Architektura – ogólnie

balustrada tralkowa - balustrada, której elementem konstrukcyjnym jest słupek (zwane balasem, balaskiem, balaską, tralką), złożony na ogół z dwóch dzbanuszków zwanych też lalkami, połączonych ze sobą podstawami

boniowanie - dekoracyjne opracowanie krawędzi oraz lica ciosów (kamień ciosany, blok kamienny przycięty w kształcie prostopadłościanu lub sześcianu, o obrobionej powierzchni, osadzany w murze w regularnie układanych warstwach.) podkreślające ich układ; boniowane mogły być całe elewacje albo tylko cokoły, naroża ścian, pilastry, obramowania otworów, filary itp.; również w tynku naśladowano czasem wygląd muru z kamienia, przez wykonywanie profilowania naśladującego układ kamieni w murze, przy pomocy boni (spoiny podkreślającej układ kamieni lub rowku w tynku nadających elewacji monumentalny charakter; zaakcentowanie krawędzi prostokątnych kamieni pozwala na uzyskania efektu dekoracyjnego, powstają w ten sposób pionowe i poziome podziały rowkowe powierzchni); spotykane są także elewacje zdobione metodą sgraffito, w którym obraz nadaje powierzchni muru wygląd ściany boniowanej; boniować - zdobić powierzchnię muru żłobkami poziomymi, i/lub pionowymi, odcinającymi na ścianie pozorne ciosy. Wyróżnia się kilka typów boniowania, w zależności od typu zastosowanych rowków.

dach naczółkowy - dach dwuspadowy z dodatkowymi, krótkimi, połaciami na ścianach szczytowych

dach mansardowy - dach łamany, zbudowany z dwóch oddzielonych od siebie gzymsem powierzchni połaci dachowych. Może być dachem dwu- lub czterospadowym. To rozwiązanie konstrukcyjne spopularyzował François Mansart, francuski architekt okresu baroku, wykorzystując poddasze jako część użytkową. Rozróżniamy m.in. typy francuski (część dolna o spadku około 60°, część górna o spadku około 30°) i polski (posiada jednakowy spadek obu części).

dach namiotowy - dach o trójkątnych połaciach zbiegających się w jednym wierzchołku, szczególnym przypadkiem takiego dachu jest pokrycie stożkowe

esownica - element dekoracyjny lub ornamentalny, złożony z dwóch (najczęściej jednej mniejszej i drugiej większej) zwiniętych ślimacznic (wolut) na kształt litery "S" (ze spiralami na obu końcach). Umieszczany na wspornikach podtrzymujących np. balkony, gzymsy, ganki oraz na portalach, zwieńczeniach okien, w attykach. Szczególną formą esownicy są spływy wolutowe stosowane w fasadach wypełniające przestrzeń narożną pomiędzy węższą i szerszą kondygnacją.

fazowanie - załamywanie krawędzi, wykonywanie faz poprzez usunięcie materiału na krawędzi detalu najczęściej poprzez obróbkę skrawaniem. Wymiar fazy określa się przez podanie kąta i długości, na której ma być wykonana faza, np. 1x45°; najczęściej fazuje się wałki i otwory, ułatwia to późniejszy montaż oraz poprawia estetykę

faseta (faska) - ukośne ścięcie narożnika lub graniastej krawędzi, w celu ochrony przed uszkodzeniem od przypadkowego uderzenia: wklęsły narożnik między prostopadłymi ścianami albo wyokrąglone naroże/ozdobny gzyms na połączeniu ściany i sufitu lub ściany i posadzki

feston - element dekoracyjny przedstawiający fragment tkaniny, wieniec z kwiatów, roślin lub owoców swobodnie zwieszający się z dwóch punktów zaczepienia

