AUSTRIA, ZWIĄZEK NIEMIECKI I PRUSY W XIX WIEKU
AUSTRIA
Po kongresie wiedeńskim Austria stała się państwem o rozległym obszarze zamieszkałym przez różne narodowości. W skład monarchii Habsburskiej wchodziły Czechy, Morawy, Śląsk Cieszyński, Galicja, Dalmacja, Bukowina, Węgry, Chorwacja, Słowenia oraz Wenecja i Lombardia w północnych Włoszech. Zamieszkiwali Austrię Polacy, Czesi, Rumuni, Węgrzy, Słowacy, Słoweńcy, Włosi, Ukraińcy i inni. Dlatego też Austria rozsadzana była odśrodkowo przez ruchy narodowowyzwoleńcze. Była też Austria państwem zacofanym, zastygłym w rozwoju i odizolowanym od reszty Europy barierami celnymi. Stan taki stworzył kanclerz Metternich, który przez całe lata dbał, aby do Austrii nie docierały żadne postępowe ruchy polityczne i naukowe rozwijające się wówczas w Europie.
Zdawała sobie z tego sprawę burżuazja pochodzenia niemieckiego i kiedy w 1848 w Wiedniu wybuchła rewolucja żądano przede wszystkim ustąpienia kanclerza. Zdołano utworzyć nowy parlament, w którego skład weszli przedstawiciele burżuazji, została też uchwalona liberalna konstytucja, ale wojska cesarskie przywróciły dawny system rządów i obaliły zdobycze rewolucji.
O słabości państwa może świadczyć przegrana wojna z Prusami i utrata wpływów w Związku Niemieckim. Po wojnie z Prusami rząd wiedeński zaczął szukać sojuszników wśród narodów zamieszkujących tereny monarchii. Państwo Habsburgów stało się monarchią dualistyczną i przybrało nazwę Austro-Węgry, a poszczególne narody uzyskały autonomię.
PRUSY
Inaczej w XIX w. potoczyły się losy Prus. Podczas gdy potęga Rosji i Austrii malały pozycja Prus systematycznie wzrastała. Wśród państw niemieckich cały czas żywa była idea zjednoczenia, a państwo pruskie postawiło sobie za cel, by to zjednoczenie dokonało się właśnie pod jego przewodnictwem. Już w czasie Wiosny Ludów, kiedy parlament frankfurdzki opracował konstytucję dla zjednoczonego cesarstwa jego koronę ofiarował królowi pruskiemu, którą on wówczas odrzucił. Prusy zaczęły się jeszcze bardziej rozwijać, zwłaszcza militarnie, kiedy kanclerzem został Otto von Bismarck, który przeprowadził reformę wojskową. Rywalką Prus była Austria przewodnicząca Związkowi Niemieckiemu utworzonemu z państewek na południu Niemczech. Bismarck szykował się więc do wyeliminowania Austrii. Wcześniej jednak doprowadził do wojny z Danią, w której Niemcy zdobyły Steswig i Holsztyn. Po tym sukcesie armia pruska w 1866 rozbiła wojska austriackie w bitwie pod Sadową i zagroziła stolicy.
Austria zgodziła się zawrzeć pokój tracąc w nim wpływy na terenie Niemiec. Prusy utworzyły Związek Północnoniemiecki, który był zalążkiem przyszłego państwa. Działania te zaniepokoiły Francję, która zażądała, by w skład Związku nie weszły Bawaria, Wirtembergia, Badania i Flesja. Bismarck postanowił więc rozprawić się z Francją wierząc, że odniesie w tej wojnie kolejne zwycięstwo. Chciał jednak, aby sukces ten był wspólnym działaniem wszystkich niemieckich książąt i można by go było wykorzystać jako argument do zjednoczenia państwa. Aby sprowokować Francję do wojny w prasie umieszczona została tzw. depesza emska o treści obraźliwej dla Francji. Prowokacja powiodła się i cesarz Napoleon III w 1870 wypowiedział Prusom wojnę. Kiedy armia francuska poniosła klęskę w bitwie pod Sedanem, cesarz dostał się do niewoli, a wojska niemieckie oblegały Paryż, w Wersalu spotkali się książęta niemieccy i 18.01.1871 utworzyli cesarstwo niemieckie zwane też Rzeszą Niemiecką, składające się z 22 państewek i 3 wolnych miast. Cesarzem Rzeszy został król pruski Wilhelm I, a kanclerzem Otto von Bismarck, cieszący się powszechnym autorytetem.
