ERA MEZOZOICZNA (MEZOZOIK)

Dzieli się na 3 okresy: Trias, Jura, Kreda.

Trias (251-200 mln lat temu) jest okresem bujnego rozwoju fauny, rozwijają się gady, istnieją formy morskie (pływające i drapieżne o rozmiarach wielorybów) np. mixosaurus. Pojawiają się gady ssakokształtne, jak również pierwsze dinozaury. Nazwa dinozaurów odnosi się do dwóch rzędów w obrębie podgromady: gady naczelne. Dinozaury były zwierzętami lądowymi. Pierwsze dinozaury miały rozmiary pas. Szczątki najstarszego europejskiego dinozaura znaleziono w Krasiejowie na Opolszczyźnie, nazwano go Silesaurus opolensis (silezaur). Bujny rozwój fauny morskiej. Reprezentują ją: ramienionogi, małże, ślimaki, koralowce, liliowce oraz amonity (zaliczane do głowonogów). Flora Triasu w dużym stopniu przypomina florę permską, tworzyły ją: sagowce, benetyty, miłorzębowe. W Triasie następuje rozpad PANGEI. Trias jest okresem spokoju tektonicznego. Klimat triasu zmieniał się. W trasie dolnym był gorący i suchy, powstały wtedy skały okruchowe (piaskowce) a także skały gipsowo-solne. W triasie środkowym klimat był ciepły i wilgotny, powstały wtedy skały węglanowe (wapienie, dolomity, margle). W triasie górnym klimat był umiarkowany, powstawały osady lądowe (iły, piaski). Z triasem związane są złoża rud cynku i ołowiu występujące w rejonie Olkusza i Trzebini. Rudy te spotkamy w skale zwanej dolomitem kruszconośnym.

Jura (200-145 mln lat temu) kolejny okres rozwoju gadów (w tym dinozaurów). W jurze występowały gady morskie, drapieżne o znacznych rozmiarach, wśród nich wyróżniamy: ichtiosaurus, plesiosaurus. Główny rozwój gadów przebiegał na lądzie. Jurajskie dinozaury: brontosaurus, brachiosaurus, diplodocus, stegosaurus. Ponadto istniały gady latające (pterozaury). Zaliczamy do nich: pterodaktyl, pteranodon. Pterozaury szybowały, poruszały się lotem ślizgowym. W jurze pojawił się również pierwszy ptak: archaeopteryx. W dalszym ciągu postępował rozwój płazów, owadów. Występowała bogata fauna morska: ramienionogi, małże, ślimaki, koralowce, ramienionogi, belenity (głowonogi). W jurze następuje dalsze rozsuwanie się kontynentów. Pod koniec okresu ma miejsce wielka transgresja, czyli proces wkraczania mórz na tereny lądowe (regresja - proces odwrotny). Klimat ciepły i wilgotny. Powstały wtedy m.in. złoża rud żelaza występujące w okolicach Częstochowy, Łęczycy, Kłobucka. Skały: wapienie budujące wyżynę krakowsko-częstochowską (jura krakowsko-częstochowska).

Kreda (145-65 mln lat temu) w dalszym ciągu występowały potężne gady lądowe. Największy: tyrannosaurus rex (największy drapieżnik w dziejach Ziemi). Inne dinozaury: igłanodon, triceratops, protoceratops. Liczne gatunki płazów, owadów. W kredzie wyodrębniły się w świecie zwierząt morskich dwie prowincje: prowincja alpejska, czyli subtropikalna (ślimaki, koralowce, małże, belenity), prowincja borealna czyli chłodna (małże, amonity, belenity). Na przełomie kredy dolnej i górnej następują gwałtowne zmiany w świecie flory. Zaczynają dominować rośliny okrytonasienne (eukaliptus, topola), pojawiają się pierwsze rośliny kwiatowe (magnolia). Flora nagonasienna (sosny, sekwoje). W kredzie ma miejsce dalszy ciąg transgresji morskiej. Pod koniec okresu rozpoczyna się główna faza orogenezy alpejskiej. Odnotowano również bardzo intensywny epizod wulkanizmu - powstanie rozległych wielometrowej grubości pokrywy lawy. Skały: węglanowe utwory (występują w Tatrach, Pieninach, rejon Opala).

ERA KENOZOICZNA (KENOZOIK)

Według klasycznego podziału powszechnie stosowanego erę kenozoiczna dzielimy na 2 okresy:

1) trzeciorzęd

• paleocen

• eocen

• oligocen

• miocen

• pliocen

2) czwartorzęd

• plejstocen

• holocen

Według propozycji Międzynarodowej Unii Nauk Geologicznych (IUGS 2004) era kenozoiczna ma dzielić się na 2 okresy: paleogen (obejmuje te same epoki co w obecnym podziale) oraz neogen (obejmuje epoki od miocenu po holocen).