fronton, przyczółek, naczółek - wykształcony w architekturze antycznej niski trójkątny szczyt budynku, górna część fasady ograniczona krawędziami bocznymi dwuspadowego dachu; takież trójkątne zwieńczenie portyku lub ryzalitu budowli. Wewnętrzne pole frontonu, gładkie lub wypełnione dekoracją rzeźbiarską, nosi nazwę tympanonu. Fronton trójkątny jest jednym z najczęściej stosowanych elementów w architekturze klasycystycznej lub posługującej się formami klasycznymi - małe frontony oparte na kolumienkach lub pilastrach wieńczące otwory okienne, wejściowe, wnęki są charakterystycznym elementem architektury nowożytnej. Frontony są także wykorzystywane w konstrukcjach ołtarzowych, nagrobkach itp. Nieprawidłowe jest określanie tym terminem całości głównej fasady budynku.

fryz - w budowlach klasycznych środkowa część belkowania (w architekturze klasycznej był to najwyższy, poziomy, spoczywający na kolumnach lub ścianach, trójdzielny człon budowli, składający się z architrawu, fryzu i gzymsu), między architrawem a gzymsem, gładka lub zdobiona płaskorzeźbami (często jedna z najbardziej ozdobnych elementów antycznych świątyń); również poziomy pas dekoracyjny składający się z powtarzających się rytmicznie elementów (motywów geometrycznych, scen figuralnych) rzeźbionych lub malowanych, zdobiący elewacje budynków, ściany, naczynia, meble, itp.

gzyms - pozioma, zwykle profilowana listwa wystająca przed lico muru, która chroni elewację budynku przed ściekającą wodą deszczową; nierzadko pełni też funkcję ozdobną - w tym przypadku gzyms tworzyć może kilka profilowanych listew z dodatkowymi ozdobami umieszczonymi nad lub pod listwami; dzieli się je wewnętrzne (zdobią ściany, kominki, piece i sprzęty) oraz zewnętrzne: główne (wieńczą ścianę budowli), cokołowe (oddzielają cokół od lica muru), działowe (międzypiętrowe, dzielą płaszczyznę ściany podkreślając poziomy poszczególnych kondygnacji), nadokienne (gzymsy przerywane, znajdujące się nad otworami okiennymi, zazwyczaj powielające ich szerokość), podokienne (gzymsy ciągłe, przebiegające pod wszystkimi oknami danej kondygnacji), parapetowe (gzymsy przerywane, znajdujące się pod otworami okiennymi, zazwyczaj powielające ich szerokość), naddrzwiowe (nadportalowe, znajdujące się nad otworami drzwiowymi); w architekturze starożytnej Grecji i Rzymu był jednym z elementów belkowania - chronił fryzy i koronował całe belkowanie

kalenica - górna pozioma krawędź dachu, najwyższa część dachu utworzona na przecięciu połaci dachowych; jest to tzw. kalenica główna, w odróżnieniu od linii przecięcia skośnych krawędzi połaci, które tworzą tzw. kalenice narożne

kartusz - motyw dekoracyjny, ozdobne obramienie herbu, inskrypcji, emblematu, monogramu, płaskorzeźby lub malowidła; ta wydzielona płaszczyzna przybiera różne kształty - owalny, prostokątny, sercowaty. Obramienie często może przybierać formę zwoju z odwiniętymi brzegami, natomiast cały kartusz bywa flankowany lub podtrzymywany przez putta, zwierzęta itp. Był szeroko stosowany w dekoracji architektonicznej - umieszczany na elewacjach, nagrobkach, epitafiach, w malarstwie i in.

kommemoratywny - poświecony pamięci postaci/osób/wydarzenia

koncha - półkoliste sklepienie nad wnęką w kształcie połowy kopuły, przypominające kształtem muszlę

kroksztyn - zakończenie belki stropowej lub gzymsu wystającej przed elewację (lico) budynku lub podobny kształtem element podtrzymujący, osadzony w ścianie i wysunięty silnie przed jej lico. Wspierają balkony, galerie, wykusze, gzymsy, zwieńczenia itp.; mają kształt od prostego zakończenia belki do form bardzo ozdobnych (profilowanych, wolutowych itp.).

