Słowniczek pojęć architektonicznych (na podstawie Kozakiewicza)

Abakus – najwyższa część głowicy w kształcie 4bocznej płyty. + echinus tworzy właściwą głowicę,
a w porządku j i k jest cienką płytką profilowaną i dekorowaną

Abaton – w staroż. nazwa nadawana świętym miejscom i okręgom. Lub podziemnym
pomieszczeniom tylko dla kapłanów

Adyton – najbardziej ukryta część starożytnego sanktuarium, gaju, groty...(zwykle tylna partia
naosu). Też ograniczony dostęp dla „śmiertelnych”:P

Aedes – sam budynek świątynny, w odróżnieniu od Templum , czyli całego okręgu

Aedicula(edykuła) – 1 kapliczna zwieńczona frontonem na antach, pilastrach, lub kolumnach. 2
model budynku. 3 nisza w wewnętrznych ścianach budynku.

Aegikranion – element dekoracyjny w kształcie czaszki kozy. Symbolizuje ofiarę.

Agora – w starożytnej Grecji plac stanowiący ośrodek pol. adm. rel. handl.

Agrafa – motyw dekor. imitujący ozdobną klamrę, umieszczany w punkcie spięcia elementów
konstrukcyjnych

Akant – roślina, wykorzystywana jako ornament, wiele wariacji i rodzajów

Akroterion – w staroż. dekor. element arch. wieńczy wierzchołek i boczne narożniki

Akwedukt - kanał, podziemny, nadziemny, lub na arkadach, doprowadzał wodę rurami z dalekich
źródeł.

Album – w staroż. Rzymie bielona tablica, lub fragment muru na ogłoszenia.

Alkazar – muzułmańska świecka rezydencja , w Hiszpanii nazwa warownych pałaców

Alkierz – 1wyraźnie wydzielony w bryle budynku narożnik, lub narożna dobudówka. Czasem kryte
osobnym dachem 2 mała izba mieszkalna w pałacach (garderoba, kibel, etc) 3 izba mieszkalna w
karczmach, 4 izba na ziarno w wiochach

Alkowa - komnata, izdebka, wyodrębniona od pomieszczenia, zazwyczaj na wyro

Altana – budowla ogrodowa, ozdobna (cień, na deszcz)

Alternacja – układ elementów dekoracyjnych na zmianę

Ambit – zabudowanie ze słupów, obwód, krużganek, obejście

Ambona – służy do odczytywania tekstów liturgicznych w kościele, kazań, zazwyczaj z drewna,
forma zależna od epoki

Amfilada – trakt pomieszczeń połączonych wejściami, umieszczonymi na jednej osi.

Amfiprostylos – grecka świątynia

Amfiteatr – w staroż Rzymie odkryta budowla widowiskowa na planie elipsy, w nowożytności
widownia w budowlach widowiskowych.

Andron – część domu greckiego przeznaczona only dla samcuff (perystyl dookoła którego znajduje
się biblioteka i jadalnia [dowód, że kobiety nie czytają!])

Anta – zakończenie wysuniętych w kształcie czworokątnego pilastra, bocznych ścian – naosu,
które tworzą pronaos.

Antepagmenta – zespół ozdób dachowych etruskich z terakoty. Identyfikowany z antefiksem

Anthemion – ornament z naprzemiennych elementów palmety i innego motywu roślinnego

Antresola – niskie pomieszczenie mieszkalne , odmiana mezzanina, nie stanowi kondygnacji

Antyteczny układ – dekoracje, lub figury, ornament, przeciwstawiające się sobie po obu stronach
osi symetrii

Anulus – wypukły pierścień w górnej części kolumny

Apodyterium – szatnia w gimnazjonach i termach

Apsyda – pomieszczenie w ach. Sakralnej na planie półkola, półelipsy, trójliścia... zamykające
prezbiterium, lub nawę. Wyodrębnione lub wtopione w bryłę budynku.

Apsydiola – mała apsyda przystawione do apsydy gł. albo obejścia

Archeoteka – muzeum, galeria starożytności.

Architraw (epistyl, nadsłupie) – belka spoczywająca na kolumnach, najniższy, najważniejszy człon
belkowania, pierwotnie podtrzymywała belki stropu. Zależna od porządku

Archiwolta - profilowane, lub ornamentowane czoło arkady, element dekoracyjny pokrywający
krzywiznę konstrukcyjnego łuku

Arcosolium – nisza grobowa kuta w skale, zamknięta najczęściej łukiem. Biz i wcz. Chrz.

Arena – w amfiteatrze i cyrku wysypany piaskiem owalny plac.

Arkada – element arch złożony z 2 podpór, zamkniętych górą łukiem. Mogą być konstrukcyjne, lub
dekoracyjne. Pojedynczo lub w rzędzie, kolumnowe, filarowe,

Arkadowy fryz – fryz złożony z arkadek, umieszczony zazwyczaj pod okapem, charakterystyczny
dla rom i przedrom

Arsenał – budynek, lub zespół. Wytwarza, naprawia, przechowuje broń(lub). Zwykle
monumentalny, sklepiony, czasem z elementami obronnymi

Astragal – 1.profil zdobiony perełkowaniem, między trzonem a głowicą kolumny, czasem element
złożonego profilu bazy 2 ornament ciągły w formie półwypukłego pasma pałeczek rozdzielonych
krążkami, bądź perełkami

Atlant(gigant, telamon) – posąg mężczyzny służący za podporę zamiast kolumny , filara, pilastra ,
wspiera głową, barkami etc. belkowanie, sufit, balkon etc.

Atrium – 1 w domach staroitalskich pomieszczenie przed główną izbą mieszkalną, w domu
rzymskim reprezentacyjne pomieszczenie, prostokątne, oświetlane przez otwór w dachu, pod
którym był basen na wodę. 2 arch wczesnochrz dziedziniec otoczony kolumnadą, poprzedzający
kościół, pełnił rolę narteksu.

Aula – 1 w Grecji wewnętrzny dziedziniec domu (odp atrium), 2 w Rzymie siedziba król i monum
dziedziniec z tronem. 3 wczesnochrz kościół lub miejsce do dysputy rel. 4 od XVI w
reprezentacyjna sala na spotkania i wykłady

Babiniec – 1 kruchta lub podwórze, 2 izba dla bab na dworze szlach, 3 synagoga

Baldachim – 2 osłona przedmiotów kultu w kościele, 3 motyw arch w kształcie wieżyczki lub
edykuły stosowany od gotyku. Dla posągów, grobów, konfesje etc

Balkon – nadwieszony, otwarty element architektoniczny wysunięty przed lico ściany zew. Pełni
rolę użytkową. Składa się z płyty balkonowej na konsolach, lub wspornikach i otaczającego ja
parapetu

Balustrada – ażurowa ścianka parapetowa, stosowana w ogrodzeniach, do podziału wnętrz, lub w
celach dekoracyjnych. Składa się z tralek połączonych u podstawy cokołem i poręczą u góry.

