X. PRAWO RZECZOWE- WIADOMOŚCI OGÓLNE

PRAWO RZECZOWE:

1) w znaczeniu PRZEDMIOTOWYM- zespół przepisów prawa cywilnego, które normują powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności oraz innych form korzystania z rzeczy.

Źródła prawa rzeczowego:

- Konstytucja RP ( Art. 21 )

- kc ( Art. 44- 52, 140- 352 ),

- pwkc

- ustawa o księgach wieczystych i hipotece,

- ustawa o własności lokali,

- ustawa o gospodarcze nieruchomościami.

- prawo geologiczne i górnicze,

- prawo wodne

- ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych,

- prawo spółdzielcze

Normy prawa rzeczowego mają charakter norm iuris cogentis.

2) w znaczeniu PODMIOTOWYM- prawa podmiotowe o charakterze bezwzględnym, mające za przedmiot RZECZ lub dotyczące rzeczy ( gdy przepis szczególny tak stanowi ).

Przykład:

a) A i B korzystają w sposób podobny z dwu działek rolnych, jednakże A czyni to jako użytkownik, a więc osoba której przysługuje prawo rzeczowe, natomiast B czyni to jako dzierżawca, a więc na podstawie stosunku obligacyjnego. Podczas ich nieobecności działki te zajęła samowolnie osoba trzecia. A ma w tej sytuacji jako rzeczowo uprawniony, roszczenie o wydanie działki bezpośrednio przeciw C, natomiast B, którego prawo jest skuteczno tylko względem wydzierżawiającego, nie może wystąpić z takim żądaniem przeciwko intruzowi, może tylko zażądać od wydzierżawiającego, jako drugiej strony stosunku, aby ten usunął intruza.

b) A i B udzielili pożyczki osobie C, która jest właścicielem nieruchomości, z tym zastrzeżeniem, że A zabezpieczył w umowie z dłużnikiem swoją wierzytelność przez ustanowienie na jego nieruchomości hipoteki. Przed terminem płatności obydwu pożyczek C przeniósł własność swej nieruchomości na D. Pomimo przejścia własności obciążonej nieruchomości na inną osobę A może zaspokoić się z nieruchomości, gdyż jego prawo, wynikające ze stosunku hipoteki jest skuteczne przeciwko każdemu aktualnemu właścicielowi nieruchomości. Natomiast B ma tylko prawo obligacyjne, może żądać zaspokojenia swojej wierzytelności tylko od drugiej strony tego stosunku i zaspokoić się tylko z pozostałego jej majątku.

POJĘCIE RZECZY:

RZECZ ( Art. 45 )- materialna część przyrody, która ma charakter samoistny, może być przedmiotem prawa własności.

Rzeczami nie są:

- człowiek, mogą być natomiast części ludzkiego ciała, które odrastają ( np. włosy, paznokcie ), sporny jest charakter zwłok ludzkich- nie są one rzeczami, natomiast stają się rzeczami części ciała mające charakter preparatów dla celów naukowo- dydaktycznych.

- dzieła o charakterze niematerialnym- utwór muzyczny ( myśl twórcza ), natomiast karta z zapisanym tym utworem jest rzeczą, bo jest materialną częścią przyrody ( prawu polskiemu obcy jest podział rzeczy na res corporales i res incorporales ).

- wody płynące, powietrze atmosferyczne, powietrze,

- złoża i kopaliny ( res omnium communes ),

- części składowe rzeczy,

- różne postacie energii.

- zwierzęta żyjące w stanie wolnym ( Ustawa z 21.08.1997 o ochronie zwierząt przesądziła w art. 1, że zwierzę, jako istota żyjąca do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą, chociaż w sprawach nie uregulowanych w tej ustawie do zwierząt stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy ruchomych,

- pieniądze- szczególnego rodzaju rzecz ( sui generis ). Wartość ich wynika z gwarancji, jakie zapewnia im państwo, a nie z ich właściwości fizycznych.

- zbiory ani przedmioty zbiorowe ( universitas rerum )- no. biblioteka, za rzecz uważa się poszczególne przedmioty wchodzące w skład zbioru, co nie wyłącza jednak, aby zbiór taki był przedmiotem czynności prawnych z zakresu prawa o zobowiązaniach ( np. sprzedaż ).

KLASYFIKACJA RZECZY:

1 NIERUCHOMOŚCI- Art. 46-

a) GRUNTY części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności

Należy odnieść się do pojęcia DZIAŁKI GEODEZYJNEJ- pojęcie techniczne używane przez geodetów, jest siatka geodezyjna, ale pojęcie nieruchomości jest pojęciem odrębnym od pojęcia działki geodezyjnej. Na jedną nieruchomość może składać się szereg działek geodezyjnych, nawet ze sobą nie sąsiadujących. O tym czy działka jest nieruchomością, decyduje KSIĘGA WIECZYSTA. Wskazuje ona właściciela. O wyodrębnieniu nieruchomości decyduje kryterium prawne.

Można połączyć kilka nieruchomości w jedną, można też podzielić nieruchomość na kilka nieruchomości.

b) budynki trwale z gruntem związane ( BUDYNKI )

c) części tych budynków ( LOKALE )

b) i c)- jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

Granice przestrzenne nieruchomości- zob. art. 143.

2) RUCHOMOŚCI ( RZECZY RUCHOME )- wszystko to, co nie jest nieruchomością.

Podział ten ma doniosłe znaczenie prawne, bo:

- niektóre prawa rzeczowe dotyczą tylko nieruchomości ( użytkowanie wieczyste, służebności, hipoteka ), inne ( zastaw )- tylko ruchomości,

- reglamentacja prawna wspólnych dla obu tych rodzajów rzeczy praw rzeczowych ( własność i użytkowanie ) jest w wielu istotnych punktach odmienna, zależnie od tego, czy prawo dotyczy rzeczy ruchomej, czy nieruchomej,

- niektóre stosunku prawne z zakresu zobowiązań mogą dotyczyć tylko nieruchomości ( dożywocie ), albo tylko ruchomości ( użyczenie, pożyczka ).

- instytucja ksiąg wieczystych prowadzona jest tylko dla nieruchomości ( zob. wyż. ),

- odmiennie jest uregulowana egzekucja z ruchomości i nieruchomości.

1) OZNACZONE CO DO GATUNKU- odpowiadają pewnych cechom rodzajowym, wskazana jest miara, waga ( węgiel, zboże, samochody )

2) OZNACZONE CO DO TOŻSAMOŚCI- wskazują cechy indywidualne ( konkretnie określony egzemplarz ). Każda nieruchomość jest oznaczona co do tożsamości.

CZĘŚĆ SKŁADOWA RZECZY- ( Art. 47 )- wszystko to, co nie może być od rzeczy odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego, jeżeli połączenie to jest trwałe ( nie dla przemijającego użytku ).

Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych prawa rzeczowych.

Zasada przy nieruchomościach: ( ZASADA SUPERFICIES SOLO CEDIT - wszystko, co trwale z gruntem związane stanowi część składową gruntu- Art. 48- budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.

Wyjątki zawężające:

- Art. 49- urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne, jeśli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu ( np. słupy z przewodami elektrycznymi nie są częścią składową gruntu, na którym zostały ustawione, jeżeli należą do przedsiębiorstwa energetycznego ).

- Art. 46 §1-

- przepisy o użytkowaniu wieczystym ( Art. 235 )- budynki stojące na gruncie użytkowanym wieczyście to własność użytkownika wieczystego.

- ustawa o własności lokali ( lokale- odrębna własność lokali, lokal stanowi odrębną od gruntu nieruchomość ).

Zerwanie z gruntem nie jest jednak całkowite, bo istnieje tak zwana koncepcja prawa związanego. Nie wolno sprzedać użytkowania wieczystego, a pozostawić sobie budynku. Gdy chodzi o własność lokali- to jest współwłasność przymusowa- właściciele bloku są jednocześnie współwłaścicielami gruntu, klatek schodowych, piwnicy ( części wspólnych budynku )- nie można być właścicielem lokalu bez przymusowej współwłasności.

Wyjątki rozszerzające:

- Art. 50- prawa związane z własnością nieruchomości ( np. służebność gruntowa ustanowiona na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości władnącej uważa się za część składową nieruchomości władnącej ),.

PRZYNALEŻNOŚĆ- ( Art. 51 )-

- rzeczy ruchome

- potrzebne do korzystania z innej rzeczy ( RZECZY GŁÓWNEJ )

- zgodnie z jej przeznaczeniem,

- jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi ( ale mogą być niego przemijająco pozbawione ).

- należą do właściciela rzeczy głównej,

W stosunku przynależności jedna rzecz ma charakter RZECZY GŁÓWNEJ, druga- RZECZY POMOCNICZEJ ( np. rzecz główna- samochód, rzecz pomocnicza- kluczyki do samochodu ), stosunek przynależności nie powstanie między rzeczami równorzędnymi ( np. para butów ).

Skutki prawne stosunku przynależności ( Art. 52 )

a) Zasada: czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną ma skutek także względem przynależności,

Wyjątek: z:

- przepisów szczególnych,

- treści czynności prawnej.

b) egzekucja skierowana do nieruchomości obejmuje również przynależność ( Art. 929 §1 kpc ),

POŻYTKI:

1) POŻYTKI RZECZY,

a) NATURALNE ( Art. 53 §1 )-

- płody i inne odłączone od rzeczy części składowe,

- wg zasada prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy

Np. glina wydobyta z ziemi, pożytkiem nieruchomości leśnej będzie drzewo wycięte w ramach planu wyrębu, nie będzie natomiast pożytkiem drzewo wycięte wskutek zamiany gruntu leśnego na orny ).

b) CYWILNE ( Art. 53 §2 )- dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego ( np. czynsz najmu ).

2) POŻYTKI PRAWWA- dochody, który prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno- gospodarczym przeznaczeniem ( np. pożytkiem użytkowania jest własność pożytków rzeczy obciążonej tym prawem, odsetki od wkładów w banku ).

Znaczenie pożytków uwypukla się wtedy, gdy inna osoba aniżeli właściciel jest uprawniona do pobierania pożytków.

- Art. 190- uprawniony do pobierania pożytków naturalnych nabywa ich własność przez odłączenie ich z rzeczy.

Reguły pobierania pożytków- Art. 55

Zasada: uprawnionemu do pobierania pożytków przypadają

- pożytki naturalne, które zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania jego uprawnienia

- pożytki cywilne- w stosunku do czasu trwania tego uprawnienia

Np. użytkownik gospodarstwa rolnego objął je po zbiorach, dokonał uprawy, a użytkowanie skończyło się w dniu 01.09, a więc po sprzęcie zbóż, ale przed wykopaniem kartofli ). W tej sytuacji użytkownikowi przypadnie zboże, natomiast właścicielowi- kartofle. Natomiast pożytki cywilne- użytkownikowi przypadłyby 2/3 rocznego czynszu najmu. J

Wyjątek:

- uprawniony do pobierania pożytków poczynił nakłady w celu uzyskania pożytków,

- dochody te przypadły innej osobie.

Wówczas należy się wynagrodzenie od tej osoby za nakłady, nie może ono przekroczyć wartości pożytków.

KATALOG PRAW RZECZOWYCH

Obowiązuje zasada NUMERUS CLAUSUS PRAW RZECZOWYCH- nie można nie tylko dowolnie ustanawiać nowych praw rzeczowych, ale także powoływać do życia nie przewidzianych przez ustawę szczególnych postaci własności, a nawet praw rzeczowych stanowiących formy pośrednie między własnością a prawami rzeczowymi ograniczonymi.

1) WŁASNOŚĆ ( art. 126- 231 )

2) UŻYTKOWANIE WIECZYSTE ( art. 232- 243 )

3) OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE ( art. 244- 235 )

a) UŻYTKOWANIE ( 252- 284 ),

b) SŁUŻEBNOŚCI ( 285- 305 ),

c) ZASTAW ( 306- 335 ),

d) HIPOTEKA ( ustawa o księgach wieczystych i hipotece )

e) SPÓŁEDZIELCZE WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU ( ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych ).

f) PRAWO DO DOMU JEDNORODZINNEGO W SPÓŁDZIELNI MIESZKANIOWEJ

XI. POSIADANIE ( POSSESSIO )- Art. 336- 352

Posiadanie- definicja

POSIADANIE to władztwo nad rzeczą. Można też posiadać prawo ( służebności- art. 352 ). Nie jest prawem rzeczowym, tylko stanem faktycznym przez prawo chronionym, może doprowadzić do nabycia własności, uczestnikom obrotu zależy głównie na posiadaniu i na wykonywaniu faktycznego władztwa. Jest wyrazem wykonywania prawa. Często jest tak, że włada się rzeczą, a nie ma się prawa ( to jest czysty stan faktyczny )- takie władanie czysto faktyczne jest chronione przez prawo.

NATURA POSIADANIA- składają się na nie dwa elementy:

a) CORPUS POSSESSIONIS- fizyczne władztwo,

b) ANIMUS POSIDENDI- zamiar władania rzeczą dla siebie ( ANIMUS REM SIBI HABENDI ).

Odróżnienie posiadania od instytucji podobnych:

a) DZIERŻENIE- ( Art. 338 )- faktyczne władanie rzeczą za kogoś. Jest corpus, nie ma animusa ( ANIMUS HABENDI PRO ALIENO ).

Np. firma transportowa przewozi towar z przedsiębiorstwa A do przedsiębiorstwa B. Właścicielem jest przedsiębiorstwo A. Kierowca ciężarówki jest dzierżycielem towaru, bo jest fizyczne władztwo, ale nie ma zamiaru władania towarem dla siebie. Czy przechowawca- szatniarz.

Nie mylić:

- dzierżawy ( umowa ),

- dzierżenia- stan faktyczny.

b) WŁADZTWEM PREKARYJNYM- ktoś włada rzeczą, ale wyłącznie na podstawie stosunku grzecznościowego. Ktoś udostępnia rzecz, ale nie tworzy stanu prawnego. Np. kwaterujemy kuzyna na czas egzaminów- nie ma stosunku prawnego, jest tylko stosunek grzecznościowy ( prekaryjny ). Jest bezwzględnie odwołalne, bo nie ma stosunku prawnego.

PODZIAŁY POSIADANIA

Art. 336- kryterium: faktyczny zakres władzy

1) SAMOISTNE- ten, kto rzeczą faktycznie włada jako właściciel ( jest to sobowtór prawa własności ). Art. 337- Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne. Wynika z tego, że może być kilku posiadaczy jednocześnie.

2) ZALEŻNE- ten, kto rzeczą faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą.

Wg jakich kryteriów ocenia się, czy ktoś jest posiadaczem samoistnym czy zależnym?

Bardzo ważne z punktu widzenia prawa- bo posiadanie samoistne jest tytułem do zasiedzenia,

- jeśli osoba płaci czynsz, to tym samym uznaje prawa innej osoby ( posiadacz zależny ),

- jeśli ktoś zachowuje się jakby był właścicielem, sam decyduje o wysokości nakładów, płaci podatki- posiadacz samoistny.

W prawie rzymskim- NEMO SIBI IPSE CAUSA POSSESSIONIS MUTARE POTEST- nikt nie może sobie zmienić tytułu posiadania.

W prawie polskim- zasada ta nie obowiązuje

- np. człowiek wydzierżawił pewną nieruchomość, wydzierżawiający płaci czynsz, w pewnym momencie przestał płacić.

- jeśli uprawniony dotychczas posiadacz samoistny nie realizuje swych praw, to dotychczasowy posiadacz zależny zmienia sobie tytuł posiadania- staje się posiadaczem samoistnym ( a tym samym zaczyna się bieg terminu przedawnienia ).

Np. syn sprawuje władztwo prekaryjne nad samochodem ojca, bo ten kazał mu pojechać po zakupy. W pewnym momencie syn wyjechał tym samochodem na wakacje ( z zamiarem powrotu i zwrócenia samochodu ojcu- stał się posiadaczem zależny ). W czasie tych wakacji doszedł do wniosku, że chce samochód zatrzymać dla siebie, wyjechał za granicę i stał się posiadaczem samoistnym.

Kryterium: zakres władztwa:

1) POSIADANIE W ZAKRESIE UŻYTKOWANIA WIECZYSTEGO

- Ignatowicz mówi, iż jest to posiadanie samoistne,

- prof. Griewel uważa, iż to zupełnie inny typ posiadania.

2) POSIADANIE SŁUŻEBNOŚCI:

- nie jest to posiadanie stałe

Kryterium: zgodność faktycznego władztwa z prawem, które przysługuje

1) ZGODNE Z PRAWEM- u podstaw posiadania leży tytuł prawny.

Jeśli posiadanie samoistne jest zgodne z prawem, to oznacza ono własność.

2) BEZPRAWNE- nie ma tytułu prawnego.

Kryterium: zgodność posiadania:

1) WADLIWE ( POSSESSIO VITIOSA )- potajemnie, jest wykonywane wbrew woli uprawnionego.

a) VI- siłą

b) CLAM- potajemnie,

c) PRECARIO- z nadużyciem stosunku prekaryjnego.

2) NIEWADLIWE- jest wykonywane za zgodą uprawnionego.

Kryterium: świadomość posiadania.

1) W DOBREJ WIERZE- posiadaczem w dobrej wierze jest osoba, która ma usprawiedliwione przekonanie, że przysługuje jej faktycznie tytuł do wykonywania władztwa prawnego.

2) W ZŁEJ WIERZE- posiadacz wie, że nie przysługuje mu faktycznie tytuł do wykonywania władztwa prawnego lub też nie wie, ale jest to wynikiem niedbalstwa, gdyż w rzeczywistości nie jest on już w tym czasie uprawniony.

- posiadaczem w dobrej wierze jest ten, kto posiada tytuł prawny,

- posiadaczem w złej wierze jest także osoba, która działa w dobre wierze, wydaje jej się, że przysługuje jej prawo, a w rzeczywistości tak nie jest.

- Czy osoba, która nabyła nieruchomość bez aktu notarialnego może być posiadaczem w dobrej wierze?

Kiedyś- SN: w dobrej wierze jest nie tylko ten, kto ma uświadomione przekonanie, że przysługuje mu faktyczny tytuł do wykonywania władztwa prawnego, ale także ten, który wie, iż swym posiadaniem niczyich praw nie narusza. Był wtedy szeroko rozwinięty nieformalny obrót nieruchomościami.

Obecnie- posiadaczem samoistnym w dobrej wierze nie będzie ten, kto nabył nieruchomość bez zachowania formy aktu notarialnego ( Prof. Ignatowicz- powszechnie jest wiadomo, iż aby przenieść własność nieruchomości trzeba pójść do notariusza ). Można go potraktować jako posiadacza w dobrej wierzy na podstawie Art. 231, jeśli przemawiają za tym zasady współżycia społecznego.

OCHRONA POSIADANIA

1) DOMNIEMANIA CHRONIĄCE POSIADANIE:

Domniemania są wzruszalne i dosyć słabe.

a) Art. 339- domniemanie, iż ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym.

b) Art. 341- domniemanie posiadania zgodnego z prawem. Dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza.

Ponieważ domniemywa się posiadanie samoistne i jednocześnie posiadanie zgodne ze stanem prawnym, czyli każdy posiadacz samoistny ma jednocześnie tytuł prawny ( czyli domniemywa się że posiadacz jest właścicielem- posiadanie staje za tytuł )- zgodnie z regułami sylogizmu znanego z logiki.

c) Art. 340- domniemanie ciągłości posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania

d) Art. 345- posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane.

Dzięki tym domniemaniom posiadacz samoistny zwolniony z obowiązku codziennego zgłaszania w sądzie, że jest on tego typu posiadaczem ( kwestia zasiedzenia- 30 lat ).

Domniemania wzruszalne- np. powództwo windykacyjne. Wystarczy jednak wskazać dzień, w którym stał się posiadaczem samoistnym i że nadal włada tą rzeczą.

f) Art. 7- domniemanie istnienia dobrej wiary.

2) OCHRONA POZASĄDOWA

Zasada: Art. 342- nie wolno naruszać samowolnie posiadanie, chociażby posiadacz był w złej wierze.

Wyjątki:

- Art. 343:

a) OBRONA KONIECZNA- §1,- w celu odparcia samowolnego naruszenia posiadania.

b) DOZWOLONA SAMOPOMOC- §2

Przesłanki- nieruchomości

- musi być stosowana niezwłocznie po naruszeniu ( czyli bez uzasadnione zwłoki, bo nie zawsze posiadacz nieruchomości będzie świadkiem naruszenia ),

- własne działanie posiadacza

- nie można stosować przemocy względem osób w celu przywrócenia stanu poprzedniego.

Przesłanki- ruchomości:

- grozi niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody,

- natychmiast po samowolnym naruszeniu posiadania,

- samopomoc musi być niezbędna do przywrócenia stanu poprzedniego

Przepisy te stosuje się do:

a) dzierżyciela ( art. 343 §3 )

b) władającego lokalem- Art. 343¹

SN: posiadaczowi drogi nie przysługuje ochrona posesoryjna. Jest to oczywiste, gdyż korzystanie z drogi nie stwierdza posiadania. Jednak gmina jest posiadaczem np. parków, które tworzą własność komunalną. Gmina może korzystać z dozwolonej samopomocy i przywrócić stan poprzedni.

3)OCHRONA SĄDOWA POSIADANIA

Ochrona posesoryjna to ochrona posiadania.

Ochrona petytoryjna to ochrona własności.

a) ROSZCENIE POSESORYJNE

Legitymacja czynna:

Zasada: Każdy posiadacz, niezależnie od dobrej wiary i zgodności posiadania ze stanem prawnym.

Wyjątek:

- prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem.

Sąd bada ostatni spokojny stan posiadania i fakt naruszenia ( Art. 478 kpc ). Sąd z zasady nie bada podstaw prawnych, bada jedynie stan faktyczny. "Czysty proces posesoryjny"- bez analizy elementów prawnych. Wyjątki: exceptio iuris- zarzut właściciela. Sąd uwzględnia prawo tylko wtedy, gdy po naruszeniu posiadania prawomocne orzeczenie sądu lub innego organu powołanego do rozpoznania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem )- proces petytoryjny "wyprzedza" tu proces posesoryjny.

Są dwie sprawy- posesoryjne i petytoryjne ( trwa dłużej ). Np. dzierżawca łódzkiego targowiska zobowiązał się do nakładów i będzie płacił czynsz przez 3 lata. Po 3 latach okazuje się, że nakładów nie czynił, nie płacił czynszu ostatnie 2 miesiące. Gmina próbuje odzyskać posiadani- strażnicy zdejmują kładki itp. Dzierżawca wytacza powództwo przeciw gminie o ochronę posiadania. Gmina wytacza powództwo o ustalenie- proces petytoryjny.

Właściciel może przegrać sprawę posesoryjną nawet ze złodziejem, choćby zaraz potem miał wygrać sprawę petytoryjną.

- Art. 346- nie przysługuje

- w stosunkach pomiędzy współposiadaczami tej samej rzeczy

- jeśli nie da się ustalić zakresu współposiadania

Np. przedsiębiorstwo. Jeżeli jednak przedmiotem współposiadania jest np. dom- podział rzeczy do używania- QUOD AD USUR. Nie znosi się współwłasności, ale wiadomo, kto do czego jest dopuszczono, jeśli chodzi o władztwo.

Termin prekluzyjny- 1 rok od chwili naruszenia.

Legitymacja bierna ( przeciwko komu ):

- ten, kto samowolnie naruszył posiadanie,

- ten, na którą korzyść naruszenia nastąpiło.

Kiedy przysługuje:

- w razie wyzucia z posiadania,

- innych przypadkach naruszenia posiadania.

Powód domaga się:

- przywrócenia stanu poprzedniego ( nie stanu zgodnego z prawem ) i

- zaniechania naruszenia.

b) ROSZCZENIE O WSTRZYMANIE BUDOWY ( CAUTIO DAMNI INFECTI )- Art. 347

Legitymacja czynna:

- posiadacz nieruchomości

Termin: może być dochodzone przed rozpoczęciem budowy, wygasa, jeżeli nie jest dochodzone w ciągu 1 miesiąca od rozpoczęcia budowy.

Kiedy przysługuje:

Gdy budowa:

- mogłaby naruszyć posiadanie,

- grozić wyrządzaniem mu szkody.

Powód domaga się:

- wstrzymania budowy.

W praktyce roszczenie to ma małe znaczenie, bo i tak taka budowa będzie sprzeczna z przepisami prawa budowlanego.

NABYCIE POSIADANIA

1) PIERWOTNE- bez porozumienia z poprzednim posiadaczem- zawłaszczenie rzeczy cudzej albo niczyjej

2) POCHODNE- przeniesienie posiadania- nabycia na skutek porozumienia między dotychczasowym posiadaczem a jego nabywcą. Porozumienie- to termin szerszy niż umowa, nie trzeba mieć zdolności do czynności prawnych, nawet małe dziecko może przenieść na drugie posiadanie- np. mały Jasio oddaje w posiadanie szpadelek Dorotce w piaskownicy.

Zasada: Art. 348 -przeniesienie posiadania następuje przez WYDANIE RZECZY ( TRADITIO CORPORALIS ), jeżeli oczywiście łączy się z tym wola władania rzeczą dla siebie w zakresie określonego prawa.

Wyjątki:

a) równoznaczne z wydaniem rzeczy jest ( TRADITIO LONGA MANUM ):

- wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzanie rzeczą ( np. morski list przewozowy ),

- wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą ( np. kluczyki do samochodu ).

b) CONSTITUTUM POSSESSIORUM- Art.349

- posiadanie samoistne,

- dotychczasowy posiadacz samoistny zachowuje rzecz w swoim władaniu jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel,

- na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalą.

Np. A jako właściciel ( posiadacz samoistny ) zbywa mieszkanie B, który staje się posiadaczem samoistnym.. A natomiast wynajmuje od B mieszkanie, będąc posiadaczem zależnym.

Np. A jako właściciel ( posiadacz samoistny ) zbywa swoją nieruchomość B, który staje się posiadaczem samoistnym. Sam A jednak zarządza nadal gospodarstwem ( jest dzierżycielem ) w imieniu B.

Dość niebezpieczny w praktyce sposób przeniesienia własności- moment przejścia własności jest dla osób trzecich nieuchwytny.

c) PRZENIESIENIE- Art. 350

- posiadanie samoistne,

- rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym albo w dzierżeniu osoby trzeciej,

- umowa miedzy stronami

- zawiadomienie posiadacza zależnego albo dzierżyciela.

Np. A jako właściciel ( posiadacz samoistny ) wynajmuje mieszkanie B ( posiadacz zależny ). W tym czasie zbywa on swa nieruchomość C, który stanie się posiadaczem samoistnym.. Ponieważ rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym B, to musi nastąpić umowa między A i C i zawiadomienie B.

d) BREVI MORUM TRADITIO- wydanie krótką ręką- Art. 351-

- posiadanie samoistne na posiadanie zależne,

- umowa między stronami ( dotychczasowy posiadacz samoistny i dotychczasowy posiadacz zależny/dzierżyciel )

Właściciel A ( posiadacz samoistny ) wynajmuje mieszkanie B- posiadacz zależny. A zbywa nieruchomość B. Ponieważ B jest posiadaczem zależnym, a nie osobą trzecią ( wówczas- art. 350 ), to wystarczy umowa.

Czy posiadanie jest dziedziczne?

Przyjmuje się, że można dziedziczyć również stan faktyczny ( SN ). Pośrednio mówi o tym Art. 176 kc ( zob. niż.- zasiedzenie ).

XII. WŁASNOŚĆ ( art. 126- 231 )

Historia:

W początkowym okresie kapitalizmu wykształcił się- zgodnie z panującym ówcześnie liberalizmem- indywidualistyczny model własności. Własność miała służyć indywidualnym interesom właściciela:

- nienaruszalna,

- nieograniczona.