Trzeciorzęd (65-1,8 mln lat temu). Dynamiczny rozwój ssaków. W trzeciorzędzie pojawiają się koniowate, trąbowce, nosorożce i torbacze. Pierwszy przedstawiciel koniowatych to eohippus. Dochodzi do dalszego rozwoju ptaków. Typowa fauna morska jest reprezentowana przez: małże, ślimaki, otwornice. Otwornice - niewielkie organizmy planktoniczne posiadające wapienne pancerzyki. Świat florystyczny przypomina świat który istniał w górnej kredzie, pojawiają się i rozwijają trawy. W dolnej części trzeciorzędu ma miejsce apogeum orogenezy alpejskiej. Wypiętrzeniu uległy wtedy: Alpy, Karpaty, Pireneje, Kaukaz, Himalaje, Andy, Kordyliery i inne. W trzeciorzędzie układ lądów staje się stopniowo podobny do obserwowanego współcześnie. Najważniejsze skały na terenie Polski to: sól kamienna występująca w zapadlisku przedkarpackim (okolice Bochni i Wieliczki). Z tego okresu pochodzą złoża siarki rodzimej, złoża gipsu w dolinie Nidy. Z trzeciorzędu pochodzą również skały wulkaniczne głównie bazalty (Dolny Śląsk). W trzeciorzędzie pojawiają się małpy naczelne i pierwsi przedstawiciele homonidów.

Czwartorzęd (1,8 - do dziś). W czwartorzędzie pojawiają się a potem wymierają liczne gatunki zwierząt, takie jak: nosorożec włochaty, niedźwiedź jaskiniowy, mamut, tygrys szablozębny. Dochodzi do ewolucji homonidów. W dolnej części okresu (plejstocen) miało miejsce potężne zlodowacenie które objęło swoim zasięgiem północną Europę i północną część Ameryki Pn. Klimat w plejstocenie zmieniał się. Wyróżniamy okresy chłodne tzw. glacjaty (zlodowacenia) oraz okresy ocieplenia klimatu czyli interglacjaty. Największy zasięg miał lądolód podczas tzw. zlodowacenia Sanu (zlodowacenie południowo-polskie). W czwartorzędzie powstały liczne utwory będące efektem działalności lodowca, m.in. moreny (zbudowane głównie z glin zwałowych) oraz nagromadzenia żwirów, piasków i innych. W czwartorzędzie powstał również torf (niż polski).

ARCHAIK: jest to pierwsza duża jednostka czasu geologicznego (era, eon). Archaik trwał od narodzin Ziemi po około 2,5 mld lat temu, czyli obejmuje okres 2,5 mld lat.

Najstarsze skały jakie powstały na Ziemi liczą sobie 3,9 mld lat. Zostały one odnalezione w Kanadzie, natomiast najstarszy minerał jaki znaleziono to cyrkon w Australii 4,1-4,3 mld lat.

Najstarszymi w pełni poznanymi organizmami żyjącymi na Ziemi były bakterie i cyjanobakterie (sinice). Najstarsze okazy liczą sobie 3,5 mld lat. Zostały odnalezione w Australii. Cyjanobakterie były organizmami kolonialnymi i żyły w zbiornikach morskich.

PROTEROZOIK: (era, eon) rozpoczął się 2,5 mld lat temu. Najważniejszym wydarzeniem (początek proterozoiku) było pojawienie się tlenu w atmosferze ziemskiej. Około 30 lat temu uczony LOVELOCK przedstawił HIPOTEZE GAI (wyjaśnia jak pojawił się tlen w atmosferze). Cyjanobakterie były organizmami przeprowadzającymi fotosyntezę, pochłaniały CO₂ robiąc z niego osad, a produktem ubocznym był tlen. Początkowo tlen był wydatkowany na utlenianie związków w wodzie morskiej, a później zaczął gromadzić się w atmosferze, działo się to około 2 mld lat temu. Wszystkie organizmy żyjące w Proterozoiku były bezszkieletowe. Pod koniec proterozoiku pojawiła się tak zwana fauna ediakarańska, nazwa ta wzięła się od miejscowości Ediacara w Australii, fauna ta żyła około 580-600 mln lat temu. W proterozoiku miały również miejsce ruchy górotwórcze, doszło także do zlodowacenia.

ARCHAIK + PROTEROZOIK = PREKAMBR

FENEROZOIK jest nazwą eonu.