lambrekin - rodzaj krótkiej zasłony, firanki nad oknem lub drzwiami zawieszonej na drążku, oznacza też wycinki z tkaniny, drewna lub blachy wieńczące baldachim, namiot lub framugę okna

łuk koszowy - nazywany dawniej także kabłąkowatym, składa się z co najmniej dwóch łuków kołowych o różnych promieniach, skierowanych w tym samym kierunku i stycznych do siebie

medalion - owalny lub okrągły element dekoracyjny umieszczany na fasadzie, na ścianie wewnątrz pomieszczenia, na meblach; wewnątrz znajdowała się płaskorzeźba lub obraz

obramienie - dekoracyjne ujęcie otworu (zwłaszcza okiennego), wnęki, płyciny, panneau (płaszczyzny dekoracyjnej), tablicy, epitafium, nagrobka itp. Może być wykonane w tym samym materiale co element dekoracyjny lub odmiennym; składa się zazwyczaj z gładkiej lub profilowanej listwy (czasem z uszakami akcentującymi zwykle górne naroża), z pilastrów, kolumienek lub herm (element dekoracyjny w formie czworokątnego słupka zwężającego się do dołu, górą zakończonego popiersiem lub rzeźbą głowy), podtrzymujących zwieńczenie w postaci gzymsu, frontoników itp. Ozdobne obramienie otworu drzwiowego nazywa się portalem.

oculus (okulus)- okrągły lub owalny otwór w ścianie lub szczytowej części sklepienia, który przepuszcza powietrze i światło do wnętrza budowli

palmeta - dekoracyjny motyw w kształcie stylizowanego liścia palmy, ułożonego symetrycznie; stosowany w polichromiach, zwieńczeniach stel, attyk

pilaster - stawiany przy ścianie (lub w częściowo w nią wtopiony) płaski filar przyścienny, nieznacznie występujący przed lico ściany. Pełni zarówno funkcję konstrukcyjną (podpora), jak też dekoracyjną (rozczłonkowuje ścianę). Podobnie jak kolumna składa się z głowicy (najczęściej w którymś z klasycznych porządków), gładkiego lub rzeźbionego trzonu oraz czasami z bazy i cokołu. Stosowano również pilastry zwielokrotnione (tworzyły je nałożone na siebie, coraz węższe pilastry).

plafon - duże pole dekoracyjne obejmujące centralną część sufitu lub podniebienia sklepień, stanowiące zamknięcie wnętrza do góry; także znajdujące się na tym miejscu malowidło

płycina - pole o dowolnym kształcie (najczęściej spotykane są prostokątne) w ścianie, cokole, płaszczyźnie pilastra, często lekko wgłębione, obramowane, gładkie lub wypełnione dekoracją malarską lub rzeźbiarską

portal - ozdobne obramienie drzwi wejściowych w kościołach, pałacach, ratuszach, bogatszych kamienicach, czasami także drzwi wewnętrznych

porządek toskański - jeden z klasycznych porządków w architekturze, wykształcił się na terenie Italii z porządku doryckiego. Podstawowe różnice to: kolumny miały gładkie trzony (w porządku doryckim pokryte były żłobieniami), pod kolumnami wprowadzono bazy (w porządku doryckim kolumny stały bezpośrednio na stylobacie). Budowle wzniesione w stylu toskańskim sprawiały wrażenie bardziej przysadzistych niż budowle greckie (patrz toskańskie portyki w Huszlewie, Droblinie, Styrzyńcu).

przezrocze (przeźrocze) - nie zamknięty oknem lub przeszkleniem otwór w ścianie, wypełniany czasem dekoracyjnym ażurem; również ozdobnie powycinana płyta kamienna (ażurowa) umieszczana w otworach okiennych.