Takie krańcowe podejście do własności wywoływało różne reakcje:

a) socjalizm utopijny- "własność to kradzież" ( Proudhon ),

b) solidaryzm społeczny ( Duguit )- własność to nie prawo podmiotowe, lecz funkcja społeczna, a właściciel nie jest uprawnionym lecz funkcjonariuszem społecznym zarządzającym w interesie ogólnym ( zob. koncepcje praw podmiotowych ).

c) teoria upowszechnienia własności- stworzenie takiego ustroju, w którym własność byłaby oparta na pracy samego właściciela i tym samym należałaby do wszystkich ( własność drobnotowarowa ).

d) teoria kapitalizmu ludowego- przynależność własności produkcyjnej do szerokich rzesz społeczeństwa ( współczesną jej odmianą- odstępowanie akcji pracownikom ).

e) koncepcja Kościoła Katolickiego- własność ma służyć pracy ludzkiej, własność środków produkcji to trwały element produkcji, gdyż upaństwowienie tych środków oddaje je w ręce nie kontrolowanej grupy zarządzającej, która może źle spełniać swoją funkcję, nie cofając się nawet przed naruszeniem praw człowieka. Żadna własność nie może pozostawać w sprzeczności z prawem moralnym.

f) obecnie w prawie polskim- socjalizacja prawa własności- właściciel nie może wykonywać swego prawa wyłączenie w celu zaspokojenia egoistycznych interesów, obowiązany jest korzystanie z własności przyporządkować w jakimś zakresie interesowi społecznemu i nakazom altruizmu Nie może być to prawo podmiotowe nieograniczone ( zob. nadużycie prawa podmiotowego ).

U podstaw systemu gospodarki nakazowo- rozdzielczej legła idea nacjonalizacji własności prywatnej, która w przeważającym zakresie została zrealizowana w latach 40- tych:

- dekret PKWN z 06.09.1944 o przeprowadzeniu reformy rolnej,

- dekret PKWN z 12.12.1944 o przejęciu niektórych lasów na rzecz Skarbu Państwa,

- ustawa z 03.01.1946 o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej. Problem z pogodzeniem jedności własności państwowej z występowaniem przedsiębiorstw na rynku. Przedsiębiorstwa nie były własnością

Wyróżniano typy i formy własności:

1) SPOŁECZNA

a) OGÓLNONARODOWA- wykorzystywana w interesie całego społeczeństwa

b) GRUPOWA- w interesie określonej grupy społecznej-

- spółdzielni

- innych organów ludu pracującego.

Obowiązek wszystkich obywateli ratowania własności społecznej przed grożącą szkodą.

2) INDYWIDUALNA- własność środków produkcji należąca do na ogół osób fizycznych, ograniczone, w granicach ustawowych,

3) OSOBISTA- własność środków konsumpcji, drobnych środków produkcji, np. maszyna do szycia

Art. 128- zasada jedności własności państwowej.

Sytuacja prawna jgu- miały prawo operatywnego zarządu ( rodzaj użytkowania ).

31.01.1989 skreślono art. 128, interpretowano to tak ( błędnie ), że przedsiębiorstwa zostały uwłaszczone.

Konieczna stałą się prywatyzacja mienia państwowego ( odwrotność nacjonalizacji ).

- ustawa z 13.07.1990 o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych

- Nowela lipcowa z 1990- przywróciła regulację własności w kc do standardów europejskich ( weszła w życie 01.10.1990 ).

- 28.09.1990/05.12.1990- uwłaszczenie wszystkich państwowych osób prawnych. Przyznanie użytkowania wieczystego gruntu i własności budynków wzniesionych na gruncie ( odpłatnie lub nie ). Pozostałe ( inne ) osoby prawne później dopisano do ustawy.

- ustawy komunalizacyjne ( uwłaszczenie gmin ). W ustroju socjalistycznym państwo nie sprzedawało nieruchomości i potem gminy zaczęły dysponować nieruchomościami.

- 01.01.1999- przepisy o powiatach i województwach.

Obecnie własność dzielimy na:

1) PUBLICZNĄ:

a) państwową

- Skarbu Państwa

- państwowych osób prawnych

b) komunalną

- jednostek samorządu terytorialnego

- samorządowych osób prawnych

2) PRYWATNĄ- osób fizycznych oraz innych osób prawnych niż te, które są podmiotami własności publicznej,

3) KOŚCIELNĄ.

MIENIE A WŁASNOŚĆ

MIENIE ( Art. 44 )- własność i inne prawa majątkowe.

a) państwowe ( Art. 44¹ )- własność i inne prawa majątkowe przysługujące Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym.

b) prywatne.

Pojęcie własności:

1) EKONOMICZNE- każda forma władania częściami przyrody, mającymi wartość majątkową, a właścicielem jest ten, kto faktycznie dysponuje w swoim imieniu określonym dobrem majątkowym. Nie ma znaczenia, jaką formę prawną przybiera to korzystanie.

2) KONSTYTUCYJNE- ujęcie własności szersze niż w kc, własność prywatna- podstawa ustroju,

Art. 21 Konstytucji- chroni własność i prawo dziedziczenia. Wywłaszczenie tylko na cele publiczne i za odszkodowaniem.

Art. 64 Konstytucji- ochrona własności i innych praw majątkowych.

W wielu przepisach prawo własności to synonim praw majątkowych.

3) CYWILISTYCZNE- jest to podstawowa forma korzystania z rzeczy, z niej wywodzą się inne formy korzystania z rzeczy. Stanowi centralną instytucję prawa cywilnego. Jest to najszersze prawo podmiotowe, ma charakter:

- bezpośredni

- bezwzględny ( "z wyłączeniem innych osób" )

TREŚĆ PRAWA WŁASNOŚCI ( Art. 140 ):

1) ELEMENTY POZYTYWNE- uprawnienia, jakie składają się na prawo własności jako prawo podmiotowe:

a) IUS POSSIDENDI- uprawnienie do POSIADANIA rzeczy

b) IUS UTENDI- uprawnienie do KORZYSTANIA z rzeczy,

c) IUS FRUENDI- uprawnienie do CZERPANIA POŻYTKÓW I INNYCH DOCHODÓW z rzeczy,

d) IUS ABUTENDI- uprawnienie do DYSPOZYCJI FAKTYCZNYCH rzeczą

e) IUS DISPONENDI- uprawnienie do ROZPORZĄDZANIA RZECZĄ

2) ELEMENTY NEGATYWNE- możność wyłączenia przez właściciela ingerencji innych osób w sferę jego prawa.

GRANICE PRAWA WŁASNOŚCI:

Zasada: Właścicielowi wolno robić z rzeczą wszystko.

Wyjątki: gdy jest to wyraźnie zakazane. WŁASNOŚĆ NIE JEST PRAWEM ABSOULTNYM!. W niemieckiej konstytucji zapis, że własność obowiązuje w granicach określonych przez ustawę i zasady współżycia społecznego i społeczno- gospodarczym przeznaczeniem prawa ( zob. niż. ).

I) CZASOWE

Zasada: własność jest prawem BEZTERMINOWYM- własność czasowa znana była prawu rzeczowemu z 1946, była poprzednikiem użytkowania wieczystego ( 30- 80 lat ). Jednak własność nie jest całkowicie odporna na upływ czasu ( zasiedzenie ),

II) PRZESTRZENNE

a) ruchomości- są fizycznie wyodrębnione

b) nieruchomosci

Zasada: Art. 143- własność gruntu rozciąga się na przestrzeń pod i nad powierzchnią gruntu.

Wyjątki:

- społeczno- gospodarcze przeznaczenie gruntu,

- przepisy regulujące prawa do wód.

III) TREŚCIOWE

1) USTAWA

a) Art. 142- właściciel nie może sprzeciwić się użyciu, a nawet uszkodzeniu lub zniszczeniu rzeczy przez inną osobę, jeżeli:

- niebezpieczeństwo grozi

- dobrom osobistym tej osoby lub osoby trzeciej

- niebezpieczeństwo jest bezpośrednie,

- użycie, uszkodzenie albo zniszczenie rzeczy jest konieczne do odwrócenia tego niebezpieczeństwo.

- dobrom majątkowym tej osoby lub osoby trzeciej- dodatkowa przesłanka:

- grożąca szkoda nie jest oczywiście i niewspółmiernie większa aniżeli uszczerbek, który mógłby ponieść właściciel wskutek użycia, uszkodzenia lub zniszczenia rzeczy.

b) Art. 144- 154- PRAWO SĄSIĘDZKIE- tylko przy nieruchomościach, bardzo kazuistyczne, bo są to sprawy mające duże znaczenie praktyczne.

- Art. 144- Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, jeżeli takie działania:

- zakłócałaby korzystania z nieruchomości sąsiednich

- ponad przeciętną miarę, wynikająca ze:

- społeczno- gospodarczego przeznaczenia własności,

- stosunków miejscowych.

IMISJE- sytuacje, gdy zachowanie podjęte na jednej nieruchomości wywołuje określone skutki na nieruchomości sąsiedniej.

- POŚREDNIE- nie ma celowego działania- są dopuszczalne ale do pewnych granic, które określa Art .144, np. dym z gruntu. Dzielą się na:

- MATERIALNE- pewne cząstki, drgania,

- NIEMATERIALNE- gromadzenie materiałów wybuchowych tuż za płotem albo plaża nudystów ( mają negatywny wpływ na psychikę).

- BEZPOŚREDNIE- skierowane na grunt sąsiedni jakiś materiałów- odprowadzanie ścieków, wyrzucanie śmieci- równoznaczne z wtargnięciem na grunt i zawsze są zakazane. Muszą być UMYŚLNE ( choć nie zawsze zawinione ).

Nie da się ustalić abstrakcyjnej granicy dopuszczalnych immisji. SN- powinny być przesłanki obiektywne. Immisji z różnych źródeł kumulują się. Jeżeli się przekroczy np. dopuszczalne stężenie dźwięku, sąd uznał, że jest to bezprawne, zabronione, wtargnięcie w czyjeś prawo własności. Nawet przy pozwoleniu na działalność sąd może uznać, że będą cechy bezprawności. Pozwolenie na budowę- nie narusza praw osób trzecich. Jeżeli sąd stwierdzi przekroczenie- bezprawność i ze strony powoda wszystkie roszczenia negatoryjne w celu przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania naruszeń.

ZASADA PIERWSZEŃSTWA ( głównie wg orzecznictwa francuskiego )- jeśli ktoś sprowadza się do miejsca, gdzie istnieją już zakłócenia, to nie może domagać się ich zaprzestania ( bo zakłócenia są już zwykle uwzględnione w cenie ). Jak ludzie najpierw mieszkają, na dole znajduje się później utworzony dom publiczny- to ludzie mają pierwszeństwo. Jak najpierw był dom publiczny- to jest już inaczej. Inny przykład to koncerty w Szkocji w luksusowej dzielnicy w Edynburgu. Właściciel lokalu domagał się zaprzestania koncertów, ale sąd orzekł, że powinien on to uwzględnić przy wprowadzaniu się do lokalu.

SZKODA PRZY IMNSJACH- przy odpowiedzialność odszkodowawczej przesłanką jest wina, a do immisji nie musi być winy.

c) WYWŁASZCZENIE- przesłanki:

- na cele publiczne,

- za odpowiednim odszkodowaniem

Następuje na drodze administracyjnej.

2) ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO

3) SPOŁECZNO- GOSPODARCZE PRZEZNACZENIE PRAWA WŁASNOŚCI.

Jak interpretować potrójne ograniczenie własności?

Art. 140- ograniczenie treści samego prawa własności,

Art. 5- ocenia wykonywania prawa własności w konkretnych okolicznościach, mimo, iż kryteria są te same.

NABYCIE WŁASNOŚCI

I) PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI ( Art. 155- 171 )- jest to termin techniczno- prawny, zastrzeżony do nabycia własności drogą umowy stron. Strony tej umowy to:

- DOTYCHCZASOWY WŁAŚCICIEL,

- NABYWCA WŁASNOŚCI

Jest to jedna z najważniejszych czynności w obrocie.

CHARAKTER UMOWY PRZENOSZĄCEJ WŁASNOŚĆ ( zob. też czynności prawne ).

1) Zasada: KONSENSUALNE

Natomiast obowiązkowy wpis prawa własności do księgi wieczystej ma charakter obligatoryjny ale nie konstytutywny.

Wyjątek: realne- przeniesienie własności następuje z chwilą przeniesienia posiadania.

a) z ustawy ( Art. 155 §2 ):

- rzeczy, takie, które jeszcze nie istnieją

- rzeczy oznaczone co gatunku.

b) z woli stron

2) Zasada: ROZPORZĄDZAJĄCE.

Wyjątek:

a )z ustawy,

b) z woli stron

Mogą mieć charakter:

a) Art. 157- zobowiązująca ze skutkiem tylko zobowiązującym- konieczna jest umowa rozporządzająca - wypadku gdy:

- przedmiotem umowy przenoszącej własność jest nieruchomość,

- zastrzeżono termin lub zawarto ją pod warunkiem

b) przepisy u. g. g.- gmina ma ustawowe prawo pierwokupu do niektórych nieruchomości. W świetle tych przepisów strony muszą najpierw zawrzeć umowę zobowiązującą ( umowę sprzedaży ), a następnie dopiero- jeżeli gmina nie skorzysta z prawa pierwokupu- umowę rozporządzającą przenoszącą własność.

c) rozbicie skutków ( najpierw skutek zobowiązujący, a dopiero gdy jest element realny- następuje skutek rozporządzający ). Tym elementem realnym może być:

- przeniesienie posiadania ( Art. 155 §2 )

- zapłata ceny ( ZASTRZEŻENIE WŁASNOŚCI RZECZY SPRZEDANEJ )

3) Zasada: KAUZALNA- Art. 156

a) materialnie zarówno przy ruchomościach jak i nieruchomościach,

b) formalnie przy nieruchomościach ( Art. 158 ).

- Niemcy rozbijają umowy, druga jest abstrakcyjna. Przy nieruchomościach decyduje wpis nowego właściciela do księgi wieczystej- wtedy dopiero może być przeniesienie własności. I nie ważne, jak się wpisał, na jakiej podstawie.

- w prawie francuskim odwrotnie, bo tylko jedna umowa,

W prawie polskim też jedna umowa- jest to czynność kauzalna:

Musimy odróżnić dwie sytuacje:

a) własność może przechodzić na podstawie jednej umowy od razu. Nie ma tu miejsca na badanie kauzalności,

b)

umowa zobowiązująca ze skutkiem zobowiązującym ( sprzedaż, darowizna, zamiana lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności ), zapis, bezpodstawne wzbogacenie lub inne zdarzenie.

umowa rozporządzająca ze skutkiem rozporządzającym

4) ODPŁATNĄ LUB NIEODPŁATNĄ

Przeniesienie własności może być odpłatne albo nieodpłatne.

5) FORMA

Przy przeniesieniu własności nieruchomości:

Zasada- Art. 158: obie umowy ( zobowiązująca ze skutkiem zobowiązującym, rozporządzająca ze skutkiem rozporządzającym )- forma aktu notarialnego.

Wyjątek:

- gdy grunty wniesione jako wkład do rolniczej spółdzielni produkcyjnej mają stać się współwłasnością dotychczasowych właścicieli.

Czy własność można skutecznie nabyć tylko od właściciela?

Zasada: NEMO PLUS IURIS AD ALIUM TRANSFERE POTEST QUAM IPSE HABET. Własność może przenieść na nabywcę tylko właściciel.

Wyjątki:

1) nieruchomości- zob. rękojmia publicznej wiary ksiąg wieczystych.

2) ruchomości- art. 169. Chodzi o ochronę przekonania osób trzecich, iż posiadacz, który włada rzeczą jest jej właścicielem ( zob. wyż. ).

Domniemanie: TAK JAK WŁASNOŚĆ NIERUCHOMOŚCI WSKAZUJE WPIS DO KSIĘGI WIECZYSTEJ, TAK O WŁASNOŚCI RUCHOMOŚCI ŚWIADDCZY FAKT JEJ POSIADANIA.

Zasada- Art. 169 §1:

a) rzecz ruchoma,

b) działa osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą,

Pojęcie to obejmuje osoby, które władają rzeczą za zgodą właściciela, są uprawnione do władania, ale nie do rozporządzania. Niektórzy mówią, iż chodzi o rzeczy powierzone przez właściciela innej osobie, iż chodzi o posiadaczy zależnych albo dzierżycieli.

c) ta osoba zawiera umowę z nabywcą,

Chodzi o umowę, w której nieuprawniony przenosi własność na inną osobę.

d) następuje wydanie rzeczy,

Umowa musi mieć więc charakter realny- traditio corporalis i traditio longa manum, w doktrynie zaakceptowano także traditio brevi manum, bo rzecz jest, znajduje się w posiadaniu zależnym/dzierżeniu nabywcy, czyli wydanie musiało nastąpić, tyle, że wcześniej.

e) nabywca jest w dobrej wierze

DOBRA WIARA- usprawiedliwione okolicznościami przekonanie nabywcy, że zbywca jest osobą uprawnioną do rozporządzania rzeczą ( ale nie chodzi tu o przekonanie, że zbywca jest właścicielem ). Jeśli nabywca nie dołożył należytej staranności- brak mu dobrej wiary.

Przykład: Żona ( A ) sprzedała samochód pokazując upoważnienie męża ( B ) do takiej sprzedaży. Sąd badał także sytuacje małżonków. SN doszedł do wniosku, że była tutaj dobra wiara, ale bardzo wnikliwie bada, czy zbywca jest uprawniony do rozporządzania.

Musi istnieć w momencie wydania rzeczy i obejmowania rzeczy w posiadanie.

MALA FIDES SUPERVENIENS NON NOCET- ZŁA WIARA, KTÓRA PRZYCHODZI PÓŹNIEJ, NIE SZKODZI.

Wówczas nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie.

Wyjątek1:- Art. 169 §2

- rzeczy skradzione,

- rzeczy zgubione,

- rzeczy w inny sposób utracone bez zamiaru wyzbycia się

Nabycie własności następuje dopiero po upływie 3 lat od wyjścia rzeczy z majątku właściciela. Przez cały ten okres nabywca musi być w dobrej wierze.

Przykład: Właścicielowi A złodziej B ukradł samochód 07.01.2000. Po 1 ( 07.01.2001 ) roku C idzie na giełdę i kupuje od B tenże samochód. Zakładamy, że dochował należytej staranności, sprawdził wszystkie dokumenty, które B mu przedstawił ( oczywiście fałszywe- niektórzy przedstawiciele doktryny uważają, że już sam fakt nabywania samochód na giełdzie samochodowej wyklucza dobrą wiarę nabywcy! ). Uznamy go za działającego w dobrej wierze. W tym wypadku C stanie się właścicielem samochodu dopiero z dniem 08.01.2003- czyli z upływem 3 lat od wyjścia rzeczy z majątku właściciela. Jeżeli jednak 04.01.2003 przyjdzie do C policja i poinformuje C, iż musi go oddać, to w tym momencie ma on obowiązek zwrotu, nawet jeśli za niego zapłacił i płacił podatki.

Wyjątek od wyjątku:

Ograniczenie z Art. 169 §2 nie dotyczy:

- pieniędzy,

- dokumentów na okaziciela,

- rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowanie egzekucyjnego.

3) prawa na ruchomościach-

Zasada: Art. 170

- rzecz ruchoma,

- nastąpiło przeniesienie własności,

- rzecz jest obciążona prawem osoby trzeciej.

- nabywca działa w dobrej wierze

Wówczas prawo to wygasa z chwilą wydania rzeczy nabywcy.

Wyjątki- analogicznie jak w przypadku poprzednim.

II) ZASIEDZENIE ( Art. 172- 178 )

ZASIEDZENIE- sposób nabycia własności na skutek długotrwałego posiadania. Może mieć zastosowanie nie tylko do własności ale także do niektórych praw rzeczowych związanych z wykonywaniem władztwa nad rzeczą.

Znaczenie zasiedzenia:

- nabycie własności i zniesienie długotrwałej rozbieżności między stanem faktycznym a prawnym,

- środek ochrony osoby, która nabyła nieruchomość w dobrej wierze,

- instytucja zasiedzenia ułatwia dowód prawa własności ( czasem łatwiej dowieść, że nabyło się prawo własności przez zasiedzenie aniżeli dowód prawa własności ).

1) ZASIEDZENIE RUCHOMOŚCI ( Art. 174 ):

a) posiadanie samoistne rzeczy ruchomej

b) posiadanie nieprzerwane,

c) dobra wiara ( przez cały okres )

d) upływ czasu: 3 lata.

Ma to znikome znaczenie w praktyce.

2) ZASIEDZENIE NIERUCHOMOŚCI

- dekret z 1946 "prawo rzeczowe"- rozróżniano:

a) zasiedzenie secundum tabulas- jeżeli posiadacz błędnie został ujawniony w księdze wieczystej, to terminy do zasiedzenia były:

- 10 lat w dobrej wierze,

- 20 lat w złej wierze.

b) zasiedzenie contra tabulas- inna osoba niż posiadacz ujawniona w księdze wieczystej:

- 20 lat w dobrej wierze,

- 30 lat w złej wierze.

Art. 172- przesłanki zasiedzenia:

a) posiadanie samoistne nieruchomości

SN przyjmuje, iż jeśli chodzi o nabycie na podstawie ustawy o nacjonalizacji, objęcie władztwa przez państwo nie wynikało z posiadania samoistnego, ale był to akt władzy państwowej.

b) posiadanie nieprzerwane,

c) upływ czasu ( znowelizowano w 1990- poprzednio odpowiednio 10 i 20 ):

- 20 lat, jeśli uzyskał posiadanie w dobrej wierze,

DOBRA WIARA ( inaczej niż przy art. 169 )- usprawiedliwione okolicznościami przekonanie posiadacza, że przysługuje mu wykonywane przezeń prawo.

Czy posiadacz nieruchomości, który nabył posiadanie nieruchomości mocą aktu nieformalnego jest posiadaczem w dobrej wierze? Teoretycznie nie, potrzeba bowiem aktu notarialnego.

- SN ( 1955 )- dobra wiara to przekonanie posiadacza, że nikomu swym posiadaniem nie szkodzi. Takie ujęcie obejmuje także nieformalnych nabywców,

- SN ( 1968 )- zmiana postawy orzecznictwa,

- 1970- ustawodawca zdecydował się wydać ustawę o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, która uwłaszczyła wszystkich nieformalnych nabywców gospodarstw rolnych. Na przyszłość ustawodawca przewidział sankcję za nieformalny obrót nieruchomościami. Od tego czasu SN przywrócił klasyczne ujęcie dobrej wiary, nieformalny posiadacz nie może powoływać się na dobrą wiarę.

- SN ( 1980 )- zasady współżycia społecznego,

- SN 19910 osoba, która objęła w posiadania nieruchomości na podstawie umowy, która nie miała formy aktu notarialnego, nie może być posiadaczem samoistnym w dobrej wierze.

- 30 lat, jeśli uzyskał posiadanie w złej wierze.

Nabycie własności następuje z mocy prawa z chwilą upływu terminu zasiedzenia. Potrzebne jest jednak postępowania o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie ( art. 609- 610 kpc ). Jest to postępowanie nieprocesowe, postanowienie ma charakter deklaratoryjny. Takie postanowienie sądu jest podstawą do ujawnienia nowego właściciela w księdze wieczystej i uprawnia go do rozporządzania rzeczą.

Problem intertemporalny: INSTATO USUCAPIENDI ( w czasie zasiadywania nieruchomości ) wiele osób zostało zaskoczonych nowelizacją. Jakie terminy stosować do nich?

- jeśli krótszy termin wypełnił się przed 01.010.1990- zasada dalszego działania ustawy dawnej.

Przykład: jeśli ktoś objął w posiadanie w dobrej wierze w 1975, w 1985 upłynął termin 10- letni, do sądu wystąpił w 1992, stosujemy do niego stare przepisy.

- jeśli w momencie wejścia w życie nowelizacji, termin nie upłynął- zasada bezpośredniego działania ustawy nowej.

Bieg terminu zasiedzenia:

Zasada: Art. 175- stosuje się odpowiednio przepisy o przedawnieniu roszczeń.

Wyjątki:

a) Art. 173- wstrzymanie zakończenia biegu zasiedzenia- w przypadku gdy właściciel nieruchomości, przeciwko któremu biegnie zasiedzenie, jest małoletni, zasiedzenie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat 2 od uzyskania pełnoletniości przez właściciela.

Np. A w dniu 01.01.1991 wyjechał z kraju i przestał zajmować się swoją nieruchomością, której był właścicielem. 01.01.1992 w posiadanie tej nieruchomości wszedł w dobrej wierze B. Normalnie nabyłby własność tej nieruchomości przez zasiedzenie 01.01.2012 ( po upływie 20 lat ). Jednak 01.01.2000 A umiera, a własność nieruchomości przechodzi na dziedzica, którym jest jego małoletni syn C, mający 7 lat. ( urodzony 15.07.1992 ). C uzyska pełnoletniość z dniem 15.07.2010. Aby pan B mógł nabyć własność nieruchomości, muszą upłynąć 2 lata, czyli może nabyć własność nieruchomości dopiero z dniem 15.07.2012, a nie- jak pierwotnie 01.01.2012.

b) Art. 176- ACCESSIO TEMPORIS-

Zasada: możliwość doliczenia okresu posiadania poprzednika, gdy w czasie biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania bądź też obecny posiadacz jest spadkobiercą poprzedniego posiadacza,

Wyjątek:

- jeżeli jednak:

- posiadanie nieruchomości,

- poprzedni posiadacz uzyskał je w złej wierze,

To czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacze wynosi co najmniej lat 30.

III. INNE WYPADKI NABYCIA I UTRATY WŁASNOŚCI ( Art. 179- 194 )

1) ZRZECZENIE SIĘ WŁASNOŚCI:

a) RUCHOMOŚCI- Art. 180-

- porzucenie rzeczy przez właściciela,

- zamiar wyzbycia się własności

b) NIERUCHOMOŚCI.

Zasada: Art. 179- właściciel nieruchomości może wyzbyć się własności przez zrzeczenie. Forma aktu notarialnego. Nieruchomość ta staje się własnością:

- gminy, na obszarze, której nieruchomość jest położona, chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej,

- jeżeli nieruchomość jest położona na obszarze kilku gmin, nieruchomość staje się własnością gminy, na obszarze której znajduje się jej większa część.

Odpowiedzialność gminy:

Zasada: jest odpowiedzialna z nieruchomości za jej obciążenia,

Wyjątek: ograniczona do wartości nabytej nieruchomości

- wg stanu w chwili nabycia,

- wg cen rynkowych w chwili zaspokojenia wierzyciela.

Gminy Knurów, Toruń i Jastrzębie- Zdrój wystąpiło do TK, iż przepis ten jest sprzeczny z Konstytucją, narusza art. 2 i 165 K. TK orzekł, iż art. 179 w ówczesnym kształcie jest sprzeczny z powoływanymi artykułami Konstytucji. Gminy jako podmioty prawa prywatnego miały być wyposażone całkowicie bez ich zgody we własność, która nie przedstawia żadnej wartości ( nikt nie zrzeka się własności nieruchomości, która przedstawiają jakąkolwiek wartość ). Własność nie jest prawem absolutnym, właściciel musi szanować prawa innych. Jeden podmiot nie może przelewać na całą społeczność lokalną swojego problemu. Wyrok z 15.03 wejdzie w życie w 2006.

a) prawo niemieckie:

Zasada: wyzbycie się to jednostronna czynność prawna właściciela. Właściciel traci własność z chwilą skreślenia z księgi wieczystej, a rzecz staje się niczyja. Można ją nabyć dopiero przez zasiedzenie.

Wyjątek: w stosunku do landów- można nabyć własność przez odpowiednie oświadczenie i wpis do księgi wieczystej.

b) prawo francuskie: rzecz, która nie ma właściciela, należy do państwa. Procedura przejmowania własności przez państwo jest regulowana przez kodeks własności państwowej. Prawo francuskie nie przewiduje czynności zrzeczenia się własności nieruchomości. Prawo administracyjne reguluje całą procedurę, gdy rzecz staje się niczyja ( np. nieobjęty spadek ).

c) prawo polskie: w prawie przedwojennym mieliśmy czynność zrzeczenia się własności nieruchomości. Wymagała formy aktu notarialnego, nowym właścicielem był Skarb Państwa.

prawo rzeczowe 1946- do zrzeczenia się wymagana była zgoda odpowiedniego organu ( starosty ).

