada maksymalnym przyrostom wzrostu i wagi ciała. Należy pamiętać, że zwiększone zapotrzebowanie na pożywienie jest związanie przede wszystkim z wiekiem b i o l o g i c z n y m, i koniecznie uwzględniać je w planowaniu żywienia dzieci i młodzieży.

Tak więc kilkoro dziewcząt lub chłopców - równolatków, może mieć zupełnie różne potrzeby pokarmowe, ponieważ każde z nich może, - mimo równego wieku kalendarzowego,- mieć zupełnie inny wiek biologiczny.

Prawidłowe żywienie dzieci i młodzieży w wieku szkolnym sprowadza się do dwóch podstawowych zagadnień:

1) pokrycia zapotrzebowania rosnącego organizmu na energię i

składniki pokarmowe z uwzględnieniem nasilonego tempa wzrostu na początku

okresu szkolnego (7 -12 lat) oraz indywidualnego tempa rozwoju w okresie pokwi-

tania.

2) właściwego rozłożenia poszczególnych posiłków w ciągu dnia, w tym

uwzględnienia problemu dożywiania w szkołach.

1.1 Zalecenia w zakresie pokrycia potrzeb energetycznych

1) Zalecana ilość energii dla dzieci w wieku 7 - 9 lat wynosi 74 kcal/kg m.c., co przy

masie od 23 do 50 kg stanowi ogółem 1900 - 2100 kcal.

Dziewczęta w wieku 10 - 12 lat powinny otrzymywać 51 - 60 kcal/kg m.c., starsze w

wieku 13 - 15 lat 42 - 47 kcal/kg m.c. (ogółem 2100 - 2300 kcal).

Chłopcy w wieku 10 - 12 lat, przy podobnej masie ciała jak dziewczęta - 35 - 42 kg wymagają wyższej podaży energii i wynosi ona 62 - 71 kcal/kg m.c., co stanowi razem około 2500 - 2600 kcal.

Chłopcy starsi w wieku 13 - 15 lat wymagają podaży energii około 51 - 57 kcal/kg m.c., co przy masie ciała w granicach 47 - 59 kg stanowi od 2700 do 3000 kcal na dobę.

Dziewczęta dorastające w wieku 16 - 20 lat potrzebują około 2700 kcal/dobę, chłopcy w tym samym wieku 3700 kcal.

Istnieją duże różnice osobnicze dotyczące zapotrzebowania energetycznego, nie zawsze dające wytłumaczyć się różną aktywnością fizyczną. Trzeba o tych różnicach pamiętać przy planowaniu posiłków i dopasowywać podaż energii do potrzeb ujawnianych przez dziecko, przy równoczesnej kontroli masy ciała.

/ Tabela nr.1 /

Grupy ludności	Energia	Białko		Tłuszcze	Węglowodany
		kcal	ogółem (g)	w tym zwierzęce (g)	ogółem (g)	ogółem (g)
Dzieci 7 - 9 lat Chłopcy 10 - 12 lat 13 - 15 lat 16 - 20 lat Dziewczęta 10 -12 lat 13 - 15 lat 16 - 20 lat	2100 2600 3000 - 3300 3200 - 3700 2300 2600 - 2800 2500 - 2700	65 75 95 100 75 85 80	40 40 50 50 40 45 45	75 90 105 - 115 110 - 125 80 85 - 90 85 - 90	290 370 450 - 455 450 - 545 320 365 - 400 355 - 390

1.2 Zalecenia dotyczące spożycia białka

Białko stanowi około 18 - 19% masy ciała dorastającego człowieka. Przyrost białka jest mniej więcej stały między 6, a 10 rokiem życia; znacznie wzrasta w okresie dojrzewania, zarówno w wyniku przyrastania ilości tkanek jak i tworzenia się charakterystycznych cech osobniczych związanych z płcią.

Między 10, a 17 rokiem życia Światowa Organizacja Zdrowia zaleca podaż białka nieco poniżej 1g/kg m.c.: - dla 10 latków około 0,82g/kg m.c.

- dla 17 latków około 0,61g/kg m.c.

Biorąc pod uwagę znaczną różnicę masy ciała (często podwojoną u młodzieży starszej), ogólna ilość białka podawanego w ciągu doby powinna wynosić: - około 70g dla dziecka 10 letniego

- około 75 - 90g dla młodzieży 13-15 letniej.

- około 100g dla chłopca 16-19 letniego.

Nieco niższe zapotrzebowanie wykazują dziewczęta. Zawsze należy pamiętać, że musi to być białko o wysokiej wartości biologicznej. Około 2/3, a nie mniej niż ½ dziennej podaży powinno stanowić białko pochodzenia zwierzęcego ( mleko, mięso, ryby, jaja, sery).

1.3 Zalecenia dotyczące podaży składników mineralnych i witamin

Witaminy i składniki mineralne to składniki odżywcze , co do podaży których nie ma dokładnych wyliczeń. Przy obliczaniu zapotrzebowania bierze się pod uwagę potrzeby minimalne czyli najmniejszą ilość danego składnika dostarczonego z zewnątrz, która zapobiega klinicznym objawom niedoboru. Ze względów etycznych nie prowadzono takich badań na populacji dzieci i młodzieży. Zalecenia fizjologicznego spożycia tych składników pochodzą z danych uzyskanych w okresie niemowlęcym u niemowląt karmionych piersią oraz od dorosłych wolontariuszy poddanych badaniom w tym zakresie.

Nieco lepiej poznane są potrzeby dotyczące podaży wapnia ,fosforu, magnezu oraz żelaza, cynku i jodu.