Banderola – wstęga dekoracyjna ułożona wiążąca feston, na niej napisy objaśniające przedstawienie

Baptysterium – budynek przeznaczony do obrzędu chrztu, na ogół w pobliżu większego kościoła.
Zazwyczaj budynek centralny, kryty kopułą, zagłębiony w posadzkę basen chrzcielny,

Barbakan(rondel) – dzieło obronne wysunięte przed linię murów, najczęściej w formie baszty
cylindrycznej z bramą, połączone mostem, lub osłoniętym przejściem z bramą.

Basteja – dzieło obronne w kształcie niskiej baszty o narysie koła, lub podkowy, murowane, albo
nasyp ziemny, stanowisko artylerii flankującej

Bastion – gł element umocnień obronnych bastionowego narysu w postaci wysuniętych narożników
w postaci pięcioboku o otwartej podstawie

Bastionowy narys – system umocnień obronnych w Europie XVI – XIXw. Wał na planie wieloboku
z cofniętymi kurynami, oraz bastionami. Fosa + osłaniający ją stok. Od XVIII kaponiery, kleszcze,
słoniczoła i reszta pierdół

Baszta – wieża warowna fortyfikacji średniowiecznej. Często wysunięta częściowo przed lico
murów i wzniesiona ponad ich poziom. Flankuje dostęp do murów i bram. Budowane w formie
cylindrycznej, czworo/wielobocznej lub w kształcie U. Ze strzelnicami na różnych kondygnacjach,
zaopatrywane w machikuły lub hurdycje (? ^^). Kryte dachami lub hełmami.

Baza – podstawa kolumny, filara, pilastra, dźwigająca trzon, jej głównym elementami są:
kwadratowa płyta (plinta), oraz wałki (torusy) rozdzielone wklęską (trochilusem)

Bazylika – 1 w gr. budowla urzędowa archonta basileusa, w rz. Sala sądowo – targowa na forum.
Prostokątna budowla podzielona wewnątrz kolumnadą na 3 lub 5 naw, w których mogły znajdować

się galerie, od strony krótszego jej boku podium dla trybunału. 2. Kościół w chrz. o nawie głównej
wyższej od bocznych. (Koniecznie przeczytać znacznie bogatszą definicję w Kozakiewiczu)

Belkowanie – najwyższy, poziomy, spoczywający na kolumnach, trójdzielny człon składający się z
architrawu, fryzu i gzymsu.

Belweder – 1 budowa ogrodowa na wzniesieniu (nazywano tak też usytuowane pałace) 2 piętro lub
nadbudówka nad najwyższą kondygnacją budynku najczęściej pałacowego

Bema – 1 ant. Podwyższona platforma, o rozmaitym przeznaczeniu (np. dla mówcy, lub w teatrze
dla chóru) 2 wczesnochrz miejsce przestrzeni ołtarzowej tylko dla kapłanów, oddzielone
balustradą. Obejmowała apsydę, czasem część nawy głównej i bocznych

Bęben – część budowli na rzucie koła, elipsy, lub wieloboku, stanowiąca podstawę kopuły. Kopuła
w całości się na nim opiera, lub jest w nim częściowo ukryta. Ściany przeszyte często oknami.

Biforia – dwudzielne arkadowe okno, albo przezroczyste romańskie lub gotyckie.

Blanki(kenelaż) – w śred. Murach zęby przedpiersia wieńczącego mur lub basztę z regularnie
rozmieszczonymi prześwitami o wykroju prostokątnym.

Blenda (ślepy otwór) – płytka wnęka w murze w formie arkady, lub okna, element dekoracyjny i
odciążający ścianę

Blenda arkadowa – ślepa arkada

Błędnik – labirynt

Boniowanie – dekoracyjne opracowanie lica muru kam przez profilowane zewnętrznych krawędzi
poszczególnych ciosów, lub naśladowanie tego w tynku. Powstają w ten sposób podziały rowkowe
powierzchni. Bonowane mogą być całe budynki, kondygnacje, kolumny, pilastry

Brama – otwór najczęściej zamykany, służący do przejazdu, znajdujący się w ogrodzeniu, murze
obronnym, lub budynku. Także ozdobna budowla z przejazdem do miasta, dzielnicy, lub kompleksu
zabudowań. Może być warowna, triumfalna, w ogrodzeniach.

Bramka ołtarzowa – niewielki otwór przejściowy w ołtarzu arch, zajmującym całą szerokość
prezbiterium ; przebijane symetrycznie po obu stronach nastawy ołtarzowej.

Brona – kata drewniane zasłaniająca wejście średniowiecznej bramy warownej. Zawieszona na
łańcuchach i podnoszona do góry przez dźwig.

Buduar – niewielki pokój kobiecy, często między sypialnią a salonem. Wytwornie umeblowany i
ozdobiony.

Bukafelion – motyw w kształcie łba żywego konia, przyozd wstęgami i girlandami.

Bukranion – motyw w kształcie czaszki byka, symbolizuje ofiarę z zwierzęcia. Łączyły girlandy
kwiatów, liści i owoców zawieszonych między rogami.

Bungalow – jednokondygnacyjny, niski budynek mieszkalny, najczęściej drewniany i otoczony
werandami

Cenotaf – staroż. pusty grobowiec wykonany dla uczczenia zmarłego, którego ciała nie można było
odnaleźć, lub leżało w innym miejscu

Centralne budowle – budowle oparte na zasadzie absolutnej symetrii; w rzucie poziomym
względem dwu przecinających się osi, we wnętrzu zaś i w bryle w stosunku do osi obrotowej.

Ceramika architektoniczna – wyroby ceramiczne stanowiące materiał wykończeniowy i element
zdobniczy wystroju budowli . Do produkcji ceramicznych detali architektonicznych stosowano
terakotę fajans, porcelanę, klinkier, kamionkę.

Chałupa – tradycyjny budynek wiejski służący równocześnie celom mieszkalnym i niektórym
produkcyjnym

Chorom – drewniane domy bogatego Ruskiego kupiectwa, składające się z kilku części, krytych
osobnymi dachami, czasem z wieżami.

Cippus – trzon kolumny, blok marmuru mający czasem formę dekoracyjną, lub zgeometryzowaną,
często z inskrypcją. Służył jako obiekt kommemoratywny, nagrobny, do oznaczania granic,
odległości.

Compluvium - w domu etruskim i rzymskim czworokątny otwór w dachu nad atrium, przez który
wlatywała woda do basenu

Cubiculum – niewielki pokój sypialny w domu rzymskim, w zamożnych domach było ich zwykle
kilka i mieściły się obok atrium

Cyborium – baldachimowa obudowa arch. wznoszona w kościołach nad ołtarzami, grobami
świętych, chrzcielnicami, lub relikwiami.

Cyrk – budowla starożytnego Rzymu, przeznaczona na wyścigi wozów. Ośrodkiem była arena na
planie prostokąta w jednym węższym boku zakończonym półkoliście.

Casza – element arch. w kształcie wycinka kuli lub elipsy, stosowany w formie kopuły, lub sklepień
żeglarskich i żagielkowych.