Karol Marks (niem. Karl Heinrich Marx) (ur. 5 maja 1818 r. w Trewirze, w Prusach - zm. 14 marca 1883 r. w Londynie) - filozof i ekonomista niemiecki. Twórca marksizmu i materializmu dialektycznego. Pochodził z zeświecczonej rodziny żydowskiej, która wydała w przeszłości wielu wybitnych rabinów. Jego ojciec, by uniknąć ograniczeń ustawy uniemożliwiającej Żydom dostęp do stanowisk prawniczych i lekarskich przeszedł z całą rodziną na luteranizm. Po ukończeniu gimnazjum Marks podjął studia prawnicze na uniwersytecie w Bonn, a po roku przeniósł się na Uniwersytet Berliński, w tym czasie jednym z najlepszych na świecie. Tu zainteresował się filozofią - doktoryzował się na uniwersytecie w Jenie w 1840 roku, na podstawie rozprawy o teoriach atomistycznych Demokryta i Epikura. W 1842 roku Marks rozpoczął pracę jako redaktor Gazety Reńskiej (Rheinishe Zeitung), która po kilku miesiącach została zamknięta przez władze pruskie z powodu swego radykalizmu. Przeniósł się wówczas do Paryża, gdzie poznał Fryderyka Engelsa - on właśnie skierował zainteresowania Marksa ku ekonomii. Wydalony w 1845 roku, wyjechał do Brukseli. Zaangażował się tam w tworzenie Związku Komunistów i działalność publicystyczną. Tam też wspólnie z Engelsem napisał Ideologię Niemiecką (1846) oraz Manifest Komunistyczny (1848). Wydalony z Belgii 4 marca 1848, udał się do Francji, gdzie po upadku Ludwika Filipa i ustanowieniu Drugiej Republiki mógł liczyć na względne bezpieczeństwo. Jednak po wyborze Ludwika Napoleona na prezydenta wyjechał ostatecznie do Londynu. W Anglii utrzymywał się z działalności publicystycznej (był m.in. europejskim korespondentem New York Tribune) oraz z bezzwrotnych pożyczek od Engelsa. Współpraca Marksa z Engelsem była tak ścisła, że trudno rozgraniczyć dorobek obu myślicieli. W 1864 Marks współtworzył Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników, tzw. Pierwszą Międzynarodówkę, którego został przewodniczącym. W 1867 wydany został pierwszy tom "Kapitału", jeden z sześciu zamierzonych przez Marksa. Dwa kolejne wydane zostały już po jego śmierci przez Engelsa, na podstawie zgromadzonych zapisków
Fryderyk Engels, Friedrich Engels, (ur. 28 listopada 1820, Barmen (obecnie Wuppertal), zm. 5 sierpnia 1895, Londyn)- niemiecki filozof i socjolog. Był jednym z głównych ideologów komunizmu, jednym z organizatorów i przywódców I i II Międzynarodówki.
Był synem właściciela fabryki. Należał do najbliższych współpracowników Karola Marksa (którego rodzinę utrzymywał) oraz twórców marksizmu i socjalizmu naukowego. W dziele "Zasady komunizmu" nakreślił wizję społeczeństwa po rewolucji dając wiele ogólnych, ale praktycznych wskazówek jak osiągnąć realizację idei komunistycznych. Wskazówek tych nigdy nie wykorzystano w żadnym państwie komunistycznym (przykładem może być postulat takiej organizacji systemu nauczania, aby robotnicy mogli się szybko przekwalifikowywać, co mogłoby zapobiegać bezrobociu i potrzebie tworzenia sztucznych miejsc pracy).
Wypowiadał się także na temat I wojny światowej. Uznany za poważnego znawcę zagadnień wojny, aczkolwiek jego poglądy nie wywołały oddźwięku. W 1887 roku we wstępie niezbyt rozpowszechnionej broszury pisał: "Dla Prus-Niemiec niemożliwa już teraz żadna inna wojna prócz światowej. A byłaby to wojna światowa niebywałych dotąd rozmiarów, niebywałej siły..."
Fryderyk Wilhelm III (ur. w Poczdamie 3 sierpnia 1770, zm. 7 czerwca 1840), z dynastii Hohenzollernów, król pruski od 1797. Syn Fryderyka Wilhelma II, po koronacji ojca w 1786 został oficjalnym następcą tronu. Znaczną część dzieciństwa i wczesnej młodości spędził w Paretz, rezydencji swojego wychowawcy hrabiego Hansa von Blumenthal. Fryderyk Wilhelm miło wspominał swój pobyt wśród rodziny swego guwernera: w 1795 odkupił Paretz od rodziny von Blumenthal i zlecił architektowi Davidowi Gilly'emu budowę początkowo tzw. domku gotyckiego (1796), później (1797-1804) pałacu rezydencyjnego. Współcześni zapamiętali następcę tronu jako młodzieńca melancholijnego, pobożnego i uczciwego.