putto (amorek) - motyw dekoracyjny w postaci nagiego, uskrzydlonego dziecka, najczęściej chłopca

relief - płaskorzeźba, kompozycja rzeźbiarska wykonana na płycie kamiennej, metalowej lub drewnianej z pozostawieniem na niej tła, dzieło dwuwymiarowe tworzone jako dekoracja architektoniczna

rocaille - asymetryczny rokokowy motyw ornamentalny, przypominający wyginające się taśmy, wyglądem naśladuje muszle (muszlowy ornament), formę stylizowanych małżowin usznych, flory morskiej, strzępiastych grzebieni, kształty grzyw morskich fal; towarzyszą mu gałązki, zwierzęta itp.; stosowany był w dekoracjach architektonicznych, wystroju wnętrz, rzemiośle artystycznym

sgrafitto - technika malarstwa ściennego polegająca na pokrywaniu muru dwiema warstwami barwnego tynku i wyskrobywania rysunku w warstwie zewnętrznej, przez co odsłania się warstwę spodnią tworząc barwną kompozycję

sterczyna - pionowy, wieńczący element dekoracji architektonicznej, stosowany też czasem w meblarstwie i w zwieńczeniach ołtarzy

stiuk - szlachetny tynk złożony z mieszaniny gipsu, wapnia i drobnego piasku, używany do dekoracyjnych płaskorzeźb ściennych (sztukateria)

tondem - obraz lub relief w kształcie koła

tympanon - trójkątne pole zawarte pomiędzy gzymsami frontonu, wypełnione dekoracją rzeźbiarską

uszak - poszerzenie obramienia okiennego lub drzwiowego akcentujące jego górne naroża

woluta - element architektoniczny i motyw ornamentalny w kształcie spirali, ślimacznicy lub zwoju, niekiedy (zwłaszcza okresie renesansu i baroku) przybiera formę esownicy, której szczególną formą są spływy wolutowe wypełniające przestrzeń narożną pomiędzy węższą i szerszą kondygnacją fasady.

wozówka - cegły produkuje się o różnych wymiarach, w których stosunek grubości do szerokości i długości wynosi najczęściej 1 : 2 : 4, najmniejsza powierzchnia prostopadłościanu nazywana jest główką, wąska, długa powierzchnia to właśnie wozówka, największa to podstawa (wcześniej cegły miały również kształt sześcianu)

zamknięcie odcinkowe - np. okna, wówczas górna, końcowa część oddzielona od głównej elementem stolarki lub kamieniarki

 

Architektura pałacowa, dworska, użytkowa

alkierz - wydzielony wyraźnie w bryle budynku narożnik lub narożna dobudówka, o rzucie na ogół kwadratowym lub prostokątnym, kryte często osobnym dachem; wykształcił się w I pol. XVI w. z. narożnych baszt warownych zamków

ciennik (chłodnik) - altana, również grupa drzew pełniąca taką funkcję (?)

gazon - duży ozdobny trawnik w kształcie prostokąta, koła lub owalu znajdujący się na podjeździe do pałacu lub dworu, otoczony wokół drogą dojazdową kończącą się bezpośrednio przed wejściem do rezydencji; może być ozdobiony klombami kwiatowymi, kompozycjami krzewów, ew. pojedynczymi drzewami, oraz fontanną lub innymi drobnymi formami architektonicznymi

kaseton (skrzyniec) - wieloboczne (najczęściej kwadratowe) zagłębienie na stropach (strop kasetonowy) sklepieniach i kopułach, wykonane w drewnie, kamieniu, stiuku, stosowane jako dekoracja, umieszczane także od spodu na gzymsach, arkadach. Zazwyczaj są to regularne formy przestrzenne z lekkich materiałów, mające kształt prostopadłościenny i dające powtarzalny wzór na elewacji i suficie. Elementem zdobiącym są profilowane krawędzie belek, rzeźby, dekoracje malarskie itp. Kaseton w stropach drewnianych otrzymywany jest przez wprowadzenie dodatkowych beleczek w polach pomiędzy belkami stropowymi. Spotyka się także dekoracje malarskie wykonane na płaszczyźnie stropu dające złudzenie kasetonów (kasetony pozorne).