Czworak – w kompleksie zabudowań dworskich, budynek przeznaczony dla służby, mieszczący z
zasady mieszkania dla 4 rodzin

Dach – cześć budynku ograniczająca go od góry i zabezpieczająca przed wpływami
atmosferycznymi. Ochrania bezpośrednio stropy lub sklepienia najwyższej kondygnacji, bądź
okrywa bezpośrednio wnętrze. Składa się z konstrukcji nośnej, oraz poszycia.

Dachówka – wyrób z gliny wypalanej z mieszaniny cementowo – piaskowej , lub ze szkła,
używany do krycia dachów, przed wypaleniem pokrywa się często szkliwem, lub angobą.

Dormitorium – sala sypialna zakonników w klasztorze, zwykle nad kapitularzem.

Dromos – droga lub aleja, a także korytarz , zwykle długi i wąski, m in w grobach mykeńskich
kopułowych

Dymnik (ganek, wyglądek, wyzior) - mały otwór w dachu służący do oświetlania poddasza i
wyprowadzenia na zewnątrz dymu.

Dzieło obronne – wyodrębnione umocnienie o określonym zadaniu w zespole fortyfikacji
stanowiącym twierdzę.

Dzwonnica – budynek albo wyodrębniona jedno cześć, służące jako pomieszczenie na dzwony o
przeznaczeniu sakralnym lub świeckim, najczęściej w postaci wieży.

Echinus – dolna część głowicy doryckiej i toskańskiej w kształcie okrągłej poduszki, łącząca trzon
kolumny z abakusem

Eksedra – 1 w staroż. półokrągła nisza z ławą umieszczona w gr. gimnazjonach palestrach, domach
mieszkalnych, jako zakończenie perystylu. W Rzymie już jako samodzielna budowla 2 półkolista
wnęka przysklepiona konchą, otwarta do wnętrza

Elewacja – lico budynku, jedna z zewnętrznych jego ścian, wraz z wszystkimi występującymi na
niej elementami. Określa się wg położenia stron świata, lub otoczenia.

Empora – rodzaj galerii lub trybuny głównie w kościołach , mającej na celu powiększenie
powierzchni dla uczestników nabożeństwa, lub stworzenie oddzielnego pomieszczenia. Bywa
przysłonięta, lub odkryta, w kościołach centralnych mieści się nad obejściem, w bazylikach nad
nawami bocznymi. Czasem obiega nawet cały kościół i może mieć własny ołtarz.

Entazis – lekkie wybrzuszenie trzonu kolumny doryckiej, najczęściej ok 1/3 wysokości,
uwarunkowane względami optycznymi

Ermitaż (erem, eremitorium, pustelnia, ustronie) – urządzona wygodnie, położona na uboczu
budowla parkowa w formie małego domku, przeznaczona do rozmyślań, kontemplacji, małych
przyjęć (lub seksu!:P)

Esplanada – przestrzeń niezabudowana przed fortyfikacjami, lub pasy zieleni i promenady w
miejscu wyburzonych fortyfikacji.

Fabryka – termin określający proces realizacji budowy, przebudowy, lub remontu, wraz z
całokształtem urządzeń potrzebnych do niej.

Facjatka (facjata) – pomieszczenie mieszkalne w kondygnacji strychowej, którego okna przebite
przez połać dachu, ujęte są we własne ścianki i nakryte osobnym daszkiem, prostopadłym do
kalenicy dachu.

Fasada – elewacja budynku wyróżniona od pozostałych odmienną kompozycją arch. Zawierająca
przeważnie główne wejście, może być podporządkowane ogólnej kompozycji budynku i jako część
bryły odpowiadać jej wewnętrznym podziałom, lub odgrywać rolę niezależną.

Faseta – ukośne ścięcie graniastej krawędzi naroża w budownictwie i jubilerstwie. Nazywa się tak
też zaokrąglony narożnik między ścianą a sufitem

Feston – motyw dekoracyjny w formie podwieszonego po bokach, zwisającemu ku dołowi pęku
kwiatów, liści, czy owoców, lub powieszonej w ten sposób draperii.

Filar – pionowa podpora najczęściej wolno stojąca o funkcji podobnej jak kolumna, o przekroju
wielobocznym, z kamienia, cegły, betonu etc. Jeden z najdawniejszych elementów dźwigających

Flamboyant – ostatnia faza sztuki gotyku szczególnie charakterystyczna dla architektury, niezwykłe

bogactwo dekoracji, ornamentu, formy podobne do płomieni i rybiego pęcherza, łuki o wykroju
oślego grzbietu, sklepienie z dodatkowymi żerami.

Forum – w staroż. Rzymie plac lokowany zazwyczaj na przecięciu głównych arterii, centralny
punkt miasta, miejsce handlu, spotkań, sądów, później ośrodek władzy i kultu. Za cesarstwa
obudowywany z 3 lub 4 stron portykiem. Zazwyczaj prostokątny.

Framuga – wnęka w murze, w której osadzone jest okno, lub drzwi.

Fronton(przyczółek) – szczyt w architekturze klasycznej, lub posługującej się formami klas. jego
pole wewnętrzne gładkie lub wypełnione rzeźbą, obramowane gzymsem, nosi nazwę tympanonu.
Wykształcił się jako górna część fasady świątyni antycznej.

Fryz – 1 pozioma część belkowania w porządkach klasycznych. Zawarta między architrawem a
gzymsem. W porządku doryckim składa się z tryglifów i metop. W innych jest gładka, lub zdobiona
motywami ornament, lub figur. 2 poziomy pas dekoracyjny stosowany a architekturze.

Fundament(posada, podwalina, podkład) – element konstrukcyjny poniżej podłogi najniższego
pomieszczenia, przenoszący ciężar budynku na grunt.

Gabaryt - maksymalne wymiary obrysu budowli w planach lub przekrojach. Maksymalna
wysokość od ulic do gzymsu.

Gabinet – niewielkie pomieszczenie pozbawione zwykle osobnego wyjścia na korytarz.
Przeznaczone zazwyczaj na pomieszczenie do pracy, audiencji, do przechowywania księgozbiorów,
kolekcji.

Galeria – 1 podłużne pomieszczenie w formie empory, ganku, loggii, lub przejścia, biegnące
wzdłuż ścian w górnych kondygnacjach budynku, wewnątrz lub zewnątrz, bądź łączące ze sobą 2
części budynku, lub 2 budowle. W baroku długa sala o charakterze reprezentacyjnym. 2 większa
kolekcja dzieł sztuki.

Ganek – 1 przybudówka ze schodkami przed wejściem do budynku, przeważnie do sieni, nakryta
dwuspadowym daszkiem, wspartym na słupach połączonych balustrad, niekiedy oszalowana i
zaopatrzona w okna. 2 długie przejście o charakterze otwartego korytarza, krużganku, balkonu, lub
galerii obiegające z zewnątrz budynek gospodarczy, lub łączące od podwórza pomieszczenia w
domach miejskich.

Garderoba – 1 pomieszczenie do przechowywania ubrań, bielizny, kufrów, a także ubieralnia
związana często z sypialnią. 2 pokój w którym ubierają się i charakteryzują aktorzy.

