słownik architektury


Słownik terminów związanych ze sztuką

ambona, trybuna do odczytywania tekstów liturgicznych, najczęściej składa się z wyodrębnionych elementów: podstawy, korpusu z parapetem, baldachimu i schodów

aedicula, obramienie drzwi, okna lub nagrobka w formie segmentu porządku architektonicznego o dwóch półkolumnach lub pilastrach, zwieńczonego frontonem

amfilada, trakt pomieszczeń połączonych drzwiami, umieszczonymi na jednej osi

antependium, przednia osłona mensy ołtarza

apsyda, otwarta do wnętrza dobudówka o planie półkolistym lub wielobocznym, kończąca prezbiterium, nawę, kaplicę lub dodana do ramienia transeptu

architraw, pozioma belka spoczywająca na kolumnach

archiwolta, czoło i podniebie półkolistego łuku oraz łuk wieńczący romańskie i gotyckie portale (często powtarza się kilkakrotnie, odpowiadając uskokom ościeży)

arkada, łuk wsparty na filarach lub kolumnach

attyka, ściana nad gzymsem koronującym budynek, zasłania dach i może mieć wygląd niskiej kondygnacji, wyróżniamy też tzw. attykę polską, składająca się z rozczłonkowanej wnękami ścianki (fryz) oraz dekoracyjnego zwieńczenia (grzebień) z ozdobnego blankowania, wolut, obelisków lub posągów

baldachim, rodzaj daszku służącego jako ochrona i ozdoba nad ołtarzami i ambonami

baza, profilowana część dolna kolumny, pilastru lub filara

bazylika, typ podłużnego kościoła z nawą główną wyższą od naw bocznych, mająca okna umieszczone powyżej poziomu dachów naw bocznych

biforium, okno o dwóch łukach, podzielone środkową kolumną; triforium ma odpowiednio trzy luki i dwie kolumny

blendy, płytka wnęka w murze w kształcie okna lub arkady, stosowana w elewacjach jako element dekoracyjny

boniowanie, wywodzący się z rustyki dekoracyjny podział powierzchni muru za pomocą żłobków poziomych, ewentualnie również i pionowych, odcinających na ścianie pozorne ciosy

chrzcielnica, kamienne, brązowe lub drewniane naczynie z wodą święconą przeznaczoną do sakramentu chrztu

cokół, masywna podstawa kolumny, filara lub posągu, bądź naśladująca jego formy wyodrębniona podbudowa ściany, również i pilastra

dach, rodzaje dachów: pulpitowy, dach jednospadowy łączący się na ogół z wyższym murem albo wyższą częścią budowli; siodłowy, dach dwuspadowy; mansardowy, dach łamany: tzn. łamany w ten sposób, że górne jego płaszczyzny są mało pochyłe, a dolne strome i często kryjące użytkowe poddasze; naczółkowy dach dwuspadowy z naczółkami, czyli małymi trójkątnymi połaciami ścinającymi od góry szczyty; krokwiowy - skonstruowany z par pochyłych belek (krokwie), tworzących wraz z łączącą je dołem poziomą belką trójkątne więzary; dach polski łamany, polski odpowiednik dachu mansardowego, charakteryzujący się jednakową stromizną połaci, występował w niemonumentalnej architekturze miejskiej i rezydencjalnej co najmniej od poł. XVII w.

epitafium, tablica poświęcona pamięci zmarłego, umieszczane na ścianie lub filarze kościoła. Epitafium nie jest związane z pochówkiem

empora, galeria wewnątrz kościoła służąca do powiększenia jego powierzchni albo oddzielenia określonych grup w obrębie wspólnoty (np. dworu, zakonnic) lub też artykulacji ścian czy umieszczenia organów

fasada, frontowa elewacja budowli, przeważnie odzwierciedla wewnętrzny podział budynku, ukazuje ilość kondygnacji, naw

faseta, we wnętrzu zaokrąglone przejście od ściany do sufitu, zwykle wyodrębnione profilowaniem