Od 2003- zrzeczenie się nie może być uzależnione od żadnych warunków. Każdy może się zrzec. Skreślono w art. 179- wymaganie zgody określonego organu. Zrzeczenie się zależy tylko od woli właściciela

2) ZAWŁASZCZENIE- Art. 181

- rzecz ruchoma

- rzecz niczyja

- z chwilą objęcia w posiadanie samoistne.

Jest to czynność prawna realna, jednostronna.

RÓJ PSZCZÓŁ- Art. 182

Zasada: Rój pszczół, który opuścił ul, staje się niczyim, jeżeli właściciel nie odszukał go przed upływem 3 dni od dnia wyrojenia.

Jeżeli właściciel odszukał go w tym terminie, to:

a) jeżeli rój osiadł dziko- właściciel może rój zabrać jako swoją własność,

b) rój osiadł w cudzym ulu nie zajętym- właściciel może żądać wydania roju za zwrotem kosztów,

c) rój usiadł w cudzym ulu zajętym- rój staje się własnością tego, czyją własnością jest ul, a dotychczasowego właścicielowi nie przysługuje roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia.

3) PRZEMILCZENIE- Art. 183- 187- osoba wskazana w ustawie nabywa własność na skutek niewykonywania tego prawa przez czas w ustawie określony. Podstawą jest bezczynność właściciela, a nie aktywność posiadacza samoistnego ( tym się różni przemilczenie od zasiedzenia ). Dotyczy:

a) rzeczy zagubionych

b) rzeczy porzuconych bez zamiaru wyzbycia się własności,

c) zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły

Zasada: Kto znalazł taką rzecz, to:

- jeżeli wie, kto jest uprawniony do odbioru rzeczy i zna jego miejsce zamieszkania, powinien niezwłocznie zawiadomić o tym tą osobę,

- jeżeli nie wie, kto jest uprawniony do odbioru rzeczy albo nie zna miejsca zamieszkania osoby uprawnionej, powinien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu właściwy organ państwowy.

Wyjątek: znalazca powinien taką rzecz na przechowanie właściwemu organowi państwowemu:

a) obligatoryjnie, jeżeli są to:

- pieniądze,

- papiery wartościowe,

- kosztowności,

- rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną,

Takie rzeczy, jeżeli nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu

- 1 roku od dnia wezwania go przez właściwy organ,

- w razie niemożności wezwania- 2 lat od ich znalezienia

Stają się własnością Skarbu Państwa.

b) na żądanie tego organu- w wypadku innych rzeczy.

Jeśli znalazca przechowuje rzecz u siebie- stosuje się odpowiednio przepisy o nieodpłatnym przechowaniu.

Takie rzeczy, jeżeli nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu tych samych terminów ( zob. wyż. ), stają się własnością znalazcy, jeżeli uczynił on zadość swym obowiązkom. Jeśli rzeczy są przechowywane przez organ państwowy, znalazca może je odebrać za zwrotem kosztów.

4) NABYCIE WŁASNOŚCI POŻYTKÓW NATURALNYCH ( Art. 190 )

Zasada:

- uprawniony do pobierania pożytków naturalnych rzeczy

- nabywa ich własność przez odłączenie ich z rzeczy

5) POŁĄCZENIE RZECZY ( AKCESJA ) ( Art. 191- 194 )

a) Art. 191

- połączenie nieruchomości z ruchomością

- połączenie nastąpiło w taki sposób, że rzecz ruchoma stała się częścią składową nieruchomości.

b) Art. 192

- wytworzenie nowej rzeczy ruchomej,

- z cudzych materiałów

- wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów,

- przetworzenie dokonane było w dobrej wierze

Wówczas nowa rzecz wytworzona staje się własnością tego, kto ją wytworzył, w przeciwnym wypadku- właściciela materiałów.

c) Art. 193

- połączenie lub pomieszanie rzeczy ruchomych,

- rzecz te należą do różnych właścicieli

- w wyniku tego przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami

- nie zachodzi sytuacja, iż jedna z rzeczy połączonych ma wartość znacznie większą aniżeli pozostałe ( wówczas rzeczy mniejszej wartości stają się jej częściami składowymi ).

Dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami całości. Udziały we współwłasności oznacza się wg stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych.

WSPÓŁWŁASNOŚĆ ( Art. 195- 221 ).

PODZIELNOŚĆ PRAWA WŁASNOŚCI- sytuacja, gdy własność określonej rzeczy przysługuje kilku osobom.

I) WŁASNOŚĆ PODZIELONA WG CZASU JEJ TRWANIA- własność rzeczy przysługuje jednemu właścicielowi, ale z tym ograniczeniem, że z chwilą ziszczenia się warunku lub upływu terminu własność ta przechodzi na inną osobę. Mamy niejako dwóch właścicieli-

- WŁAŚCICIEL AKTUALNY,

- WŁAŚCICIEL PRZYSZŁY

Dekret 1946- własność czasowa, podzielona w czasie. Nieruchomości będące własnością państwa, gmin, mogły być oddane we własność czasową na okres 30- 80- lat ( potem zastąpiono to użytkowaniem wieczystym ).

II) WŁASNOŚĆ PODZIELONA WG TREŚCI- każdemu z dwu właścicieli przysługują inne atrybuty tego samego prawa:

- WŁAŚCICIEL ZWIERZCHNI - DOMINNUS DIRECTUS ( ius disponendi, ius fruendi- od właściciela użytkowego- cywilne )

- WŁAŚCICIEL UŻYTKOWY- DOMINUS UTILIS ( ius utendi, ius fruendi- naturalne ).

III) WSPÓŁWŁASNOŚĆ ( Art. 195 )- sytuacja, gdy własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku podmiotom. Są więc 3 elementy konstrukcyjne:

1) JEDNOŚĆ PRZEDMIOTU- przedmiotem współwłasności jest jedna rzecz ruchoma lub nieruchoma, a nie zespół różnych rzeczy.

2) WIELOŚC PODMIOTÓW- co najmniej 2. Osoby te są nadal odrębnymi podmiotami prawa, nie tworzą osoby prawnej. Jeśli bowiem określony zespół osób zorganizuje się w osobę prawną, ich wspólny- w sensie ekonomicznym majątek- nie stanowi już przedmiotu współwłasności, gdyż w znaczeniu jurydycznym majątek ten należy do jednego podmiotu ( osoby prawnej ).

3) NIEPODZIELNOŚĆ WSPÓLNEGO PRAWA- pomimo istnienia takiej wspólności rzecz nie jest podzielona i że żadnemu ze współwłaścicieli nie przysługuje wyłącznie prawo do fizycznie określonej części rzeczy. Każdy ze współwłaścicieli ma jednakowe prawo do całej rzeczy, ograniczone jedynie takim samym prawem innych współwłaścicieli.

RODZAJE WSPÓŁWŁASNOŚCI ( Art. 196 ):

1) Zasada: WSPÓŁWŁASNOŚĆ W CZĘŚCIACH UŁAMKOWYCH ( COMMUNIO PRO PARTE INDIVISA/ZWYKŁA )- udziały poszczególnych właścicieli określane są w postaci ułamka. Jest ona samodzielnym stosunkiem prawa rzeczowego.

Powstanie współwłasności

a) dziedziczenie- Art. 1035- jeśli kilku spadkobierców dziedziczy, stosuje się do nich przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych,

b) przez czynność prawną,

c) na skutek akcesji ( zob. art. 193 ),

d) na skutek zasiedzenia- jeśli kilka osób posiada przez czas wymagany w ustawie tę samą rzecz, to mogą się domagać współwłasności,

e) na skutek orzeczenia sądowego- gdy sąd przyznaje własność rzeczy kilku osobom.

Sąd znosi współwłasność budynku wydzielając odrębną własność lokalu- powstaje współwłasność konieczna co do grunty i części wspólnych budynku. Jeżeli nic innego nie wynika ze stosunku prawnego.

UDZIAŁ:

UDZIAŁ- wyraża zakres uprawnień i obowiązków współwłaściciela w stosunku do rzeczy wspólnej i określony jest odpowiednim ułamkiem.

Art. 197- domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe. Jest to domniemanie iuris tantum.

Art. 204- większość współwłaścicieli określa się wg wielkości udziałów.

Zasada: Każdy ze współwłaścicieli ma względem swojego udziału pozycję wyłącznego właściciela. Udział to wycinek prawa własności. Dlatego też do współwłasności stosuje się ( i to bezpośrednio ) przepisy odnoszące się do własności.

- IUS DISPONENDI- może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli ( Art. 198 )

ZARZĄD RZECZĄ WSPÓLNĄ- podejmowanie wszelkich decyzji i dokonywanie wszelkiego rodzaju czynności dotyczących przedmiotu wspólnego prawa, koniecznych zarówno w toku normalnej eksploatacji tego przedmiotu ( np. sprzedaż zebranych płodów ) jak i w sytuacjach nietypowych ( np. sprzedaż rzeczy wspólnej ).

Zasada: Każdy ze współwłaścicieli jest zobowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną ( Art. 200 ).

Wyjątek:

- zarząd zostaje powierzony jednemu ze współwłaścicieli przez:

- innych współwłaścicieli,

- sąd ( zob. niż. ):

Wówczas:

- współwłaściciel sprawujący zarząd rzeczą wspólną może żądać od pozostałych współwłaścicieli wynagrodzenia odpowiadającego nakładowi jego pracy ( Art. 205 )

- współwłaściciel nie sprawujący zarządu może w odpowiednich terminach żądać rachunku z zarządu ( Art. 208 ).

Rodzaje zarządu:

a) UMOWNY- gdy wszyscy współwłaściciele w drodze umowy określają zarząd rzeczą wspólną w sposób inny, niż czyni to kc, np. mogą wyznaczyć zarządcę, którym będzie osoba trzecia, mogą też postanowić, że do niektórych czynności zwykłego zarządu potrzebna będzie zgoda wszystkich.

b) SĄDOWY ( Art. 203 )- polega na ustanowieniu zarządcy przez sąd na żądanie współwłaściciela, jeżeli:

- nie można uzyskać zgody współwłaścicieli w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu albo:

- większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu lub

- większość ta krzywdzi mniejszość.

b) USTAWOWY- kiedy rzeczą zarządzają wszyscy współwłaściciele wg zasad przewidzianych w ustawie.

- CZYNNOŚCI ZWYKŁEGO ZARZĄDU- czynności, które trzeba podejmować by zachować rzecz, masą majątkową w nie pogorszonym stanie, zarówno czynności prawne jak i faktyczne. Może to także oznaczać utrzymanie stałego poziomu dochodów ( np. przy nieruchomościach- pobieranie czynszu, wynajem lokali ). Do tych czynności potrzebna ( Art. 201 )

- jest zgoda większości

- jeżeli jednak większość współwłaścicieli postanawia dokonać czynności rażąco sprzecznej z zasadami prawidłowego zarządu rzeczą wspólną, każdy ze współwłaścicieli może żądać rozstrzygnięcia przez sąd ( Art. 202 ).

- jeśli takiej zgody brak, każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności,

- CZYNOŚCI PRZEKRACZAJĄCE ZWYKŁY ZARZĄD- rozporządzenia rzeczą i czynności, które zmieniają przeznaczenie rzeczy w sposób istotny zwiększają lub zmniejszają ich wartość.

Zasada: Art. 199- potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli,

Wyjątek: jeśli takiej zgody brak, współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie, mając na względzie:

- cel zamierzonej czynności,

- interesy wszystkich współwłaścicieli.

- CZYNNOŚCI ZACHOWAWCZE- Art. 209- wszelkie czynności i dochodzenie roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa. Może ich dokonywać każdy ze współwłaścicieli.

KORZYSTANIE Z RZECZY WSPÓLNEJ:

a) USTAWOWY- jeżeli w braku odmiennej umowy lub orzeczenia sądowego współwłaściciele korzystają z rzeczy wspólnej tak, jak przewiduje to przepis ustawy.

- IUS POSSIDENDI/IUS UTENDI- w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych właścicieli ( Art. 206 )

Jeśli da się określić zakresy współkorzystania i współposiadania to sąd powinien to zrobić, ale czasem nie da się wyznaczyć zakresu. Wówczas sąd może dokonać podziału rzeczy do korzystania ( QUO AD USUM )- możliwy przy gruntach.

- IUS FRUENDI- przypadają one współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów, w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną ( Art. 207 )

b) UMOWNY- jeżeli sposób korzystania z rzeczy wspólnej określili sami współwłaściciele w umowie,

Umowy takie nie rodzą skutków względem osób trzecich. W ich następstwie nie powstają prawa rzeczowe, lecz jedynie roszczenia względne, skuteczne tylko między współwłaścicielami, którzy je zawarli. W szczególności umowy takie byłyby nieskuteczne względem nabywcy udziału, co nie byłoby korzystne, bo na skutek zmiany współwłaściciela upadałyby z trudem nieraz zawarte porozumienia. Zapobiega temu Art. 221. Skuteczne względem nabywcy są:

- czynności prawne określające zarząd i sposób korzystania z rzeczy wspólnej,

- czynności prawne wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności,

- sposób korzystania z rzeczy ustalony w orzeczeniu sądowym

Jeżeli nabywca;

- o czynnościach tych/sposobie wiedział albo,

- mógł z łatwością się dowiedzieć.

W praktyce najczęściej dochodzi do podziału nieruchomości QUOAD USUM- PODZIAŁU DO KORZYSTANIA ( używania ). Współwłaściciele pozostają nadal w stosunku współwłasności, z tym, że każdemu z nich zostaje wydzielona część nieruchomości do wyłącznego użytku.

c) SĄDOWY- jeżeli sposób korzystania przez współwłaścicieli z rzeczy określił sąd, jeśli:

- współwłaściciele nie mogą się porozumieć co do sposobu korzystania z rzeczy wspólnej,

- współwłaściciele samowolnie pozbawiają jednego lub kilku współwłaścicieli współposiadania.

ZNIESIENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI:

Współwłasność jest stosunkiem krótkotrwałym i przejściowym. Może się jednak zdarzyć, że stosunek współwłasności trwa latami i ustawodawca powinien to dostrzec

Do zniesienia współwłasności może dojść na drodze

a) UMOWY- umowa zawarta przez wszystkich współwłaścicieli.

Jeżeli przedmiotem współwłasności jest nieruchomość- forma aktu notarialnego, bo łączy się z tym przeniesienie własności bądź udziałów we współwłasności.

następuje, gdy współwłaściciele mogą uzyskać porozumienie co do sposobu zniesienia współwłasności,

b) ORZECZENIA SĄDOWEGO- sąd rozstrzyga o sposobie zniesienia współwłasności:

ROSZCZENIE O ZNIESIENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI ( Art. 210 ):

Legitymacja czynna:

- każdy ze współwłaścicieli

- prokurator

Roszczenie nie ulega przedawnieniu ( Art. 220 )- ale żądanie o zniesienie współwłasności w trybie umownym chyba też.

Uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż 5 lat. W ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze 5 lat ( Art. 210 ).

Legitymacja bierna:

- pozostali współwłaściciele.

Powód domaga się:

- zniesienia współwłasności

Sposoby zniesienia współwłasności

a) zasada:

- podział fizyczny rzeczy- Art. 211. Sąd może odmówić takiego podziału gdy:

- jest on sprzeczny z przepisami ustawą. Dotyczy to:

- gruntów rolnych,

- nieruchomości położonych na terenie miast,

- budynków

- jest sprzeczny ze społeczno- gospodarczym przeznaczeniem rzeczy- wtedy gdy prowadzi do likwidacji istniejącego warsztatu produkcyjnego ( np. samochód, obrabiarka, dzieła sztuki, odzież )

- pociągałoby to za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości

Rzecz dzieli się na tyle części, ilu jest współwłaścicieli. Wartość części rzeczy powinna wyodrębnionych przez podział powinna być proporcjonalna do wielkości udziałów. Jeżeli jednak z pewnych względów między wartością utworzonych części rzeczy a wielkością udziałów występują różnice, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne ( Art. 212 §1 ).

b) wyjątki: ( Art. 212 §2 ):

- przyznanie rzeczy na własność jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłat na rzecz pozostałych. Przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi.

Jeśli chodzi o masę majątkową, każdy ze współwłaścicieli dostaje jakąś część, a następnie dochodzi między nimi do dopłaty ( wyrównanie ).

- podział cywilny- przedmiot współwłasności sprzedaje się za określoną cenę, dzieli się uzyskaną kwotę między współwłaścicieli odpowiednio do ich udziałów. W praktyce jest ostatecznością. Jeśli chce się coś szybko sprzedać, nie uzyskuje się na ogól dobrej ceny. Przy sprzedaży masy majątkowej zazwyczaj się traci.

2) Wyjątek: WSPÓŁWŁASNOŚC ŁĄCZNA ( WSPÓLNOŚĆ DO NIEPODZIELNEJ RĘKI )- opiera się zawsze na określonym stosunku osobistym i spełnia względem tego stosunku rolę służebną, istniej po to, aby ten podstawowy stosunek prawny mógł należycie spełniać swoją rolę społeczną i ekonomiczną. W wypadku współwłasności łącznej mamy do czynienia najczęściej nie ze współwłasnością jednej rzeczy, lecz jednej masy majątkowej.

- współwłasność małżeńska, gdy małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej,

- współwłasność spółki cywilnej

Współwłasność w cz. ułamkowych	współwłasność łączna
każdy ze współwłaścicieli ma określony ułamkiem udział	jest to współwłasność bezudziałowa
współwłaściciel może swoim udziałem rozporządzać	współwłaściciel nie może dysponować swoimi prawami do przedmiotów majątku wspólnego, godziłoby to bowiem w jego cel
współwłaściciel może w każdym czasie żądać zniesienia współwłasności	współwłaściciel nie może w każdym czasie żądać zniesienia współwłasności

OCHRONA WŁASNOŚCI ( Art. 222- 231 )

1) konstytucyjny- art. 21 i 64 gwarantuje ochronę własności równą dla wszystkich,

2) karno- prawny,

3) administracyjno- prawny

4) cywilno- prawny, które nas interesuje najbardziej.

Konieczność ochrony prawa własności wynika z samej definicji prawa własności ( zob. Art. 140- strona negatywna. Sama definicja daje prawo ochrony przed wszystkimi potencjalnymi naruszycielami prawa własności. W celu ochrony własności przysługują:

I. ROSZCZENIE WINDYKACYJNE ( REI VINDICATIO- Art. 222 §1 )- wypływające z prawa własności roszczenie o wydanie rzeczy. Nie jest roszczeniem windykacyjnym roszczenie o wydanie rzeczy wypływające z innych stosunków prawnych, to, że przedmiotem roszczenia jest wydanie rzeczy nie nadaje mu charakteru roszczenia windykacyjnego!

Legitymacja czynna:

a) materialno- prawna

- właściciel,

- współwłaściciel- nie musi pytać o zgodę pozostałych, gdyż jest to czynność zachowawcza,

- użytkownik wieczysty,

- osoba, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe

- najemca lokalu ( art. 690 ).

b) formalno- prawna- w pewnych wypadkach mogą wystąpić na rzecz właściciela )

- prokurator,

- Rzecznik Praw Obywatelskich

Legitymacja bierna:

- osoba, która władza faktycznie rzeczą ( tzn. posiadacz, dzierżyciel, prekarzysta ).

- osoba włada rzeczą aktualnie ( nie musi to być tak, która pozbawiła władztwa )- tu przejawia się obiektywny charakter roszczenia windykacyjnego.

- osobie tej nie przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą

Powód domaga się:

- wydania rzeczy

a) musi ono wystąpić w naturze.

- jeżeli nastąpiło zużycie rzeczy windykowanej, to następuje wygaśnięcie prawa własności i wygaśnięcie roszczenia windykacyjnego ( odpowiedzialność jest kwestią odrębną ),

- jeżeli nastąpiło pogorszenie rzeczy, właściciel ma obowiązek przyjęcia rzeczy w stanie pogorszonym

b) jeżeli chodzi o to, czy rzecz powinna zostać wydana ze wszystkimi pobranymi pożytkami, to stanowisko doktryny jest podzielone:

- J. Ignatowicz- tak,

- Griewel- bez, bo temu służą roszczenia uzupełniające.

c) czy wydanie powinno nastąpić do rąk?

- jeżeli prawo władania rzeczą przysługuje tylko właścicielowi- tak,

- jeżeli prawo władania rzeczą przysługuje z woli właściciela innej osobie- to właściciel może żądać wydania rzeczy do rąk uprawnionego.

Sytuacja stron w procesie:

1) Powód musi wykazać, że jest właścicielem rzeczy. Ale dowód własności jest w tej sprawie bardzo trudny, gdyż

- trzeba wykazać wszystkie sukcesje aż do nabycia pierwotnego,

- domniemywa się, iż posiadacz jest właścicielem. Powód musi obalić domniemania, aczkolwiek dowód z wpisu do księgi wieczystej ma pierwszeństwo przed dowodem posiadacza. Bardzo często nawet przy nieruchomościach trudno jest udowodnić prawo własności, a w przypadku rzeczy ruchomych dowód jeszcze bardziej się komplikuje ( PROBATIO DIABOLICO ).

Jeżeli jednak powód udowodni swe prawo własności, to sąd nie może odmówić wydania rzeczy..

2) Pozwany może- jeżeli powód nie udowodnił jeszcze swego prawa- bronić się przez zarzuty:

a) PREAMPOTRYJNE ( NIEWECZĄCE )

- braku legitymacji czynnej

- udowodnienia, że sam nabył własność np. przez zasiedzenie,

- udowadnia, że właścicielem jest osoba trzecia, ale nie powód,

- neguje prawo własności powoda bez wskazania osoby właściciela

- braku legitymacji biernej- opierając się na twierdzeniu, że rzecz nie jest we władaniu pozwanego,

- zarzutu przedawnienia ( WŁASNOŚĆ SINE RE- bez rzeczy, jeżeli roszczenie się przedawniło, to właściciel ma prawo własności, ale nie może go wyegzekwować ).

b) DYLATORYJNE- powodują oddalenie wyroku w czasie

- ZARZUT HAMUJĄCY- pozwany może twierdzić, że przysługuje mu skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

Uprawnienie to może wynikać z różnych stosunków prawnych, zarówno z:

- rzeczowych

- obligacyjnych.

Sąd będzie musiał ustalić, czy prawo to skutecznie wygasło. Nawet jeśli sąd uzna, że pozwanemu przysługuje skuteczne prawo to powinien zasądzić wydanie rzeczy po ustaniu tego stosunku prawnego. Sam fakt wytoczenia powództwa windykacyjnego jest traktowany jako wypowiedzenie stosunku prawnego wiążącego strony z momentem doręczenie pozwu pozwanemu.

- Czy pozwany może powoływać się na nadużycie prawa podmiotowego?

Pozwany nie kwestionuje tu prawa właściciela, ale podnosi, że czyni on z niego użytek sprzeczny z art. 5. Musi być stosowany do roszczenia windykacyjnego tak jak do wszystkich roszczeń. Na pewno zarzut ten nie ma charakteru preemptoryjnego. Zarzut ten nigdy nie przysługuje nierformalnemu nabywcy nieruchomości.

II. ROSZCENIE NEGATORYJNE ( ACTIO NEGATORIA- Art. 222 §2 )

Legitymacja czynna:

- te same podmioty, co przy roszczeniu windykacyjnym,

Legitymacja bierna:

- osoba, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą.

- wyłączone są te zdarzenia, które nie zasługują na interwencję w postaci przywrócenia stanu zgodnego z prawem, czy orzekania zakazu naruszeń ( pozwanie turysty przechodzącego przez grunt ),

- nie jest naruszeniem działanie sił przyrody ( np. obsuwanie się skarpy, chociażby nawet źródło tego działania tkwiło w nieruchomości.

Powód domaga się:

- przywrócenia stanu zgodnego z prawem ( chodzi o usunięcie nie tylko cudzej rzeczy ale i skutków )

- zaniechania naruszeń ( gdy zachodzi niebezpieczeństwo kontynuowania bezprawia.

Stosowanie do okoliczności właścicielowi przysługuje jedno, drugie albo oba żądania. Nie może natomiast do treści roszczenia dołączyć naprawienia szkody lub zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia.

Sytuacja stron:

1) Powód musi udowodnić

- swoje prawo własności, ale jego sytuacja jest prostsza, gdyż to on włada rzeczą,

- fakt naruszenia

2) Pozwany może bronić się w następujący sposób:

- naruszenie mieści się w granicach akceptowalnych,

- naruszenia nie ma,

Wyrok w procesie musi ściśle określać obowiązek pozwanego.

III.ROSZCENIA UZUPEŁNIAJĄCE ( towarzyszą z reguły roszczeniu windykacyjnemu )-przysługują właścicielowi przeciwko posiadaczowi samoistnemu ( Art. 224- 225 ):

1) ROSZCZENIE O WYNAGRODZENIE ZA KORZYSTANIE Z RZECZY

2) ROSZCZENIE O NAPRAWIENIE SZKODY SPOWODOWANEJ ZUŻYCIEM, POGORSZENIEM LUB UTRATĄ RZECZY

3) ROSZCZENIE O ZWROT POŻYTKÓW LUB ZAPŁĄTĘ ICH WARTOŚCI

Roszczenia takie zgłasza się już w powództwie windykacyjnym, jeżeli termin przedawnienia nie minął ( zob. niż. ). Losy zależą od tego, czy posiadacz samoistny jest:

1) w dobrej wierze ( Art. 224 ):

a) do chwili gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego ( §1 )- roszczenia dla właściciela w ogóle nie powstają. Tylko gdy za rzecz utraconą posiadacz uzyskał ekwiwalent ( np. odszkodowanie z ubezpieczenia ), zobowiązany jest do jego wydania na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

b) dwie sytuacje:

- od chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego- ( §2 )

- od chwili, gdy został wezwany przez właściwy organ państwowy do wydania rzeczy, jeżeli posiadał on rzecz będącą przedmiotem własności państwowej ( Art. 228 )

- obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy,

- odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiło bez jego winy,

- obowiązany zwrócić od powyższej chwili pożytki, których nie zużył

- obowiązany uiścić wartość tych, które zużył

2) w złej wierze ( Art. 225 )-

Zasada: traktowany jest tak samo jak posiadacz w dobrej wierze od chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu powództwa windykacyjnego.

Wyjątki:

- obowiązany jest zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał,

- jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba, że rzecz uległa pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

Przedawnienie: 1 rok od chwili wydania rzeczy.

IV. ROSZCENIE O ZWROT NAKŁADÓW ( Art. 226 )

Nie jest roszczeniem uzupełniającym- może przysługiwać posiadaczowi samoistnemu zwracającemu rzecz.

1) NAKŁADY KONIECZNE- niezbędne do utrzymania rzeczy w nie pogorszonym stanie ( w zakresie zwykłego zarządu )

2) NAKŁADY UŻYTECZNE- zwiększają wartość rzeczy w znaczeniu obiektywnym,

3) NAKŁADY ZBYTKOWE- zwiększają wartość rzeczy w subiektywnym odczucia osoby, która ich dokonuje ( np. cygańskie pałace ).

Możemy też mówić o:

NAKŁADACH RZECZOWYCH- przedmioty, które posiadacz samoistny połączył z rzeczą, chociażby stały się jej częściami składowymi.

Zasada: Właściciel zobowiązany jest zwrócić nakłady posiadaczowi. Zakres i forma tego obowiązku jest zróżnicowany:

1) jeżeli posiadacz jest w dobrej wierze,

a) do chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego

- nakłady konieczne- o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy,

- inne nakłady- o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi

b) od chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego

- tylko nakłady konieczne

2) jeżeli posiadacz jest w złej wierze

- tylko nakłady konieczne, o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem

3) w przypadku nakładów rzeczowych ( Art. 227 )

a) jeżeli posiadacz dokonał połączenia w dobrej wierze, do chwili gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego, to może on zabrać przedmioty, które z rzeczą połączył,

b) jeżeli posiadacz dokonał połączenia:

- w złej wierze,

- w dobrej wierze, od chwili gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego, to właściciel może przyłączone przedmioty zatrzymać, zwracając samoistnemu posiadaczowi:

- ich wartość i koszt robocizny albo:

- sumę odpowiadającą zwiększeniu wartości rzeczy.