koźlak, wiatrak kozłowy - najstarszy i najprymitywniejszy typ wiatraka europejskiego; tzw. kozioł stanowił specjalną podstawę, podtrzymującą słup (sztembr) stanowiący pionową oś, wokół której obracano całą konstrukcję wiatraka wraz z mechanizmem po to, aby jego śmigła zwane też skrzydłami mogły przyjąć odpowiednie położenie w stosunku do napędzającego je wiatru

lamus - budynek drewniany lub murowany usytuowany: w pobliżu dworu (przeznaczony do przechowywania cennych przedmiotów, np. dokumentów, zbroi) lub stojący niedaleko chaty (do przechowywania sprzętu gospodarczego, narzędzi, zboża, żywności)

portyk  - ozdobna, otwarta, frontowa część budowli poprzedzająca główne wejście, wysunięta ku przodowi, osłonięta dachem wspartym na kolumnach dźwigających ozdobny szczyt z tympanonem.

Jeśli stanowi przód elewacji nazywa się go prostylem, a gdy jest w głębi budynku nosi miano in antis. W architekturze starożytnej też osobny budynek na planie prostokąta, z jednym lub kilkoma rzędami kolumn, które wspierały dach zamknięty z jednej strony ścianą, zdarzały się portyki kilkupiętrowe.

ryzalit -  występ z lica w elewacji budynku w jego części środkowej, bocznej lub narożnej, prowadzony od fundamentów po dach. W rzucie poziomym może mieć kształt prostokąta lub półkola. Ryzality pełnią funkcję ozdobną ożywiając elewację i zwiększają powierzchnię pomieszczeń. Płaski, nieznacznie wystający przed lico sąsiadującej ściany ryzalit określany bywa jako pseudoryzalit. Silnie wysunięte i wyraźnie wyodrębnione partie budynku stanowią już natomiast skrzydła. W okresie baroku ryzality zaczęły zastępować umieszczane wcześniej  w narożach alkierze

sosręb (sosrąb, siestrzan, tragarz) - główna belka w stropie drewnianym, biegnie w kierunku poprzecznym do pozostałych belek, zazwyczaj ma większy przekrój. W przeszłości często pełnił funkcję ozdobną. Umieszczano na nim datę wzniesienia budynku, opatrywano go znakiem (gmerkiem) cieśli lub nazwiskiem właściciela; bywał też pokryty ornamentem albo zdobiony sentencjami i życzeniami. Do dzisiaj występuje w drewnianym budownictwie regionalnym.

 

Obiekty sakralne

babiniec - staropolska nazwa kruchty (przedsionek poprzedzający wejście, najczęściej wydzielony wewnątrz kościoła, może też być w formie przybudówki wyraźnie wyodrębnionej z bryły budynku) lub pomieszczenia w synagodze oraz cerkwi prawosławnej/greckokatolickiej, powstało jako efekt zakazu wejścia kobiet do głównej sali/nawy, gdzie odbywało się nabożeństwo.

W cerkwi jest to jedno z trzech pomieszczeń - babiniec jest pierwszy od wejścia, dalej jest nawa, a za nią prezbiterium. Z czasem zakaz wejścia kobiet do nawy został złagodzony (w XVIII wieku), co widać także w architekturze. Im późniejsze budowle, tym ściana oddzielająca babiniec od nawy jest mniej wyraźna. We wczesnych konstrukcjach babiniec był oddzielony od nawy litą ścianą z otworem drzwiowym, później stosowano okienka, aby w końcu zupełnie zrezygnować z tej ściany i pozostały tylko kolumienki ze względów konstrukcyjnych.