fiala (sterczyna), ozdobny element architektury gotyckiej w formie wąskiej wieżyczki, zwieńczonej piramidką

filar, masywna, pionowa podpora o przekroju prostokątnym, wielokątnym lub okrągłym, wolno stojąca lub wtopiona w ścianę

fresk, malowidło ścienne wykonane farbami na świeżym tynku, który w czasie wysychania (wiązania), łączy warstwę malarską z podłożem

fronton (tympanon, naczółek) wywodzące się ze szczytów antycznych świątyń oprofilowane, trójkątne (rzadziej półkoliste) zwieńczenie zestawu porządku architektonicznego, ryzalitu, portyku kolumnowego, okna lub portalu

fryz, plastycznie uformowany pas poziomy ze zdobieniem ornamentalnym lub postaciowym, ograniczający lub dzielący płaszczyzny: arkadkowy, fryz z przecinających się arkadek

glif, przeważnie skośne ścięcie ościeży okiennych do wewnątrz i na zewnątrz, w celu uzyskania lepszego dopływu światła

gurt, zgrubienie sklepienia w postaci płaskiego łuku, podłożonego jakby pod jego powierzchnię

gzyms, poziomy element architektoniczny, wysunięty przed lico muru dla zaakcentowania horyzontalnych podziałów budowli. Rodzaje gzymsów: cokołowy, wieńczący cokół budynku; kordonowy, obiegający ściany dla zaakcentowania podziału na kondygnacje; kapnikowy, wydrążony do odprowadzania wody; koronujący, między ścianą a dachem

hełm, ozdobne zwieńczenie wieży, zwykle w formie ostrosłupa, stożka lub bani

inkrustacja, ozdobne wykładanie powierzchni kamiennej, metalowej lub drewnianej innymi materiałami lub powierzchni kamiennej kamieniem innego koloru

intarsja, wykładanie powierzchni drewna innymi jego gatunkami

kapitel, inaczej głowica, górna cześć stanowiąca zwieńczenie kolumny, filaru lub pilastra, często dekorowana elementami rzeźbiarskimi

kaplica, mała budowla sakralna, wolno stojąca lub stanowiąca część kościoła

kaseton, na stropie, podniebieniu łuku lub sklepieniu element podziału na wgłębne pola, rozdzielone pasami, profilami lub żebrami

kartusz, ozdobne obramienie tarczy herbowej, tablicy inskrypcyjnej, malowidła, itp., często podtrzymywane lub flankowane przez putta, anioły, zwierzęta czy ptaki

katedra, główny kościół diecezji

klasztor, siedziba wspólnoty mnichów. Do klasztornego kompleksu należą m.in.: kościół, wirydaż (dziedziniec otoczony krużgankiem), kapitulaż (sala zebrań mnichów), refektarz (sala jadalna) oraz dormitorium (sala sypialna)

kolegiata, kościół, przy którym funkcjonuje kolegium kanoników, nie będący jednak ani katedrą ani świątynią klasztorną

kolumna, podpora, posiadająca okrągły lub wieloboczny trzon, zwieńczony wyodrębnioną głowicą i zwykle wsparty na wyodrębnionej bazie

koncha, wnęka półkolista (np. apsyda), sklepiona półkopułą

kopuła, forma sklepienia, rozpięta nad pomieszczeniami okrągłymi, kwadratowymi lub wielobocznymi, o regularnej krzywiźnie

korpus nawowy, część kościoła (o planie podłużnym), między fasadą a prezbiterium lub transeptem

kościół halowy, kościół, którego wszystkie nawy są jednakowej wysokości, a nawa główna nie ma okien i oświetlają ją wysokie okna naw bocznych

kruchta, przedsionek kościoła poprzedzający główne wejście, czasami osobna jednokondygnacyjna przybudówka

krypta, podziemne pomieszczenie, najczęściej z grobami zasłużonych osób, znajdujące się zwykle pod posadzką kościoła