Geison – w arch. klasycznej gzyms wieńczący ponad fryzem belkowanie. W budowlach stylu
doryckiego był ozdobiony łezkami i zakończony profilowaną listewką. W jońskich niższy, podparty
ornamentem kimationu, u góry profilowany. Jego tło często malowane na czerwono.

Gimnazjon – zespół budowli w staroż. Grecji przeznaczony do ćwiczeń. Od IV w częściowo kryty.
Nieodzowna instytucja każdego miasta w jego skład wchodzi wielki prostokątny park z alejami
stanowiącymi bieżnie i odcinającymi je portykami z boiskami i areną do zapasów, oraz stadion i
palestra.

Glorieta – 1 nadbudówka w postaci małego pawilonu z kolumnami lub arkadami, kopułą lub
hełmem z latarnią, niekiedy otoczona galeryjką.

Głowica 1(kapitel) - górna, wieńcząca część kolumny, pilastra, filara, ukształtowana plastycznie.
Pośredniczy między między podporą, a elementami podpieranymi. Jest najstaranniej opracowaną
częścią kolumny

Grobowiec – pomnik nagrobny w postaci monumentalnej kompozycji architektonicznej.

Gród – pierwotna osada obwałowana lub otoczona palisadą, położona w miejscu trudno dostępnym,
później warowna siedziba księcia lub kasztelana.

Grzebień – zwieńczenie ścianki dachu, kalenicy, lub części budowli, złożone zwykle ze sterczyn
powtarzających się jednego, dwóch i więcej typów w układzie alternującym

Gynecum – cześć domu w starożytnej Grecji przeznaczona dla kobiet

Gzyms(korona, krajnik, ucios, plata) – architektoniczny element w formie poziomego,
występującego przed lico muru pasa pojedynczego, lub złożonego, o krawędziach przebiegających
w płaszczyźnie równoległej do ściany. Może pełnić funkcje praktyczną (ochrona przed ściekającą
wodą opadową) W pizdu podziałów, nie chce mi się przepisywać.

Hall – w architekturze ang. rodzaj sieni o charakterze mieszkalnym, z której prowadzą schody na
pięto i drzwi do innych pomieszczeń parterowych. Termin przyjął się w innych krajach jako
reprezentacyjna sień, pokój, lub sala.

Hełm – zwieńczenie wieży, często o ozdobnym kształcie, wykonane z drewna, czasem z kamienia
lub cegły.

Heroon – w starożytnej Grecji grób herosa najczęściej w kształcie tolosu, lub małej świątyni.

Hippodrom – w miastach greckich i Konstantynopolu tor wyścigowy dla koni i rydwanów. W
Rzymie cienista aleja do ćwiczeń jazdy konnej

Holendernia – obora dworska (<3)

Hypetralna świątynia – świątynia bez dachu, zazwyczaj dla bóstw solarnych.

Hypogenum – pomieszczenie podziemne w staroż. na planie koła, prostokąta, lub litery T, z
niewielką partią nadziemną. Zazwyczaj do celów sepulkralnych lub kultowych

Hypostyl – W arch. staroż. wielka sala wsparta na równomiernie rozstawionych kolumnach.

Hypotrachelion – W porządkach klas. szyja kolumny znajdująca się bezpośrednio pod kapitelem; w
kolumnie doryckiej była odgraniczona od trzonu horyzontalnym profilowaniem – anulusem

Iglica – zwieńczenie w kształcie bardzo wysokiego, wysmukłego ostrosłupa lub stożka, stanowiące
nakrycie wieży, lub zakończenie hełmu.(czasem sam hełm)

Impost(nasadnik) – płyta, lub blok kamienny stanowiący przejście między głowicą podpory, a
dźwiganym przez nią elementem architektonicznym, najczęściej nasadą sklepienia, lub łuku arkady.

Insula – parcel miejska w starożytnym Rzymie, dom, lub grupa domów czynszowych,
przeznaczonych dla ubogiej ludności.

Interkolumnium(międzysłupie) – odległość między kolumnami budowli, liczona od osi pionowych,
wyrażona w modułach, w praktyce odległość między krawędziami kolumn.

Intonaco – ostatnia, gładka warstwa tynku odmalowana techniką freskową, zawierająca wapno
gaszone , drobny przesiany piasek, lub pył marmurowy.

Izbica – 1 konstrukcja o kształcie ostrosłupa trójkątnego, służąca do zabezpieczenia podpór mostu,
lub budowli hydrotech przed naporem lodu. Umieszczone są w odległości 1,5-3m przed podporami
od strony spływu lodu. 2 element składowy średniowiecznych wałów w grodach. 3 najwyższa,
nadwieszona kondygnacja występująca w wieżach drewnianych.

Jaskółczy ogon – jeden z systemów łączenia konstrukcji drewnianych.

Jurydyka – teren w obrębie miasta lub poza jego murami, wyłączony spod władzy i sądownictwa
miejskiego na mocy przywileju królewskiego

Kalwaria – nazwa stosowana na określenie miejsca poświęconego kultowi męki pańskiej.

Kamienica – co najmniej jednopiętrowy, murowany, miejski dom mieszkalny.

Kapitularz – 1 jedno z pomieszczeń klasztoru, służące do zebrań zakonników, usytuowane
przeważnie w skrzydle wschodnim zabudowań klasztornych, przy krużganku. 2 Sala zebrań
kapituły kanoników

Kaplica – mała kultowa budowla wolno stojąca lub połączona z większym kompleksem, bądź też
wyodrębnione miejsce dla niewielkiej liczby wiernych.

Kapliczka przydrożna – niewielka budowla kultowa, wznoszona przy drogach, lub na rozdrożach w
celach wotywnych, dziękczynnych itp.

Kapnik – płaski daszek z kamienia lub dachówki, zwykle jednospadowy, umieszczony na szczycie,
lub na uskoku przypory w celu odprowadzenia wody deszczowej.

Kaponiera(kojec wewnętrzny) – w fortyfikacjach nowożytnych budowla ziemna broniąca wnętrza
fosy, pozwalająca na prowadzenie ognia wzdłuż wału.

Karczma(oberża, zajazd, austeria) – budynek miejski, lub wiejski, służący jako dom zajezdny,
miejsce spotkań i zabaw ludności. Stawiana na przedmieściach większych miast, na rynkach
miasteczek, przy traktach, we wsiach w pobliżu kościoła (!^^) lub dworu.

Kariatyda – posąg kobiecy stanowiący podporę architektoniczną. W starożytności głównie w
porządku jońskim.

Kartuzja – klasztor zakonu kartuzów. Lokowany zazwyczaj z dala od osiedli. Składa się z
oddzielnych domków dla mnichów i kościoła klasztornego

Kaseton(skrzyniec, szafa) – zagłębienie w stropie drewnianym między odcinkami krzyżujących się
belek, lub otworzone poprzez wprowadzenie między belki stropowe poprzecznych beleczek lub
listew, dzielących przestrzenie międzybelkowe na wgłębione pola. Występują też powszechnie w
budowlach murowanych, jako ozdoba.

Katakumby – nazwa od miejsca przy Via Appia w pobliżu Rzymu, gdzie nastąpiło zawalenie terenu

ponad podziemnymi korytarzami cmentarza. Z czasem nazwa dla wszystkich c podziemnych.