Art. 461- Zasada: PRAWO ZATRZYMANIA ( IUS RETENTIONIS )- osoba zobowiązana do zwrotu rzeczy może rzecz zatrzymać, dopóki nie zostaną mu zwrócone nakłady.

Wyjątki:

- obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwolonego,

- chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych.

Przedawnienie: 1 rok od chwili wydania rzeczy ( Art. 229 ).

Przepisy o tych roszczeniach stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym ( Art. 230 ).

V. ROSZCENIE POSIADACZA GRUNTU O PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI DZIAŁKI ( Art. 231 §1

Szczególnym przypadkiem nakładów jest budowa na cudzym gruncie:

- budowla jest nakładem ( + superficies solo cedit ),

- nawet gdyby przyznać budującemu roszczenie o zwrot nakładów, właściciel może nie mieć pieniędzy,

- posiadacz będzie zainteresowany żeby budowlę zatrzymać,

- rozbiórka sprzeczna ze społeczno- gospodarczym interesem.

Unormowanie szczególne stanowiące wyjątek od zasady superficies solo cedit ( zasada działa, ale możliwe jest zniesienie stosunków własnościowych )- może teoretycznie:

- przyzwalać budującemu ex lege własność gruntu z chwilą wzniesienia budynku, a właścicielowi przyznać roszczenie o spłatę,

- przyzwalać zainteresowanym na wykup gruntu ( rozwiązanie takie przyjął kc ).

Legitymacja czynna- przesłanki:

1) posiadacz samoistny- w wypadku gdy budowlę wzniosła kilka osób, każdej przysługuje roszczenie o przeniesienie odpowiedniej części nieruchomości,

2) dobra wiara posiadacza- chodzi o pojęcie dobrej wiary przyjęte przy zasiedzeniu. SN jest tu jednak bardziej liberalny, czasem zasady współżycia społecznego wymagają, by traktować jakąś osobę tak jakby była w dobrej wierze. Często do budowy na cudzym gruncie dochodzi w stosunkach rodzinnych ( np. syn i synowa budują się na gruncie rodziców ).

3) wzniesienie na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynku lub innego urządzenia

4) wartość tego budynku lun innego urządzenia przewyższa znacznie wartość zajętej na ten cel działki. Bierzemy pod uwagę wartość rynkową.

Legitymacja bierna:

- właściciel gruntu

Powód domaga się:

- PRZEWŁASZCENIA- aby właściciel przeniósł na niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem.

Realizacja następuje

- na drodze umowy przenoszącej własność w trybie art. 156 w zw. z art. 158 lub

- na drodze orzeczenia sądu ( art. 64 )

Wynagrodzenie odpowiadać powinno kwocie, jaką właściciel uzyskałby z tytułu zapłaty ceny, gdyby zajęta działka ( bez budowli ) została sprzedana.

Przedawnienie: Roszczenie nie ulega przedawnieniu, z tym, że wygasa z chwilą utraty posiadania.

VI. ROSZCZENIE WŁAŚCICIELA GRUNTU O WYKUP DZIAŁKI ( Art. 231 §2 )

Legitymacja czynna- przesłanki:

1) właściciel gruntu,

2) na gruncie tym wzniesiono budynek lub inne urządzenie

3) wartość tego budynku lub urządzenia znacznie przewyższa wartość zajętej na ten cel działki.

Legitymacja bierna:

- ten, kto wzniósł budynek lub inne urządzenie.

Dyskusyjna jest legitymacja bierna dzierżyciela- wszak włada rzeczą za kogo innego, jeżeli dokonuje inwestycji, to zapewne również za kogo innego.

Powód domaga się:

- nabył od niego własności działki za odpowiednim wynagrodzeniem.

Właścicielowi ustawodawca pozostawia więcej swobody.

Roszczenie powstaje nie zależnie od wszelkich okoliczności podmiotowych.

Nie przysługuje jednak, jeżeli inne uregulowanie wynika z łączącej stron umowy. Dyskusyjna jest bierna legitymacja

VII INNE ŚRODKI:

1) Powództwo o ustalenie prawa,

2) Procesowe uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,

3) Postępowanie rozpoznawcze

Cechy roszczeń:

Roszczenie windykacyjne i negatoryjne:

a) są to roszczenia o charakterze obiektywnym, tzn. o ich powstaniu decyduje stan przedmiotowy, a nie podmiotowy. Służą właścicielowi niezależnie od tego, czy osoba, przeciwko której przysługuje roszczenie, działała w dobrej czy złej wierze, nie zależą od winy. Nie ma znaczenia stan psychiczny, świadomość naruszyciela. Od dobrej czy złej wiary zależy jedynie odpowiedzialność odszkodowawcza.

b) nie ulegają przedawnieniu, jeśli dotyczą nieruchomości ( Art. 223 ).

Należy odróżnić:

a) roszczenie windykacyjne/negatoryjne,

b) powództwo windykacyjne/negatoryjne- powództwo to stanowi jedynie procesową formę dochodzenia tych roszczeń.

Roszczenia uzupełniające:

a) są to roszczenia o charakterze subiektywnym, zależą od dobrej czy złej wiary naruszyciela.

b) przedawniają się z upływem 1 roku od dnia zwrotu rzeczy ( Art. 229 ). Jeżeli rzecz nie została zwrócona, to z wg SN- zwykły termin 10- letni.

ODRĘBNA WŁASNOŚĆ LOKALI

ODRĘBNA WŁASNOŚĆ LOKALI- instytucja polegająca na tym, że lokal będący wg zasada ogólnych częścią składową nieruchomości gruntowej ( superficies solo cedit ) zostaje w drodze wyodrębnienia jego własności- z tego reżimu wyłączony i staje się odrębną nieruchomością.

Reguluje to USTAWA Z 24.06.1994 O WŁASNOŚCI LOKALI. Wprowadza dużą swobodę ustanawiania odrębnej własności lokali:

- przedmiotem może być nie tylko lokal mieszkalny, ale także o innym przeznaczeniu,

- bez względu czy właściciel z niego korzysta sam czy dla celów komercyjnych ( umowa deweloperska ),

- o dowolnych rozmiarach ( dawniej do 110 m2 ),

- wyodrębnienie nie musi dotyczyć wszystkich lokali.

Stanowi ona lex specialis w stosunku do kc. Poza tym do odrębnej własności lokalu odnoszą się też unormowania zawarte w rozdz. 3 ustawy z 15.12.2000 o spółdzielniach mieszkaniowych.

Przedmiot odrębnej własności lokali ( Art. 2 ):

1) NIERUCHOMOŚĆ LOKALOWA- SAMODZIELNY LOKAL MIESZKALNY- wydzielona trwałymi ścianami w obrębie budynku izba lub zespół izb i pomieszczeń, które tworzą lokal umożliwiający spełnienie w jego granicach wszystkich podstawowych czynności związanych z jego aktualnym przeznaczeniem.

Spełnienie przesłanki stwierdza organ właściwy w sprawach nadzoru architekt- a na podstawie jego opinii starosta wydaje zaświadczenie o spełnieniu wymagań. Może tę cechę ustalić sąd na podstawie opinii biegłego.

a) MIESZKALNY- służący zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych,

b) O INNYM PRZEZNACZENIU- np. lokal użytkowy ( sklep, zakład usługowy, pracownia twórcy ).

2) LOKAL O INNYM PRZEZNACZENIU ( np. sklep, zakład usługowy ).

Przedmiotem odrębnej własności nie mogą być natomiast inne części budynku- np. piętro, poszczególne izby )- stąd nazwa nieruchomość lokalowa.

Do lokalu samodzielnego mogą przynależeć POMIESZCZENIA PRZYNALEŻNE jako jego części składowe, takie jak piwnice, strych, komórka, garaż, choćby nawet do niego bezpośrednio nie przylegały lub były położone w granicach nieruchomości gruntowej poza budynkiem, w którym wyodrębniono dany lokal.

2) NIERUCHOMOŚĆ WSPÓLNA ( Art. 3 ust. 2 )

a) grunt

b) wszelkie części budynku i inne urządzenia ( znajdujące się zarówno w budynku, jak i na gruncie, np. studnia ), które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli poszczególnych lokali.

Właścicielom odrębnych lokali przysługuje do nieruchomości wspólnej prawo współwłasności w częściach ułamkowych.

a) jest to prawo związane z prawem własności lokalu,

b) jest to współwłasność przymusowa, nie można żądać jej zniesienia, dopóki trwa odrębna własność lokalu,

UDZIAŁ we współwłasności nieruchomości wspólnej:

- odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu z uwzględnieniem powierzchni przynależnych do lokalu do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi,

- jeżeli nieruchomość, z której wyodrębnia się własność lokali stanowi grunt zabudowany kilkoma budynkami, udział właściciela lokalu wyodrębnionego w nieruchomości wspólnej, odpowiada stosunkowi powierzchni użytkowej lokalu wraz z powierzchnią pomieszczeń przynależnych do łącznej powierzchni użytkowej wszystkich lokali wraz z pomieszczeniami do nich przynależnymi,

- w sytuacji, gdy na ustanowienie odrębnej własności lokalu następuje na podstawie czynności prawnej jednostronnej, wysokość udziałów określają w umowie właściciel lub współwłaściciele.

Ponieważ lokale mogą być wyodrębniane sukcesywnie, do czasu wyodrębnienia ostatniego lokalu, udział we współwłasności nieruchomości wspólnej przypada również dotychczasowemu właścicielowi nieruchomości ze względu na należące do niego lokale nie wyodrębnione.

Sposób ustanowienia odrębnej własności lokalu ( Art. 7 ust. 1 ):

1) UMOWA O USTANOWIENIE ODRĘBNEJ WŁASNOŚCI LOKALU

a) Art. 8-

- stronami są

- współwłaściciele nieruchomości- wówczas dochodzi do wygaśnięcia współwłasności w częściach ułamkowych, a współwłaściciele staja się wyłącznymi właścicielami wyodrębnionych lokali i współwłaścicielami w częściach ułamkowych nieruchomości wspólnej,

- właściciel nieruchomości i nabywca lokalu, wówczas nabywca lokalu staje się właścicielem tego lokalu i współwłaścicielem w częściach ułamkowych nieruchomości wspólnej. Prawo własności do pozostałych lokali wraz z pomieszczeniami przynależnymi przysługuje cały czas właścicielowi. Są więc 3 przedmioty własności- wyodrębniony lokal- nabywcy, pozostałe lokale- właściciela nieruchomości i nieruchomość wspólna- współwłasność właściciela i nabywcy.

Warunki ważności umowy:

- forma: akt notarialny,

- wpis ( o charakterze konstytutywnym ) w zakładanej dla lokalu księdze wieczystej

- umowa określać powinna:

- rodzaj, położenie i powierzchnię lokalu oraz pomieszczeń przynależnych,

- wielkość udziałów przypadających właścicielom poszczególnych lokali w nieruchomości wspólnej

b) Art. 9- UMOWA DEWELOPERSKA

- jest to umowa zobowiązująca ze skutkiem zobowiązującym-

- właściciel ma wybudować na gruncie dom

- po zakończeniu budowy ma ustanowić odrębną własność lokali,

- następnie następuje umowa rozporządzająca ze skutkiem rozporządzającym- przenosi prawo na:

- drugą stronę,

- inną wskazaną w umowie stronę

Warunki ważności umowy:

- strona podejmującą się budowy musi być właścicielem gruntu, na którym dom ma być wzniesiony,

- strona ta musi uzyskać pozwolenie na budowę,

- roszczenie o ustanowienie odrębnej własności lokalu i o przeniesienie tego prawa zostało ujawnione w księdze wieczystej.

2) JEDNOSTRONNA CZYNNOŚĆ PRAWNA WŁAŚCICIELA NIERUCHOMOŚCI ) Art. 10 )

- właściciel nieruchomości,

- ustanawia ją dla siebie ( nie można więc ustanowić odrębnej własności lokalu w testamencie- bo to jest czynność mortis causa, a wtedy testator już nie żyje- więc nie ustanawia odrębnej własności lokalu dla siebie.

Stosuje się odpowiednio przepisy o ustanowieniu odrębnej własności w drodze umowy,

Jest to konstrukcja sztuczna- właściciel jakby sam ze sobą zawiązują współwłasność nieruchomości wspólnej. Zazwyczaj jest to etap przygotowawczy do dalszego zbycia lokali ( np. przy realizacji umowy deweloperskiej- zob. wyż. ).

3) ORZECZENIE SĄDU ( Art. 11 )

- o zniesieniu współwłasności nieruchomości,

- o dziale spadku,

- o podziale majątku odrębnego małżonków

Jeśli uczynienie zadość przesłance samodzielności lokali wymaga wykonania robót adaptacyjnych, sąd może w postanowieniu wstępnym, uznającym żądanie ustanowienia odrębnej własności lokali w zasadzie za usprawiedliwione, upoważnić zainteresowanego uczestnika postępowania do ich wykonania- tymczasowo na jego koszt.

- jeśli inni uczestnicy stawiają przeszkody- sąd w postanowieniu wstępnym lub w postanowieniu oddzielnym- może wydać stosowne zakazy lub nakazy.

Stosuje się przepisy o ustanowieniu własności w drodze umowy

Ustanowienie odrębnej własności lokali znoszące współwłasność oznacza podział nieruchomości. Utrzymana zostaje jedynie współwłasność nieruchomości wspólnej- stając się współwłasnością przymusową.

SN uznał, że w wypadku, gdy pomiędzy współwłaścicielami występuje pozorny konflikt, sąd może odmówić zniesienia współwłasności przez ustanowienie odrębnej własności lokali i wybrać inne rozstrzygnięcie, np. sprzedaż i podział sumy.

4) EX LEGE:

- jeżeli w toku likwidacji, postępowania upadłościowego lub postępowanie egzekucyjnego z nieruchomości spółdzielni, nabywcą budynku albo udziału w budynku nie będzie inna spółdzielnia mieszkaniowa, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu przekształca się z mocy prawa w odrębną własność lokalu ( Art. 17¹⁸ ) ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.

- jeśli chodzi o nabycie przez zasiedzenie, to wg SN jest to możliwe, jeżeli własność ta uprzednio powstała w jeden z przewidzianych przez prawo sposobów opisanych wyżej

- nie można nabyć prawa własności lokalu, jeśli nie zostało ono wcześniej ustanowione na rzecz innego podmiotu,

- nie można nabyć przez zasiedzenie również części lokalu stanowiącego odrębną nieruchomość, gdyż nieruchomością tą może być tylko lokal samodzielny.

Prawa i obowiązki właścicieli lokalu

a) jeśli chodzi o lokal- to jak właściciela

b) jeśli chodzi o nieruchomość wspólną- tak jak współwłaściciela

c) obowiązek ponoszenia kosztów ( wymienionych w art. 13 ust. 1 )- proporcjonalnie do wysokości udziałów w nieruchomości wspólnej,

d) WYKLUCZENIE ZE WSPÓLNOTY MIESZKANIOWEJ ( Art. 17 )- Wspólnota mieszkaniowa może w trybie procesu żądać sprzedaży w drodze licytacji na podstawie przepisów kpc o egzekucji z nieruchomości lokalu właściciela, który:

- zalega długotrwale z zapłatą należnych od niego opłat lub,

- wykracza w sposób rażący lub uporczywy przeciwko obowiązującemu porządkowi domowemu,

- przez swoje niewłaściwe zachowanie czyni korzystanie z innych lokali lub nieruchomości wspólnej uciążliwym.

Zarząd nieruchomością wspólną

1) UMOWNY ( Art. 18 )- właściciele lokali mogą w szczególności powierzyć zarząd osobie fizycznej albo prawnej ( najczęściej wyspecjalizowanemu przedsiębiorstwu ).

- w umowie o ustanowieniu odrębnej własności lokali

- w osobnej zawartej później umowie ( forma aktu notarialnego )

2) USTAWOWY ( Art. 19- 25 )

a) WSPÓLNOTA MAŁA- jeżeli liczba lokali jest nie większa niż siedem ( chodzi zarówno o lokale wyodrębnione i nie wyodrębnione, należące do dotychczasowego właściciela ) - to stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z kc i kpc ( Art. 20 )

b) WSPÓLNOTA DUŻA- jeżeli liczba lokali jest większa niż siedem- właściciele lokali są obowiązani podjąć uchwałę o wyborze jednoosobowego lub kilkuosobowego zarządu. Członkiem zarządu może być wyłącznie osoba fizyczna wybrana spośród właścicieli lokali lub spośród ich grona.

Kompetencje zarządu ( Art. 21 ):

- kieruje sprawami wspólnoty mieszkaniowej,

- reprezentuje ją na zewnątrz,

- reprezentuje ją w stosunkach między wspólnotą a poszczególnymi właścicielami lokali

a) czynności zwykłego zarządu- zarząd podejmuje samodzielnie,

b) czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu ( wyliczone przez ustawę- katalog nie jest zamknięty w art. 22 ust. 3 )- potrzebna jest uchwała właścicieli lokali

- wyrażająca zgodę na dokonanie takiej czynności oraz

- udzielająca zarządowi pełnomocnictwa do zawierania umów stanowiących czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu w formie prawem przewidzianej.

Uchwały mogą być podejmowane ( Art. 23 ust. 1 ):

- na zebraniu,

- w drodze indywidualnego zbierania głosów przez zarząd ( bo ciężko jest zebrać całą wspólnotę w jednym miejscu w jednym czasie ).

Uchwały zapadają większością głosów ( Art. 23 ust. 2 )

Zasada: Większość głosów liczy się wg wielkości udziałów we współwłasności nieruchomości wspólnej,

Wyjątek: w umowie lub w uchwale podjętej w tym trybie postanowiono, że w określonej sprawie na każdego właściciela przypada jeden głos. Chodzi tu o zniweczenie przewagi gmin, które często nie wypuszczały z rąk zarządu, który był o wiele droższy niż zarząd sprawowany przez firmę administrującą.

3) SĄDOWY ( Art. 26 )- żądać ustanowienia zarządcy przymusowego przez sąd może:

a) każdy właściciel, jeżeli

- zarząd nie został powołany

- pomimo powołania nie wypełnia swoich obowiązków albo:,

- narusza zasady prawidłowej gospodarki.

b) zarządca nieruchomości, jeżeli

- w terminie 2 lat od dnia wyodrębnienia własności pierwszego lokalu w nieruchomości właściciele lokalu nie dokonują wyboru zarządu ani nie powierzą zarządu nieruchomością wspólną w umowie zawartej w formie aktu notarialnego i

- liczba lokali jest większa niż siedem,

- sprawował zarząd nieruchomością w dniu, w którym wyodrębniono własność pierwszego lokalu,

- kontynuował zarząd tą nieruchomością przez okres co najmniej 2 lat.

IV. UZYTKOWANIE WIECZYSTE

UŻYTKKOWANIE WIECZYSTE- instytucja powstała jako prawna forma umożliwiająca korzystanie z gruntów państwowych przez osoby fizyczne i niepaństwowe osoby prawne, w celu rozwoju budownictwa mieszkalnego w miastach. Przepisy dotyczące użytkowania wieczystego znajdują się w:

a) kc- ( Art. 232- 243 ),

b) ustawie z dnia 21.08.1997 o gospodarce nieruchomościami ( dalej u.g.n. )

Wprowadzone ustawą z 14.07.1961 o gospodarce terenami w miastach i osiedlach. Ta ustawa została uchylona ustawą z 1985 o gospodarce gruntami i uwłaszczeniu nieruchomości. Zastąpiła własność czasową uregulowaną w prawie rzeczowym z 1946. Gdy uchwalono kc, znalazła się w tyt. II ks II między własnością a ograniczonymi prawami rzeczowymi. W związku z socjalistyczną zasadą jedności własności państwowej, była to jedyna możliwość budowania na państwowych gruntach ( nie można było kupić gruntu pod budowę ).

Początkowo istniał szczególny tryb powstania użytkowania wieczystego- w 2 etapach:

a) najpierw odpowiedni organ ( Rada Narodowa ) podejmował decyzję o oddaniu w użytkowanie gruntu ( promesa użytkowania wieczystego ),

b) następnie zawierano umowę z użytkownikiem. Decyzję znacznie łatwiej było uzyskać "zasłużonym". Był problem, czy z decyzji wypływało roszczenie o zawarcie umowy. Pierwsza wpłata i wpłaty coroczne były niewielkiej wartości ekonomicznej ( nie waloryzowały się ).

Charakter prawny użytkowania wieczystego

Stanowi formę pośrednią pomiędzy prawem własności a prawami rzeczowymi ograniczonymi. Z uwagi na szeroki zakres uprawnień przyznanych użytkownikowi wieczystemu zbliżone jest ono bardziej do prawa własności, stąd też do kwestii nie uregulowanych przepisem o użytkowaniu wieczystym

- należy stosować przez analogię przepisy dotyczące prawa własności ( np. ochrona użytkowania wieczystego, stosunki sąsiedzkie )

- czasem jednak stosujemy przepisy o ograniczonych prawach rzeczowych ( konfuzja, zmiana treści prawa ).

Prof. Szafnicka mówi, iż nieprawdziwe są twierdzenia, że użytkowanie wieczyste jest przeżytkiem socjalistycznym i że powinno być usunięte. We wszystkich porządkach prawnych występują prawa rzeczowe będące w połowie drogi miedzy własnością a ograniczonymi prawami rzeczowymi. Chodzi tu o prawa, które:

- nie pozbawiają właściciela własności nieruchomości,

- stwarzają nabywcy prawa warunki do racjonalnego inwestowania, bez konieczności ponoszenia kosztów związanych z nabyciem własności,

- przy jednoczesnym umożliwieniu właścicielowi kontrolowania celu tych inwestycji ( skoro nie możno przenieść własności pod warunkiem ).

Przedmiot użytkowania wieczystego ( Art. 232 ):

1) grunty

2a) stanowiące własność Skarbu Państwa,

- położone w granicach administracyjnych miast albo:

-położone poza granicami administracyjnymi miast i:

- włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki

- inne grunty Skarbu Państwa na mocy przepisów szczególnych.

2b) stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków

Podmiot użytkowania wieczystego ( Art. 232 ):

- osoby fizyczne,

- osoby prawne

Prawo może przysługiwać jednej osobie lub kilku osobom wspólnie ( np. małżonkom, wspólnikom w spółce cywilnej ). Podmiotem może być również Skarb Państwa, co do gruntów stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego, a także jednostka samorządu terytorialnego lub ich związek co do gruntów będących własnością innych takich jednostek lub związków lub Skarbu Państwa.

Powstanie użytkowania wieczystego:

1) USTANOWIENIE ( Art. 234 )-

a) nabywcę wyłania się

- w drodze przetargu

- w drodze bezprzetargowej ( np. gdy o użytkowanie wieczyste ubiega się osoba fizyczna lub prawna, która prowadzi działalność charytatywną, opiekuńczą, kulturalną, leczniczą, oświatową i wychowawczą lub sportowo- turystyczną na cele nie związane z działalnością zarobkową - Art. 28 u.g.n. ).

b) do ustanawiania użytkowania wieczystego stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości ( Art. 234 ). Konieczna jest umowa,

Stronami są:

- Skarb Państwa/jednostka samorządu terytorialnego/związek tych jednostek,

- osoba fizyczna/osoba prawna

Forma: akt notarialny, wymagany wpis do księgi wieczystej

Wymogi:

- umowa ma określać sposób korzystania ( Art. 239 ). Wg art. 30 Ust. o GN postanowienia umowy o oddanie nieruchomości gruntowej w użytkowanie dotyczące sposobu korzystania z tej nieruchomości podlegają ujawnieniu w księdze wieczystej.

- umowa ma określać czas, na jaki ustanawia się użytkowanie wieczyste

c) umowa ma określać opłaty na rzecz właściciela

2) ZASIEDZENIE

Powszechnie przyjmuje się, że jest możliwe nabycie użytkowania wieczystego w drodze zasiedzenia przez posiadacza nieruchomości w zakresie użytkowania wieczystego ( posiadanie zależne ), które zostało już na rzecz innego podmiotu ustanowione, a także nabycie przez osobę, na którą użytkownik wieczysty przeniósł swoje prawo bez zachowania formy aktu notarialnego. Stosuje się w drodze analogii przepisy o zasiedzeniu nieruchomości.

3) NABYCIE ( Art. 237 )

Treść użytkowania wieczystego:

1) Uprawnienia użytkownika wieczystego- Art. 233

W zasadzie powtórzenie Art. 140- różnice są następujące:

- granice treściowe wynikają z:

- ustaw,

- zasad współżycia społecznego,

- umowy o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste ( nie ma tego we własności ),

- nie ma natomiast mowy o społeczno- gospodarczym przeznaczeniu prawa.

a) ius disponendi-

- przeniesienie użytkowania wieczystego- Art. 237- stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości. Wg Art. 27 Ust. o GN- umowa o przeniesienie użytkowania wieczystego nie jest czynnością konsensualną, gdyż przesłanką jest konstytutywny wpis do księgi wieczystej,

- obciążenie ograniczonymi prawami rzeczowymi ( hipoteką, użytkowaniem, dyskusyjna jest sprawa służebności ),

- jest dziedziczne- można nim rozporządzić w testamencie,

- rozporządzenie nie wymaga zgody właściciela nieruchomości, podlega natomiast ograniczeniom obrotu nieruchomościami,

2) Obowiązki użytkownika wieczystego

Art. 238- wieczysty użytkownik uiszcza przez czas trwania swego prawa opłatę roczną.

Art. 71 §1 Ust. GN- za oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste pobiera się:

- pierwszą opłatę- uiszcza się ją najpóźniej w dniu zawarcia umowy, wynosi 15- 25% ceny nieruchomości. Wykorzystuje się tu ustalenia z przeprowadzonego przetargu.

- opłaty roczne. Ustala się je wg stawki procentowej ( 0,3- 3% ) od ceny nieruchomości, wysokość stawek zależy od określonego w umowie celu i jest określona w Art. 72 §3 ( ius cogens ). Opłaty mogą zatem ulec zmianie wraz ze zmianą wartości nieruchomości ( ale w określonym ustawowo trybie i terminach ). Opłaty mają charakter cywilnoprawny.

3) Użytkowanie wieczyste jako prawo terminowe- Art. 236

Zasada: 99 lat.

Wyjątek: na krótszy okres:

- jeżeli cel gospodarczy użytkowania wieczystego nie wymaga oddania gruntu na 99 lat,

- okres ten nie może być krótszy niż 40 lat.

PRZEDŁUŻENIE użytkowania wieczystego- Art. 236 §2- umowa w formie aktu notarialnego.

Może go żądać:

- użytkownik wieczysty,

- na okres od 40 do 99 lat

Zasada: w ciągu ostatnich 5 lat przed upływem zastrzeżonego terminu,

Wyjątek: wcześniej, jeżeli okres amortyzacji zamierzonych na użytkowanym gruncie nakładów jest znacznie dłuższy aniżeli czas, który pozostaje do upływu zastrzeżonego w umowie terminu.

Odmowa przedłużenia jest dopuszczalna tylko ze względu na ważny interes społeczny.

4) Odrębna własność budynków i innych urządzeń- Art. 235- wyjątek od zasady superficies solo cedit.

Własnością użytkownika wieczystego są:

a) budynki i inne urządzenia wzniesione przez niego na gruncie należącym do Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków i to niezależnie od tego, czy

- zostały wzniesione zgodnie czy też niezgodnie z umową,

- zostały wzniesione przez samego użytkownika wieczystego czy też osoby trzecie ( kontrowersyjny pogląd ).

b) budynki i inne urządzenia, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.

Jeżeli w użytkowanie wieczysty oddawany jest grunt zabudowany, to zawsze towarzyszy temu sprzedaż budynków. Art. 31 Ust. o GN- oddanie w użytkowanie wieczyste nieruchomości gruntowej zabudowanej następuje z równoczesną sprzedażą położonych na tej nieruchomości budynków i innych urządzeń.

Prawo własności budynków i innych urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym. Obciążenie użytkowania wieczystego ograniczonym prawem rzeczowym, rozciąga się także na prawo własności budynków.