Szczegółowe zalecenia podaży poszczególnych witamin i składników mineralnych obrazują tabele nr 2 i nr 3

Zapotrzebowanie na składniki mineralne dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym

/Tabela nr 2/

Grupy ludności	Składniki mineralne
		Wapń (g)	Fosfor (g)	Magnez (mg)	Żelazo (mg)	Cynk (mg)	Jod (mg)
Dzieci 7 - 9 Chłopcy 10 - 12 13 - 15 16 - 20 Dziewczęta 10 - 12 13 - 15 16 - 20	0,8 0,8 1,0 1,0 0,8 1,0 1,0	0,8 1,0 1,2 1,2 1,0 1,2 1,2	250 300 400 400 300 400 400	10 12 15 15 12 15 15	10 15 15 15 15 15 15	120 150 150 150 150 150 150

Zapotrzebowanie na witaminy dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym

/Tabela nr 3/

Grupy ludności	W i t a m i n y
		A równoważnik retinolu (μg)	D (μg)	E równoważnik tokoferolu (mg)	C (mg)	B1 (mg)	B2 (mg)	Niacyna (PP)w równoważnikach niacyny (mg)	B6 (mg)	Folacyna (mg)	B12 (μg)
Dzieci 7 - 9 Chłopcy 10 - 12 13 - 15 16 - 20 Dziewczęta 10 - 12 13 - 15 16 - 20	700 1000 1000 1000 800 800 800	10 10 7,5 7,5 10 7,5 7,5	7 8 10 10 8 8 8	45 50 60 60 50 60 60	1,1 1,3 1,5 1,6 1,2 1,4 1,4	1,3 1,6 2,0 2,1 1,4 1,8 1,7	14 17 20 21 15 17 17	1,6 1,7 1,8 2,0 1,7 1,8 2,0	0,3 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4	3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0

1.4 Racje pokarmowe

Zalecane dzienne racje pokarmowe dla dzieci i młodzieży (wg norm IŻŻ).

Poziom ekonomiczny C - racje o średnio wysokim koszcie, zawierające duży margines bezpieczeństwa, w pełni pokrywające zapotrzebowanie organizmu na energię i składniki odżywcze.

/Tabela nr 4 /

Grupa produktów spożywczych	dzieci 7-9 lat	dziewczęta			chłopcy
				10-12 lat	13-15 lat	16-20 lat	10-12 lat	13-15 lat	16-20 lat
Produkty zbożowe (g)	240	270 300 290			320 360 380
Mleko i produkty mleczne (g)	1050	1050 1100 1100			1050 1150 1150
Jaja (szt.)	¾	¾ ¾ ¾			¾ ¾ ¾
Mięso, wędliny, ryby (g)	85	110 170 165			110 195 215
Masło i śmietana (g)	35	35 35 30			35 40 45
Inne tłuszcze (g)	15	18 15 15			25 25 25
Ziemniaki (g)	300	300 350 350			400 450 500
Warzywa i owoce obfite w witaminę C	230	230 260 230			230 260 280
Warzywa i owoce obfitujące w karoten	140	140 150 140			140 150 150
Inne warzywa i owoce (g)	300	310 330 310			310 330 330
Strączkowe suche (g)	5	5 7 7			5 10 12
Cukier i słodycze (g)	45	50 60 60			55 65 75

1.5 Planowanie posiłków dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym

1.51. Rozkład posiłków w ciągu dnia

Dzieciom i młodzieży zaleca się podawanie co najmniej 4, a najlepiej 5 posiłków ciągu dnia. Podaż 3 posiłków powoduje zbyt długie przerwy, a za tym idące niedobory energii, zwłaszcza przy ruchliwym, aktywnym trybie życia.

Liczbę posiłków i rozkład dostarczanej z nich energii przedstawia poniższa tabela:

/Tabela nr 5 /

Rodzaj posiłku	Liczba posiłków w ciągu dnia
		4 % energii	5 % energii
I śniadanie	15 - 25	20 - 25
II śniadanie	15 - 20	5 - 10
obiad	30 - 35	30 - 35
podwieczorek	-	5 - 10
kolacja	ok. 20	ok. 20

Planując posiłki dla dzieci i młodzieży należy uwzględnić ich aktualny stopień rozwoju fizycznego i aktywność ruchową.

Posiłki powinny dostarczać wszystkich składników pokarmowych w tym pełnowartościowego białka i odpowiednią ilość energii.

Więcej produktów energetycznych należy podawać dzieciom spędzającym czas w sposób aktywny (ruch na świeżym powietrzu, gra w piłkę, bieganie), nieco mniej spędzającym dużo czasu przed telewizorem czy komputerem.

Bardzo ważne jest prawidłowe rozłożenie poszczególnych posiłków oraz odpowiedni dobór produktów. Każdy posiłek powinien zawierać zarówno produkty e n e r g e t y c z ne (poza pieczywem należy uwzględniać także kasze i makarony), b i a ł k o w e ( w tym białko pełnowartościowe pochodzące z produktów mlecznych, mięsnych, jaja, ryby), oraz warzywa i owoce będące głównym źródłem witamin i składników mineralnych.

1.5.2. Zalecenia dotyczące planowania poszczególnych posiłków.

I ś n i a d a n i e - jest to pierwszy posiłek jaki dziecko spożywa po długiej przerwie nocnej i jednocześnie przed rozpoczęciem największego natężenia zajęć fizycznych i umysłowych.

Pierwszy posiłek powinien dostarczać około ¼ całodobowej ilości energii i w odpowiednich proporcjach pozostałych składników pokarmowych.

Pierwsze śniadanie powinno składać się z zupy mlecznej (lub produktu mlecznego), pieczywa mieszanego z masłem, serem, wędliną lub jajkiem.

Powinno zawierać również surowe warzywa i owoce, lub dżem czy marmoladę.

Błędny jest pogląd, że wystarczy spożycie tylko zupy mlecznej - jeśli dziecko zjada ją codziennie, staje się posiłkiem nieatrakcyjnym, pogarszającym łaknienie. Źle zestawiane i zbyt małokaloryczne I śniadanie jest często popełnianym błędem w żywieniu dzieci i młodzieży. Niedopuszczalna jest sytuacja, gdy dziecko wychodzi z domu do szkoły bez spożycia I śniadania.

Przykładowe zestawy I śniadań

1. Parówka na gorąco, kawa mleczna, pieczywo mieszane, masło, ketchup

lub musztarda, papryka.

