CZYNNOŚCI NAUCZYCIELA ORAZ UCZNIÓW PODCZAS OPOWIADANIA JAKO METODY KSZTAŁCENIA - ZAŁOŻENIA I PRZYKŁADY

Wstęp:

Aby mówić o czynnościach podejmowanych przez nauczyciela oraz uczniów podczas opowiadania jako metody kształcenia należy najpierw zrozumieć czym z założenia jest opowiadanie, jaki jest jego cel, a także jakie możliwości mają uczniowie, jeżeli chodzi o rozumienie jego treści. Wiele czynności podejmowanych przez nauczyciela wypływa właśnie z podstawowych założeń dotyczących tego czym jest metoda kształcenia, jakim rodzajem metody jest opowiadanie oraz przede wszystkim: jaki jest jego cel. Nie da się również określić czynności podejmowanych przez ucznia nie znając granic jego możliwości poznawczych. O tym więc powiem we wstępie.

1. Opowiadanie - metoda kształcenia.

a) definicja metody: za Kotarbińskim i Okoniem metodę kształcenia można by zdefiniować jako sposób kierowania uczniem za pośrednictwem powtarzanych czynności, ja zdecydowałam się jednak na definicję Kruszewskiego ukierunkowaną humanistycznie, która mówi o tym, że metoda jest inicjatywą nauczyciela, w której równolegle zachodzą zmiany poznawcze i emocjonalne.

b) kształcenie: jeżeli chodzi o metodę kształcenia jaką jest opowiadanie, za B. Niemierko możemy przyporządkować ją do metody indywidualnych, co za Anną Brzezińską oznacza: strategię zorientowaną na pojedynczego ucznia, każdy pracuje z osobna, w towarzystwie innych, ale niezależnie, równolegle.

2. Opowiadanie - miejsce w metodyce:

a) opis wg B.Niemierko:

zgodnie z proponowanym sposobem opisu metod kształcenia B. Niemierki o opowiadaniu można powiedzieć, że jeżeli chodzi o:

- aktywność uczniów: jest metodą odtwórczą (odbiór informacji),

- udział nauczyciela jest pośredni (gdyż polecenia wydawane są grupie, nie bezpośrednio jednostce uczącej się),

- rodzaj treści kształcenia: teoretyczny (informacje);

- rodzaj wyposażenia dydaktycznego: pasywne (ułatwiające uczniowi jedynie odbiór informacji);

- typ organizacji kształcenia: sterowana (z przewagą czynności przewidzianych planem);

b) klasyfikacja wg Okonia:

w klasyfikacji wg Okonia, opowiadanie zawiera się wśród metod podających, czyli nastawionych na podawanie wiedzy i jej asymilację przez uczniów;

c) swoiste cechy opowiadania, konstrukcja:

Opowiadanie jest wypowiedzią wielozdaniową, zawierającą fabułę. Szczególną rolę pełni akcja - która jest wynikiem przyczynowo powiązanych ze sobą zdarzeń. Dodatkowo zawiera w sobie opis, monologi, dialogi. Jest przekazem słownym, nacechowanym emocjonalnie. Opowiadanie zawiera najczęściej oceny zachowań ludzkich wpływa, zatem na emocje uczniów, działa uczuciowo i sprzyja formowaniu poglądów i przekonań. Całość pozwala na przekazywanie rozmaitych treści zarówno dosłownych: np. informacji historycznych, jak i symbolicznych: np. opisy pewnych zachowań i ich konsekwencji, przekazywanie wartości.

Rodzaj podawanych treści zależy od wieku dziecka i poziomu jego rozwoju poznawczego. W oparciu o teorię Piageta, mówiącą o stadialnym rozwoju poznawczym wyróżniamy kilka faz rozumienia treści, czego dotyczy następny punkt.

3. Możliwości uczniów i płynące z tego wymagania stawiane nauczycielowi:

Okres sensomotoryczny (0-2) - dziecko nie posiada jeszcze na tyle rozwiniętych struktur poznawczych, by mówić o poznawczym odbiorze usłyszanych treści;

Okres przedoperacyjny (2-7) - jest to etap, na którym kształtuje się system pojęciowy u dzieci, na tym momencie obserwujemy interpretacje faktyczne baśni (rzeczywista dosłowność tekstu);

Okres operacji konkretnych (7-11) - zaczyna się kształtować myślenie logiczne, na tym etapie widzimy interpretacje baśniowe (uznanie fikcji, ale bez potrzeby wnioskowania)

Okres operacji formalnych (11-x) - na tym etapie dziecko nabiera zdolność myślenia abstrakcyjnego, a to niesie za sobą interpretacje symboliczne (treść utworu jako symbol treści ukrytej o charakterze przesłania moralnego) oraz refleksyjne ( fragmentaryczne próby uogólnienia).

Te różnice w odbiorze treści wymagają od nauczyciela poza bogatą wiedzą teoretyczną na temat pionu, w którym naucza, także zdolności komunikacyjnych (takich, które pozwolą mu realnie dotrzeć do uczniów), wymaga to również odpowiedniego dla danego pionu języka.