Wygaśnięcie użytkowania wieczystego:

1) upływ czasu na jaki zostało ustanowione ( Art. 236 )

2) zgodne rozwiązanie umowy przez obie strony,

3) rozwiązanie umowy ze względu na jej nienależyte wykonywanie przez użytkownika wieczystego ( Art. 240 )

- jeśli użytkownik wieczysty korzysta z gruntu w sposób oczywiście sprzeczny z przeznaczeniem określonym w umowie, w szczególności, jeśli wbrew umowie użytkownik nie wzniósł określonych w niej budynków lub urządzeń.

Do 1987 właściwy organ administracji w drodze decyzji administracyjnej sam decydował o rozwiązaniu umowy. Od 1987 nie ma administracyjnego trybu rozwiązania umowy. Obecnie Art. 33 §3 u.g.n. mówi "właściwy organ może żądać rozwiązania umowy użytkowania wieczystego przed upływem ustalonego okresu stosowanie do art. 240 kc )- powstaje zatem roszczenie o rozwiązanie umowy, które podlega zaspokojeniu w trybie oświadczenia woli użytkownika wieczystego, a w razie jego odmowy w trybie art. 64,

4) konfuzja ( zlanie się w jednej osobie prawa użytkowania wieczystego i prawa własności )- Art. 69 u.g.n..

Wg Art. 32 u.g.n. nabywcą nieruchomości gruntowej oddanej w użytkowanie wieczyste może być tylko użytkownik wieczysty. Z dniem zawarcia umowy sprzedaży tej nieruchomości, wygasa, z mocy prawa, uprzednio ustanowione prawo użytkowania wieczystego.

5) wywłaszczenie ( Art. 112 u.g.n. )

6) zrzeczenie się ( powinno być złożone właścicielowi, chyba w formie aktu notarialnego ).

Skutki wygaśnięcia:

a) wygaśnięcie wszystkich ustanowionych na użytkowaniu wieczystym obciążeń ( Art.241 )- dyskusyjne w wypadku konfuzji w osobie użytkownika wieczystego,

b) wygaśnięcie przysługującego użytkownikowi wieczystemu odrębne prawo własności budynków lub innych urządzeń ( jako prawo związane z użytkowaniem wieczystym ).

Użytkownikowi wieczystemu przysługuje jednak wynagrodzenie za wzniesione przez niego lub nabyte na własność budynki i inne urządzenie, jeśli:

- wygaśnięcie nastąpiło na skutek upływu okresu ustalonego w umowie,

- wygaśnięcie nastąpiło na skutek rozwiązania umowy przed upływem tego okresu.

- budynki i urządzenia nie zostały wzniesione wbrew postanowieniom umowy.

Wynagrodzenie powinno być równe wartości tych budynków i urządzeń określonej na dzień wygaśnięcia użytkowania wieczystego.

c) użytkownik wieczysty ma obowiązek wydać nieruchomość właścicielowi ( o ile sam nie nabył własności.).

Przedawnienie roszczeń z tytułu użytkowania wieczystego ( Art. 243 )

3 lata od zwrotu użytkowanego gruntu dla:

- roszczenia przysługujące Skarbowi Państwa, jednostkom samorządu terytorialnego bądź ich związków przeciwko użytkownikowi wieczystemu o naprawienie szkód wynikłych z niewłaściwego korzystania z gruntu,

- roszczenie użytkownika wieczystego o wynagrodzenie za budynki i urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanego gruntu.

Roszczenie o wydanie nieruchomości nie przedawnia się ( roszczenie windykacyjne ! )

V. OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE- PRZEPISY OGÓLNE ( Art. 244- 251 ).

OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE- prawa na rzeczy cudzej ( IURA IN RE ALIENA )- charakteryzują się tym, że w odróżnieniu od prawa własności, które stanowi podstawową formę korzystania z rzeczy i daje właścicielowi- oczywiście z zastrzeżeniem obowiązujących ograniczeń- pełnię władzy nad rzeczą, zapewniają uprawnionemu tylko ściśle określony zakres uprawnień względem rzeczy. Jeżeli więc właściciel może z rzeczą robić wszystko, co nie jest zakazane, to osoba, które przysługuje ograniczone prawo rzeczowe, może robić tylko to, co jest jej przyznane. Znajduje to wyraz w definicjach ustawowych tych praw- które odmiennie aniżeli w wypadku własności- określają pozytywnie i wyczerpująco uprawnienia, jakie składają się na treść każdego ograniczonego prawa rzeczowego.

Zasada: numerus clausus dotyczy także ograniczonych praw rzeczowych- Art. 244

1) UŻYTKOWANIE,

2) SŁUŻEBNOŚĆ,

3) ZASTAW,

4) SPÓŁDZIELCZE WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU- normuje je ustawa z dnia 15.12.2000 o spółdzielniach mieszkaniowych.

6) HIPOTEKA- normuje je ustawa z dnia 06.07.1982 o księgach wieczystych i hipotece ( dalej: uwkh ).

Wyjątek: inne ograniczone prawa rzeczowe mogą istnieć o tyle, o ile powstały przed wejściem w życie kc- Art. XXXVII pwkc- np. ciężary realne.

Podział ograniczonych praw rzeczowych

1) ze względu na treść:

a) takie, które polegają na korzystaniu z rzeczy cudzej oraz zapewniają uprawnionemu władanie nią- użytkowanie, służebności, prawa spółdzielcze, zastaw ręczny

b) takie, które ograniczają się do zabezpieczenia wierzytelności na rzeczy i możności zaspokojenia z tej rzeczy- hipoteka, zastaw rejestrowy

2) ze względu na samodzielność:

a) samoistne- użytkowanie, służebność, prawa spółdzielcze,

b) akcesoryjne- prawem podstawowym jest wierzytelność- zastaw, hipoteka,

3) ze względu na zbywalność:

a) niezbywalne- użytkowanie, służebności osobiste,

b) zbywalne- pozostałe.

Przedmiot ograniczonych praw rzeczowych

Zasada: rzeczy.

- wyłącznie rzeczy ruchome- zastaw,

- wyłącznie nieruchomości- służebności, hipoteka, prawa spółdzielcze ),

- zarówno rzeczy ruchome jak i nieruchomości ( użytkowanie )

Wyjątek: prawa majątkowe, gdy przepis szczególny tak stanowi

- użytkowanie praw ( Art. 265 ),

- zastawa na prawach ( Art. 327 )

- hipoteka na użytkowaniu wieczystym ( Art. 65 §3 u.k.w.h. )

- hipoteka na wierzytelności zabezpieczonej hipoteką ( Art. 65 §4 u.k.w.h. )

Funkcja społeczno gospodarcza:

- użytkowanie- środek zabezpieczenia egzystencji osób starszych lub nieporadnych, jak i podstawę działalności produkcyjnej,

- slużebności- polepszenie warunków produkcji rolnej,

- spółdzielcze prawo własnościowe do lokalu- zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych,

- hipoteka i zastaw- prawne formy zabezpieczenia kredytu.

Powstanie ograniczonych praw rzeczowych:

1) USTANOWIENIE ( Art. 245 )- termin techniczno- prawny oznaczający powstanie ograniczonego prawa rzeczowego mocą umowy między właścicielem rzeczy a osobą, na rzecz której ograniczone prawo rzeczowe jest ustanawiane. Mówiąc w uproszczeniu mocą takiej umowy właściciel wydziela wiązkę uprawnień w stosunku do rzeczy, przenosi ją na nabywcę prawa. W umowie określa się rodzaj i treść prawa. Przepisy ogólne normują tylko ten sposób

Zasada: stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności,

Wyjątek: do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości:

- nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu,

- forma aktu notarialnego jest potrzeba tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia, a oświadczenie drugiej strony może być nawet dorozumiane.

- realny charakter-

- do ustanowienia hipoteki konieczny jest wpis do księgi wieczystej ( Art. 67 ukwh )

- do ustanowienia zastawu rejestrowego konieczny jest wpis do rejestru zastawów, a do ręcznego- wydanie rzeczy ( Art. 307 )

2) W DRODZE ORZECZENIA SĄDOWEGO- ma ono charakter konstytutywny

- służebność drogi koniecznej ( Art. 145, 146 ),

- służebność w orzeczeniu o zniesienie współwłasności ( Art. 212 §1 )

- hipoteka przymusowa ( Art. 109 u.k.w.h. )

3) W DRODZE DECYZJI ADMINISTRACYJNEJ,

- powstanie służebności gruntowej w drodze wywłaszczenia,

- zastaw skarbowy

4) ZASIEDZENIE ( zasiedzenie służebności gruntowej ( Art. 292 )

Zmiana treści ograniczonego prawa rzeczowego- Art. 248.

Konieczna jest umowa między osobą, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe a właścicielem rzeczy obciążonej.

Zasada: konsensualność umowy

Wyjątek: umowa realna-

- konieczny jest wpis do księgi wieczystej, jeżeli prawo było ujawnione w księdze wieczystej,

- zgoda osoby trzeciej, jeżeli zmiana treści prawa dotyka praw tej osoby. Zgoda ta powinna być złożona jednej ze stron. Bez takiej zgody- negotium claudicans.

Strony umowy zmieniającej treść prawa rzeczowej ograniczonego w bardzo ograniczonym zakresie mogą wpływać na treść tego prawa, bo w każdym wypadku zmiana musi mieścić się w granicach wyznaczonych przez ustawę ( numerus clausus- zob. wyż. ). Np. strony mogą zmienić służebność przechodu na przejazdu, hipotekę kaucyjną na zwykłą, nie mogą natomiast postanowić, że służebność osobista będzie zbywalna, gdyż jest ona niezbywalna ( Art. 300 ).

Przeniesienie ograniczonego prawa rzeczowego: ( Art. 245¹ )

- ograniczone prawo rzeczowe musi być zbywalne

Zasada: forma dowolna

Wyjątek przy nieruchomościach

- umowa między uprawnionym a nabywcą

Zasada: konsensualność umowy

Wyjątek: umowa realna- konieczny jest wpis do księgi wieczystej, jeśli;

- prawo jest ujawnione w księdze wieczystej,

- przepis szczególny nie stanowi inaczej.

Wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych:

a) zrzeczenie się uprawnionego ( Art. 246 )- w drodze czynności prawnej jednostronnej

Zasada: czynność konsensualna- konieczne jest oświadczenie o zrzeczeniu się prawa złożone właścicielowi rzeczy obciążonej

Wyjątek: czynność realna- konieczne jest wykreślenie prawa z księgi wieczystej, jeśli

- prawo było ujawnione w księdze wieczystej,

- ustawa nie stanowi inaczej.

Podstawę wniosku o wykreślenie stanowi dokument zawierający oświadczenie woli o zrzeczeniu się prawa z podpisem urzędowo poświadczonym ( Art. 31 §1 ukwh ).

b) konfuzja- gdy prawo rzeczowe ograniczone przejdzie na właściciela rzeczy obciążonej lub ten, komu prawo takie przysługuje, nabędzie własność rzeczy obciążonej ( Art. 247 ).

c) upływ czasu, jeżeli ograniczone prawo rzeczowe jest prawem terminowym- np. służebności osobiste, użytkowanie.

d) niewykonywanie użytkowania lub służebności przez okres 10 lat ( desuetudo ) ( Art. 255 i 293 ),

e) orzeczenie sądu ( np. zniesienie służebności- Art. 294 i 295 )

f) decyzja administracyjne o wygaśnięciu ograniczonego prawa rzeczowego w trybie wywłaszczenia ( Art. 112 u. g. n. ).

g) wygaśnięcie zabezpieczonej wierzytelności- w przypadku praw akcesoryjnych

Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych- Art. 249- 250:

KOLIZJA ograniczonych praw rzeczowych- sytuacja, gdy rzecz jest obciążona więcej niż jednym ograniczonym prawem rzeczowym tego samego lub innego rodzaju i wykonanie jednego z nich całkowicie lub częściowo uniemożliwia albo co najmniej utrudnia korzystanie z innego prawa:

a) niektóre ograniczone prawa rzeczowe nie mogą być w ogóle wykonywane równocześnie ( np. użytkowanie w pełnym zakresie ),

b) honorowanie jednego prawa może wpływać na wartość innego ( uciążliwa służebność na nieruchomości sprzedawanej dla zaspokojenia właściciela ),

c) pełne zaspokojenie jednego prawa uniemożliwia zaspokojenie innego.

W praktyce problem sprowadza się najczęściej do zastawu i hipoteki- pojawia się tylko, gdy wartość rzeczy nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzycieli.

ZASADA PIERWSZEŃSTWA- jeśli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciążą tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej ( PRIOR TEMPORE, POTIOR IURE ).

Czyli najpierw podlega realizacji prawo, któremu służy pierwszeństwo, a dopiero, gdy jest to możliwe, prawo nie mające pierwszeństwa. Jeżeli uszczerbek, o którym mowa w art. 249, nie grozi, obydwa prawa mogą być wykonywane jednocześnie ( np. służebność przechodu i służebność przejazdu mogą być bez przeszkód wykonywane przez kilku uprawnionych ).

Przykład: Właściciel ustanowił użytkowanie i służebność. Pierwszeństwo przysługuje użytkowaniu. Służebność w takiej sytuacji nie mogłaby być wykonywana, dopóki trwa użytkowania.

Przykład; Jest trzech wierzycieli hipotecznych i prowadzona jest egzekucja. Każdemu z nich należy się 500 tys. zł. Ze sprzedaży nieruchomości obciążonej uzyskano 900 tys. zł. Pełen zaspokojenie uzyska wierzyciel, którego hipoteka znajduje się na pierwszym miejscu, ten, którego hipoteka znajduje się na drugim miejscu otrzyma 400 tys, a trzeci- nic. Gdyby żadna z tych wierzytelności nie miała zabezpieczenia hipotecznego, każdy z wierzycieli otrzymałby- zgodnie z zasadą proporcjonalnego zaspokojenia- 300 tys.

Wyjątki:

a) w przypadku praw obciążających nieruchomości, które mają księgę wieczystą,

- w wypadku zbiegu praw nie wpisanych do księgi wieczystej- wracamy do zasady z Art. 249

- w wypadku zbiegu prawa wpisanego w księdze wieczystej z prawem nie wpisanym w księdze wieczystej pierwszeństwo przysługuje prawu wpisanemu, bez względu na czas jego powstania ( Art. 11 ukwh ).

- w wypadku zbiegu prawa wpisanych w księdze wieczystej, o pierwszeństwie decyduje chwila złożenia wniosku o wpis ( Art. 12 §1 uwkh ). Wpis do k. w. ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o dokonanie wpisu. Nie ma więc znaczenia opieszałość sądu wieczysto- księgowego.

- w wypadku zbiegu praw wpisanych w księdze wieczystej na podstawie wniosków złożonych równocześnie mają one równe pierwszeństwo.

b) przez czynność prawną,

Zasada: konsensualność umowy- do zmiany pierwszeństwa potrzebna jest umowa między tym, czyje prawo ma uzyskać pierwszeństwo a tym, czyje prawo ma ustąpić pierwszeństwo

Wyjątek: konieczny jest wpis do księgi wieczystej,

- jeżeli chociaż jedno prawo jest ujawnione w księdze wieczystej.

Zmiana taka nie może naruszać praw mających pierwszeństwo niższe aniżeli prawo ustępujące pierwszeństwa, a wyższe aniżeli prawo, które uzyskuje pierwszeństwo ustępującego prawa.

Np. w księdze wieczystej wpisane są hipoteki- I- 300 tys., II- 300 tys., III- 500 tys., to zmiana polegająca na przeniesieniu hipoteki III na miejsce pierwsze, a hipoteki I na miejsce III nie mogłaby nastąpić bez zgody wierzyciela, któremu przysługuje hipoteka II, bo wówczas na skutek takiej zmiany znalazłby się on w gorszej sytuacji, gdyż wyprzedzałaby go hipoteka w wysokości 500 tys., a nie 300 tys.- jak dotychczas.

Zmiana pierwszeństwa staje się bezskuteczna z chwilą wygaśnięcia prawa, które ustąpiło pierwszeństwa.

c) przez ustawę ( np. pierwszeństwo hipoteki ustawowej ).

d) z zastrzeżenia właściciela nieruchomości- Art.13 ukwh:

Właściciel może zastrzec pierwszeństwo ograniczonego prawa rzeczowego, które ma być wpisane w księdze wieczystej przed tym prawem lub równe z tym prawem dla innego prawa. Konieczny jest wpis w księdze wieczystej.:

- w momencie ustanowienia tego prawa-,

- po ustanowieniu tego prawa:

- zgoda osoby, której to prawo przysługuje

Ochrona ograniczonych praw rzeczowych:

Zasada: Art. 251- stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.

Przepisy te znajdują odpowiednie zastosowanie tylko do tych praw rzeczowych ograniczonych, które polegają na władaniu rzeczą. Osobie uprawnionej może przysługiwać roszczenie windykacyjne lub negatoryjne. Jeśli chodzi o służebności najczęściej występujące, to w rachubę wchodzi jedynie roszczenie zbliżone do roszczenia negatoryjnego. Uprawniony może mianowicie żądać usunięcia przeszkód ( zasypania rowu uniemożliwiającego przejazd i zakazania dalszych naruszeń ). Ze względu na bezwzględny charakter praw rzeczowych ograniczonych są to roszczenia skuteczne nie tylko względem osób trzecich, ale także i właściciela rzeczy obciążonej.

VI. UŻYTKOWANIE ( USUS FRUCTUS )-

Jest to najszersze ograniczone prawo rzeczowe, bowiem tylko ono daje pełne w zasadzie prawo do korzystania z cudzej rzeczy. Jest ukształtowane jako prawo o podwójnym charakterze:

a) alimentacyjnym,

b) produkcyjnym.

Treść użytkowania- Art. 252:

a) ius utendi- prawo do używania rzeczy,

b) ius fruendi- prawo do pobierania pożytków

Użytkownik nie ma natomiast własności przychodów, które pożytków nie stanowią, a więc takich oddzielonych od rzeczy części składowych, które zostały od niej odłączone poza zakresem normalnej eksploatacji ( np. budulca pochodzącego z rozbiórki budynku )

- można wyłączyć oznaczone pożytki rzeczy ( Art. 253 §1 )- np. można wyłączyć owoce, jakie przynosi sad lub tylko niektóre drzewa.

Odróżnić należy użytkowanie od:

a) dzierżawy- jest bardzo podobna do treści użytkowania, ale

- użytkowanie jest prawem rzeczowym, a dzierżawa- obligacyjnym,

- funkcja gospodarcza jest różna ( użytkowanie- cele konsumpcyjne- dzierżawa- produkcyjne ),

- użytkowanie realizuje cele długotrwałe ( dlatego użytkowanie dla celów produkcyjnych jest z reguły bezterminowe ), a dzierżawa- krótkotrwałe ( może być zawarta tylko na okres 30 lat ).

stosunek obligacyjny, dający te same uprawnienia co użytkowanie, jednak ukierunkowana jest ona produkcyjnie na krótszy w czasie okres, a użytkowanie realizuje cele długotrwałe ),

b) użytkowania wieczystego-

- użytkowanie wieczyste zawiera ius disponendi,

- przedmiotem użytkowania wieczystego może być tylko nieruchomość państwowa lub komunalna.

c) bezczynszowego użytkowania gruntu- prawo, które przysługuje osobie, która otrzymuje nieruchomość rolną do używania i korzystania ( ius utendi i ius fruendi ) bez obowiązku uiszczania czynszu ( Art. 708 ). Jest to prawo o charakterze obligacyjnym, które powstaje z reguły na podstawie ustnej umowy i które podlega swobodnemu wypowiedzeniu.

d) użytkowaniem w sensie potocznym- bywa tak nazywany sam fakt eksploatowania gospodarstwa niezależnie od tytułu prawnego.

e) trwały zarząd- użytkowanie przez jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

Przedmiot użytkowania:

Zasada: rzecz niezużywalna ( tzn. taka, z której można korzystać bez unicestwienia )- obciążą rzecz razem z częściami składowymi oraz przynależnościami, chyba, że postanowiono inaczej.

Wyjątki:

a) Art. 253 §2 można ograniczyć wykonywanie użytkowania nieruchomości do jej oznaczonej części. Ale prawo rozciąga się na całą rzecz, ograniczenia dotyczy wykonywania, a nie prawa!

b) Art. 264- UŻYTKOWANIE NIEPRAWIDŁOWE- jeżeli przedmiotem użytkowania są:

- pieniądze,

- inne rzeczy oznaczone co do gatunku

Użytkownik staje się z chwilą wydania mu tych przedmiotów właścicielem. Po wygaśnięciu użytkowania jest obowiązany do zwrotu wg przepisów o zwrocie pożyczki ( a więc nie tych samych, ale takich samych rzeczy ).

Chodzi tu najczęściej o sytuację, gdy przedmiotem użytkowania jest pewien zespół przedmiotów, w skład którego wchodzą rzeczy obojga rodzajów ( np. działka gruntu z zapasem materiałów siewnych i nawozów ).

c) prawa ( Art. 265 )- mogą być także prawa,

- do użytkowania praw stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu rzeczy.

- do ustanowienia użytkowania na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego prawa.

Obciążyć można tylko prawa zbywalne ( niezbywalne nie mogą być eksploatowane przez inny podmiot. Chodzi o pobieranie pożytków prawa w rozumieniu Art. 54 ).

Użytkowanie nie obejmuje zatem innych dochodów z rzeczy, nie będących pożytkami w rozumieniu Art. 53.

d) w sposób szczególny unormowano użytkowanie środków produkcji ( np. urządzenia gospodarstwa rolnego, przedsiębiorstwa, rzeczy zbiorowe- Art. 257 )

Użytkownik może:

- zastępować poszczególne składniki innymi,

- w granicach prawidłowej gospodarki

Zasada: Tak włączone składniki stają się własnością właściciela użytkowanego zespołu środków produkcji.

Wyjątek: Jeżeli użytkowany zespół środków produkcji ma być zwrócony wg oszacowania,

- użytkownik nabywa własność jego poszczególnych składników z chwilą, gdy zostały mu wydane.

- po ustaniu użytkowania obowiązany jest zwrócić zespół tego samego rodzaju i tej samej wartości, chyba że inaczej zastrzeżono ( czyli nie te same, ale takie same ).

Przykład: Właściciel X oddał w użytkowanie użytkownikowi Y zespół środków produkcji, w którego skład wchodzą urządzenia- kombajn A, traktor B, traktor C i żniwiarka D. Użytkownik może zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki zastępować poszczególne rzeczy innymi- np. kombajn A zastąpił kombajnem A1, traktor B- traktorem B1, traktor C- traktorem C1, żniwiarkę D- żniwiarką D1. Takie składniki staną się co do zasady własnością X.

Natomiast jeżeli ustalono, iż użytkowany zespół środków produkcji ma być zwrócony wg oszacowania ( tzn. wartość A- 1000000 zł, B- 15000 zł, C- 20000 zł, D- 200000 zł, to sprzęty te z chwilą ich wydania staną się własnością Y. Po zakończeniu użytkowania Y jest obowiązany zwrócić niekoniecznie te same sprzęty- ale sprzęty tego samego rodzaju i tej samej wartości- tzn. kombajn A1 o wartości 1000000 zł, traktor B1 o wartości 15000zł itd.

Cechy użytkowania:

a) najszerszy zakres spośród tradycyjnych ograniczonych praw rzeczowych,

b) jest prawem związanym z osobą użytkownika- prawem osobistym i niezbywalnym ( Art. 254 ),

Użytkownik może jednak oddać przedmiot do eksploatacji osobie trzeciej na podstawie stosunku obligacyjnego ( najem, dzierżawa ). Takie wykonywanie użytkowania jest dopuszczalne,

c) jest prawem terminowym lub bezterminowym w zależności od tego, czy podmiotem jest osoba fizyczna czy też prawna,

d) może być ustanowione zarówno odpłatnie jak i bez wynagrodzenia

e) wyłączne uprawnienie do korzystania z rzeczy- osoby trzecie są zobowiązane do biernego poszanowania ( skuteczność erga omnes ).

Stosunki użytkownika z właścicielem:

Jest to stosunek o charakterze obligacyjnym, powstaje ex lege i wchodzi w skład ustawowej treści użytkowania.

Zasada: Art. 256- Użytkownik powinien wykonywać swoje prawo zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki-

Precyzuje to szereg dodatkowych przepisów:

Użytkownik:

a) ponosi ciężary, które zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków rzeczy ( Art. 258 ),

b) właściciel nie ma obowiązku czynić nakładów na rzecz obciążoną użytkowaniem, jeżeli takie poczynił, może od użytkownika żądać ich zwrotu wg przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia ( Art. 259 ).

c) obowiązany jest dokonywać napraw i innych nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy. O potrzebie innych naprawa i nakładów powinien niezwłocznie zawiadomić właściciela i zezwolić mu na dokonanie potrzebnych robót ( Art. 260 ),

- jeśli poczynił nakłady, co do których nie był obowiązany, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.

d) obowiązek powiadomienia właściciela, jeśli osoba trzecia dochodzi przeciwko użytkownikowi roszczeń dotyczących własności rzeczy ( Art. 261 )

Powstanie użytkowania:

Zasada: patrz powstanie ograniczonych praw rzeczowych, najczęściej czynność prawna

Wyjątki:

- nie można nabyć użytkowania przez zasiedzenie,

- nie można nabyć ex lege w następstwie określonych zdarzeń.

Wygaśnięcie użytkowania:

Zob. wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych.

Skutki wygaśnięcia:

a) użytkownik zobowiązany jest zwrócić właścicielowi rzecz w takim stanie, w jakim powinna znajdować się stosownie do przepisów o wykonywaniu użytkowania ( Art. 262 ).

b) właścicielowi przysługuje roszczenie przeciwko użytkownikowi

- o naprawienie szkody powstałej z powodu pogorszenia rzeczy,

- o zwrot nakładów na rzecz,

c) użytkownikowi przysługuje przeciw właścicielowi roszczenie:

- o zwrot nakładów na rzecz

Przedawnienie: 1 rok od dnia zwrotu rzeczy.

VII. SŁUŻEBNOŚCI ( Art. 285- 305 )

A. SŁUŻEBNOŚCI GRUNTOWE- ograniczone prawo rzeczowe o określonej treści przysługujące każdoczesnemu właścicielowi jednej nieruchomości ( PRAEDIUM DOMINANS- NIERUCHOMOŚĆ WŁADNĄCA ) wobec drugiej nieruchomości ( PRAEDIUM SERVIENS- NIERUCHOMOŚĆ OBCIĄŻONA/SŁUŻEBNA )

Cel społeczno- gospodarczy- w stosunkach sąsiedzkich niejednokrotnie jest celowe, a czasem nawet konieczne- korzystanie z cudzej nieruchomości, lecz w ograniczonym zakresie, np. gdy określona nieruchomość nie ma dostępu do drogi- konieczne staje się przyznanie właścicielowi tej nieruchomości prawa przejazdu przez grunt sąsiedni.

TREŚĆ- ze względu na to służebności gruntowe zgodnie z art. 285 dzielą się na:

a) czynne-

- właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej.

Polega to na faktycznym korzystaniu ( np. przejazd drogą ) lub pobieraniu pożytków. Nigdy jednak nie obejmuje tak pełnego jak przy użytkowaniu ( ius utendi i ius fruendi ).

b) bierne ( mają niewielkie znaczenie praktyczne )

- właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możliwości dokonywania w stosunku do niej określonych działań

SŁUŻEBNOŚCI WIDOKU/ŚWIATŁA. zakaz wznoszenia budynków lub budowy ponad pewną wysokość albo sadzenia drzew wysokopiennych- mają na celu pozostawienie otwartego widoku lub dostępu światła słonecznego- )..

- właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności.

Np. pozbawienie właściciela uprawnienia z art. 149, tj. prawa wchodzenia na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców.

c) zasada: nie są natomiast możliwe służebności polegające na obowiązku czynnym właściciela nieruchomości obciążonej w stosunku do nieruchomości władnącej ( SERVITUS IN FACIENDO CONSISTERE NON POTEST ). Polegają na:

- POTI ( znoszeniu przy czynnych ),

- NON FACERE ( nie czynieniu przy biernych ).

Wyjątek: Art. 289- strony mogą postanowić, iż obowiązek utrzymywania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności gruntowej obciążać będzie właściciela nieruchomości obciążonej.

Cechy służebności gruntowej:

a) jest prawem związanym z własnością nieruchomości i stanowi jej część składową ( Art. 50 ).