2. Jajecznica ze szczypiorkiem, mleko, pieczywo mieszane, masło pomidor.

3. Kasza manna na mleku, bułka grahamka, masło, ser żółty, kawa mleczna

lub bawarka, jabłko.

II ś n i a d a n i e - posiłek często niewidoczny, chociaż w żywieniu dzieci i młodzieży bardzo istotny. Dziecko powinno spożywać je między godziną 10, a 11, najczęściej w szkole.

Przy prawidłowo zestawionych pozostałych posiłkach mogą to być 1 - 2 kanapki oraz szklanka mleka lub napój owocowy. Napój jest szczególnie ważny, ponieważ u dzieci w okresie intensywnego wzrastania zapotrzebowanie na płyny jest duże.

Przy planowaniu II śniadania należy brać pod uwagę ile czasu dziecko przebywa w szkole i czy ma możliwość zjadania choćby 1 gorącego posiłku.

Młodzież i dzieci starsze, których czas pobytu w szkole wynosi 8 - 10 godzin, powinny mieć możliwość zjedzenia w tym czasie posiłku obiadowego.

Przykładowe zestawy II śniadań

1. Pieczywo mieszane z pastą rybną, pomidor, herbata z mlekiem.

2. Bułka z masłem i żółtym serem, napój mleczno - truskawkowy.

3. Bułka z masłem i szynką, jabłko, kawa z mlekiem.

Jeśli dziecko przebywające dłuższy czas w szkole nie zjada II śniadania i obiadu, zwykle nie ma już możliwości pokrycia w pełni potrzeb pokarmowych.

O b i a d - tradycyjnie traktowany jako główny, najobfitszy posiłek w ciągu dnia. Powinien być posiłkiem gotowanym, składającym się z różnych produktów spożywczych, zestawiony zwykle z dwóch dań. Jeśli zasadnicze dania nie pokrywają około 30 -35%, powinny być uzupełnione deserem „na słodko” z produktów zbożowych np., ryż z jabłkiem, kasza z sokiem owocowym.

Prawidłowo zestawiony obiad zawiera:

a) produkty dostarczające białka o wysokiej wartości biologicznej, (np. mięso,

ryby, jaja, mleko, sery),

b) ziemniaki lub produkty pochodzenia zbożowego, (np. kasze, makarony),

ewentualnie nasiona roślin strączkowych, (fasola, groch),

c) warzywa i owoce w postaci gotowanej oraz surowej (surówki).

Przykłady obiadów:

1. Kapuśniak, klops w sosie pomidorowym, kasza gryczana, surówka

wielowarzywna, koktajl mleczno - truskawkowy.

2. Zupa pomidorowa z makaronem, wołowina w jarzynach, ziemniaki,

sałata zielona, galaretka owocowa.

3. Barszcz ukraiński, leniwe pierogi, surówka z jabłek i marchwi, kompot

wieloowocowy.

Obiady w szkole.

Dzieci i młodzież przebywające w szkole 6 - 8 godzin, a dojeżdżające czasem 10 godzin, powinny zjeść w tym czasie obiad. Niestety w ostatnich latach znacznie zmalała i nadal maleje liczba szkół organizujących dożywianie.

Idea organizowania posiłków w szkole jest propagowana i wspomagana przez Instytut Żywności i Żywienia, Państwowy Zakład Higieny, Ministerstwo Edukacji Narodowej, Instytut Matki i Dziecka, Polski Komitet UNICEF i Towarzystwo Przyjaciół Dzieci.

Badania przeprowadzone przez Zakład Podstaw Żywienia SGGW potwierdziły, że w latach 1996 - 97, pełny obiad jadło 15% uczniów w szkołach miejskich i zaledwie 5% w szkołach na wsi. Przy czym były to posiłki na ogół nie pokrywające zapotrzebowania na energię, białko i uboższe w witaminy i wapń.

Instytut Żywności i Żywienia wydał specjalną broszurę „Obiady szkolne” - zalecenia, jadłospisy i receptury dla żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w placówkach oświatowo - wychowawczych. Publikacja ta, rozpowszechniana w szkołach , zawiera główne wytyczne dla żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazuje receptury obiadów jedno -, dwu - lub trzydaniowych, które można sporządzać nawet wówczas, gdy szkoła dysponuje bardzo skromnym zapleczem stołówkowo - kuchennym.

Co ważne, są to posiłki zbilansowane pod względem energetycznym i odżywczym, urozmaicone smakowo, a przede wszystkim o niewielkim koszcie.

(kalkulacja kosztów wg cen rynkowych 1998/99 - ceny obiadów 2 lub 3 daniowych: zupa, II danie + surówka + kompot, mieściły się w granicach 1,80 - 3,00 zł).

P o d w i e c z o r e k - powinien dostarczać 5 - 10% całodobowej energii.

Jest to posiłek dość często trudny do zrealizowania, zwłaszcza gdy dziecko późno zjada obiad. Wystarczy wówczas owoce, napój mleczny lub mleczno - owocowy. Jeśli dziecko zjada obiad wcześnie - podwieczorek może być posiłkiem podobnym do II śniadania. Podawania podwieczorków należy przestrzegać głównie w żywieniu dzieci młodszych.

K o l a c j a - powinna być spożywana około 3 - 4 godziny po obiedzie i co

najmniej 1 - 2 godziny przed snem. Powinien to być również posiłek pełnowartościowy, lekkostrawny i niezbyt obfity. Może to być zupa mleczna z kaszą lub kluskami, pieczywo mieszane z wędliną lub chudym mięsem, sery, sałatki jarzynowe, owoce.

Przykłady kolacji:

1. Kotlety ziemniaczane, surówka z kapusty kwaszonej z marchewką, kawa

zbożowa z mlekiem.

2. Kasza gryczana z sosem mięsnym, kefir, chleb, masło, rzodkiewka.

3. Kanapki z serem i wędliną, surówka wielowarzywna, herbata.

Wartość odżywcza przykładowego II śniadania zjedzonego w szkole w zestawieniu z zapotrzebowaniem dziewcząt 16 - 20 letnich.