kwiaton, dekoracyjne zwieńczenie gotyckich pinakli, fiali, wimperg i iglic wieżyczek w formie liściastej lub kwiatowej sterczyny

laska, laskowanie, pionowy element podziału gotyckiego okna albo w profilowanym gotyckim obramieniu element okrągły, bardziej wyodrębniony i stanowiący osnowę jego kompozycji

latarnia, mała, przepruta oknami nadbudowa nad kopułą lub nad dachem

lizena, płaski pas dzielący pionowo ścianę

luneta, wycinek sklepienia, poprzeczny względem osi głównego sklepienia i przecinający się z nim, częsty nad oknami

łuk tęczowy, arkada oddzielająca prezbiterium od nawy

maswerk, ornament architektoniczny, złożony z motywów geometrycznych do rozczłonkowania okien, wimperg itd.

mensa, zasadnicza część ołtarza w formie płyty

nawa boczna, część przestrzeni kościoła, równoległa do nawy głównej i otwarta na nią

nawa główna, środkowa przestrzeń wielonawowego korpusu nawowego

nawa poprzeczna, transept

ościeża, wykończenie bocznych części otworu okiennego lub drzwiowego

panoplia, motyw dekoracyjny złożony z elementów uzbrojenia

pendentywa, inaczej żagielek, fragment powłoki wychodzący z narożnika pomieszczenia pozwalający na budowę nad nim sklepienia kopulastego

pilaster, płaski pas dzielący pionowo ścianę, ukształtowany na podobieństwo kolumny

pinakiel, gotyckie dekoracyjne zwieńczenie skarpy, baldachimu itd. w kształcie wieżyczki najeżonej pąkami

plafon, obraz wstawiony w sufit lub malowany na nim

portal, dekoracyjnie rozbudowane ujęcie drzwi lub bramy

portyk, przyjęty z fasady antycznej świątyni typowy motyw architektoniczny złożony z kolumnady i wieńczącego ją frontonu, występujący w postaci otwartego występu budynku bądź wstawiony w jego lico przed wgłębnym podcieniem jako portyk wgłębny, bądź też jako portyk ślepy, stanowiący tylko dekoracyjne rozczłonkowanie ścian

półkolumna, kolumna częściowo wtopiona w ścianę

prezbiterium, przestrzeń kościoła przy ołtarzu głównym, przeznaczona dla duchowieństwa

profil, profilowanie, element rozczłonkowania architektonicznego złożony z biegnących równolegle żłobków, wałków, listew, opasek, itd.

przęsło, pionowy, zasadniczy składnik podziału ściany (zawarty między filarami, kolumnami itd.) lub sklepienia wyodrębnionego przez gurty czy wykształcone z nich żebra; również przestrzenny składnik wnętrza budynku ograniczony przez długość przęsła ściany i rozpiętość kryjącego je przęsła sklepiennego

przyporowy system, system konstrukcji typowy szczególnie dla gotyckiej architektury sakralnej

przypora, odciążająca ściana dostawiona do filara po przeciwnej stronie niż spływające nań sklepienie; łuk przyporowy

retabulum, nastawa ołtarzowa z obrazami lub rzeźbami, tworząca rodzaj ściany za ołtarzem, w gotyku rozbudowana w ołtarz szafiasty

rustyka mur z wielkich ciosów o starannie obrobionych krawędziach, a w wewnętrznym polu półobrobionym, lub dekoracyjnie żłobionym, bądź też ociosanym na kształt szlifowanych drogich kamieni (rustyka diamentowa)

szkarpa, filar dostawiony na zewnątrz budynku dla jego podparcia albo odciążenia rozporu wewnętrznego sklepienia