- przysługuje ona właścicielowi nieruchomości władnącej i obciąża właściciela nieruchomości obciążonej dopóty, dopóki są oni właścicielami tych nieruchomości,

- wraz z przejściem własności w drodze czynności prawnej jednej z tych nieruchomości na inną osobę, zarówno prawo, jak i obciążenie przechodzą na nabywców,

- nie można zbyć samej służebności bez nieruchomości władnącej.

b) w tym sensie jest niezbywalna.

c) nie jest ograniczona ustawowo w czasie, ale strony mogą w umowie postanowić inaczej, może być ustanowiona na czas oznaczony lub pod warunkiem.

Zakres i sposób wykonywania służebności gruntowej:

Zasada: określony jest w źródle powstania, w innym wypadku wchodzą w grę poniższe przepisy:

a) Art. 285 §2- może mieć na celu jedynie zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części.

b) Art. 287- w braku innych danych wg

- zasad współżycia społecznego,

- przy uwzględnieniu zwyczajów miejscowych.

c) Art. 288- powinna być wykonywana w taki sposób, żeby jak najmniej utrudniała korzystanie z nieruchomości obciążonej.

d) wykonywać służebność może nie tylko właściciel nieruchomości władnącej, ale i również każda inna osoba wykonująca prawo własności w imieniu właściciela nieruchomości władnącej ( osoby pozostające we wspólności domowej najemcy, dzierżawcy, użytkownicy, pracownicy ).

Powstanie służebności gruntowych:

1) USTANOWIENIE ( zob. wyż.- ograniczone prawa rzeczowe )- stronami są:

a) właściciel/użytkownik wieczysty nieruchomości obciążonej

b) zasada: właściciel/użytkownik wieczysty nieruchomości władnącej

Wyjątki:

- rolnicza spółdzielnia produkcyjna bez względu na to, czy jest właścicielem gruntu ( Art. 286 (

- posiadacz samoistny może żądać tylko ustanowienia służebności osobistej,

- jeśli chodzi o współwłaścicieli jednej nieruchomości podzielonej na kilka działek, to mogą oni ustanowić względem siebie obciążenia odpowiadające treści służebności, ale mają one charakter obligacyjny a nie rzeczowy.

2) ORZECZENIE SĄDU

a) DROGA KONIECZNA ( Art. 145 )

Polega na:

- urządzeniu drogi w ścisłym tego słowa znaczeniu ( ale nie zawsze! ),

- udzieleniu zezwolenia na przejeżdżanie przez grunty obciążone,

- w wypadku pojazdów o szerszym nadwoziu aniżeli istniejąca droga- w obowiązku tolerowania przez właścicieli gruntów przylegających do takiej drogi takiego stanu, że w czasie przejeżdżania nadwozia tych pojazdów będą znajdować się w przestrzeni powietrznej nad tymi przylegającymi gruntami ( łączy się z tym zakaz wnoszenia w bezpośrednim sąsiedztwie drogi budynków i płotów ).

Przesłanki:

- nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich,

Zarówno wtedy, gdy:

- dostęp taki w ogóle nie istnieje,

- dostęp istnieje, ale jest nieodpowiedni ( zbyt okrężny, szczególnie utrudniony ze względu na konfigurację gruntu )- SN 1954.

BRAK ODPOWIEDNIEGO DOSTĘPU:

- suma kosztów wykonania i utrzymywania urządzenia koniecznego do doprowadzenia do stanu odpowiedniego istniejącego dojazdu byłaby znacznie wyższa od uszczerbku nieruchomości, przez które droga konieczna ma prowadzić, a który polega na wyjęciu spod eksploatacji pasa gruntu na tę drogę,

- zwiększenie użyteczności nieruchomości wskutek ustanowienia służebności drogowej przewyższa uszczerbek gruntów, przez które droga ma prowadzić.

- żądanie odpowiedniego podmiotu ( zob. wyż. ):

Wyznaczenie drogi koniecznej:

- uwzględnienie potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej,

- jak najmniejsze obciążenie gruntów, przez które droga ma prowadzić,

- interes społeczno- gospodarczy

- jeśli potrzeba ustanowienia drogi koniecznej jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między zainteresowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to możliwe, przeprowadzenie przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej.

Załóżmy, iż mamy nieruchomość A i nieruchomość B. Nieruchomość A podzielono na 3 nieruchomości- C, D, E i między zainteresowanymi nie doszło do porozumienia. Droga konieczna zostanie więc ustanowiona w sposób następujący.

- jeśli droga konieczna ma prowadzić przez różne nieruchomości, przeprowadza się ją prze tę spośród nich, dla której będzie to najmniej uciążliwe ( SN 1957 ),

- wynagrodzenie dla właściciela nieruchomości obciążonej na jego żądanie, może przybrać formę:

- zapłaty jednorazowej,

- świadczenia okresowego ( SN 1969 ),

- postaci służebności polegającej na korzystaniu z przygranicznego pasa gruntu wchodzącego w skład nieruchomości, na rzecz której ustanawia się służebność drogową ( SN 1970 ).

b) służebność budynkowa- w razie przekroczenia przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia granicy sąsiedniego gruntu,

c) w orzeczeniu o zniesieniu współwłasności.

3) ZASIEDZENIE ( Art. 292 w zw. z art. 172 )- przesłanki:

a) posiadanie służebności- Art. 352 ( a nie samoistne )- faktyczne korzystanie z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności ( w taki sposób, jak czyni to osoba, której przysługuje służebność- np. stałe przejeżdżanie przez grunt sąsiedni ).

Nie jest posiadaniem służebności korzystanie z sąsiedniej nieruchomości tylko dzięki grzeczności sąsiada. Korzystający w takich wypadkach z cudzej nieruchomości jest prekarzystą.

Nie można nabyć też przez zasiedzenie służebności biernej- bo ta jako pozbawiona faktycznego korzystania nie polega na posiadaniu ( SN 1953 ).

b) upływ czasu ( bieg rozpoczyna się od chwili, kiedy posiadacz służebności przystąpił do korzystania z urządzenia, o którym mowa niżej ).

- 20 lat w dobrej wierze,

- 30 lat w złej wierze- w złej wierze jest ten, kto wykonuje służebność na podstawie zezwolenia właściciela nieruchomości "obciążonej", ale udzielonego bez zachowania formy aktu notarialnego ( SN 1990 ).

c) służebność polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia.

Urządzenie to musi być przy tym wykonane przez właściciela korzystającego w ten sposób z cudzej nieruchomości, a nie przez jej właściciela ( SN- 1974 ).

Podyktowane jest to tym, aby z możliwości nabycia służebności przez zasiedzenie nie skorzystali ci, którzy korzystają z cudzych nieruchomości tylko dzięki dobrosąsiedzkim stosunkom. Założenie trwałego i widocznego urządzenia ma stanowić ostrzeżenie dla zainteresowanego właściciela, że jeśli będzie dalej tolerował korzystanie z jego nieruchomości, może dojść do jej obciążenia przez zasiedzenie.

4) DECYZJA ADMINISTRACYJNA- na podstawie przepisów o wywłaszczeniu.

Ustanie bądź zmiana służebności gruntowej:

1) z mocy prawa ( Art. 293 )- upływ 10 lat,

- w przypadku czynnych- wskutek niewykonywania,

- w przypadku biernych- stosuje się tylko wtedy, gdy na nieruchomości obciążonej istnieje od 10 lat stan rzeczy sprzeczny z treścią służebności

2) jeśli służebność gruntowa utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać jej zniesienia bez wynagrodzenia ( Art. 295 ),

UTRATA WSZELKIEGO ZNACZENIA- sytuacja, gdy dalsze istnienie służebności nie może już obiektywnie wpływać na użyteczność nieruchomości władnącej.

3) jeżeli wskutek zmiany stosunków

- służebność gruntowa stała się szczególnie uciążliwa i:

- nie jest konieczna dla prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej,

właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności gruntowej za wynagrodzeniem ( Art. 294 ),

4) jeżeli po ustanowieniu służebności gruntowej powstanie ważna potrzeba gospodarcza, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać za wynagrodzeniem zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności, chyba że zmiana przyniosłaby niewspółmierny uszczerbek dla nieruchomości władnącej ( Art. 291 ),

5) podział nieruchomości władnącej/obciążonej- Art. 290

Zasada: podział nie powoduje automatycznie wygaśnięcia służebności.

a) jeśli podział nieruchomości obciążonej

Zasada: służebność utrzymuje się na wszystkich nowo powstałych działkach.

Wyjątek: Właściciele działek formalnie obciążonych mogą żądać zwolnienia ich od służebności.

- gdy zasadne jest utrzymanie służebności tylko na niektórych działkach,

- korzystanie z pozostałych okaże się zbędne.

b) jeśli podział nieruchomości władnącej

Zasada: służebność utrzymuje się w mocy na rzecz każdej z części utworzonych przez podział.

Wyjątek: właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zwolnienie jej od służebności względem części pozostałych,

- gdy służebność zwiększa użyteczność tylko jednej lub kilku z nich.

c) jeżeli wskutek podziału nieruchomości władnącej albo nieruchomości obciążonej sposób wykonywania służebności wymaga zmiany, to sposób ten w braku porozumienia stron będzie ustalony przez sąd.

Ponadto- inne sposoby wygaśnięcia ograniczonych praw rzeczowych.

B. SŁUŻEBNOŚCI OSOBISTE

Różnica pomiędzy służebnością osobistą a gruntową polega jedynie na tym, że inna osoba jest uprawniona

Służebność gruntowa- każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej.

Służebność osobista- określona osoba fizyczna ( nie może być ustanawiana na rzecz osoby prawnej ).

Cel społeczno- gospodarczy- służy celom konsumpcyjnym, gdyż zaspokaja określoną potrzebę człowieka ( nie dotyczy to służebności drogi koniecznej ustanowionej na rzecz samoistnego posiadacza nieruchomości. Występuje najczęściej jako uzupełnienie zabezpieczenia osób starszych wynikającego z prawa dożywocia lub użytkowania.

Zasada: Art. 297- stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych,

Wyjątek: przepisy rozdziału II.

a) Art. 298- zakres i sposób wykonywania oznacza się w braku innych danych wg:

- osobistych potrzeb uprawnionego,

- zasada współżycia społecznego,

- zwyczajów miejscowych

b) Art. 299- służebność osobista jest prawem związany z określonym osobą- wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego

c) Art. 300- jest niezbywalna, nie można przenieść też prawa do jej wykonywania,

d) Art. 303- jeśli uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa właściciel może żądać zmiany służebności na rentę,

e) Art. 305- jeżeli nieruchomość obciążona służebnością osobistą została wniesiona jako wkład do rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielnia może z ważnych powodów żądać zmiany sposobu wykonywania służebności albo zamiany jej na rentę,

f) Art. 304- nie można nabyć służebności osobistej przez zasiedzenie.

SŁUŻEBNOŚĆ MIESZKANIA ( Art. 301- 302 )- uprawnionemu przysługuje, jako prawo rzeczowe, prawo do zamieszkiwania w cudzej nieruchomości. Obejmuje:

- uprawnienie do zajmowania mieszkania razem ze współmałżonkiem i nieletnimi dziećmi. Dzieci przyjęta jako małoletnie mogą pozostać w mieszkaniu także po uzyskaniu pełnoletniości.

- uprawnienie do zajmowania mieszkania razem z innymi osobami, tylko wtedy, gdy:

- są przez niego utrzymywane albo:

- są potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego,

- uprawnienie do korzystania z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku.

Aczkolwiek służebność jako osobista jest niezbywalna, można się umówić, że po śmierci uprawnionego, służebność mieszkania będzie przysługiwała jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi.

Do wzajemnych stosunków między mającym służebność mieszkania a właścicielem nieruchomości obciążonej stosuje się odpowiednio przepisy o użytkowaniu przez osoby fizyczne. Podstawowa różnica polega na tym, że użytkownik może swoje prawo wykonywać przez osoby trzecie, a mający służebność mieszkania nie.

VIII. SPÓŁDZIELCZE WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU

Ustawa z 15.12.2000 o spółdzielniach mieszkaniowych.

SPÓŁDZIELCZE WŁASNOŚCIOWE PRAWO DO LOKALU- podstawowa forma korzystania z lokali spółdzielczych.

Przy odrębnej własności lokali- prawo na rzeczy swojej + współwłasność łączna nieruchomości wspólnej,

Przy spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu- spółdzielnia jest właścicielem całości, uprawniony ma prawo na rzeczy cudzej,

Przy prawie lokatorskim- nie jest to ograniczone prawo rzeczowe, jest to wzmocniony najem ( ale zob. art. 690 ).

Przedmiot:

- lokal mieszkalny lub lokal o innym przeznaczeniu ( w tym również garaż )

- znajdujący się w budynku będącym własnością lub współwłasnością spółdzielni.

Podmiot:

- osoba fizyczna ( bez względu na jej zdolność do czynności prawnych ),

- osoba prawna ( o ile statut nie stanowi inaczej )

Powstanie:

Umowa o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, której stronami są:

- spółdzielnia mieszkaniowa- zobowiązuje się oddać członkowi lokal do używania

Zasada:- nabywca prawa- członek spółdzielni-

Wyjątek: spółdzielnia nie może odmówić ustanowienia prawa na rzecz kogoś, kto nie jest członkiem spółdzielni. Nabywca nie musi mieć zdolności do czynności prawnych. Prawo to może należeć do kilku osób, z tym, że członkiem spółdzielni może być tylko jedna z nich, chyba że przysługuje ono wspólnie małżonkom. Nie ma też przeszkód prawnych, żeby jednej osobie przysługiwało więcej niż jedno własnościowe prawo do lokalu spółdzielczego.

Nabywca zobowiązuje się wnieść wkład budowlany oraz uiszczać opłaty określone w ustawie i w statucie spółdzielni.

Forma- pisemna ad solemnitatem.

- umowa o ustanowienie spółdzielczego prawa do lokalu może być poprzedzona zawarciem umowy o budowę lokalu, gdy członek ubiega się o spółdzielcze własnościowe prawo do nowo wybudowanego lokalu. Z chwilą jej zawarcia powstaje:

EKSPEKTATYWA spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu- roszczenie przysługujące członkowi o ustanowieniu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.

- jest zbywalna ( wraz z wkładem budowlanym )- umowa zbycia ekspektatywy spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu- forma aktu notarialnego. Nabycie ekspektatywy staje się skuteczne z momentem przyjęcia nabywcy w poczet członków.

- przechodzi na spadkobierców,

- podlega egzekucji,

- jest to prawo pod warunkiem, że spółdzielnia wybuduje lokal.

TREŚĆ:

1) ius utendi

Zasada: wynajmowanie lub oddawanie w bezpłatne używanie przez członka całego lub części lokalu nie wymaga zgody spółdzielni

Wyjątek: związane byłoby to ze zmianą sposobu korzystania z lokalu lub przeznaczenia lokalu bądź jego części ( bo spółdzielnia mieszkaniowa )

Nawet przy odrębnej własności lokali musimy pytać o zgodę pozostałych właścicieli, jeśli chcemy zmienić przeznaczenie ( np. urządzić gabinet dentystyczny )- wg wyroku TK nie jest to ograniczenie prawa własności,

2) ius disponendi ( spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu, a nie lokalem! )

- prawo jest zbywalne, przechodzi na spadkobierców, podlega egzekucji. Do zbycia wymagana jest forma aktu notarialnego. Przewiduje się możliwość ustanowienia księgi wieczystej. Spółdzielnia ma obowiązek prowadzić rejestr lokali, dla których księgi wieczyste ustanowiono. W praktyce ma to znaczenie, gdy uprawniony chce obciążyć prawo hipoteką,

- zbycie prawa do części lokalu jest nieważne, natomiast można zbyć część ułamkową. Było to przedmiotem orzeczenia TK. Prof. Szafnicka argumentuje, że zbycie prawa do części lokalu, bo to tak jakby zbyć prawo własności do 2 kół i silnika samochodu, a pozostawić sobie prawo własności do pozostałych części. Nie można zbyć fizycznej części rzeczy, co najwyżej udział. Można również podzielić lokal do korzystania ( zob. QUOD AD USUM )- ale to nie jest zbycie prawa do części lokalu,

- na pisemne żądanie uprawnionego spółdzielnia mieszkaniowa jest obowiązana zawrzeć z tym członkiem umowę o przeniesienie własności lokalu po dokonaniu przez niego określonych czynności.

IX. ZASTAW

Art. 306- 335.

Ustawa z 16.12.1996 o Zastawie Rejestrowym i Rejestrze Zastawów.

ZASTAW ( Art. 306 )- ograniczone prawo rzeczowe na rzeczy ruchomej, służące zabezpieczeniu wierzytelności z tym skutkiem, że wierzyciel zastawny może zaspokoić się z rzeczy, niezależnie od tego czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi każdoczesnego właściciela rzeczy ( z wyjątkiem tych, którym przysługuje pierwszeństwo szczególne ).

Cel społeczno- gospodarczy: Służy zabezpieczeniu wierzytelności. Możemy mówić o następujących rodzajach zabezpieczeń wierzytelności:

a) odpowiedzialność osobą- obecnie już nie występuję- np. poćwiartowanie dłużnika, jeśli nie zapłacił długu,

b) zasada: odpowiedzialność osobista- polega na tym, że dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem. Wierzyciel może prowadzić egzekucję ze wszystkich składników majątku dłużnika. Dłużnicy prześcigają się więc w sposobach uniknięcia takiej odpowiedzialności. Porządek prawny konstruuje więc kolejną instytucję:

c) odpowiedzialność poręczyciela ( poręczyciel mówi: "jeśli dłużnik nie zapłaci, to ja spełnię świadczenie" ). Wierzyciel uzyskuje dostęp do majątku innej osoby niż dłużnik ( poręczyciela ),

d) odpowiedzialność rzeczowa ( zastaw, hipoteka )- wierzyciel uzyskuje szczególne prawo do konkretnych rzeczy,

e) przewłaszczenie na zabezpieczenie ( zob. wyż- czynności pozorne ),

f) dług gruntowy ( wejdzie w 2007- zob. niż. )

Konstrukcja zastawu:

1) ograniczone prawo rzeczowe

- ZASTAWCA- właściciel rzeczy będącej przedmiotem zastawu,

- ZASTAWNIK- wierzyciel zastawny,

2) Przedmiotem może być

a) rzecz ruchoma- rozciąga się na jej części składowe oraz przynależności, mogą być to tylko rzeczy mające wartość majątkową i nie wyjęte z obrotu ( gdyż zaspokojenie wierzyciela następuje ze sprzedaży rzeczy zastawionej ),

b) udział współwłaściciela w rzeczy ruchomej ( przyjęte w doktrynie i orzecznictwie ).

c) prawa zbywalne ( Art. 327- bez znaczenia praktycznego, bo są skuteczniejsze zabezpieczenia- przelew na zabezpieczenie ).

d) specyficzny charakter ma zastaw na statkach. Kodeks morski ( Art. 76- 89 ) wyróżnia:

- HIPOTEKĘ MORSKĄ- prawnie jest to zastaw, gdyż statek jest rzeczą ruchomą, ale stosuje się odpowiednio przepisy o hipotece ! Hipotekę morską ustanawia się na statku wpisanym do rejestru okrętowego. Konieczny jest konstytutywny wpis do rejestru okrętowego,

- zwykły zastaw na statku niebędący hipoteką morską- stosuje się odpowiednio przepisy o zastawie na rzeczach ruchomych.

3) jest prawem akcesoryjnym ( służy zabezpieczeniu wierzytelności ),

WIERZYTELNOŚĆ ZABEZPIECZONA ZASTAWEM- może mieć charakter:

- pieniężny,

- niepieniężny, ale do realizacji zastawu, który zabezpiecza taką wierzytelność może dojść dopiero z chwilą przekształcenia się wierzytelności niepieniężnej w pieniężną.

Zasada: AKCESORYJNOŚĆ ZASTAWU- związek zastawu z wierzytelnością, którą zabezpiecza ( a nie z rzeczą czy prawem, która jest jego przedmiotem! ). Los zastawu zależy od losu prawnego wierzytelności:

a) może powstać dla zabezpieczenia określonej wierzytelności,

b) Art. 323 §2- zastaw nie może być przeniesiony bez wierzytelności, którą zabezpiecza,

c) Art, 323 §1- przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zastawu,

d) Art. 314- zakres zabezpieczenia odpowiada zakresowi wierzytelności- w granicach przewidzianych w kpc zastaw zabezpiecza także roszczenie związane z wierzytelnością zabezpieczoną, w szczególności:

- roszczenie o odsetki nie przedawnione,

- roszczenie o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania,

- roszczenie o zwrot nakładów na rzecz,

- roszczenie o przyznane koszty zaspokojenia wierzytelności,

e) Art. 315- zastawca może przeciwko zastawnikowi się bronić:

- własnymi zarzutami,

a jeśli jest rozszczepienie odpowiedzialności osobistej i rzeczowej, to:

- zarzutami przysługującymi dłużnikowi,

- zarzutami, których dłużnik się zrzekł.

f) zastaw wygasa wraz z wierzytelnością.

Wyjątek: PRZEŁAMANIE AKCESORYJNOŚCI- los zastawu jest inny niż wierzytelności.

a) Art. 306 §2- zastaw można także ustanowić także w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej.

b) Art. 316- zastawnik może dochodzić zaspokojenia z rzeczy obciążonej zastawem bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z przepisów prawa spadkowego,

Spadkobiercy w terminie 6 miesięcy od chwili, kiedy dowiedzieli się, iż przysługuje im spadek, mogą:

- go odrzucić,

- przyjąć wprost,

- przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza, co gwarantuje im ograniczoną odpowiedzialność do wysokości stanu spadku ( nie dopłacą ). Oznacza to, że wierzycieli spadkodawcy nie zostaną w pełni zaspokojeni, np:

spadek= 300

długi= 600

Jeśli spadkobierca przyjmie z dobrodziejstwem inwentarza, to każdy z wierzycieli osobistych dostanie 1/2, ale zastawnik może zaspokoić się w całości.

c) Zasada: Art. 317- zastawnik może zaspokoić się z rzeczy zabezpieczonej, mimo przedawnienia wierzytelności

Wyjątek: roszczenia o:

- odsetki,

- inne świadczenia uboczne

4) "ZASTAW POSUWA SIĘ ZA RZECZĄ" - wierzyciel zastawny ma możliwość zaspokojenia się z rzeczy zastawionej bez względu na to, czyją stała się własnością. Inaczej ta instytucja nie miałaby żadnego sensu, bo niczym nie różniłaby się od odpowiedzialności osobistej (). Ale zastawca, który przeniósł własność rzeczy oddanej w zastaw i tak odpowiada za dług całym swoim majątkiem,

5) pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi.

Wyjątek1: Art. 310- zastaw powstały później ma pierwszeństwo przed prawem powstałym wcześniej, chyba, że zastawnik działał w złej wierze ( chodzi zarówno o relacje pomiędzy dwoma zastawami, jak i zastawem a innym ograniczonym prawem rzeczowym ).

ZASPOKOJENIE ZASTAWNIKA

Zasada: Art. 312- zaspokojenie zastawnika z rzeczy obciążonej następuje wg przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym. Art. 1025 kpc przewiduje wyjątki, z którego wynika, że pewne wierzytelności korzystają przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji z pierwszeństwa ustawowego. Zaspokaja się je w następującej kolejności:

- koszty egzekucyjne,

- należności alimentacyjne,

- należności za pracę za okres 3 miesięcy do wysokości najniższego wynagrodzenia za pracę określonego w odrębnych przepisach oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i koszty zwykłego pogrzebu dłużnika,

- należności wynikające z wierzytelności zabezpieczonych hipoteką morską ( o hipotece morskiej- zob. wyż. ),

- należności zabezpieczone hipotecznie lub zastawem rejestrowym albo zabezpieczone przez wpisanie do innego rejestru,

- należności za pracę nie zaspokojone w kolejności trzeciej,

- należności, do których stosuje się przepisy działu III ordynacji podatkowej, o ile nie zostały zaspokojone w kolejności piątej,

- należności zabezpieczone prawem zastawu lub które korzystały z ustawowego pierwszeństwa niewymienionego w kolejnościach wcześniejszych,

- należności wierzycieli, którzy prowadzili egzekucję,

- inne należności.

Chodzi o to, że jeśli ktoś nie płacił długu, to najprawdopodobniej nie płacił również alimentów, wynagrodzenia za pracę, ZUS-u i innych opłat.

Wyjątek 1: Art. 313 ( UMOWA O PRZEPADEK )- w razie zwłoki z zapłatą długu, rzeczy przypadną w odpowiednim stosunku zastawnikowi na własność zamiast zapłaty, wg ceny z dnia wymagalności wierzytelności zabezpieczonej,

- umowa stron

- jeśli przedmiotem zastawu są rzeczy mające określoną przez zarządzenie właściwego organu państwowego cenę sztywną.

CENA SZTYWNA ( Art. 537 §1 )- cena ściśle określona, wiążąca strony umowy sprzedaży bez względu na to, jaką cenę w umowie ustaliły, jaka ma być zapłacona za rzeczy danego rodzaju lub gatunku, wg zarządzenia obowiązującego w miejscu i w czasie zawarcia umowy sprzedaży.

Obecnie obowiązująca ustawa o cenach z 1982 nie zna takiej kategorii cen, więc istnienie tego przepisu wydaje się wątpliwe.

Czy wydanie na własność rzeczy zastawionej zastawnikowi może być DATIO IN SOLUTUM?

DATIO IN SOLUTUM ( Art. 453 )- ( ŚWIADCZENIE ZAMIAST WYKONANIA )- jest to świadczenie w miejsce wypełnienia, prowadzące do wygaśnięcia zobowiązania z zaspokojeniem wierzyciela, mające miejsce wówczas, gdy pomiędzy stronami zostaje zawarta umowa odpłatna rozporządzająca, wedle której dłużnik spełni świadczenie inne niż określone treścią zobowiązania, zaś wierzyciel takie świadczenie przyjmie, a świadczenie zostaje rzeczywiście spełnione.

Np. A zobowiązał się wobec B do spełnienia świadczenia pieniężnego o wartości 10 tys. zł. B zabezpieczył się zastawem, który A ustanowił na będącym jego własnością zegarku Rolex o wartości 15 tys. zł. Po kilku miesiącach okazuje się, że A nie ma pieniędzy na spłatę wierzytelności, utracił cały swój majątek z wyjątkiem zegarka, w związku z czym spełnia świadczenie zastępcze- przenosi na B własność zastawionego zegarka, a zobowiązanie wygasa. Ale np. jeśli B ma kilku wierzycieli, C- któremu jest winny 5 tys. zł, i D- któremu jest winny 5 tys. zł ( zakładamy, że C i D są wierzycielami osobistymi )? Gdyby zegarek został sprzedany wedle przepisów o postępowaniu egzekucyjnym za cenę odpowiadającą swej wartości ( 15 tys. ), to A otrzymałby 10 tys. jako zastawnik ( zakładamy dla uproszczenia, że pozostałe wierzytelności korzystające z pierwszeństwa wg art. 1025 kpc są wartości nieistotnej ), zaś C i D, zgodnie z zasadą proporcjonalnego zaspokojenia otrzymają po 2,5 tys. zł. Natomiast w przypadku datio in solutum nie otrzymaliby nic. Wydaje się, że w sytuacji, gdy datio in solutum prowadziłoby do pokrzywdzenia wierzycieli, to nie jest ono dopuszczalne i będzie jako czynność in fraudem legis nieważne.

Wyjątek 2: jeśli rzecz obciążona zastawem przynosi pożytki, to Art. 319- zastawnik powinien w braku odmiennej umowy, pobierać je i zaliczać na poczet wierzytelności i związanych z nią roszczeń. Po wygaśnięciu zastawu obowiązany jest złożyć zastawcy rachunek.

ZASTAW ANTYCHRETYCZNY- zastaw polegający na tym, że wierzyciel zastawny zaspokaja się wyłącznie z pożytków- zastaw, o którym mowa w art. 319 to nie jest czysty zastaw antychretyczny. Np. przedmiotem zastawu jest krowa- zastawnik pobiera pożytki naturalne- mleko, które sprzedaje i z uzyskanych z tytuły sprzedaży pieniędzy zaspokaja się.