Skład posiłku: 1 szklanka mleka - 200 g

1 łyżeczka cukru - 10 g

1 bułka kajzerka - 50 g

masło - 10 g

ser żółty - 20 g

jabłko - 100 g

Składniki pokarmowe	wartość odżywcza posiłku	% pokrycia dziennego zapotrzebowania
Energia (kcal)	441	18
Białko ogółem (g)	15,2	19
Tłuszcze (g)	18,6	22
Węglowodany (g)	57,0	16
Wapń (g)	0,41	41
Fosfor (g)	0,3	25
Żelazo (g)	1,2	8
Witamina A (µg)	180	23
Witamina B1 (mg)	0,16	11
Witamina B2 (mg)	0,43	25
Witamina C (mg)	9,7	16

2. ANALIZA BADAŃ ANKIETOWYCH MODELU ŻYWIENIA DZIECI

I MŁODZIEŻY W WYBRANYCH SZKOŁACH W POWIECIE KONIŃSKIM

2. 1.Charakterystyka badanej grupy

Badaniem ankietowym modelu żywienia objęłam 86 osób w wieku 9-19 lat, w tym 35 uczniów ze szkół podstawowych i 51 uczniów szkół średnich.

/Szkoły Podstawowe: Biała Panieńska gm. Rychwał, -11osób, Krągola gm. Stare Miasto -13, Zygmuntowo gm. Skulsk -11 osób;

Szkoły średnie: Zespół Szkół Ekonomiczno Usługowych w Żychlinie -34 osoby,

Zespół Szkół Medycznych w Koninie - 8 osób, II Liceum Ogólnokształcące w Koninie- 9 osób/.

W badanej grupie było 39 dziewcząt i 47 chłopców, 34 osoby pochodzą z rodzin rolniczych; na wsi mieszka 59 badanych, w mieście 27 - w tym w internacie szkolnym - 5 osób, w domu rodzinnym 81.

Około 34 % badanych pochodzi z rodzin 4-5-cio osobowych /wielu badanych nie określiło stanu liczbowego rodziny/.

Ponad połowa badanych pochodzi z rodzin ubogich - 26% określiło przybliżony dochód miesięczny na 1 członka rodziny jako niższy niż 200 zł, 30% w granicach

200- 400 zł i zaledwie 6% powyżej 800 zł na osobę.

Zaledwie 7 osób / 8,1%/ zjada w stołówce szkolnej obiad - w czym 5 osób, to uczniowie zamieszkali w internacie.

Dzieci ze Szkoły Podstawowej w Białej Panieńskiej -stanowiące 12,7% badanej grupy - podały, że codziennie otrzymują w szkole drożdżówkę.

2.2. Wyniki badań

1. Liczba pełnych posiłków zjadanych w ciągu dnia:

2.Korzystanie z posiłków w stołówce szkolnej:

8% - zjada obiad

12,7% otrzymuje w szkole drożdżówkę

3.Zjadanie pierwszego śniadania przed wyjściem do szkoły:

4.Przyczyny nie spożywania I śniadania:

30 % - nie odczuwa głodu i nie ma apetytu we wczesnych godzinach rannych

2 % - nie zjada śniadania , bo nikt nie przygotował

9 % - wskazało inne przyczyny /zwykle brak czasu/

5. Produkty wchodzące zwykle w skład I śniadania badanych uczniów:

mleko lub jogurt -23 %

zupa mleczna - 8 %

kakao - 36 %

twaróg - 26%

ser żółty - 56 %

jajko - 24%

wędlina /szynka, parówka, kiełbasa/ - 52 % / wiele osób podkreśliło parówkę/

pasztet - 29%

pieczywo jasne - 77%

pieczywo ciemne -15 %

masło - 62%

margaryna -14%

ogórek, pomidor -44%

papryka - 8%

sałata - 14 %

banan, jabłko - 48%

inne owoce lub warzywa - 13%

herbata - 72%

kawa zbożowa - 10%

kawa naturalna - 6 %

6.Zabieranie i zjadanie w szkole II śniadania:

38 % - zabiera i zawsze zjada

30% - zabiera, ale nie zawsze zjada

10% - zabiera sporadycznie

17% - nigdy nie zabiera ,

w tym: 12 % - nie zabiera, bo nie ma ochoty,

2 % - nie zabiera, bo nikt nie przygotował

6 % - nie ma produktów do przygotowania

/pozostali nie wskazali przyczyn/

7.W ramach II śniadania badani uczniowie zabierają:

36 % - dwie kanapki + owoc

15 % - jedną kanapkę + owoc

31% - jedną kanapkę

6 % - jogurt lub napój owocowy

6 % - tylko owoce

14 % - „coś słodkiego „ / zwykle baton, lub wafle w polewie czekoladowej/

8.Produkty kupowane przez młodzież w szkolnym kiosku spożywczym /tylko w 2 szkołach istnieje taka możliwość/.

10 % - kanapki z wędliną lub serem

2 % - zapiekanka, hamburger, hod-dog,

1 % - frytki

1 % - „gorący kubek”

3 % - napój owocowy lub jogurt

10 % - chrupki, chipsy

7 % - słodycze

9.Zjadanie obiadu:

90,5% - codziennie zjada obiad

7,5 % - nie zjada obiadu codziennie

2 % - zwykle nie zjada obiadu

10.W dniu poprzedzającym badanie w ramach obiadu uczniowie zjedli:

37 % - zupę i II danie oraz surówkę

28 % - tylko II danie

26 % - tylko zupę /wymieniono: pomidorowa, grochówka, grzybowa, krupnik, rosół/

12 % - nie jadło obiadu / podano:” nie byłem głodny”, „zbyt późno wróciłem ze szkoły”/

11. Zjadanie kolacji;

12. Dojadanie

3 % - nigdy nie dojada

36 % - zjada słodycze i owoce

9 % - tylko słodycze

28 % - tylko owoce

40 % - kanapki

13.Przerwy między posiłkami: / wskazanie najdłuższej i najkrótszej przerwy między posiłkami było dla wielu badanych dość kłopotliwe/

n a j d ł u ż s z a :