FENEROZOIK dzieli się na 3 ery:

- erę paleozoiczną (paleozoik)

- erę mezozoiczną (mezozoik)

- erę kenozoiczną (kenozoik)

PALEOZOIK

1) Kambr - rozpoczął się 542 mln lat temu, zakończył się 488 mln lat temu. Masowe pojawienie się wielu gatunków zwierząt wcześniej nie występujących (wielka eksplozja kambryjska). Typową grupą zwierząt były trylobity. Inną grupa zwierząt były archeocjaty. Oprócz tych organizmów żyły też: gąbki, ślimaki, ramienionogi. Z kambru znane są również liczne organizmy bezszkieletowe. Pod koniec protorezoiku kontynenty były ze sobą połączone tworząc jeden ląd zwany PANGEO. W kambrze kontynenty zaczynają się rozsuwać. Kambr był okresem spokoju tektonicznego. U schyłku kambru zaczyna się masowe wymieranie trylobitów ciepłolubnych.

2) Ordowik - (488-444 mln lat temu) Jest kolejnym okresem rozwoju fauny morskiej (pierwsze rybokształtne kręgowce, u schyłku ordowiku ryby pancerne). Typową faunę morską reprezentują: trylobity, ramienionogi, graptolity, koralowce, głowonogi, liliowce.

3) Sylur (444-416 mln lat temu), fauna morska zbliżona jest do tej co występowała w ordowiku. Główna faza orogenezy kaledońskiej (ruchy górotwórcze, powstawanie gór), podczas tej orogenezy wypiętrzone zostały góry skandynawskie, góry szkodzkie, apallachy, południowa część gór świętokrzyskich i wschodnia część Sudetów. Pod koniec syluru pojawiają się pierwsze rośliny lądowe zwane psylofitami.

4) Dewon - (416-359 mln lat temu) jest okresem bogactwa ryb, pojawiają się potężne ryby szczękowce, ryby płucodyszne (pobierają tlen z wody i powietrza). Pod koniec okresu pojawiają się pierwsze płazy oraz bezskrzydłe owady. Typowa faunę tworzą: ramienionogi, koralowce, głowonogi, ślimaki, gąbki, trylobity i inne. Płazy: ichtiostega. Flora: następuje bujny rozwój psylofitów oraz paprotników (paprocie, skrzypy, iglaki). W dewonie panował zróżnicowany klimat, przez część okresu ciepły i wilgotny: w takich warunkach tworzyły się różne odmiany wapieni przez pozostała część dewonu występował klimat gorący i suchy, powstawały osady gipsowo-solne, skały okruchowe o czerwonym zabarwieniu. Skały okruchowe tworzyły się w wyniku piętrzenia i erozji gór wypiętrzonych w orogenezie kaledońskiej.

W dewonie wyróżniamy 2 kontynenty: północny zwany LAURAZJĄ (laurencja), południowy zwany GONDWANĄ. Oddzielone są od siebie oceanem TETYDY.

5) Karbon (359-299 mln lat temu) jest okresem dalszego rozwoju płazów, pojawiają się pierwsze gady oraz owady skrzydlate m.in. meganaura. Fauna przybrzeżno-morska: ramienionogi, koralowce, ślimaki. Zaczynają wymierać trylobity. Na obu kontynentach (laurazji i gondwanie) panują różne warunki klimatyczne. Na Laurencji w górnym karbonie występował klimat ciepły i wilgotny umożliwiający bujny rozwój flory, głównie paprotników, osiągały wysokość 40 m, rosły na rozległych podmokłych terenach torfowiskowych, oprócz nich pojawiły się pierwsze rośliny drzewiaste tzn. kordaity. Ze szczątków paprotników i kordaitów powstał węgiel kamienny którego złożą występują w GZW, LZW, DZW.

Na gondwanie panował klimat chłodny, miało miejsce zlodowacenie. Na przełomie karbonu dolnego i górnego miało miejsce apogeum orogenezy hercyńskiej (waryscyjska), wypiętrzone zostały: Wogezy, Masyw Centralny, góry śietokrzyskie, Sudety.

6) Perm (299-251 mln lat temu) dochodzi do szybkiego rozwoju płazów, gadów i owadów skrzydlatych. Fauna: ramienionogi, głowonogi, małże, ślimaki. Wymierają trylobity. Flora: przypominała faunę karbońską lecz była uboższa. Pojawiły się rośliny szpilkowe oraz sagowce. Kontynenty tworzą jeden ląd zwany PANGEA. W północnej części panuje klimat gorący i suchy, jego efektem jest tworzenie się grubych kompleksów osadów gipsowo-solnych, powstały również skały okruchowe, głównie piaskowce będące efektem piętrzenia i wietrzenia gór wypiętrzonych w orogenezie hercyńskiej. Wzmożona aktywność wulkaniczna.

Na gondwanie panuje klimat umiarkowany i wilgotny, dochodzi do bujnego rozwoju flory (głównie paprotniki) z ich szczątków powstał węgiel kamienny (Australia, RPA, Indie). Na przełomie permu i triasu ma miejsce największe wymieranie w dziejach Ziemi. Wyginęło wtedy 80-90% gatunków zwierząt przybrzeżno-morskich a także liczne gatunki zwierząt lądowych. Pod koniec permu poziom wody obniżył się o 100m.

---