RODZAJE ZASTAWU:

A. Zasada: UMOWNY

1) RĘCZNY ( PIGNUS ),

Ustanowienie następuje przez umowę, której stronami są:

- wierzyciel

- właściciel rzeczy- niekonieczne dłużnik, może być to osoba trzecia, bo wierzycielowi jest wszystko jedno, z czyjej rzeczy się zaspokoi, tylko z jakiej ( ROZSZCZEPIENIE DŁUGU ).

Zasada: Art. 307- realny charakter- musi nastąpić wydanie rzeczy,

- zastawnikowi,

- osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły

Wyjątek: konsensualny

- jeśli rzecz znajduje się w dzierżeniu zastawnika.

Taki zastaw nie odgrywa istotnej roli gospodarczej. Jeśli już ktoś prowadzi działalność gospodarczą, to jeśli ustanowi zastaw na warsztacie produkcyjnym, to nie będzie miał środków, by spłacić dług. Czy np. bank, który przejmowałby władanie tysięcy rzeczy zastawionych.

2) REJESTROWY- podlega odrębnym przepisom- Art. 308 odsyła do ustawy o zastawie rejestrowym.

Konieczna jest umowa:

- musi mieć formę pisma zwykłego ad solemnitatem,

- ma charakter realny, bo konieczny jest wpis do rejestru zastawów ( wydanie rzeczy nie jest obligatoryjne, może nastąpić, aczkolwiek i tak w praktyce do niego nie dochodzi ).

Początkowy był rejestrowy zastaw bankowy- wydanie rzeczy było zastąpione wpisem do rejestru bankowego, za to dłużnicy znów prześcigali się w wymyślaniu sposobów na ukrywanie faktu, że rzecz jest przedmiotem zastawu. Funkcjonuje też zastaw na pojazdach mechanicznych- obowiązek stempla w dowodzie rejestracyjnym, ale również zdarzają się przypadki oszustw. Natomiast rejestr zastawów funkcjonuje w systemie informatycznym dla całej Polski.

B. USTAWOWY ( Art. 326 )- stosuje się odpowiednio przepisy o zastawie umownym- powstaje w następujących wypadkach

- Art. 670- wynajmującemu przysługuje ustawowe prawo zastawu na rzeczach ruchomych najemcy wniesionych do przedmiotu najmu, chyba że rzeczy te nie podlegają zajęciu- dla zabezpieczenia czynszu oraz świadczeń dodatkowych, z którymi najemca zalega nie dłużej niż rok,

- Art. 850- utrzymującemu zarobkowo hotel lub podobny zakład przysługuje ustawowe prawo zastawu na rzeczach wniesionych dla zabezpieczenia należności za mieszkanie, utrzymanie i usługi dostarczone osobie korzystającej z usług hotelu lub podobnego zakładu, jak również dla zabezpieczenia roszczenie o zwrot wydatków,

- Art. 41 ordynacji podatkowej- na rzeczach ruchomych podatnika- zabezpieczenie wierzytelności Skarbu Państwa/jednostek samorządu terytorialnego,

- Art. 47 ustawy o łączności- zastaw na przesyłkach pocztowych przysługujący Poczcie Polskiej ( normalnie przesyłka pocztowa w ogóle nie może być obciążona zastawem ).

ZOBOWIĄZANIA REALNE W STOSUNKU DO ZASTAWU. Zastaw jest prawem skutecznym erga omnes- niezależnie od tego w stosunku wewnętrznym między zastawcą a zastawnikiem występuje szereg zobowiązań wzajemnych, które można określić mianem zobowiązań realnych. Dotyczy to wszystkich odmian zastawu.

1) Zastawcy, którego rzecz znajduje się u zastawnika, przysługuje ochrona w razie narażenia rzeczy na utratę lub uszkodzenie ( Art. 321 ). Może on żądać złożenia rzeczy do depozytu sądowego, bądź zwrotu rzeczy za jednoczesnym ustanowieniem innego zabezpieczenia wierzytelności, bądź sprzedaży rzeczy, w razie której zastaw przechodzi na uzyskaną cenę, która powinna być złożona do depozytu sądowego,

2) Zastawca może rozporządzić rzeczą. Zastrzeżenie w umowie, przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu jest nieważne ( Art. 311 ). Jednak zastawca, który rzecz zbywa/obciąża zobowiązany jest informować drugą stronę o wszelkich wadach/obciążeniach ( zob. niż- art. 170 ).

3) Zastawnik nie ma prawa korzystania z rzeczy oddanej mu w zastaw,

4) Zastawnik, któremu rzecz została wydana, powinien czuwać nad jej zachowaniem w należytym stanie, stosownie do przepisów o przechowaniu za wynagrodzeniem ( Art. 318 ).

WYGAŚNIECIE ZASTAWU:

Po wygaśnięciu zastawu zastawnik zobowiązany jest zwrócić rzecz zastawcy.

1) wygaśnięcie wierzytelności,

2) przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem z wyłączeniem zastawu

3) zwrócenie rzez zastawnika rzeczy zastawcy ( Art. 325 )

4) konfuzja

Wyjątek: Art. 325 §2- nie wygasa, jeśli:

- wierzytelność zabezpieczona jest obciążona prawem osoby trzeciej lub na jej rzecz zajęta.

5) Art. 170- przeniesienie własności rzeczy obciążonej zastawem, jeśli nabywca działał w dobrej wierze z chwilą wydania rzeczy nabywcy. Wykazanie złej wiary nabywcy ciąży w tym wypadku na zastawniku, a sama zła wiary zastawcy pozostaje bez znaczenia, co bardzo osłabia zabezpieczającą funkcję zastawu. Natomiast takie postępowanie nieuczciwego zastawcy może kwalifikować się jako czyn przestępczy ( np. art. 258 kk ).

Oraz inne sposoby wygaśnięcia ograniczonych praw rzeczowych.

X. HIPOTEKA

Ustawa z 06.07.1982 o księgach wieczystych i hipotece ( Art. 65- 112 ).

HIPOTEKA- ( Art. 65 ) ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości, służące zabezpieczeniu wierzytelności z tym skutkiem, że wierzyciel hipoteczny może zaspokoić się z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi każdoczesnego właściciela nieruchomości.

Cel społeczno- gospodarczy: Jest to podstawowa forma rzeczowego zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych. Istniała już w czasach starożytnej Grecji i Rzymu. Rozwój przypadł na okres kapitalizmu. Wcześniej hipoteka zabezpieczała kredyt nieprodukcyjny ( z reguły lichwiarski ), przeznaczony na podtrzymanie podupadłych gospodarstw i na wydatki związane ze służbą wojskową, o tyle w kapitalizmie kredyt hipoteczny stał się przede wszystkim kredytem produkcyjnym. Udzielanie kredytu zabezpieczonego hipotecznie stało się narzędziem uzależnienia przemysłu i rolnictwa od kapitału przemysłowego. W krajach gospodarki nakazowo- rozdzielczej ( jak ZSRR ), w których doszło do pełnego upaństwowienia ziemi, hipoteka przestała istnieć ze względu na brak właściwego dla niej przedmiotu zabezpieczenia. Natomiast w PRL utrzymała się, ze względu na to, iż przeważająca większość ziemi pozostała w rękach prywatnych.

Konstrukcja hipoteki:

1) ograniczone prawo rzeczowe

- WIERZYCIEL HIPOTECZNY,

- WŁAŚCICIEL NIERUCHOMOŚCI OBCIĄŻONEJ

2) przedmiotem może być

a) zasada: nieruchomość

- jedna nieruchomość, ściśle określona ( ZASADA SZCZEGÓŁOWOŚCI HIPOTEKI ) i to tylko taką, która ma księgę wieczystą ( zob. niż. ).Rozciąga się na części składowe, przynależności i niektóre roszczenia okresowe- zob. niż..

- kilka nieruchomości ( Art. 76 )- może mieć dwie formy

- HIPOTEKA ŁĄCZNA- w przypadku podziału nieruchomości obciążonej, hipoteka obciążająca dotychczas nieruchomość obciąża wszystkie powstałe przez podział ( ZASADA NIEPODZIELNOŚCI HIPOTEKI ),

Jednak w razie sprzedaży części nieruchomości obciążonej hipoteką, zarówno sprzedawca lub kupujący mogą żądać, aby wierzyciel zwolnił tę część od obciążenia, jeżeli jest ona stosunkowo nieznaczna, a wartość pozostałej części nieruchomości zapewnia wierzycielowi dostateczne zabezpieczenie. Z kolei wierzyciele mogą żądać aby kwota uzyskana za sprzedaży powinna im być wypłacona wg pierwszeństwa służących im hipotek ( Art. 90 ).

Podziałem nieruchomości- wg SN będzie również ustanowienie w niej odrębnej własności lokali, gdyż zamiast jednej nieruchomości ( gruntowej ) powstaje w ten sposób wiele nieruchomości mniejszych- lokalowych. Jeśli taka nieruchomość była zabezpieczona hipoteką, to obciążona ona w całości nieruchomości lokalowe jako hipoteka łączna.

- HIPOTEKA ŁĄCZNA UMOWNA- hipoteka, która obciąża więcej niż jedną nieruchomość- w drodze czynności prawnej

Wierzyciel, któremu takie prawo przysługuje może żądać

- zaspokojenia w całości lub części z każdej nieruchomości z osobna,

- z niektórych z nich

- ze wszystkich łącznie,

- może również wg swego uznania dokonać podziału hipoteki łącznej pomiędzy poszczególne nieruchomości.

- PRZYMUSOWA HIPOTEKA ŁĄCZNA ( Art. 111¹ ).

Zasada: jest niedopuszczalna

Wyjątek:

- nieruchomości te są już obciążone inna hipoteką łączną albo,

- nieruchomości te stanowią własność dłużników solidarnych,

- nie można natomiast obciążać ogółu nieruchomości należących do pewnej osoby ( HIPOTEKA GENERALNA

b) część ułamkowa nieruchomości, jeśli stanowi udział współwłaściciela.

Ułamkowej części nieruchomości nie może obciążyć więc wyłączny właściciel nieruchomości. Współwłaściciel może obciążyć swój udział tylko w całości. Do ustanowienia takiej hipoteki zgoda pozostałych współwłaścicieli nie jest wymagana ( Art. 198 kc ).

c) prawa zbywalne odnoszące się do nieruchomości:

- użytkowanie wieczyste ( wraz z budynkami i urządzeniami na użytkowanym terenie, stanowiącymi własność użytkownika wieczystego ),

Choć ustawa wyraźnie o tym nie mówi, to dopuszczalne jest ustanowienie hipoteki także na udziale w użytkowaniu wieczystym przysługującym kilku osobom ( zob. wyż- b). Wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają także ustanowione na nim hipoteki ( Art. 241 kc ). Wierzycielom hipotecznym użytkownika wieczystego przysługuje wówczas w takim wypadku ustawowe prawo zastawu na jego roszczeniach z art. 243 kc o wynagrodzenie za wzniesione przez niego lub nabyte na własność budynki lub inne urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanej nieruchomości ( Art. 101 ).

- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,

- wierzytelność zabezpieczona hipoteką ( WIERZYTELNOŚĆ HIPOTEKOWANA )- tzw. SUBINTABUAT ( PRAWO PODZASTAWU )- 108¹ - 108⁵.

Istota tej instytucji polega na tym, że:

- wierzyciel mające takie zabezpieczenie może, korzystając pośrednio z praw przysługujących jego dłużnikowi względem właściciela obciążonej nieruchomości żądać zapłaty wprost od dłużnika wierzytelności obciążonej i może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości,

- spłata wierzytelności obciążonej hipoteką może być dokonana do wysokości sumy subintabulatu tylko do rąk wierzyciela, któremu ona przysługuje, chociażby wierzytelność nie była jeszcze wymagalna,

- jeśli właściciel nieruchomości dokonał zapłaty do rąk wierzyciela, któremu przysługuje hipoteka na wierzytelności hipotecznej, hipoteka na nieruchomości wygasa aż do wysokości sumy uiszczonej przez właściciela.

Dodatkowo, wierzytelność zabezpieczona hipoteką na wierzytelności hipotecznej może być przedmiotem dalszych hipotek.

3) jest prawem akcesoryjnym ( służy zabezpieczeniu wierzytelności )- identycznie jak przy zastawie., wyjątki:

a) Zasada: Art. 68- hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej,

Wyjątek: hipoteka kaucyjna ( zob. niż. ).

Zasada: powinna być wyrażona w walucie polskiej.

Wyjątek: jeśli wierzytelność została wyrażona w innym pieniądzu niż polski, to zgodnie z wymogami Prawa dewizowego z 2002, powinna być wpisana w tej samej walucie obcej.

b) zakres zabezpieczenia- hipoteka zabezpiecza także roszczenia ( Art. 69 ) o:

- odsetki nieprzedawnione,

- przyznane koszty postępowania.

4) "HIPOTEKA POSUWA SIĘ ZA RZECZĄ" - wierzyciel hipoteczny ma możliwość zaspokojenia się z rzeczy obciążonej hipoteką bez względu na to, czyją stała się własnością.

5) pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi

Jeśli nieruchomość obciążona jest kilkoma hipotekami- to o pierwszeństwie między wierzycielami hipotecznymi rozstrzyga kolejność złożenia wniosku o wpis ( Art. 12 ), a jeśli wnioski zostały złożone równocześnie, to prawa mają równe pierwszeństwo.

ZASPOKOJENIE WIERZYCIELA HIPOTECZNEGO

Art. 3 ust. 1 ustanawia domniemanie prawne, iż prawo ujawnione w księdze wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Domniemanie dotyczy hipoteki, natomiast nie obejmuje wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, bo ta jest prawem obligacyjnym. Art. 71 wprowadza dodatkowe domniemanie prawne-

- domniemanie istnienia prawa wynikające z wpisu hipoteki obejmuje, jeżeli chodzi o odpowiedzialność z nieruchomości, także wierzytelność zabezpieczoną hipoteką.

Odnosi się tylko do odpowiedzialności dłużnika rzeczowego. Wierzyciel, który dochodzi wierzytelności od dłużnika osobistego, musi istnienie wierzytelności udowodnić na zasadach ogólnych.

Przykład: A zaciągnął zobowiązanie wobec B. B zabezpieczył się hipoteką na nieruchomości A. Następnie A zbywa obciążoną nieruchomość na rzecz C. W tym wypadku w księdze wieczystej będzie ujawniona tylko wierzytelność B wobec C- o charakterze rzeczowym. Natomiast istnienie odpowiedzialności A wobec B, B będzie musiał udowodnić na zasadach ogólnych.

Zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości następuje w dwóch drogach:

a) Zasada: Art. 75- następuje wg przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym.

Umowa przeciwna jest nieważna. Chodzi o ochronę dłużnika hipotecznego, bo inny sposób zaspokojenia się wierzyciela z nieruchomości mógłby prowadzić do pokrzywdzenia właściciela nieruchomości, np. na skutek sprzedaży za cenę poniżej wartości.

b) Wyjątek: gdy z nieruchomości dłużnika jest prowadzona egzekucja przez administracyjny organ egzekucyjny.

Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu o przysądzeniu w toku egzekucji własności nieruchomości wygasają wszelkie prawa jej dotyczące, a na ich miejsce powstaje prawo do zaspokojenia z ceny uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości, przy uwzględnieniu obowiązującego pierwszeństwa. Wymienione postanowienie stanowi podstawę do wykreślenia w księdze wieczystej praw obciążających nieruchomość. Zaspokojenie wierzycieli hipotecznych z uzyskanej ceny następuje choćby ich wierzytelności nie były jeszcze wymagalne.

Przykład. 01.01.2005 A zobowiązał się wobec B do zapłaty 20 tys. zł. Terminem wymagalności roszczenia był 01.10.2005. B zabezpieczył się hipoteką na nieruchomości A. Jednak 01.03.2005 okazuje się, iż wobec tego, iż dłużnik zalega z podatkami na rzecz Skarbu Państwa, zostaje wszczęte postępowania, a 01.07.2005 uprawomocnia się postanowienie sądu o przysądzenie w toku egzekucji własności nieruchomości Skarbowi Państwa. Z tą datą hipoteka wygasa, a zamiast tego B uzyskuje prawo do zaspokojenia się z uzyskanej ze spłaty nieruchomości sumy, chociaż roszczenie wobec B nie jest jeszcze wymagalne. Jeżeli uzyskana ze sprzedaży nieruchomości suma wyniesie np. 50 tys., to B będzie mógł się zaspokoić z tej sumy, według obowiązującego pierwszeństwa.

RODZAJE HIPOTEKI

Ze względu na sposób powstania

1) UMOWNA

Powstaje na drodze umowy, której stronami są:

- wierzyciel,

- właściciel nieruchomości, która ma być obciążona lub inna osoba uprawniona.

Forma: Art. 245 §2 kc.

Zasada: realny charakter- konieczny jest konstytutywny wpis do księgi wieczystej.

2) PRZYMUSOWA ( Art. 109 )- służy zabezpieczeniu i egzekucji wierzytelności już istniejącej. Jej przedmiotem są wszystkie nieruchomości dłużnika, ale wierzyciel musi wskazać, w jakiej części jego wierzytelność będzie zabezpieczona na każdej z nieruchomości.

Zasada: hipoteka przymusowa na nieruchomościach Skarbu Państwa nie może być ustanawiana.

Wyjątek: z ustawy

Chodzi o to, że państwo jest dłużnikiem pewnym, więc nie ma sensu się zabezpieczać dodatkowo hipoteką.

Przesłanki ustanowienia:

a) wniosek wierzyciela,

b) odpowiednia podstawa:

- tytuł wykonawczy, określony przepisach o postępowaniu egzekucyjnym ( tytuł egzekucyjny- z reguły prawomocne orzeczenie sądu zaopatrzone w klauzulę wykonalności ), stwierdzający istnienie wierzytelności

- tymczasowe zarządzenie sądu,

- postanowienie prokuratora,

- decyzja ( na mocy przepisów szczególnych ), chociażby nie była ostateczna,

- zarządzenie zabezpieczenia dokonanego na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

c) konstytutywny wpis do księgi wieczystej. Zgoda właściciela nieruchomości na wpis nie jest potrzebna.

3) USTAWOWA- powstaje bez wpisu do księgi wieczystej ( co zmniejsza bezpieczeństwo obrotu ),

- przewidywał ją art. 66 ( skreślony )

- przysługuje wierzycielowi na sprzedanej nieruchomości w toku egzekucji, jeśli przydzielono mu roszczenie przeciwko nabywcy ( Art. 1037 §3 kpc ),

- Art. 115 §3 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Ze względu na oznaczenie wysokości zabezpieczanej wierzytelności:

1) zasada: ZWYKŁA- zabezpiecza wierzytelność już istniejącą i oznaczoną co do wysokości.

2) wyjątek: KAUCYJNA- ( Art. 102 )- zabezpiecza wierzytelności o nie ustalonej wysokości do oznaczonej sumy najwyższej, w szczególności

- wierzytelności istniejące lub mogące powstać z określonego stosunku prawnego ( np. wierzytelność z otwartego kredytu- w celu sfinansowania określonej budowy- jej wysokość zmienia się w miarę postępów w budowie ),

- roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną, lecz nie objęte z mocy ustawy hipoteką zwykłą ( np. odsetki ).

- wierzytelności z dokumentów zbywalnych przez indos, chociażby wierzytelność była z góry ustalona ( np. wierzytelności z weksla lub czeku )

Powstaje:

a) na mocy umowy,

b) z mocy prawa- hipoteka przymusowa wpisana na podstawie ( Art. 111 ):

- nieprawomocnego orzeczenia,

- tymczasowego zarządzenia sądu,

- tymczasowego postanowienia prokuratora,

- nieostecznej decyzji.

c) w przypadku utraty przez wierzytelność zabezpieczoną hipoteką zwykła charakteru wierzytelności o ustalonej wysokości ( Art. 108 )

ZOBOWIĄZANIA REALNE W STOSUNKU DO HIPOTEKI

1) ius abutendi- właściciel nieruchomości nie może dokonywać takich czynności faktycznych, które mogłyby pociągać za sobą zmniejszenie jej wartości poniżej zabezpieczonej wierzytelności ( Art. 91 ). Wierzycielowi hipotecznemu przysługują uprawnienia składające się na ochronę hipoteki ( Art. 92- 94 ), a dające możliwość przeciwdziałania dewastacji nieruchomości przez właściciela. Jeśli właściciel nie zastosuje się do żądań wierzyciela, może on wystąpić o niezwłoczne zaspokojenie z nieruchomości obciążonej, chociażby wierzytelność nie była jeszcze wymagalna.

2) ius disponendi- właściciel nieruchomości obciążonej może nią rozporządzać- analogicznie jak przy zastawie- Art. 72 ),

3) ius utendi- wierzyciel nie ma prawa korzystać z nieruchomości obciążonej.

4) ius fruendi- Art. 88- hipoteka obejmuje roszczenie właściciela o czynsz najmu lub dzierżawy, jednakże do chwili zajęcia nieruchomości przez wierzyciela hipotecznego właściciel może czynsz pobrać.

WYGAŚNIĘCIE HIPOTEKI ( Art. 94- 101 )

Po wygaśnięciu hipoteki wierzyciel obowiązany jest dokonać czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej ( np. pokwitować spłatę długu ).

a) wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej,

Natomiast przedawnienie wierzytelności nie pozbawia wierzyciela prawa zaspokojenia się z nieruchomości obciążonej ( zob.- przełamanie akcesoryjności ).

b) zniesienie jej przez czynność prawną,

c) złożenie przez właściciela nieruchomości zabezpieczonej kwoty do depozytu sądowego, zrzekając się uprawnienia do odebrania jej z powrotem, jeśli:

- wierzytelność zabezpieczona hipoteką jest wymagalna,

- wierzyciel dopuszcza się zwłoki albo:

- zaspokojenie go napotyka trudności.

d) konfuzja,

e) wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej bez ważnej podstawy prawnej z upływem 10 lat od jej wykreślenia, jeśli w tym czasie nie nastąpiło przywrócenie wpisu.

PRAWO POSUWANIA SIĘ HIPOTEK NAPRZÓD

Jeśli nieruchomość jest obciążona kilkoma hipotekami, powstaje w przypadku wygaśnięcia jednej z nich ( z wyjątkiem konfuzji ) pytanie, co dzieje się ze zwolnionym miejscem hipotecznym. Niektóre ustawodawstwa ( kc szwajcarskie ) przyjmują, że powstaje wówczas "puste" miejsce, a pozostałe hipoteki pozostają na swoich miejscach. W związku z czym właściciel może ustanowić na miejscu wygasłej hipoteki nową, którą będzie wyprzedzała hipoteki powstałe dawniej, ale znajdujące się na dalszych miejscach w stosunku do hipoteki, która wygasła.

Natomiast polski ustawodawca przyjął, iż w razie wygaśnięcia hipoteki dalsze hipoteki "awansują" o jedno miejsce.

XI.KSIĘGI WIECZYSTE

Ustawa o księgach wieczystych i hipotece.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 18.03.1992 w sprawie wykonywania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Ustawa z 14.02.2003 o przenoszeniu treści księgi wieczystej do struktury księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym.

KSIĘGI WIECZYSTE- szczególnego rodzaju urzędowe rejestry publiczne, mające za zadanie ujawnienie stanu prawnego dotyczącego nieruchomości i spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.

Cel społeczno- gospodarczy: ustalenie stanu prawnego w powszechnie dostępnych księgach wieczystych jest podstawą bezpieczeństwa obrotu gospodarczego i zabezpieczenia kredytu hipotecznego.

Rejestry możemy podzielić na:

a) podmiotowe ( asc, ewiencja ludności, rejestr przedsiębiorców )- ujawnia się określone podmioty stosunków prawnych,

b) przedmiotowe ( księgi wieczyste, ewidencja gruntów )- służą ujawnianiu i sytuacji prawnej określonych przedmiotów.

Księgi wieczyste mają podwójny charakter:

a) ewidencyjny- ale w odróżnieniu od innych akt urzędowych nie podlegają zniszczeniu po upływie określonego terminu ( dlatego "wieczyste" ).

b) prawnomaterialny- wpisy w księdze wieczystej pociągają za sobą skutki w zakresie prawa materialnego, które kształtują w sposób specjalny nabywanie i utratę praw rzeczowych na nieruchomościach.

Zasady prowadzenia ksiąg wieczystych:

Prowadzenie ksiąg należy do właściwości sądów rejonowych. Sądem właściwym jest sąd miejsca położenia nieruchomości. Księgi wieczyste mogą być także zakładane i prowadzone w systemie informatycznym. Uznano bowiem, że w dobie elektronicznego przetwarzania danych dotychczasowy sposób prowadzenia ksiąg wieczystych jest przestarzały i nie odpowiada potrzebom rozwijającej się gospodarki. Ustawa z 2003 reguluje zasady i tryb dokonywania czynności służących temu przenoszeniu ( MIGRACJA KSIĄG WIECZYSTYCH ).Do dokonania wpisu w nowym systemie konieczne jest podpisanie przez sędziego lub referendarza sądowego oraz zapisanie w centralnej bazie danych ksiąg wieczystych. Przez podpis sędziego lub referendarza należy rozumieć dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone, służą do identyfikacji sędziego lub referendarza sądowego dokonującego czynności w systemie informatycznym. Utworzona zostanie centralna baza danych ksiąg wieczystych, należeć będzie to do zadań Ministra Sprawiedliwości. Dostępność do ksiąg wieczystych i ich jawność ma umożliwić Centralna Informacja Ksiąg Wieczystych.

Realny system ksiąg wieczystych

Księgi wieczyste związane są z nieruchomością, a nie osobą właściciela! Prowadzi się je dla rzeczy ( SYSTEM REALNY ) niezależnie od zmian dotyczących osoby właściciela. Służą ujawnianiu wszelakich nieruchomości- gruntów, budynkowych.

Zasada: Art. 24- dla każdej nieruchomości prowadzi się odrębną księgę wieczystą.

Księgi zbiorowe- tzn. takie, które prowadzi się dla kilku nieruchomości miały tę wadę, że na skutek nagromadzenia w nich wielkiej ilości danych były mało czytelne.

Wyjątek: przepisy szczególny stanowią inaczej.

- Art. 21- właściciel kilku nieruchomości stanowiących całość gospodarczą lub graniczących ze sobą może żądać połączenia ich w księdze wieczystej w jedną nieruchomość,

- budynki wzniesione na gruncie użytkowanym wieczyście wybudowane przez użytkownika wieczystego- ponieważ prawo własności budynków jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym, to prowadzi się wspólną księgę wieczystą dla gruntu i budynków,

- przy odrębnej własności lokali- istnieją obok siebie księgi wieczyste dla "macierzystej" nieruchomości gruntowej, w której lokale zostały wyodrębnione ( dokonuje się w niej wpisów dotyczących nieruchomości wspólnej ) i księgi założone dla nieruchomości lokalowych ( wpisy odnoszą się do wydzielonych lokali ),

- dla spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu- w razie przekształcenia praw we własność lokalu lub prawo własności księga prowadzona dla prawa staje się księgą dla nieruchomości, a właściciel nieruchomości powstałej na skutek przekształcenia ma obowiązek ujawnienia w księdze nowo powstałego prawa.

Podyktowane to było tym, że wiele spółdzielni mieszkaniowych nie miało uregulowanego stanu prawnego swoich nieruchomości, a ponadto niektóre z nich obejmowały swym zasięgiem działania całe osiedla. Dokonywanie przeto wpisów spółdzielczych praw do lokali byłoby w księgach dla nieruchomości ze względów technicznych albo niemożliwe albo co najmniej bardzo utrudnione.

W księdze wieczystej ujawnia się następujące prawa:

Zasada: prawa rzeczowe- własność i użytkowanie wieczyste, pozostałe mogą być wpisane jako prawa od własności pochodne,

Wyjątek: Art. 16- mogą być ujawnione prawa osobiste i roszczenia, gdy przepis szczególny na to zezwala, w szczególności:

- prawo najmu lub dzierżawy, odkupu, pierwokupu, dożywocia,

- roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego, dotyczy to także roszczeń przyszłych i warunkowych,

- roszczenie wynikające z określenia zarządu lub sposobu korzystania z nieruchomości przez współwłaścicieli lub wieczystych użytkowników,

- roszczenie współwłaścicieli wyłączające uprawnienie od zniesienia współwłasności,

- roszczenie o ustanowienie odrębnej własności lokalu,

- wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipoteką oraz informacje, że zostały one wpisane do rejestru zabezpieczenia hipotecznych listów zastawnych,

- timesharing.