14 % - mniej ni ż 2 godziny

26 % - od 2 - 4 godzin

28 % - od 4 do 6 godzin

19,5% - powyżej 6 godzin

n a j k r ó t s z a :

39,5 % - mniej niż 2 godziny

40 % - od 2 do 4 godzin

4,6 % - od 4 do 6 godzin

2,3 % - powyżej 6 godzin

14. Stosunek badanych do wybranych produktów i potraw

nazwa produktu lub potrawy	negatywny /określenia „nie znoszę”, ” nie lubię”, „jem , jeśli nie mam wyboru /% odpowiedzi /	pozytywny /określenia: „lubię”, „bardzo lubię”, „ulubiony”, „ jem bardzo często” /% odpowiedzi /	spożywanie przynajmniej 1 raz w ciągu minionego tygodnia. / % odpowiedzi/
mleko	48	59	63
napoje mleczne /jogurt, kefir	8	88	57
sery twarogowe	26	71	48
sery żółte i topione	28	69	62
jaja	24	72	58
potrawy z mięsa wieprzowego	44	53	38
potrawy z mięsa wołowego	52	45	21
potrawy z drobiu /kurczak, indyk /	15	81	70
wędliny typu: szynka, polędwica	16	81	60
pasztet, wędliny podrobowe np. salceson, kaszanka	44	52	31
potrawy z ryb	26	70	36
masło	26	76	81
margaryna, oleje roślinne	50	47	38
potrawy z warzyw i owoców gotowanych	27	70	41
warzywa i owoce w postaci surowej	12	73	62
pieczywo razowe	28	56	42
pieczywo jasne	10	90	87
kasze i ryż	48	49	28
słodycze: cukierki, czekolada, ciastka	9	87	78
pizza, zapiek. ,inne potrawy typu „fast - food”	18	78	31
soki i napoje owocowe	0	97	79

15. Stosunek badanych do spożywania posiłków.

53% - Je chętnie, ma dobry apetyt.

32% - Je niezbyt chętnie, wielu potraw nie lubi

8% - Ogranicza jedzenie (jestem „za gruba, za gruby”

6% - Często chodzi głodna bo nie starcza im jedzenia

1% - Nie lubi jeść

16. Przez prawidłowe żywienie badani uczniowie rozumieją.

62% - Przestrzeganie norm i zaleceń żywieniowych opracowanych przez

naukowców z dziedziny żywienia

22% - Jedzenie dużej ilości potraw i produktów, które lubi

16% - Jedzenie w bardzo ograniczonych ilościach

0% - Stosowanie rygorystycznych diet specjalnych

17. Jako źródła swojej wiedzy na temat żywienia człowieka, badani wskazali.

44% - Realizacja programu nauczania w szkole

38% - Radiowe i telewizyjne programy edukacyjne

29% - Rozmowy z rodzicami i innymi członkami rodziny

17% - Rozmowy i pogadanki z nauczycielami, np. na lekcjach wychowawczych

15% - Publikacje w prasie młodzieżowej

18. Samoocena stanu wiedzy na temat żywienia człowieka

.

40 % - Dobra znajomość

33 % - Przeciętna

14 % - Bardzo dobra

2 % - Bardzo słaba

2 % - Brak jakiejkolwiek wiedzy na ten temat

9 % - Nie udzieliło odpowiedzi

19. Samoocena kondycji fizycznej i psychicznej w czasie pobytu w szkole.

28 % - Czuje się dobrze, nie odczuwa zmęczenia

26 % - Po kilku godzinach wyraźnie odczuwa słabszą koncentrację umysłową

14 % - Czuje się bardzo dobrze

13 % - Pod koniec pobytu w szkole myśli głównie o jedzeniu i o piciu

9 % - Po 2, 3 lekcjach czuje się senna i zmęczona

7 % - Często odczuwa dolegliwości fizyczne (bóle głowy, nudności, osłabienia,

/ bóle brzucha

3 % - Nie udzieliło odpowiedzi

20. Sytuacja finansowa - przeciętny dochód netto na jednego członka rodziny

30% - Dochód od 200 do 400 zł

26% - Poniżej 200 zł

14% - Od 400 do 600 zł

6% - 600 - 800 zł

1% - Powyżej 800 zł

13% - Nie udzieliło odpowiedzi

21.Struktura wiekowa badanej grupy:

9 lat - 2,33 %

10 lat - 5,81%

11 lat - 13,95%

12 lat - 9,3%

13 lat - 9,3%

15 lat - 2,33%

16 lat - 17,44%

17 lat - 13,95%

18 lat - 12,79%

19 lat - 11,63%

2.3. Analiza wyników

Przedstawione wyniki ilustrują zaledwie niewielki wycinek problematyki

żywienia wybranej grupy dzieci i młodzieży, zarówno ze względu na rozmiar niniejszej pracy jak i ograniczone możliwości przeprowadzenia wnikliwych badań.

Tematykę żywienia tej grupy ludności podjęłam dlatego, że w swojej wieloletniej pracy zawodowej w szkole oraz dodatkowo podejmowanej pracy na koloniach letnich dla dzieci, wielokrotnie obserwowałam skutki niewłaściwego żywienia .Spostrzeżenia moje dotyczą nie spożywania odpowiedniej liczby posiłków /zwłaszcza nie spożywania śniadań/ oraz niewłaściwych przyzwyczajeń żywieniowych.

W szkole często obserwowałam obniżoną zdolność koncentracji, „przysypianie”,

rozdrażnienie, bóle głowy i brzucha oraz inne dolegliwości, których przyczyną

-jak wynikało z rozmów z uczniami - było najczęściej nie zjedzenie śniadania przed wyjściem z domu, a wielokrotnie ,w tych samych przypadkach, również nie zabranie do szkoły żadnego posiłku i napoju, nawet w sytuacji gdy czas od wyjścia z domu do powrotu przekraczał 10 godzin.

Praca na koloniach uświadomiła mi wiele złych nawyków żywieniowych wyniesionych z domu /zwłaszcza w odniesieniu do dzieci z rodzin o dobrej sytuacji materialnej/.