4. Czynności podejmowane przez nauczyciela oraz uczniów:

a) wynikające z definicji metody kształcenia:

N: podjęcie inicjatywy, określenie celu opowiadania, stworzenie sytuacji problemowej;

U:-

Przykład N:

Cel: zapoznanie uczniów z sytuacją przed rozpoczęciem II wojny światowej, przekazanie głównych dat, osób znaczących,

Inicjatywa na zajęcia z lekcji historii dotyczące rozpoczęcia II wojny światowej nauczyciel przygotowuje opowiadanie, które zawierało będzie podstawowe informacje dotyczące tła historycznego zaistniałych zdarzeń, ważniejsze daty, nazwiska.

Przykałd U:

przyjmowanie gotowej wiedzy, wnioskowanie, wyobraźnia;

b) wynikające z miejsca opowiadania w metodyce (m.podająca):

N: odczytanie opowiadania, akcentowanie dat, nazwisk, głównych zdarzeń, relacji między podmiotami opowiadania, budzenie emocji;

U: aktywne słuchanie, asymilacja podawanych treści;

c) wynikające ze stadium rozwoju poznawczego:

N: wybór opowiadania, zrozumiałego dla danego pionu, przedstawienie opowiadania w sposób atrakcyjny dla danego pionu

U: aktywne słuchanie, rozumowanie;

Przykład N:"Do Katowic wkroczyli niemieccy żołnierze. Chcieli zabrać polskie baśnie i legendy, polskie śpiewki, polską mowę. " ['Płomyczek']

Przykład U:

o. sensomotoryczne: -

o. przedoperacyjnych: Niemieccy żołnierze przyszli, bo chcieli ukraść Polakom książki, piosenki i mowę;

o. operacji konkretnych: Niemieccy żołnierze wkroczyli do polski, aby pozbawić Polaków baśni, legend, piosenek i zabronić im mówić po polsku.

o. operacji formalnych: Niemieccy żołnierze wkroczyli do Polski, aby zdominować naród, niszcząc polskie dzieła, tłumiąc tradycję i ograniczając możliwość mówienia po polsku.

5. Własne przemyślenia:

a) "Powiedz, a zapomnę. Pokaż, a zapamiętam. Pozwól wziąć udział, a zrozumiem." - Konfucjusz

Metody, które wymagają od ucznia niewielkiej aktywności i zaangażowania w przebieg zajęć przeważnie, tak jak to powiedział Konfucjusz, dają nam możliwość pobieranie pewnych treści, jednak, jeśli nie są one wystarczająco nacechowane emocjonalnie i zobrazowane, ulegają zapomnieniu.

Opowiadanie, w którym wykorzystamy dodatkowe pomoce naukowe, jak na przykład prezentacja adekwatnych obrazów, dołączenie muzyki na pewno na dłużej zostanie w pamięci słuchaczy.

Współtworzenie - dopowiadanie, dopytywanie uczniów, ich zaangażowanie w barwny odczyt treści pozwoli dopiero prawdziwie zrozumieć treść.

Opowiadanie w klasycznej formie jest w niewielkim stopniu skuteczne. Potwierdzają to badania przeprowadzone przez Dale'a, który procentowo wyraża skuteczność uczenia się w przypadków niektórych czynności:

• uczenie innych (90%)

• praktyka i działanie (70%)

• gry dyskusyjne (50%)

• demonstracje (30%)

• przekaz audiowizualny (20%)

• czytanie (10%)

• wykład (5%)

Widać więc, że opowiadanie sytuuje się za Dalem na najniższej pozycji. Nauczyciel więc musi być osobą kreatywną, by z opowiadania, pozornie prostego i dość nieskutecznego, uczynić metodę skuteczną, wnoszącą w poznawcze struktury uczniów nowe wartości, wnioski, poglądy, które mogą rozważyć.

Korzystając z pomysłów pewnej kreatywnej osoby odnalezionej przypadkiem w internecie, mogę wymienić kilka ciekawych metod aktywnego opowiadania:

Rozsypane karteczki. Nauczyciel przygotowuje opowieść, dzieląc ją na zdania i zapisując każde zdanie na osobnej kartce. Uczniowie losują kartki ? każdy po jednej. Nauczyciel opowiada historię. Następnie uczniowie mają za zadanie złożyć opowiadanie ze zdań zapisanych na kartkach, które wylosowali, przyczepiając kartki do tablicy w odpowiedniej kolejności.

Opowieść-łańcuch. Nauczyciel przygotowuje opowieść, dzieląc ją na zdania i zapisując każde zdanie na osobnej kartce. Historia przygotowana jest w taki sposób, że pierwsze słowo zdania zapisanego na kolejnej kartce jest takie samo jak ostatnie słowo zdania zapisanego na poprzedniej kartce (tzw. metoda łańcucha). Uczniowie losują kartki. Zadaniem klasy jest ustawić się w szeregu w jak najkrótszym czasie w taki sposób, by czytane zdania utworzyły całą opowieść. Następnie dzieci czytają i komentują usłyszaną historię.