Zasada: Art. 17- takie prawo osobiste lub roszczenie przez ujawnienie w księdze wieczystej uzyskuje skuteczność względem praw nabytych przez czynność po jego ujawnieniu,

Wyjątki:

- służebność drogi koniecznej,

- służebność ustanowiona w związku z przekraczaniem granicy,

- służebność ustanowiona przy wnoszeniu budynku lub innego urządzenia.

Np. ujawnienie prawa dzierżawy ma ten skutek, że nowy właściciel nieruchomości wstępuje w stosunek obligacyjny z umowy dzierżawy poprzedniego właściciela.

Do pierwszeństwa praw osobistych i roszczeń ujawnionych w księdze wieczystej stosuje się odpowiednio przepisy o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych.

TREŚĆ I BUDOWA KSIĘGI WIECZYSTEJ

WPIS- określona adnotacja w księdze wieczystej ujawniająca stan prawny nieruchomości. Ujawnia on w księdze wieczystej powstanie, przeniesienie, zmianę lub ustanie praw rzeczowych oraz prawo obligacyjnych, jeśli przepis szczególny tak stanowi. Wpisem jest również wykreślenie.

Treść wpisu formułuje referendarz na podstawie dokumentu stanowiącego jego podstawę.

- jeżeli doszłoby do rozbieżności między wpisem a podstawą, na korzyść osoby trzeciej, nie znającej treści dokumentu, rozstrzygałaby treść wpisu ( osobę trzecią obowiązuje tylko znajomość księgi wieczystej ).

Np. jeśli w umowie została ustanowiona służebność przechodu, a we wpisie określono ją omyłkowo jako służebność przejazdu, nabywca nieruchomości władnącej nabyłby służebność przejazdu.

- jeśli chodzi o stosunki między stronami danej czynność, rozstrzygające znaczenie ma zawsze treść dokumentu stanowiącego podstawę wpisu.

Wpisy można podzielić na:

a) ostateczne- kończą postępowanie wieczysto- księgowe ( np. wykreślenie hipoteki ),

b) tymczasowe- zabezpiecza wynik postępowania ( np. wpis hipoteki kaucyjnej ),

a) deklaratoryjne,

b) konstytutywne- ich dokonanie jest warunkiem powstania, zmiany, wygaśnięcia albo przeniesienia prawa ( bardzo zwiększają rolę ksiąg wieczystych ).

Księga składa się z 4 działów:

I- oznaczenie nieruchomości ( położenie, obszar, przeznaczenie ) + prawa związane z nieruchomością ( np. służebności gruntowe ),

Oznaczenie nieruchomości to dane faktyczne- nie łączą się z nim żadne gwarancje, jakie zapewnia wpis prawa. Ma znaczenie wyłącznie informacyjnie. Osoba nie może się powołać na to, że nieruchomość, jaką nabywa, ma inny obszar niż ten, który podano w księdze wieczystej ( SN- 1989 ).

II- osoba właściciela i użytkownika wieczystego, jeżeli nieruchomość jest przedmiotem użytkowania wieczystego,

III- ograniczone prawa rzeczowe, obciążające nieruchomość ( poza hipotekami ) oraz wpisy ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością lub użytkowaniem wieczystym, a także wpisy innych praw i roszczeń,

IV- hipoteka.

Podział ma charakter porządkowy- dokonanie wpisu w niewłaściwym dziale nie powoduje jego nieważności.

ZASADY RZĄDZĄCE KSIĘGAMI WIECZYSTYMI

1) ZASADA FORMALNEJ JAWNOŚCI KSIĄG WIECZYSTYCH- Art. 2.

Każdy ma możliwość zapoznania się z treścią ksiąg wieczystych, nie mając przy tym obowiązku wykazywania w tym swojego interesu. Przeglądanie ksiąg nie może mieć miejsca poza sądem ( Art. 36 ust. 2 ). Nie ma formalnych ograniczeń, co do robienia wypisów i notatek.

- natomiast akta księgi wieczystej, na którą składa się dokumenty i pisma dotyczące nieruchomości, stanowiące podstawę wpisów- może je przeglądać tylko osoba mająca interes prawny ( Art. 36¹ ust. )

Nikt nie może podnieść zarzutu powołując się na nieznajomość wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono w niej wzmiankę.

2) ZASADA WPISU-

W czystej postaci oznaczałoby to, że stan prawny nieruchomości jest tylko taki, jaki wynika z księgi wieczystej ( musiałaby istnieć zasada abstrakcyjności wpisu do księgi wieczystej oraz, iż bez wpisu nie może dojść do zmiany stanu prawnego ).

Zasada: wpis jest deklaratywny

Wyjątki: wpis konstytutywny- jeśli przepisy szczególne tak stanowią:

- ustanowienie odrębnej własności lokalu,

- ustanowienie i przeniesienie użytkowania wieczystego,

- ustanowienie hipoteki,

- przeniesienie ograniczonego prawa rzeczowego, jeśli jest wpisane do księgi wieczystej,

- zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego wpisanego do księgi wieczystej,

- zmiana treści ograniczonego prawa rzeczowego,

- zmiana pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych wpisanych do księgi wieczystej.

Wpis do księgi wieczystej nie jest zatem konieczną przesłanką przeniesienia własności- najważniejszego prawa rzeczowego. Wyjątek dotyczy ustanowienia odrębnej własności lokalu, jednakże nie rozciąga się to na dalsze rozporządzenia odrębnym lokalem.

W konsekwencji wyróżniamy:

a) STAN PRAWNY MATERIALNY- wynikający z księgi wieczystej,

b) STAN PRAWNY RZECZYWISTY- zgodny z prawem materialnym.

W związku z tym ustawa nakłada na właścicieli obowiązek ujawniania swego prawa pod rygorem grzywny. Wpis do księgi wieczystej jest deklaratywny, ale obowiązkowy!

3) DOMNIEMANIE ZGODNOŚCI WPISU ZE STANEM PRAWNYM.

Skoro wpis do księgi wieczystej może być niezgodny ze stanem prawnym, to wniosek z tego, że sam wpis nie przesądza o stanie prawnym. Nie jest on jednak pozbawiony znaczenia- wiążą się z nim dwa domniemania prawne:

a) PRAWO JAWNE Z KSIĘGI WIECZYSTEJ JEST WPISANE ZGODNIE Z RZECZYWISTYM STANEM PRAWNYM ( Art. 3 ust. 1 ),

Jest to prawo silniejsze niż domniemanie wynikające z posiadania ( Art. 4 ), obejmuje ujawnione w księdze wieczystej prawa podmiotowa, nie rozciąga się natomiast na zawierające informacje faktyczne oznaczenie nieruchomości. Domniemanie istnienia prawa została rozciągnięte przez art. 71 na wierzytelność zabezpieczoną hipoteką.

b) PRAWO WYKREŚLONE Z KSIĘGI WIECZYSTEJ NIE ISTNIEJE ( Art. 3 ust. 2 ).

Na domniemanie to może powołać się każdy, kto ma w tym interes prawny. Są to domniemania iuris tantum, w szczególności obalenie takiego domniemania może prowadzić do zastąpienia wpisu nieprawidłowego przez wpis prawdziwy, czyli do usunięcia niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym- może to mieć miejsce z dwóch powodów.

- stan prawny się zmienił i dlatego dotychczasowy wpis stał się nieprawdziwy- wówczas usunięcia niezgodności dokonuje się na podstawie dokumentu ( np. umowa przeniesienia własności ) lub orzeczenia ( np. stwierdzenia nabycia własności przez zasiedzenie ), które stwierdzają zmianę takiego stanu,

- dokonany wpis od początku był niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym- wtedy przewidziane jest specjalne postępowanie. Osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.

Niezgodność może polegać na:

- pomyłce w treści wpisu, wskutek której wpis nieprawidłowo odzwierciedla rzeczywisty stan prawny,

- wpisie prawa nieistniejącego,

- braku wpisu prawa istniejącego.

Usunięcie niezgodności odbywa się w trybie procesu- wyrok stanowi podstawę do dokonania odpowiedniego wpisu. Ostrzeżenie może być także wpisane z urzędu, jeżeli sąd dostrzeże, że skutkiem uchybienia przepisom ustawy treść księgi wieczystej stała się niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym. Ostrzeżenie to wyłącza rękojmię- i tylko rękojmię, natomiast domniemanie z art. 3 istnieje, pomimo ujawnienia ostrzeżenia zabezpieczającego roszczenie o usunięcie niezgodnosci. Domniemanie mogą być także obalone w innej sprawie jako przesłanka jej rozstrzygnięcia np. w procesie windykacyjnym.

RĘKOJMIA PUBLICZNEJ WIARY KSIĄG WIECZYSTYCH ( ZASADA WIARYGODNOSCI- PUBLICA FIDES ).

Zasada: Art. 5- w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi wieczystej rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe.

Wyjątek od zasady nemo plus iuris. Stanowi zatem sposób nabycia prawa od nieuprawnionego. W dążeniu do bezpieczeństwa obrotu ustawodawca sankcjonuje przewagę treści księgi wieczystej nad rzeczywistym stanem prawnym, chroniąc w ten sposób osoby, które w zaufaniu do tej treści nabywają prawo od nieuprawnionego, tzn.:

- zarówno wtedy, jak i to prawo nie istnieje,

- prawo istnieje, ale przysługuje innej osobie niż wpisanej.

Jeśli prawo jest obciążone, to nabywca nie nabywa obciążeń!

Nigdy rękojmia nie działa na niekorzyść nabywcy- nie przechodzą na niego wygasłe, a nie wykreślone obciążenia własności!

Przesłanki nabycia prawa od nieuprawnionego na podstawie treści księgi wieczystej:

1) istnieje rozbieżność pomiędzy stanem prawnym materialnym a rzeczywistym

Ale rękojmia daje pewność tylko co do tego, że osoba wpisana do księgi wieczystej jest osobą uprawnioną, nie daje natomiast pewności co do tożsamości tej osoby. Dlatego nabywa własność ten, kto zawarł umowę z rzekomym właścicielem, legitymującym się fałszywym dowodem.

2) osoba uprawniona wg księgi wieczystej dokonuje czynności prawnej,

3) na podstawie tej czynności następuje:

- nabycie własności i innych praw rzeczowych,

- innych rozporządzeń takim prawem,

Zatem w wypadku np. zawarcia umowy dzierżawy nieruchomości z osobą wpisaną do księgi wieczystej jako właściciel tej nieruchomości niezgodnie ze stanem prawnym rzeczywistym, dzierżawca nie uzyska prawa skutecznego względem rzeczywistego właściciela nieruchomości, tylko wobec nieuprawnionej osoby ujawnionej jako właściciel w księdze wieczystej.

- spełnienia świadczenia na rzecz osoby uprawnionej wg księgi wieczystej.

Nie jest chroniony ten, kto uzyskał hipotekę przymusową lub ten, kto nabył przez zasiedzenie własność rzeczy obciążonej prawem rzeczowym nie ujawnionym w księdze wieczystej. Natomiast nabycie w drodze art. 64 jest nabyciem w drodze czynności prawnej- bo orzeczenie sądu zastępuje oświadczenie woli stron,

4) nabycie nie ma miejsca pod tytułem ogólnym.

5) czynność ta jest odpłatna

Np. darowizna- tu należy dać pierwszeństwo interesom rzeczywiście uprawnionego przed interesem nabywcy, który nie świadczy żadnego ekwiwalentu,

6) dobra wiara nabywcy

NABYWCA W ZŁEJ WIERZE ( Art. 6 ust. 2 )- ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna ze stanem prawnym rzeczywistym albo ten, kto z łatwością mógł się dowiedzieć.

Jeśli wpis ma charakter deklaratoryjny- właściwa dla oceny dobrej wiary jest chwila nabycia prawa wpisanego,

Jeśli wpis ma charakter konstytutywny- chwila złożenia wniosku,

Jeśli rozporządzenie dochodzi do skutku po dokonaniu wpisu- dzień, w którym skutek nastąpił.

Wyjątek:

1) Art. 7- rękojmia nie działa przeciwko:

- prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od wpisu,

- prawu dożywocia,

- służebnościom ustanowionym na mocy decyzji właściwego organu administracji państwowej,

- służebnosciom drogi koniecznej albo ustanowionym w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia.

Takie prawa są skuteczne względem nabywcy, choćby nie były ujawnione w księdze wieczystej. Nie wygasają, choćby nie były wpisane do księgi wieczystej. Z uregulowania wynika, że przeciwko innym nie ujawnionym obciążeniom rękojmia nie działa, a nabycie nieruchomości następuje w stanie wolnym od wszelkich innych nie ujawnionych obciążeń.

Dlatego tak ważne jest to, iż hipoteka dla powstania wymaga wpisu, bo gdyby nie wymagała, to wówczas wygasałaby tak jak zastaw- w każdym wypadku nabycia nieruchomości przez nabywcę, który działał w dobrej wierze.

2) Art. 8- rękojmię wyłącza:

- wzmianka o wniosku,

- wzmianka o skarze na orzeczenie referendarza sądowego,

- wzmianka o apelacji lub kasacji,

- ostrzeżenie dotyczące niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości.

Przykład: A wytoczył powództwo przeciwko B o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, twierdząc, że wbrew wpisowi on, a nie B jest właścicielem nieruchomości. Powództwo to zostało zabezpieczone przez ostrzeżenie, które zostało wpisane do księgi wieczystej. Po takim wpisie B zbył jako właściciel jawny z księgi wieczystej, własność nieruchomości na rzecz osoby trzeciej- C. C nabędzie własność nieruchomości tylko wtedy, gdy B wygra proces, w przeciwnym razie bowiem nabyłby nieruchomość od osoby nie będącej właścicielem, a rękojmia wiary publicznej nie chroniłaby jej ze względu na wpis ostrzeżenia.

Treść księgi wieczystej nie rozstrzyga na korzyść nabywcy w przypadku zderzenia z zasadą, wedle której użytkowanie wieczyste może być ustanowione tylko na gruncie stanowiącym własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Nie chroni więc osoby, na rzecz której ustanowiono użytkowanie wieczyste na gruncie nie stanowiącym- wbrew wpisowi- własność Skarbu Państwa/jednostki samorządu terytorialnego. Odmienny pogląd doprowadziłby do sytuacji niezgodnej z samą istotą użytkowania wieczystego.

XII.HIPOTEKA MORSKA

Kodeks morski- Art. 76- 89.

HIPOTEKA MORSKA- Art. 76 §1- ograniczone prawo rzeczowe na statku wpisanym do rejestru okrętowego, służące zabezpieczeniu wierzytelności, wskutek którego wierzyciel hipoteczny może zaspokoić się z obciążonego statku bez względu na to, czyją stał się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi każdego właściciela statku. Stosuje się odpowiednio przepisy o hipotece.

Przedmiot ( Art. 79 ):

Statek + jego przynależności

- może być to kilka statków w celu zabezpieczenia tej samej wierzytelności

- Art. 82- może być to statek w budowie- hipoteka morska obejmuje wówczas materiały, urządzenia i wyposażenie znajdujące się na terenie stoczni budującej obciążony hipoteką statek, które przez oznakowanie lub w inny sposób zostały wyraźnie zidentyfikowane jako przeznaczone do budowy lub na wyposażenie tego statku.

Zakres ochrony rozciąga się ponadto na:

wierzytelności właściciela statku powstałe po ustanowieniu hipoteki z tytułu

- odszkodowania za uszkodzenie lub stratę statku, łącznie z odszkodowaniem ubezpieczeniowym,

- wynagrodzenia za ratownictwo w zakresie, w jakim wyrównuje ono szkody w statku spowodowane ratownictwem,

- udziału statku w awarii wspólnej,

- opłat za najem lub dzierżawę statku.

Strony mogą rozszerzyć zakres wierzytelności zabezpieczonych.

ZASPOKOJENIE WIERZYCIELA HIPOTECZNEGO

Zasada: wg przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym ( Art. 83 §2 ):

Wierzytelność zabezpieczona hipoteką morską stoi bardzo wysoko w hierarchii, jeśli chodzi o pierwszeństwo zaspokajania, natomiast przywilej przed nią przysługuje wierzytelnościom określonym w art. 91.

Wyjątek: Art. 84 ( UMOWA O PRZEJĘCIE ).

Wymogi:

- forma pisemną z podpisami obu stron urzędowo poświadczonymi.

- konieczna jest uprzednia zgoda wierzycieli hipotecznych wyrażona na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym

- realny charakter- konieczny jest konstytutywny wpis do rejestru okrętowego.

W umowie o ustanowieniu hipoteki morskiej strony mogą przewidywać

1) PRZEJĘCIE PRZEZ WIERZYCIELA HIPOTECZNEGO POSIADANIA STATKU ( Art. 85 ) ( a nie własności ! ) - w celu zaspokojenia wierzytelności z dochodu, jaki przynosi statek,

Następuje

- gdy właściciel statku nie zaspokaja zabezpieczoną hipoteką wierzytelności,

- w innych wypadkach przewidzianych w ustawie.

- Przejęcie posiadania wymaga złożenia przez wierzyciela hipotecznego oświadczenia w tej sprawie, z powołaniem się na okoliczności uzasadniające przejecie posiadania. Oświadczenie woli powinno być złożone na piśmie, z podpisem urzędowo poświadczonym, podlega ono ujawnieniu w rejestrze okrętowym nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia zawiadomienia właściciela statku, chyba że właściciel wyraził zgodę na wcześniejszy termin.

- Przejęcie posiadania może nastąpić:

a) przez samoistne działanie wierzyciela,

b) przy udziale komornika na wniosek wierzyciela. Do wniosku należy dołączyć postanowienia izby morskiej, stwierdzające zgodność oświadczenia, o którym mowa wyżej z treścią umowy o przejęcie.

Uprawnienia wierzyciela wobec przejętego w posiadanie statku:

- prawo do oddania go w posiadanie osobie trzeciej,

- prawo do wydzierżawienia lub wynajęcia statku w celu zaspokojenia zabezpieczonej wierzytelności z opłat za dzierżawę lub najem statku.

Umowa o przejęcie może przewidywać, iż do wykonywania tych uprawnień potrzeba jest zgoda właściciela statku.

B) UPOWAŻNIENIE DO SPRZEDAŻY STATKU ( Art. 86 )- w celu zaspokojenia wierzytelności z jego sprzedaży.

- Sprzedaż statku następuje na wniosek wierzyciela hipotecznego po upływie terminu zaspokojenia wierzytelności. Wniosek powinien być złożony na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym, podlega ujawnieniu w rejestrze okrętowym, nie wcześniej niż po upływie 14 dni od dnia zawiadomienia właściciela statku i organu rejestrowego, chyba że właściciel wyraził zgodę na wcześniejszy termin

- na co najmniej 7 dni przed datą sprzedaży wierzyciel hipoteczny powinien na piśmie zawiadomić innych wierzycieli hipotecznych o złożeniu wniosku o dokonanie sprzedaży statku. W braku zawiadomienia ponosi on odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę.

- sprzedaż przeprowadza notariusz lub komornik w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku.

- sprzedaż ma te same skutki prawne, co sprzedaż dokonane w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego.

Przed podjęciem obu czynności wierzyciel hipoteczny powinien na piśmie zawiadomić właściciela statku i organ rejestrowy o zamierzonym podjęciu działań zmierzających do zaspokojenia jego roszczeń wynikających z ustanowionej hipoteki. Właściciel statku w ciągu 14 dni od dnia zawiadomienia, może:

- zaspokoić wierzyciela hipotecznego,

- wystąpić do sądu z powództwem o ustalenie ( wymaga ono ujawnienia w rejestrze okrętowym ), że wierzytelność nie istnieje albo nie jest wymagalna w całości lub w części. Wniesienie powództwa powoduje zawieszenie prawa wierzyciela hipotecznego do zaspokojenia się do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.

Powstanie:

USTANOWIENIE- umowa, której stronami są:

- wierzyciel,

- właściciel statku.

Zasada: Oświadczenie woli właściciela o ustanowieniu na jego statku hipoteki morskiej powinno być złożone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym ( Art. 77 ).

Wyjątek: umowa o przejęcie ( zob. wyż. ).

Charakter realny- konieczny jest konstytutywny wpis do rejestru okrętowego.

ZOBOWIĄZANIA REALNE W STOSUNKU DO HIPOTEKI MORSKIEJ

1) ius abutendi- Art. 81- wierzyciel może żądać

- niezwłocznego zaspokojenia z przedmiotu hipoteki lub,

- dodatkowego odpowiedniego zabezpieczenia,

W przypadku,

- znacznego zwiększenia ryzyka związanego z eksploatację statku obciążonego,

- zwiększenie to jest świadome,

- powoduje pogorszenie sytuacji wierzyciela hipotecznego,

- pogorszenie jest istotne.

2) ius disponendi:

Zasada: jak przy hipotece

Wyjątek:

- Art. 80- umowa o przeniesienie własności statku obciążonego na osobę zagraniczną ( w rozumieniu art. 4 ust. 3 Prawa działalności gospodarczej )- wymaga uprzedniej zgody wierzyciela hipotecznego wyrażonej w formie pisma z podpisem urzędowo poświadczonym.

XIII. DŁUG GRUNTOWY

Zmiany w kc- 244, 247

Zmiany w ustawie o księgach wieczystych i hipotece, dodany dział II¹ "Dług gruntowy"- Art. 112¹ - 112²⁵.

Zmiany wejdą w życie najprawdopodobniej 2007 r.

DŁUG GRUNTOWY- ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości, przysługujące określonej osobie ( uprawnionemu ), na mocy którego uprawniony może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi każdoczensego właściciela nieruchomości.

Konstrukcja długu gruntowego:

1) ograniczone prawo rzeczowe;

- UPRAWNIONY ( nie musi być to wierzyciel ),

- WŁAŚCICIEL NIERUCHOMOŚCI OBCIĄŻONEJ,

2) przedmiot długu gruntowego:

a) nieruchomość- nie może być łącznego długu gruntowego!

- DŁUG GRUNTOWY ŁĄCZNY może być kilka nieruchomości, ale tylko wtedy gdy jest to skutkiem podziału nieruchomości obciążonej długiem gruntowym- sytuacja wierzyciela jest identyczna jak przy hipotece,

- natomiast nie ma możliwości ustanowienia umownego długu gruntowego łącznego.

b) ułamkowa część nieruchomości, jeśli stanowi udział współwłaściciela,

c) użytkowania wieczyste ( obejmuje także budynki lub inne urządzenia na gruncie stanowiące własność wieczystego użytkownika ).

3) jest prawem samoistnym Jest to podstawowa i najważniejsza różnica pomiędzy długiem gruntowym a hipoteką. Los długu gruntowego nie zależy od istnienia jakiegokolwiek stosunku prawnego lub wierzytelności. Nie można ustanowić, a także przenieść/zmienić treści pod warunki.

Z uwagi na tę szczególną cechę długu gruntowego, inaczej niż ma to miejsce w przypadku hipoteki, prawem tym mogą być w praktyce zabezpieczane do określonej wysokości różne, zmieniające się wierzytelności bez konieczności ustanawiania nowego prawa zabezpieczającego każdą z nich.

Natomiast nie zmienia to społeczno- gospodarczej funkcji prawa- dług gruntowy służy przede wszystkim celom zabezpieczenia wierzytelności. Jednak samo powiązanie z wierzytelnością nie wynika z treści prawa rzeczowego, lecz może zostać wskazane przez strony w odrębnej umowie, która kreuje stosunek obligacyjny ( UMOWA ZABEPIECZAJĄCA ). Nie ma natomiast obowiązku, aby właściciel nieruchomości obciążonej każdą swoją wierzytelność zabezpieczał za pomocą długu gruntowego.

Stronami są:

- uprawniony- wierzyciel,

- właściciel nieruchomości obciążonej długiem gruntowym- dłużnik

Z tym że dwa stosunki- rzeczowy i obligacyjny są zupełnie od siebie niezależne! Wygaśnięcie takiego stosunku obligacyjnego nie spowoduje wygaśnięcia długu gruntowego.

Wymogi:

- kazualność formalna i materialna- musi jednoznacznie wskazywać wierzytelność oraz stosunek prawny, z którego wierzytelność wynika.

- forma pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym,

- może określać cel ustanowienia bądź zakres wykonywania długu gruntowego ( istotne, gdy wysokość zabezpieczanej wierzytelności będzie niższa niż wartość długu gruntowe ),

Skutki:

- umowa jest skuteczna względem nabywcy długu gruntowego. Zbywca ( czyli wierzyciel ) jest obowiązany powiadomić nabywcę o treści umowy, jeśli niedopełni obowiązku, jest obowiązany do naprawienia wynikłej stąd szkody.

5. W razie wykonania zobowiązań wynikających z umowy, o której mowa
w ust. 1, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać przeniesienia długu gruntowego na siebie lub wskazaną przez niego osobę trzecią.

. W razie wykonania zobowiązań wynikających z takiej umowy, właściciel obciążonej nieruchomości może żądać przeniesienia prawa rzeczowego zabezpieczającego dotychczas wskazaną w umowie wierzytelność na siebie albo wskazaną osobę trzecią (albo wierzytelności) bądź jego wykreślenia z księgi wieczystej. Wprowadzono możliwość wykupienia długu gruntowego przez właściciela nieruchomości obciążonej po upływie trzydziestu lat od jego powstania, jeżeli co innego nie jest uzasadnione celem wskazanym w umowie. W wypadku wykupienia właściciel nabywa dług gruntowy jako dług właściciela albo prawo to podlega wykreśleniu z księgi wieczystej. Umowa ograniczająca zakres realizacji uprawnień z długu gruntowego z uwagi na konieczność zapewnienia bezpieczeństwa obrotu powinna być skuteczna wobec nabywcy tego prawa rzeczowego w sytuacji, gdy wiedział on albo z łatwością mógł się dowiedzieć o istnieniu tego rodzaju ograniczeń.

4) "DŁUG GRUNTOWY IDZIE ZA RZECZĄ"

5) pierwszeństwo zaspokojenia uprawnionego przed wierzycielami osobistymi.

ZASPOKOJENIE UPRAWNIONEGO:

Zasada: wg przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym.

Wyjątek: gdy z nieruchomości prowadzona jest egzekucja przez administracyjny organ egzekucyjny.

Powstanie długu gruntowego:

1) USTANOWIENIE- umowa, której stronami są:

- uprawniony,

- właściciel nieruchomości.

Forma: akt notarialny,

Ma charakter realny, niezbędny jest konstytutywny wpis do księgi wieczystej.

2) ZMIANA Z HIPOTEKI NA DŁUG GRUNTOWY ( tak samo jak zmiana długu gruntowego na hipotekę- zob. niż. ).

ZOBOWIĄZANIE REALNE W STOSUNKU DO DŁUGU GRUNTOWEGO

1) ius disponendi- jak w hipotece.

WYGAŚNIĘCIE DŁUGU GRUNTOWEGO:

1) nie wygasa na skutek konfuzji,

2) nie wygasa wskutek wygaśnięcia wierzytelności czy stosunku prawnego jako prawo samoistne,

3) upływ terminu określonego przez strony w umowie.

4) zrzeczenie się, wymaga uprzedniej zgody właściciela nieruchomości obciążonej. Może on żądać przeniesienia na niego długu gruntowego ( wtedy konfuzja- zob. wyż. ). Zrzeczenie staje się skuteczne z chwilą wykreślenia długu gruntowego z księgi wieczystej.

5) zmiana na hipotekę. Stosuje się odpowiednio o ustanowieniu hipoteki. Konieczna jest umowa o zamianę długu gruntowego na hipotekę w formie aktu notarialnego. Zmiany nie wymagają zgody uprawnionych wpisanych do księgi wieczystej w tej samej lub niższej kolejności, chyba że prawo powstające w wyniku zmiany miałoby być wpisane w szerszym zakresie, niż to wynika z zastrzeżenia pierwszeństwa.

---