Dzieci w wieku 8-14 lat „wyposażane” są na podróż trwającą zwykle 10- 12 godzin

przede wszystkim w : słodycze, napoje gazowane typu „Coca-Cola”, „Pepsi -Cola”,chipsy, czekolady, rzadziej owoce. W grupie liczącej średnio 100- 120 osób, zaledwie kilka lub kilkanaście osób ma przygotowane kanapki, a jeszcze mniej te kanapki zjada. Skutki takiego „zaopatrzenia” są na ogół widoczne już po 2 - 3 godzinach podróży.

Wiele problemów sprawia także prawidłowe żywienie w trakcie pobytu na koloniach, ponieważ dzieci nie chcą jeść wielu podstawowych potraw /twierdzą, że nie lubią, że w domu „tego” nie jedzą/. Mimo, że posiłki są urozmaicone, smaczne, łagodne i przygotowywane zgodnie z wszelkimi wymogami żywienia tej grupy wiekowej - wiele jedzenia marnuje się.

Zaledwie kilkoro dzieci zjada zupę mleczną lub inne potrawy na bazie mleka czy sera, niechętnie zjadane są również wysokogatunkowe wędliny np. szynka czy polędwica oraz potrawy z udziałem kasz, ryżu, warzyw. „ Ulubionym” produktem jest dżem a najatrakcyjniejszym posiłkiem podwieczorek, ponieważ zwykle podaje się owoce i „coś słodkiego”.

Przeprowadzone badania modelu żywienia dzieci i młodzieży częściowo potwierdziły moje wcześniejsze spostrzeżenia, niewiele także odbiegają od ogólnych tendencji żywieniowych prezentowanych - w oparciu o badania Zakładu Podstaw Żywienia SGGW - we wstępie niniejszej pracy.

Niepokojące są informacje, że 15 % badanych uczniów zjada w ciągu dnia tylko

2 posiłki /lub mniej/ , aż 12% nie zjada w ogóle I śniadania , a 26% zjada je sporadycznie. Mniej niż połowa badanych /zaledwie 38%/ zabiera i zjada II śniadanie, 10% zabiera je sporadycznie i aż 17% nigdy nie zabiera do szkoły II śniadania. Są to wyniki, które dostatecznie tłumaczą przypadki złego samopoczucia uczniów w szkole.

Spośród uczniów, którzy zabierają do szkoły cokolwiek do zjedzenia tylko 6% potwierdziło przynoszenie również napoju /napój owocowy lub jogurt/ - jest to zjawisko zdecydowanie negatywne, ponieważ wiadomo, że niedobór płynów jest również czynnikiem sprzyjającym złemu samopoczuciu. Błąd ten powtarzany często, powoduje zaburzenia przemiany materii , a co za tym idzie - zaburzenia wzrostu i rozwoju dziecka.

Znacznie lepiej kształtuje się zjadanie obiadu -90,5% badanych zjada go codziennie, w tym: 36 % - pełny, na który składa się zupa, II danie i surówka; 28% zjada tylko II danie; 26 % tylko zupę /są to zwykle zupy z wkładką mięsną np. grochówka, krupnik, pomidorowa, rosół/

W dniu poprzedzającym badanie 12 % uczniów nie jadło obiadu podając jako przyczynę „ nie byłem głodny” lub „ zbyt późno wróciłem ze szkoły”. Stanowi to dość wysoki odsetek badanej grupy.

Większość osób zjada kolację /72 %/, tylko 5 % na ogół jej nie zjada , pozostali wskazali odpowiedź „bardzo różnie”, co należy interpretować jako zjadanie tego posiłku nie regularnie i nie codziennie.

97% badanej grupy potwierdziło dojadanie między posiłkami. Tylko 3% badanych zadeklarowało, ze „nigdy nie dojada”; pozostali zjadają: - 36 % słodycze i owoce, - 28% tylko owoce, - 9% tylko słodycze i aż 40 % dojada kanapki.

Przerwy między posiłkami - 14% badanych wskazało, że najdłuższa przerwa między spożywanymi posiłkami wynosi mniej niż 2 godziny, co nie jest zjawiskiem pozytywnym. Około 1/5 ma przerwy zbyt długie, bo powyżej 6-ciu godzin, 2,3%

wskazało ten sam przedział jako przerwę najkrótszą.

Stosunek dzieci i młodzieży do wybranych produktów i potraw jest zbliżony do tendencji ogólnych , wcześnie przytaczanych. Blisko połowa badanych ma negatywny stosunek do mleka, mięsa wieprzowego i wołowego, kasz, ryżu, pieczywa ciemnego, margaryny i pozostałych tłuszczów roślinnych.

Zdecydowanie lepiej kształtuje się stosunek do fermentowanych napojów mlecznych -zwłaszcza jogurtów owocowych / 88 % - stos. pozytywny/, serów twarogowych i topionych, potraw z drobiu i ryb, masła, warzyw i owoców w postaci surowej. Ponad połowa badanych wskazała, że jadła te produkty i potrawy przynajmniej 1 raz w ciągu minionego tygodnia. Prawie wszyscy /97 %/

deklarują pozytywny stosunek do soków i napojów owocowych i większość spożywała je w ciągu tygodnia poprzedzającego badanie.

78 % badanych określiła, że „lubią” lub „bardzo lubią” potrawy typu „fast-food”, ale tylko 31% jadło je w minionym tygodniu.

87% - jako „ ulubione” wskazało słodycze i większość z nich / 78 %/ spożywało je w badanym okresie.

Blisko połowa badanych /42%/ określiła swoje samopoczucie w trakcie pobytu w szkole jako dobre lub bardzo dobre/nie odczuwa zmęczenia/, ponad połowa zaś wskazała odpowiedzi, które świadczą o złym samopoczuciu lub zmęczeniu / razem 55%/. Głębsza analiza ankiet potwierdza, że na ogół są to te same osoby, które: zjadają w ciągu dnia 2 posiłki /lub mniej/, nie zjadają w domu śniadania lub nie zabierają posiłku i napoju do szkoły.