carskie wrota - główne drzwi w ikonostasie, otwierane tylko podczas nabożeństwa. Przechodzić przez nie może jedynie kapłan pełniący posługę oraz car w dniu swojej koronacji; z lewej strony carskich wrót znajdują się wrota północne, a z prawej wrota południowe (nazywane diakońskimi), mogą przechodzić przez nie osoby duchowne pomagające w sprawowaniu nabożeństwa.

cyborium - obudowa z drewna, kamieni, metali szlachetnych, w kształcie baldachimu nad ołtarzem (najczęściej głównym), symbolizowała grób Chrystusa; budowana też nad chrzcielnicą lub grobami i relikwiami świętych, zwana często konfesją

erygacja - powołanie do działania kaplicy lub kościoła przez uroczysty dekret biskupa; w dekrecie tym zawarte jest również pozwolenie na celebrowanie mszy oraz sprawowanie Eucharystii

fisharmonia (harmonium) - instrument z klawiaturą, w którym źródłem dźwięku są metalowe blaszki wzbudzane przez tłoczone za pomocą miechów powietrze, używany często zamiast organów w mniejszych pomieszczeniach, np. w kaplicach

kokosznik - charakterystyczny dla budownictwa cerkiewnego z okresu XVI - XVII w. ozdobny szczyt o wykroju łuku koszowego, cebulastego, czasem półkolistego, zwykle bogato profilowany; umieszczany szeregowo w kilku rzędach, zwykle u nasady hełmów iglicowych wież i bębnów kopuł

koleba - tworząca sklepiania część przenikających się powierzchni walcowych (najczęściej kolistych, poza tym eliptycznych, koszowych, itp.), których najniższą tworzącą jest bok przegrywanego wielokąta, a ograniczeniami bocznymi - krawędzie wzajemnego przenikania. Wszystkie koleby przecinają się we wspólnym wierzchołku.

konstrukcja słupowo-ramowa - rozwiązanie stosowane w budownictwie o konstrukcji drewnianej, złożone z układu słupów i opartych na nich belek; całość usztywniają rygle i zastrzały

konstrukcja zrębowa (wieńcowa, na zrąb, na zamek) - ściana drewniana, która składa się z ułożonych poziomo wieńców z belek drewnianych łączonych w narożach (węgłach) na zamki z ostatkami lub bez nich; ostatkami nazywa się wystające poza obrys budynku końce belek. Kształt belek jest zróżnicowany. Belki leżące na sobie łączy się na ogół dębowymi kołkami - tyblami, chroniąc je przed przesunięciem. Szczelinę pomiędzy nimi należy uszczelnić np. sznurem, pakułami, wysuszonym mchem.

Ściany stawia się na fundamentach murowanych np. z kamienia i izolowanych od drewna warstwami papy. Belki stropowe lub krokwie opierają się na najwyższej belce ściany wieńcowej. Ściany wewnętrzne łączy się z zewnętrznymi na półteowy zamek w jaskółczy ogon.

sygnaturka - mała wieża kościelna, w której zazwyczaj umieszcza się najmniejszy z dzwonów, również nazywany sygnaturką; element ten położony jest zazwyczaj nad skrzyżowaniem transeptu z nawą główną w większych kościołach, lub nad prezbiterium w mniejszych świątyniach; w jej wnętrzu umieszczano często dokumenty związane z fundacją kościoła, jako pamiątkę dla przyszłych pokoleń

ściana tęczowa - przegroda między prezbiterium a nawą. W większości świątyń, w których występuje, jest ograniczona do belki tęczowej - poziomej belki spinającej łuk tęczowy (łuk od góry oddzielający nawę kościoła od prezbiterium; wyróżniony przez bogate ozdobienie, zmianę w materiale lub w kolorze), najczęściej drewnianej (na niej umieszczano na środku krucyfiks, po bokach często ustawiana grupa Pasji - figury Matki Bożej i św. Jana Apostoła). W niektórych kościołach ponad belką tęczową występuje ścianka z obszernym, ostrołukowym lub półkolistym otworem.