Kazamata – sklepiony schron w fortyfikacji stałej, zabezpieczony warstwą ziemni, zaopatrzony w
strzelnice. Budowano je w długich szeregach, łącząc poszczególne izby biegnącym na tyłach
korytarzem.

Kimation – ornament ciągły, pasowy ze stylizowanych liści, rzeźbiony lub malowany.

Klasztor – zamknięty zespół budynków lub pomieszczeń, miejsc wspólnego zamieszkania
zakonników, lub zakonnic.

Klatka schodowa – pomieszczenie wydzielone w budynku lub do niego dostawione w celu
umieszczenia w nim schodów.

Klepki – najczęściej krótkie i cienkie deseczki używane głównie do drewnianych posadzek.

Kliniec – kamień ociosany lub cegła kształtu klinowego, albo trapezowego, zasadniczy element
konstrukcyjny łuku i sklepienia. Umieszczone obok siebie zwierają się między sobą, nie pozwalając
na rozpadnięcie się konstrukcji. Przenoszą ciężar na mury, lub filary.

Kokoszyna – ślęgowa konstrukcja dachu.

Kolegium – w średniowieczu zakład naukowy i wychowawczy połączony z bursą, związany z
uniwersytetem. Zazwyczaj obszerne budynki, o kilku kondygnacjach, wieloskrzydłowe.

Kolumbarium – budowla sepulkralna występująca tylko w Rzymie. Spełnia rolę zbiorowego
grobowca – cmentarza dla kilkuset zmarłych. Najczęściej podziemna budowla na planie prostokąta
nieraz kryta nadziemną kopułą. W ścianach nisze na urny, sarkofagi itd. Zdobione freskami.

Kolumna – pionowa podpora architektoniczna o przekroju kolistym, lub wielokątnym, pełni
również funkcje dekoracyjne. Składa się z głowicy, trzony i bazy (czasem bez bazy). 2 kolumny
blisko siebie, to kolumny bliźnie. Kilka obok siebie – wiązka.

Kolumnada – jeden, lub kilka rzędów kolumn połączonych ze sobą belkowaniem, lub łukami
arkadowymi. Może pełnić funkcje konstrukcyjne. Wyraźnie akcentowany fragment, lub budowla
wolno stojąca.

Kominek – otwarte palenisko, umieszczone w ścianie prawie na poziomie podłogi, służące do
ogrzewania mieszkań. Składa się z paleniska węgarów, nadproża czasem z okapem, ściany tylniej i
nadstawy z kanałem dymnym.

Komnata – izba mieszkalna w zamku lub pałacu, ogrzewana kominkiem.

Komora – pomieszczenie służące jako skład odzieży, sprzętu, żywności, zwykle nie opalane. 1
Stały element mieszkania szlacheckiego, pełni rolę garderoby. 2 w chałupach czasem się w nich śpi

Koncha – sklepienie w kształcie odciętej pionowo połowy bani, lub czaszy.

Konfesja – przedsionek grobu męczennika znajdującego się pod ołtarzem, prowadzą do niego
zazwyczaj bogato oprawione schody.

Konsola – wspornik, zwykle w kształcie woluty, lub esownicy. Służy do podtrzymywaia gzymsu

balkonu, zwieńczeń okiennych i drzwiowych.

Kopuła – sklepienie zamknięte o osi pionowej wznoszone nad pomieszczeniami na planie
centralnym. Także i wyodrębniona zewnętrzna część budowli zawierająca takie sklepienie.
Zasadniczą częścią jest czasza(katola[wszystkiemu winni katole kwa, wiedziałem!]), która w
przekroju może dawać łuk półkolisty, koszowy, ostrołukowy, cebulasty, eliptyczny itp.

Korona – górna część muru

Korpus – zasadnicza, centralna część wyodrębniona w bryle budynku, w kościele część nawowa

Kratownica – w budownictwie konstrukcja sztywna mająca postać kraty. Elementy wzdłużone
nazywa się pasami głównymi i dolnymi, pionowe – słupkami, skośne – tężnikami, krzyżulcami,
bądź zastrzałami

Krążyna(biczka, biga, prawidło) – pomocnicza rozbieralna konstrukcja, umożliwiająca
wykonywanie sklepień i łuków.

Krepidoma – w arch. greckiej widoczna część fundamentów, ukształtowana w 3 stopnie, dookoła
budynku, po których wstępowano na stylobat.

Krokiew – w więźbie dachowej pochylona belka dźwigająca poszycie dachu.

Kroksztyn – wystające przed lico muru zakończenie belki stropowej lub podobny kształtem element
arch. osadzony w ścianie i wysunięty silnie przed jej lico. Wspierają galerie, balkny, wykusze,
gzymsy etc.

Kromlech – budowla z menhirów, często połączona u góry poziomymi belkami kam.

Krosno – w arch. drewnianej rama umocowana w otworze okiennym ustawiona krótszym bokiem
ku otworowi, zastępująca futrynę, służy do zawieszania skrzydeł okiennych.

Kruchta – przedsionek kość poprzedzający wejście gł. czasem także boczne do naw lub zakrystii,
pom wyodrębnione wewnątrz kościoła, najczęściej pod chórem muzycznym, lub w dolnej
kondygnacji wieży sytuowanej na osi fasady.

Krużganek – ciąg komunikacyjny, biegnący wzdłuż zewnętrznych ścian budynku. Najczęściej od
strony dziedzińca , z jednej lub kilku stron, otwarty arkadami filarowymi lub kolumnowymi,
przykrytymi stropem, lub sklepieniem, najczęściej krzyżowym.

Kryptoportyk – w arch. staroż. przejście w formie zamkniętego portyku. Charakterystyczny dla
Rzymu: sklepiona budowla częściowo podziemna, podtrzymująca portyk górny, oświetlana
otworami w sklepieniu.

Kwiaton – dekoracyjny element w kształcie dwu lub czteroramiennego pęku kwiatów, czy liści,
ułożonego w jednej, albo kilku kondygnacjach. Wieńczył hełmy wież, szczyty, pinakle itp.

Lamperia – dekoracyjna okładzina ścian lub listwa zdobiąca ścianę.

Lamus – budynek w pobliżu dworu do przechowywania zapasów, czasem cennych przedmiotów.

Lararium – miejsce kultu Rzymskich bóstw domowych, w formie edykuły, w której znajdowały się

malowidła i statuetki geniusza. Zazwyczaj w pobliżu atrium, potem kuchni.

Laskowanie – dekoracja wąskich kamiennych prętów o różnych profilach, niekiedy łączone łukami
i arkadami, przybierały formę maswerku.

Latarnia – Nadbudówka w formie okrągłej, owalnej, lub wielobocznej wieżyczki, nad dachem lub
kopułą. Gęsto przepruta oknami, zwieńczona własnym hełmem, najczęściej kopulastym. Oświetla
wnętrze.

Lektorium – ściana oddzielająca w kościołach prezbiterium od nawy. Zasłania częściowo, lub
całkowicie ołtarz. Pośrodku znajdowały się drzwi, w górnej części trybuna muz, kazalnica i pulpit
do czytania Ewangelii.