Po powrocie z podróży do Włoch i Francji 1780 (Grand Tour) podjął szkolenie wojskowe. Stopień porucznika uzyskał w 1784, pułkownikiem został w 1790. W latach 1792-1794 brał udział w działaniach wojennych przeciwko Francji. W dniu 24 grudnia 1793 wziął ślub z Luizą Mecklemburg - Strelitz. Z tego zwiazku urodziło się dziewięcioro potomstwa, miedzy innymi dwóch kolejnych królów pruskich: Fryderyk Wilhelm IV Hohenzollern i Wilhelm I Hohenzollern, a także Charlotta, późniejsza żona cara Mikołaja I znana jako Aleksandra Fiodorowna. Po objęciu tronu 16 listopada 1797 wprowadził nieśmiało pewne elementy reform (obcięcie wydatków dworu, dymisja najbardziej znienawidzonych doradców ojca). Jak wielu Hohenzollernów miał skłonnosci do władzy, bez jednak umiejętności ich wykorzystania. Zbyt nieufny aby zdać się na swoich ministrów miał zbyt mało silnej woli, aby konsekwentnie prowadzić politykę samemu. W czasie wojen napoleońskich prowadził początkowo politykę neutralności, udało mu się, między innymi, uniknąć uwikłania w III Koalicję. Jednak sprowokowany utworzeniem Związku Reńskiego wypowiedział w 1806 wojnę Napoleonowi, którą szybko przegrał. Na mocy pokoju w Tylży w 1807 zmuszony był do rezygnacji z ziem na zachód od Łaby, zgody na utworzenie Księstwa Warszawskiego z ziem, które trafiły do rąk pruskich w drugim i trzecim (a także częściowo pierwszym) rozbiorze Polski. Gdańsk stał się wolnym miastem. Ponadto Prusy zmuszone zostały do zapłacenia kontrybucji Francji oraz finansowania francuskich wojsk okupacyjnych na swoim terenie. Prusy przystąpiły również do blokady handlowej przeciwko Wielkiej Brytanii.
Choć nieudolny król po przegranej wojnie z rezygnacją pozostawił państwo swojemu losowi, grupa ministrów (Gneisenau, von Hardenberg, Scharnhorst, vom Stein), przy zyczliwym wsparciu i zachęcie królowej przeprowadziła pewne reformy społeczne, administracyjne i wojskowe. Reformy spowolniła śmierć królowej w 1810. W 1812 Prusy zmuszone zostały przez Napoleona do wystawienia niewielkiego kontyngentu w Kampanii Moskiewskiej pod dowództwem generała Yorcka. Po klęsce Napoleona w Rosji Fryderyk Wilhelm zawiera sojusz z Rosją i przystępuje do koalicji antyfrancuskiej. Oddziały pruskie odgrywają istotną rolę w bitwach w latach 1813 i 1814 (miedzy innymi pod Lipskiem). Na Kongresie Wiedeńskim Fryderyk Wilhelm uzyskał znaczne zyski terytorialne, jakkolwiek bez całkowitej aneksji Saksonii, o co zabiegał. Współtwórca Świętego Przymierza.W 1824 zawarł morganatyczne małżeństwo z hrabiną Augustą von Harrach. W późniejszych latach swojego życia poświęcił swoją energię na zjednoczenie kościoła luterańskiego z reformowanym w Niemczech. Jego poglądy ewoluowały stopniowo w stronę reakcyjnych. Wbrew obietnicom składanym w 1813 nie nadał Prusom konstytucji. Zmarł 7 czerwca 1840 w Berlinie, pochowany został w mauzoleum w parku w Charlottenburgu obok pierwszej żony, Luizy.
Fryderyk Wilhelm IV (ur. 15 października 1795 w Berlinie, zm. 2 stycznia 1861 w Poczdamie), władca z dynastii Hohenzollernów, od 1840 król Prus. Najstarszy syn Fryderyka Wilhelma III i Luizy Meklemburskiej-Strelitz. Ożeniony z Elżbietą Bawarską (bezdzietnie). W czasie rewolucji 1848 w Berlinie, początkowo rozkazał stłumić to wystąpienie siłą, lecz już wkrótce stanął na czele tego ruchu i był inicjatorem uchwalenia konstytucji królestwa Pruskiego, przyjętej w 1850.