4. Wnioski :

1/Należy rozszerzyć edukację żywieniową - objąć nią dzieci i młodzież oraz

rodziców i nauczycieli. Tematykę żywienia dzieci i młodzieży wprowadzić

na lekcjach wychowawczych i na zebraniach z rodzicami.

2/W ramach edukacji żywieniowej należy uświadomić przede wszystkim:

- znaczenie I i II śniadania oraz wpływ tych posiłków na zdrowie i kondycję psy-

chiczną i fizyczną ucznia w szkole,

- znaczenie spożywania napoju w czasie pobytu dziecka w szkole,

- szkodliwy wpływ zbyt długich przerw między posiłkami,

- zapoznawać z wartością odżywczą i energetyczną popularnych produktów

i potraw /np. ile kalorii i pozostałych składników odżywczych zawiera bułka,

kromka chleba, plaster wędliny lub sera, szklanka mleka, talerz wybranej zupy,

jabłko, banan/.

3/W szkołach podstawowych - zwłaszcza wiejskich - powrócić do idei organizowa-

nia wspólnych II śniadań - propagowanej przez Ministerstwo Edukacji Narodo-

wej, Instytut Matki i Dziecka, Instytut Żywności i Żywienia i Państwowy Zakład

Higieny.

4/Szczególną, dyskretną troską objąć dzieci i młodzież z rodzin najuboższych

i patologicznych.

5/W tych szkołach, które dysponują stołówkami dla uczniów zamieszkałych w

w internacie rozszerzyć ideę spożywania gorącego posiłku /chociażby zupy/

dla uczniów dojeżdżających z daleka, których czas od wyjścia z domu do

powrotu przekracza 8 godzin.

6/Częściej należy analizować ilość i jakość posiłków spożywanych przez uczniów.

Z wynikami tych analiz zapoznawać samych zainteresowanych oraz ich

rodziców i wychowawców klas. Popularyzować zjawiska pozytywne i taktownie

uświadamiać błędy popełniane w żywieniu dzieci.

7.Podstawowe zagadnienia z zakresu żywienia człowieka winny być wprowadzone

do programów edukacyjnych wszystkich szkół.

LITERATURA

1. J. Gawęcki, J.Jeszka: Żywienie człowieka-ćwiczenia, Wydawnictwa Naukowe PWN-Warszawa1995.

2. H.Ciborowska A. Rudnicka: Dietetyka-Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2000.

3. J. Hasik, J. Gawęcki :Żywienie człowieka zdrowego i chorego, Wydawnictwa Naukowe PWN-Warszawa 2000

4. W.Szotowa,Z.Wachnik,H.Weker: Żywienie dzieci zdrowych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 1996-97.

5. B.Ignar-Golinowska :Śnidanie w szkole, Instytut Danone- Fundacja Promocji Zdrowego Żywienia Warszawa 2000.

6. J. Szewczyński , Z. Skrodzka: Higiena żywienia Wydawnictwo Lekarskie, PZWL Warszawa 1995.

7. S. Witkowska: Odżywianie niemowląt i dzieci starszych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich Warszawa1986.

8. L.Szponar H.Turlejska,K.Wolnicka :Obiady szkolne, Instytut Żywności i Żywienia Warszawa1999.

9. L.Szponar,U.Kazelska, L.Nowicka, A.Ners : Żywienie zbiorowe, Instytut Żywności i Żywienia Warszawa1992.

10. „Żywność ,żywienie a zdrowie”, Biuletyn Instytutu Żywności i Żywienia Warszawa1998.

11. „EKO DOM w kraju i na świecie”, 2/97 Szkoła zdrowia.

ANKIETA DO BADANIA MODELU ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY

POSIŁEK-zestaw produktów lub czasem jeden produkt (np. mleko) spożywany w zasadzie codziennie, o tej samej porze lub kilku porach w zależności od charakteru zajęć.

DOJADANIE-dorywcze, okazyjne spożywanie produktu lub zestawu produktów, o różnych porach, przeważnie w niewielkich ilościach.

1.Ile pełnych posiłków zjadasz w ciągu dnia?

1. 2 lub mniej

2. 3

3. 4

4. 5 i więcej

2.Czy masz możliwość korzystania z gorącego posiłku w stołówce szkolnej?

1. tak zjadam obiad

2. tak piję szklankę mleka

3. jest stołówka, ale nie korzystam z posiłków

4. w mojej szkole nie ma stołówki

3.Czy przed wyjściem do szkoły zjadasz pierwsze śniadanie?

a)tak ,codziennie zjadam I śniadanie

b)zjadam sporadycznie

c)nie jem I śniadania

4.Jeśli nie zjadasz I śniadania, wskaż jedną lub więcej z niżej wymienionych przyczyn:

a)nie jestem głodny i nie mam apetytu we wczesnych godzinach rannych

b)nikt mi nie przygotował I śniadania

c)zwykle nie mam co zjeść na śniadanie

d)inne przyczyny .........................................................................................................

..................................................................................................................................

5.Wskaż, które z niżej wymienionych produktów i potraw wchodzą zwykle w skład

Twojego I śniadania, / jeśli potrafisz , określ przybliżone ilości np. szklanka, łyżka,

plaster, sztuka/.

-mleko lub jogurt -masło

-zupa mleczna -margaryna

-kakao -ogórek, pomidor

-twaróg, -papryka

- ser żółty -sałata

-banan, jabłko

-jajko -inne owoce lub warzywa

-wędlina/ szynka, parówka, kiełbasa/ ..............................................

-pasztet .............................................

-herbata

-pieczywo jasne /chleb, bułka / -kawa zbożowa

-pieczywo ciemne /chleb , bułka / -kawa naturalna

6.Czy codziennie zabierasz i zjadasz w szkole II śniadanie ?

a) tak , zabieram i zjadam

b) zabieram ale nie zawsze zjadam

c) zabieram sporadycznie

d)nigdy nie zabieram II śniadania

d-1 /bo nie mam ochoty

d-2/ bo nikt mi nie przygotował

d-3/ bo nie mam produktów do przygotowania

e)nie zabieram z domu II śniadania, ponieważ drobny posiłek kupuję w szkolnym kiosku

7.W ramach II śniadania codziennie zabieram do szkoły:

a)dwie kanapki + owoc

b)jedną kanapkę + owoc

c)jedną kanapkę

d)jogurt lub napój owocowy

e)tylko owoce

f) „coś słodkiego” ...............................................................................................................