Lesche – budowla o charakterze publicznym w Grecji. Miejsce spotkań, w nocy schronienie dla
bezdomnych.

Licowanie – pokrycie ścian budowli warstwą okładziny, wykonaną z elementów (licówek) Cegła
zwykła lub klinkierowa, lub płyty.

Lizena – płaski, pionowy pas muru lekko występujący z jego lica. Bez głowicy i bez bazy.

Loggia – 1 pomieszczenie otwarte na zewnątrz, zwykle przysklepione, usytuowane zazwyczaj w
elewacji budynku na całej jej szerokości, lub na krótszym odcinku, na jego narożu, parterze, lub
piętrze. Zamknięte kompozycyjnie i nie będące ciągiem komunikacyjnym, miejsce dla wypoczynku
i widokowe 2 w miastach włoskich wolno stojący, niekiedy piętrowy budynek, otwierający się
arkadami na 3 lub 4 strony. Na uroczystości publiczne, zebrania, dla handlu.

Lombardzki układ(system) – wczesnoromańska dekoracja arch. polegająca na podziale pionowym
elewacji za pomocą lizen przebiegających przez całą wysokość budynku. Połączonych z gzymsem
wieńczącym arkaturę, z rytmicznym układem wnęk.

Loretański domek – mała budowla sakralna związana z M B Lotareńską stawiana wewnątrz
kościoła lub w jego pobliżu.

Lukarna – okno lub okienko w połaci dachowej, często owalne, okrągłe itp. o ozdobnym
obramieniu.

Luneta – 1 odcinek sklepienia, zwykle poprzeczny w stosunku do gł. sklepienia budynku,
mieszczący się zazwyczaj otwór okienny w zamykającej ją od zewnątrz ścianie pionowej. 2
Samodzielne dzieło obronne, jeden z rodzajów szańca.

Luźnozrębowa konstrukcja – odmiana konstrukcji wieńcowej, bale połączone luźno, bez zacisków
na węgłach, budownictwo prymitywne.

Łaźnia – pomieszczenie, izba, lub cały budynek z urządzeniami do kąpieli

Łezki(gutty) – element dekoracyjny w doryckim p. w kształcie kropel ; występuje u spodu listew
pod każdym tryglifem, oraz u spodu mutulae itd.

Łuk – element architektoniczny, konstrukcyjny, lub dekoracyjny, zwykle zakrzywiony i podparty.
Dekoracyjne zazwyczaj na licu murów z stiuku i tynku. Konstrukcyjne służą do przekrywania
otworów, wzmacniania ścian, w sklepieniach, wykonane z klińców , składa się z 2 ramion

oddzielonych zwornikiem. Najniższe klińce zwane są nasadowymi. Czoło, grzbiet, podłucze...(W
pizdu o tym jest, trza przeczytać;p)

Łuk triumfalny – monumentalna budowla w kształcie bramy z otworem przelotowym zamkniętym
łukowato, wznoszona dla uczczenia wybitnej osoby. Opatrzona napisami i przedstawieniem.

Łupina – cienkie samodzielne przykrycie żelbetowe spełniające funkcje sklepienia i dachu

Machikuły – w fortyfikacjach średniowiecznych ganek na murach obronnych, wysunięty przed lico
zewnętrzne na kamiennych kroksztynach, lub na sklepieniach ceglanych.

Mammisi – świątynia narodzin, niewielka świątynia, najczęściej otoczona perystylem, wznoszona
w staroż. Egipcie od XXX dynastii. Przy wielkich sanktuariach

Marmoryzowanie – 1 stosowanie do okładzin ścian, schodów itp. materiału naśladującego marmur.
2 naśladowanie żyłkowań marmuru na papierze, drewnie i ceramice.

Mastaba – w starożytnym Egipcie nazwa grobu charakterystycznego dla okresu archaicznego.
Składa się z części nadziemnej, trapezoidalnej budowli na planie prostokąta połączonej pionowym
szybem z podziemną komorą grobową.

Maswerk – Dekoracja architektoniczna charakterystyczna dla sztuki gotyckiej, składa się z
elementów geometrycznych. Wykonanych w kamieniu i cegle. M stosowano do wypełniania gł
ażurowych otworów okiennych, rozet, przeźroczy, wimperg, balustrad.

Maszkaron(maskaron) motyw dekoracyjny w formie stylizowanej głowy ludzkiej lub na pół
zwierzęcej, o zdeformowanych groteskowych rysach i często fantastycznej fryzurze.

Mauzoleum – wielki monumentalny grobowiec, najczęściej w formie wolno stojącej budowli
bogato zdobionej dekoracją rzeź i arch Niekiedy nadawana kaplicy grobowej.

Megality – budowle z wielkich brył kamiennych nie związanych zaprawą. Lub pojedyncze obeliski,
służą celom kultowym, sepulkralnym, czasem astrologicznym.

Megaron – w staroż. prostokątny budynek o jednym pomieszczeniu z otwartym przedsionkiem na
krótszym boku, którego wysunięte ściany boczne zakończone płaskimi pilastrami. Po środku
pomieszczenia między czterema kolumnami wspierającymi płaski dach z otworem
doprowadzającym światło znajdowało się palenisko.

Mensa – monolitowa płyta z piaskowca lub marmuru stanowiąca zasadniczą część ołtarza, oparta na
nóżkach, lub skrzyni, często w kształcie sarkofagu.

Mezzanino – półpiętro, niska kondygnacja międzypiętrowa. Zwykle między parterem a pierwszym
piętrem.

Mitreum – świątynia mitry w Rzymie, naśladuje groty, kuta w skałach, albo budowana częściowo
nad ziemią. Z przedsionka prowadziło kilka stopni w dół do podłużnej nawy zakończonej apsydą.

Mnich – w więźbie dachów namiotowych i hełmów. Słup, stanowiący oś i trzon całej konstrukcji.

Modylion – w arch. starożytnej rodzaj ozdobnego kroksztynu, konsoli, lub wspornika w formie
leżącej, wolutowej konsoli, profilowanej po bokach, dekorowanej zazwyczaj liściem akantu.

Monopteros – okrągła budowla starożytna otoczona kolumnadą podpierającą dach

Mur – pionowa konstrukcja z cegły, kamienia, wydzielająca i zabezpieczająca i zabezpieczająca
przestrzeń krytą lub otwartą.

Naproże – poziomy element konstrukcyjny, przykrywający otwór okienny, lub drzwiowy o
niewielkiej zwykle szerokości, oparty na węgarach, na które przenosi ciężar ściany znajdującej się
nad otworem.

Nadświetle –1. górna część otworu bramy lub drzwi, znajdująca się ponad skrzydłami i służąca do
przepuszczania światła. 2. przeziernik krata przysłaniająca taki otwór najczęściej w wejściach do
pałaców i kamienic.

Naos – główna część starożytnej świątyni greckiej mieszcząca posąg bóstwa. W dużych
świątyniach podzielony na 3 nawy. Poprzedza go zazwyczaj portyk.