sklepienie, przekrycie wnętrza budynku o przekroju krzywoliniowym. Rodzaje sklepień: krzyżowe, o dwóch przenikających się odcinkach kolebek, bez żeber; krzyżowo-żebrowe, o żebrach akcentujących linie przenikania kolebek; gwiaździste, o dekoracyjnym rysunku gwiazd, tworzonych przez żebra na polach sklepienia żaglastego lub krzyżowego; sieciowe, o dekoracyjnym rysunku siatki, tworzonym przez żebra na polach sklepienia kolebkowego z lunetami lub żaglastego; kryształowe, o wiązkach drobnych ostrosłupów wcinanych w pole sklepienia żaglastego; krzyżowo-kolebkowe, o dłuższej kolebce przecinanej poprzecznie odcinkami kolebek; kolebkowe, o formie leżącego półwalca; kolebkowe z lunetami, z wciętymi po bokach odcinkami małych kolebek; trójdzielne, założone na trójkącie przykrytym trzema przecinającymi się odcinkami kolebek; sześciodzielne, powstałe z krzyżowego o zdwojonych bocznych odcinkach kolebki; żaglaste (żagiel, czeskie) powstałe z kopuły wtopionej w prostokątną podstawę

służka, cienka kolumienka dostawiona do filara lub ściany, na którą spływają żebra dźwiganego przez nią sklepienia

stalle, rzędy siedzeń dla duchowieństwa ustawione po obu stronach prezbiterium, często bogato rzeźbione

sterczyna, w architekturze gotyckiej pionowa laska zwieńczona uproszczonym pinaklem

stiuk, masa wapienna, gipsowa lub mieszanina wapna i pyłu marmurowego, przeznaczona do kształtowania dekoracji wnętrz

sygnaturka, wysmukła wieżyczka na kalenicy dachu

szczyt, przedłużenie w górę ściany dla zakrycia trójkątnego otworu poddasza

szkieletowa konstrukcja drewniana, drewniany szkielet słupów i belek, ukośnie usztywnionych, o przęsłach wypełnionych deskami, gliną lub cegłą

tambur (bęben), pierścień pomiędzy nawą a czaszą kopuły

transept, inaczej nawa poprzeczna, ustawiona poprzecznie w stosunku do osi korpusu nawowego, między korpusem a prezbiterium

tryptyk, ołtarz tablicowy, najczęściej średniowieczny ołtarz szafiasty składający się z części środkowej i dwóch na ogół ruchomych skrzydeł bocznych

tympanon, pole wewnątrz arkadowego, najczęściej romańskiego i gotyckiego portalu, zwykle zdobione rzeźbami

woluta (ślimacznica), skręcone spiralnie naroże głowicy porządku jońskiego, używane również jako samodzielny motyw dekoracyjny

wspornik, wystający z muru element podtrzymujący żebra sklepienne, służki czy rzeźby

zwornik, element konstrukcyjny wiążący w środku zbiegające się żebra sklepienne, często pokryty dekoracją rzeźbiarską

żebro, podłużny element konstrukcyjny, zbudowany z kamienia lub kształtek ceramicznych, stanowiący wsparcie dla powłoki sklepienia

zrębowa (wieńcowa) konstrukcja system budowy ścian drewnianych z poziomych bali, wiążących się w narożach

Słownik został opracowany na podstawie A. Miłobędzkiego i W. Kocha



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Architektura krajobrazu - słowniczek, Architektura krajobrazu- różne
Słowniczek architektura
SŁOWNIK ARCHITEKTURA ROMAŃSKA, architektura, architektura
slownik[1], Architektura
Hstoria sztuki słownik architektura, rzeźba, ornament, malarstwo i inne
Słowniczek terminów architektonicznych
SŁOWNICZEK POJĘĆ ARCHITEKTONICZNYCH, Dwór polski
słownik - ogrody krajobrazowe, architektura krajobrazu
słownik elementy architektoniczne
Architektura i urbanistyka Lublina Słowniczek
Architektura słownik
Słowniczek terminów architektonicznych
Słownik terminów architektonicznych
architektura, slowniczek2
ARCHITEKTURA KOMPUTEROW1A

więcej podobnych podstron