 

Przedmioty kultu

cyborium - puszka, naczynie liturgiczne do przechowywania hostii oraz konsekrowanych komunikantów, większe niż kielich mszalny

nodus - wydatne zgrubienie na trzonie łączącym czarę ze stopą kielicha

feretron - przenośny, obustronnie namalowany obraz religijny w ozdobnych ramach, obustronna płaskorzeźba lub figura świętej postaci na podstawie; obnoszony na drążkach w czasie procesji w Kościele katolickim

galwanizowany - pokryty metalowy warstwą metalu szlachetniejszego metodą elektrolityczną

kameryzowany - wysadzany drogimi kamieniami

kiwot - w cerkwi drewniana skrzynka (pol. tabernakulum), znajdująca się za ikonostasem

kielich mszalny - typowy kielich mszalny składa się z czary i podstawy. Podstawę stanowi wsparty na stopie trzon, trzon zaś najczęściej składa się z trzech elementów, to jest ze środkowej, silnie wyodrębnioną gałki zwanej nodusem oraz obejmujących go dwóch pierścieni. Do czary przylutowany jest trzpień, na którym zmontowane są wszystkie elementy kielicha. Od spodu trzpień jest nagwintowany i specjalna nakrętka utrzymuje razem jakby "nawleczone" na ten trzpień elementy składowe kielicha.

mandylion - ikonograficzny obraz Chrystusa odbity na chuście, występujący głównie w sztuce bizantyjskiej i chrześcijaństwie wschodnim (rodzaj acheiropoietosa obok veraiconu, czyli chusta św. Weroniki)

oleodruk - odbitka naśladująca obraz olejny, uzyskana na płótnie w metodzie oleografii (poligr. technika wytwarzania reprodukcji)

ornament regencyjny (ornament wstęgowo-cęgowy) - ornament charakterystyczny dla sztuki późnego baroku, występujący w Europie w I poł. XVIII w. (styl regencyjny pojawił się we Francji w latach 1715-1723 wraz z regencją księcia Filipa Orleańskiego i był zapowiedzią rokoka, odnosił się szczególnie do wnętrz).

Ornament ten składa się z motywu wstęgi, który pojawił się już pod koniec XVII wieku. W ornamencie regencyjnym często towarzyszą jej kampanule (motyw dekoracyjny złożony z kwiatów w kształcie dzwonka, zwróconych w dół; najczęściej forma zwis - ornamentu w formie liści, kwiatów, owoców itp., podwieszonego tylko w jednym punkcie - złożonego z kwiatów o stopniowo zmniejszających się kielichach, przybiera też postać girlandy), lambrekiny, kratka regencyjna, różyczki. Wstęga biegnie liniami prostymi i krzywymi, przeplata się i układa w charakterystyczne cęgi.

patena - naczynie liturgiczne zazwyczaj w kształcie talerzyka przeznaczone dla konsekrowanej hostii; powinna być wykonana, przynajmniej w swym wnętrzu, ze szlachetnego, nie korodującego metalu

plakietka wotywna - metalowa płytka wykonana zazwyczaj ze srebra, zawieszana na ołtarzu lub koło przedstawień świętych dla uproszczenia łask lub jako wyraz dziękczynienia za łaski otrzymane; plakietki bywają różnego kształtu i wielkości, przeważnie mają formę prostokątną z grawerowanymi przedstawieniami odnoszącymi się do konkretnej prośby lub przedstawiają klęczącego donatora

plater - zwykle w liczbie mnogiej -  przedmioty metalowe platerowane, głównie naczynia i sztućce lub cienka warstwa metalu szlachetnego pokrywająca przedmioty z metalu nieszlachetnego

tempera - rodzaj farby emulsyjnej, technika malarska wykorzystująca tę farbę jak również obraz namalowany tą techniką.