Narteks(pronaos) – kryty przedsionek w bazylikach wczesnochrześcijańskich, bizantyjskich i
wczesnośredniowiecznych. W formie prostokąta lub owalnej przybudówki poprzedzającej wejście
do nawy.

Naumachia – Rzymska budowla przypominająca kształtem amfiteatr. Służyła do widowisk
przedstawiających bitwy morskie.

Nawa – część kościoła między prezbiterium a kruchtą, przeznaczona dla wiernych.

Nimfeum – Zamknięcie wodociągów w Rzymie. Często urządzone z przepychem.

Nisza – Najczęściej prostokątne lub półokrągłe, zamknięte półkoliście górą wgłębienie w murze o
charakterze dekoracyjnym. Często przysklepione konchą, zwieńczone małymi fontannami
trójkątnymi, półokrągłymi lub odcinkami gzymsu, ujęte w kolumienki, albo pilastry. Przeznaczone
czasem dla ustawienia rzeźb figur.

Obdaszek(fartuch, okap) – 1 w budownictwie drewnianym, wąski, jednospadowy daszek
przepuszczony na pewnej wysokości na zewn. ścianach budynku , najczęściej między szczytem i
ścianą. Może być oparty na ostatkach belek, wspornikach, czy bali. Chroni ścianę przed opadami.

Obejście(ambit) w kościołach przejście obiegające prezbiterium, zwykle na przedłużeniu naw
bocznych, oddzielone murem lub arkadami.

Obramienie – dekoracyjne ujęcie otworu, wnęki, płyciny, panneau, tablicy, epitafium, nagrobka itp.
Może być wykonane w tym samym materiale co element dekoracyjny. Składa się zazwyczaj z
gładkiej lub profilowanej listwy, czasem z uszakami akcentującymi zwykle górne naroża, z
pilastrów, kolumienek, lub herm podtrzymujących zwieńczenie w postaci gzymsu, frontoników.

Oculus – okrągły otwór w ścianie lub sklepieniu przepuszczający światło i powietrze do wnętrza.

Oczep (obierka, ocet, siestrzan, spinka) – poziomy element konstrukcyjny łączący górą zasadnicze
słupy konstrukcyjne w konstrukcji słupowo – ramowej. Jest zwykle związany z belkami nad daną
kondygnacją.

Odeon – budowla starożytna przeznaczona na występy muzyczne i śpiewacze. Zasady jak teatr +

dach

Oeil-de-boeuf (wole oko) – małe okno , owalne lub okrągłe, ujęte zwykle w ozdobne obramienie,
umieszczano je w górnych kondygnacjach budynku, frontonach, czasem nad drzwiami i oknami.

Oficyna – 1 wolno stojący budynek w pobliżu pałacu lub dworu, zawiera pomieszczenia
gospodarcze, oraz mieszkania służby i oficjalistów 2 boczne skrzydła kamienicy czynszowej 3
nazwa warsztatów drukarskich od XV do XVIIIw

Okap – dolna krawędź połaci dachu, wysunięta przed lico ściany.

Okładzina – materiał którym pokrywa się lica murów zewnętrznych, lub ścian wewnętrznych.

Oppidum – miasto obronne w staroż. Rzymie, a także loża w cyrku dla osoby przewodniczącej
wyścigom.

Oratorium – oddzielne pomieszczenie, rodzaj kaplicy, przeznaczone do celów kultowych ściśle
określonej grupy wiernych.

Orostaty – czworoboczne płyty kamienne licujące cokół muru. Charakterystyczne dla sztuki
Hetytów, często zdobione reliefem.

Ostatek(wypust, stratnik) wychodząca poza zewnętrzne lice ściany budynku część bala, sosrębu,
belki stropowej.

Ościeże – powierzchnia wewnętrzna muru ujmującego otwór okienny, drzwiowy itp.

Ozyriak – monumentalny posąg władcy w kształcie mumii. Połączony ze ścianą lub filarem.

Palisada(cokół, ostrokół) w architekturze obronnej ogrodzenie z grubych i wysokich pali
wkopanych w ziemię i zaostrzonych u góry.

Palisadowa konstrukcja – system konstrukcyjny ścian drewnianych ze szczelnie łączonych
pionowych elementów drewnianych, wbijanych bezpośrednio w ziemię, lub osadzonych w pazowej
podwalinie

Panoplia – motyw dekoracyjny w postaci wiązki krzyżujących się elementów uzbrojenia.
Najczęściej wkomponowane w określony kształt geometryczny. Częste jako zwieńczenie.

Pastoforia – w prezbiteriach kościołów wczesnochrześcijańskich dwa niewielkie pomieszczenia
przylegające symetrycznie do boków apsydy, służące jako dwudzielna zakrystia. Prothesis i
diakonikon.

Patio – w architekturze hiszp. dziedziniec wewnętrzny zwykle o kamiennej posadzce, często
otoczony krużgankami.

Pawilon – 1 niewielki budynek przeważnie parterowy o lekkiej konstrukcji, wchodzący w skład
określonego zespołu arch. 2 cześć lub boczne skrzydło budowli gł. pałacowej wyróżnia się od
całości odrębnym dachem

Perystyl – dziedziniec lub ogród otoczony dookoła portykiem kolumnowym w świątyniach
egipskich, domach greckich i rzymskich.

Piano nobile – w architekturze pałacowej wysoka kondygnacja zawierająca ciąg komnat lub sal
reprezentacyjnych

Pierzeja – ciąg elewacji frontowych domów stojących w jednej linii, stanowiących ścianę pałacu,
lub ulicy.

Pilaster – płaski filar przyścienny, pełniący funkcję podpory i dekoracji. Występuje też jako część
obramienia otworów okiennych, drzwiowych, bramnych itp. Składa się z głowicy, gładkiego lub
żłobkowanego trzonu, bazy i często również cokołu.

Pinakiel(fiala) – charakterystyczny dla gotyku dekoracyjny element architektoniczny w postaci
wysmukłej kamiennej sterczyny, zwykle o czworobocznym trzonie, z rytmicznymi szeregami
żeberek wzdłuż krawędzi i kwiatonem na szczycie. Wieńczyły przypory, naroża wieżyczek,
wimpergi, portale, szczyty.

Pinakoteka – w starożytnej Grecji galeria obrazów w pn. skrzydle Propylejów na akropolis
Ateńskiej. Kwadratowa sala i dorycki przedsionek.

Plafon – duże pole dekoracyjne obejmujące centralną część sufitu, lub podniebienia sufitu lub
podniebienia sklepień, stanowiące zamknięcie wnętrza od góry.

Pleciona konstrukcyjna – ściana wykonana z pionowych żerdzi przeplecionych wikliną, lub
gałęziami, niekiedy oblepiona gliną.

Płatew(leżeń, płatwa) – pozioma belka prostopadła do więzarów, podpierających krowie.

Płycina – pole lekko wgłębione i zwykle oprofilowane w ścianie, jej cokole, w płaszczyźnie
czołowej pilastra. Może być gładkie lub wypełnione dekoracją.

Podcień – otwarte zewnętrzne pomieszczenie w przyziemu budynku, nie występuje zza lica muru,
ograniczone słupami, filarami, lub kolumnami, usytuowane wzdłuż elewacji budynku.