/wymień/

8.Które, z niżej wymienionych produktów kupujesz w szkole ? / pytanie dotyczy osób, które

w pytaniu nr.5 wskazały odpowiedź e /

a) kanapki z wędliną lub serem

b)zapiekanka, hamburger, hod-dog,

c) frytki

d) „gorący kubek „

f) napój owocowy lub jogurt

g)chrupki, chipsy

h)słodycze.................................................................................................................................

/wymień/

9.Czy codziennie zjadasz obiad?

a)tak

b)nie codziennie

c)zwykle nie jadam obiadu

10.W dniu wczorajszym w ramach obiadu zjadłem:

a)zupę i II danie oraz surówkę

b)tylko II danie /podaj rodzaj potrawy/................................................................................................

c)tylko zupę /podaj rodzaj zupy...........................................................................................................

d) nie jadłem obiadu ponieważ.............................................................................................................

.........................................................................................................................................................

11.Czy zwykle jadasz kolację?

a) tak

b) nie

c) bardzo różnie

12.Czy dojadasz między głównymi posiłkami?

a) nie, nigdy nie dojadam

b)tak, jem słodycze i owoce /podaj przybliżoną ilość/.......................................................................

c)jem tylko słodycze

d)jem tylko owoce

e)jem kanapki

13.Przerwy między spożywanymi przez Ciebie posiłkami wynoszą:

najdłuższa: najkrótsza:

a)mniej niż 2 godziny a) mniej niż 2 godziny

b)od 2 do 4 godzin, b)od 2 do 4 godzin

c)od 4 do 6 godzin c)od 4 do 6 godzin

d)powyżej 6 godzin d)powyżej 6 godzin

14.Używając skali punktowej określ swój stosunek do niżej wymienionych produktów i potraw:

/ skala: - 1 nie znoszę, 0- nie lubię, 1 - jest mi obojętny, 2 - jem , jeśli nie mam wyboru,

3- lubię, 4- bardzo lubię, 5- ulubiony, jem bardzo często/

a)mleko

b)napoje mleczne /jogurt, kefir /

c)sery twarogowe

d)sery żółte i topione

e)jaja

f)potrawy z mięsa wieprzowego

g)potrawy z mięsa wołowego

h)potrawy z drobiu /kurczak, indyk

i)wędliny typu: szynka, polędwica

j) pasztet, wędliny podrobowe np.salceson, kaszanka

l)potrawy z ryb

ł)masło

m)margaryna, oleje roślinne

n)potrawy z warzyw i owoców gotowanych,

o)warzywa i owoce w postaci surowej,

p)pieczywo razowe

r)pieczywo jasne

s)kasze i ryż,

t)słodycze: cukierki, czekolada, ciastka

u)pizza, zapiekanki, inne potrawy typu „fast-food”

w)soki i napoje owocowe

Po lewej stronie kolumny oznacz znakiem X, te potrawy i produkty, które jadłeś przynajmniej jeden raz w ciągu minionego tygodnia.

15.Twój stosunek do spożywania posiłków:

a)jem chętnie, mam dobry apetyt,

b)jem niezbyt chętnie- wielu potraw nie lubię

c)ograniczam jedzenie ponieważ uważam, że jestem „za gruby/za gruba”,

d)nie lubię jeść, bo zawsze zmuszano mnie do jedzenia,

16.Pod pojęciem prawidłowego żywienia rozumiem:

e)często chodzę głodny, bo nie wystarcza mi jedzenia

a)jedzenie dużej ilości wszystkich potraw i produktów, które lubię,

b)jedzenie w ilościach bardzo ograniczonych

c)przestrzeganie norm i zaleceń żywieniowych opracowanych przez naukowców

z dziedziny żywienia człowieka,

d)stosowanie rygorystycznych diet specjalnych np. „wegetariańska”, „dieta 1000 kalorii”D20.

17.Wskaż źródła Twojej wiedzy -na temat żywienia człowieka:

a)realizacja programu nauczania w szkole,

b)telewizyjne i radiowe programy edukacyjne,

c)publikacje w prasie młodzieżowej

d)rozmowy i pogadanki z nauczycielami np. na lekcjach wychowawczych

e)rozmowy z rodzicami i innymi członkami rodziny,

18.Stan swojej wiedzy na temat żywienia człowieka oceniam jako:

a)bardzo dobry,

b)dobry,

c)przeciętny d)bardzo słaby

e)nie posiadam żadnej wiedzy na ten temat

19.Jak oceniasz swoją kondycję fizyczną i psychiczną w czasie pobytu w szkole?

a) jako bardzo dobrą bez większych zmian w czasie trwania lekcji

b)dobrą - nie odczuwam zmęczenia,

c) zwykle po 2- 3 lekcjach jestem senny i zmęczony,

d)po kilku godzinach wyraźnie odczuwa słabszą koncentrację umysłową

e) często odczuwam dolegliwości fizyczne typu: bóle głowy, nudności, osłabienie,

bóle brzucha

f)pod koniec pobytu w szkole myślę głównie o tym aby coś zjeść i napić się.

20.Określ w przybliżeniu sytuację finansową swojej rodziny - przeciętny dochód netto na

1 członka rodziny

a/poniżej 200 zł

b/od 200 - 400 zł

c/od 400 - 600 zł

d/od 600- 800 zł

e/powyżej 800 zł

21. D A N E O S O B O W E :

wiek ..............................................

płeć: M K

pochodzenie: rolnicze inne

miejsce zamieszkania: dom rodzinny internat szkolny

wieś miasto

liczba osób w rodzinie...............................

typ szkoły:..........................................................................................................................................

/podstawowa, gimnazjum, średnia, policealna/

nazwa szkoły:.....................................................................................................................................

5

20

---