Podest(spocznik) – pozioma płaszczyzna dzieląca biegi schodów, umieszczony między
kondygnacjami przerywa długi ciąg stopni i umożliwia załamanie ich pod kątem prostym, lub
przerywa wachlarze stopni na zakrętach.

Podwalina(murłat, podrąb) – w budownictwie drewnianym dolna belka ścian wieńcowych, lub
szkieletowych, na której stoją ściany i slupy. Kładzione na ziemi lub na podmurówce, kamieniach,

Pomarańczarnia(oranżeria) – ozdobna budowla ogrodowa, parterowa, wolno stojąca, lub
wbudowana w taras. Oświetlona jednostronnie wysokimi i szerokimi oknami, ocieplana, do
przechowywania egzotycznych roślin w zimie.

Portal – ozdobne obramienie otworu wejściowego, na które składają się elementy arch. i rzeźb. Po
bokach otwór ujmują glify, o różnie ukształtowanych profilach, filary, kolumny, lub pilastry,
dźwigające nadproże, lub łuk. P. bardziej rozbudowane mają zwieńczenie w formie odcinków
belkowania, szczytów itp. Może być kolumnowy, arkadowy, ostrołukowy itp. W średniowieczu z
archiwoltami, tympanonami etc.

Porte-fenetre – zwykłe okno sięgające podłogi i zazwyczaj oddzielone od niej progiem, zaopatrzone
czasem w balustradę zewnętrzną.

Portyk – zewnętrzna część budynku otwarta przynajmniej z jednej strony kolumnadą, lub rzędem
filarów sięgających 1 lub kilku kondygnacji. Osłaniająca zazwyczaj główne wejście, często
zwieńczona trójkątnym frontonem, wysunięta ku przodowi, lub wgłębiona.

Porządki architektoniczne – systemy konstrukcyjno – kompozycyjne, których elementy są
powiązane określonymi proporcjami – obliczanymi wg jednostki zw. Modułem. Odznaczają się
jednolitą formą.

Półksiężyc(rawelin, demilunia) w fortyfikacji i narysie bastionowym budowla ziemna oskarpowana,
o planie trójkąta, lub pięciokąta, umieszczona nad kurtyną, lub kleszczami, broni bastion, otoczona
fosą.

Prezbiterium – chór, przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa, zazwyczaj wydzielona
od nawy gł. lekkim podwyższeniem, balustradą i tęczą. Wyodrębniona także w bryle zewnętrznej. P.
zamykała zwykle ściana prostokątna, półkolista, lub wieloboczna. Rzut i bryłę wzbogacały
apsydiole, obejście, wieniec kaplic.

Propyleje – w starożytnej Grecji reprezentacyjna brama na planie prostokąta z kolumnadą i
nieparzystą liczbą przejść. Prowadzi zwykle do okręgu sakralnego.

Proscenium – 1 staroż. Gr. podiom dla aktorów przed budynkiem teatr. 2 w teatr rzymskim miejsce
tuż przed sceną dla Vipów. 3 w nowoż. Odsłonięta część sceny przed kurtyną.

Protoma – element dekoracyjny w kształcie przedniej części ciała człowieka, lub zwierzęcia

Przeciwskarpa – w fortyfikacji mur oporowy otaczający rów forteczny od zewnątrz.

Przedpiersie(nadwałek, parapet) – w dziełach obronnych mur, lub nasyp biegnący szczytem wału
od strony zewnętrznej, osłaniający chodnik straży, lub drogę wałową.

Przedwał – w fort przestrzeń przed wałem służąca jako droga wzdłuż obwodu wałów, lub jako
wysunięte stanowisko strzeleckie.

Przeziernik – otwór w drzwiach, bramie, furcie, służący do wyglądania, lub otwierania, a także
krata w tymże.

Przęsło – 1 we wnętrzu budowli przestrzeń między parą parą podpór dźwigających odrębną
konstrukcyjnie część sklepienia. 2 Wyodrębniona rytmicznie powtarzanymi elementami podziału
pionowego część płaszczyzny elewacji 3 sklepienie.

Przylga(felc) – uskok węgara futryny lub krosna odpowiadający uskokowi skrzydła drzwiowego
lub okiennego, oraz stanowiący jego oparcie i uszczelnienie.

Przypora(skarpa) – pionowy element konstrukcyjny w formie prostego, lub uskokowego filara
przyściennego o ściętej pochyło górnej części. Wzmacnia ściany budynku, lub wolno stojącego
muru, przenosi część ciężaru sklepień na fundament.

Przyporowy system – umożliwia przysklepienie dużych przestrzeni na znacznej wysokości. Ciężar
nawy głównej przenoszony jest za pośrednictwem służek na filary międzynawowe.

Przysłupowa konstrukcja(przysłup) – system konstrukcyjny ściany budynku od dachu opartego na
zespole płatwi i słupów.

Pułap – warstwa desek przybita do spodu belek stropu drewnianego.

Pylony – w architekturze starożytnego Egiptu 2 wysokie wieże flankujące bramę świątyni, założone
na planie prostokąta, o kształcie trapezoidalnym, zdobione zwykle reliefami i inskrypcjami, co
podkreślało ich funkcje protekcyjną.

Reduta – zamknięte ziemne samodzielne dzieło fortyfikacji polowej lub półstałej o różnorodnym
narysie

Refektarz – klasztorna sala jadalna charakterystyczna zwłaszcza dla architektury średniowiecznej,
usytuowana przy krużganku w pd albo pn skrzydle. Sklepienie zazwyczaj krzyżowe, lub krzyżowo
– żebrowe.

Rezydencja – siedziba o charakterze reprezentacyjnym, pojedynczy budynek, albo ich zespół

Rogatka – niewielki parterowy lub piętrowy budynek u wylotu głównego traktu wiodącego do
miasta. Pomieszczenie dla władzy pobierającej cło.

Rotunda – 1.budowla centralna na rzucie koła, mająca wewnątrz najczęściej 1 pomieszczenie kryte
kopułą, zamknięte, lub otwarte kolumnadą. 2 obszerne pomieszczenie na rzucie kołazwykle kryte
kopulasto.

Rozeta – duży kolisty otwór okienny w szczytach lub nad portalami, wypełniony bogatą dekoracją
w układzie koncentrycznym

Rustyka – dekoracyjne opracowanie faktury ściany za pomocą obróbki lica poszczególnych ciosów
na wzór naturalnego łomu kam. Lub w podobny sposób.

Rygiel(grzęda, przewiąsło) w budownictwie drewnianym poziomy element konstrukcyjny wiążący
2 lub więcej słupy na dowolnej wysokości. R wstawiony między dwa słupy i pracujący na ściskanie
zw. Jest rozporą.

Ryzalit – występująca z lica elewacji część budynku, tworząca z nim organiczną całość. Mogą być
jedno, lub kilkuosiowe, przeważnie na rzucie czworokąta. Na ogół równe wysokości elewacji.

Rzygacz(gargulec, plwacz) ozdobne zakończenie rynny dachowej, z którego woda spada daleko od
lica muru.