Komiksy. Nauczyciel przygotowuje ?szkielet? komiksu: kartki formatu A4 dzieli na pola i wycina chmurki z kolorowego papieru. Uczniowie dzielą się na 4-osobowe grupy. Każda grupa dostaje 2-3 kartki i kilkanaście chmurek. Nauczyciel opowiada historię, dzieląc ją na tyle epizodów, ile jest grup. Dzieci słuchają historii, a następnie każda z grup przygotowuje komiks do swojego epizodu. Po zakończeniu pracy komiksy są eksponowane na tablicy i czytane na głos.

Fantastyczna opowieść. Nauczyciel opowiada historię, ale co jakiś czas przerywa opowieść, urywając zdanie. Wskazana osoba ma za zadanie dokończyć myśl według własnej fantazji i pomysłu. Następnie historia jest kontynuowana. Na zakończenie uczniowie ustalają prawdziwe wersje wydarzeń. Metoda weryfikuje i utrwala wcześniej znaną opowieść.

Metoda PUK-PUK. Nauczyciel czyta lub opowiada historię, ale co jakiś czas pomija kluczowe słowo i puka dwa razy w biurko. Uczniowie, którzy wiedzą, o jakie słowo chodzi, podnoszą ręce. Wskazany uczeń dopowiada słowo i historia jest kontynuowana. Ważne jest, by ćwiczenie przebiegało sprawnie i szybko ? zbyt długie przerwy powodują rozproszenie i w ten sposób łatwo gubi się wątek opowieści.

To nie ta bajka... Nauczyciel przygotowuje dwa różne opowiadania, dzieląc je na zdania i zapisując każde zdanie na osobnej kartce. Następnie kartki zostają pomieszane. Zadaniem dzieci jest ustalić właściwą kolejność kartek i złożyć z rozsypanych zdań dwa opowiadania. Metoda weryfikuje i utrwala wcześniej znaną opowieść.

Metoda detektywów. Nauczyciel opowiada historię, ale co jakiś czas wplata w nią fałszywe informacje. Zadaniem dzieci jest wychwycić nieprawdziwe fakty. Kto się zorientuje, że dane zdanie jest nieprawdziwe, podnosi rękę. Osoba wskazana przez nauczyciela podaje prawdziwą wersję zdarzeń. Następnie nauczyciel kontynuuje historię. Metoda weryfikuje i utrwala wcześniej znaną opowieść.

Mini-pantomima. Nauczyciel przygotowuje opowieść, zapisując ją na kartce i dzieląc ją na kilka epizodów. Uczniowie dzielą się na grupy. Każda grupa otrzymuje kartkę, czyta historię i przygotowuje pantomimę do jednego epizodu. Nauczyciel opowiada historię, a poszczególne grupy ? jedna po drugiej ? przedstawiają pozostałym uczniom pantomimę. Gdyby się okazało, że uczniów jest zbyt dużo, a postaci do odegrania ? za mało, to uczniowie mogą odgrywać rolę, grając pojawiające się w opowiadaniu przedmioty (np. rydwan Eliasza, jabłko Ewy) itd. Druga wersja zabawy: nauczyciel przygotowuje biały ekran podświetlany od tyłu, a uczniowie odgrywają pantomimę jako teatr cieni.

Metoda: licz uważnie! Nauczyciel opowiada historię, a uczniowie słuchają i liczą ustalone wcześniej elementy: imiona bohaterów, rzeczowniki, czasowniki itd. Można także podzielić klasę na grupy i każdej grupie zlecić liczenie innych elementów.

Va banque. Nauczyciel opowiada historię, a zadaniem uczniów jest ułożyć trzy pytania dotyczące opowieści. Następnie dzieci dobierają się parami, nawzajem zadają sobie pytania i szukają odpowiedzi.

Konkurs wiedzy. Nauczyciel opowiada historię, a następnie dzieli uczniów na grupy (w jednej grupie nie może być więcej niż pięć osób). Każda grupa wybiera swego reprezentanta. Nauczyciel zadaje pytanie dotyczące opowieści, a grupy naradzają się i zapisują prawidłową odpowiedź na kartce. Przedstawiciel grupy czyta odpowiedź. Zdobyte punkty zapisywane są na tablicy (punktami mogą być także: cukierki wręczane przedstawicielom grup, żetony, słoneczka itp.).

Co by było, gdyby... Nauczyciel opowiada historię, a następnie przedstawia uczniom problem dotyczący kluczowych wydarzeń opowieści. Rozpoczyna od słów: Co by było gdyby.. (np.: Co by było, gdyby Ewa nie zerwała jabłka z drzewa?; Co by było, gdyby Samson nie zakochał się w Dalili?; Co by było, gdyby przy Jonaszu nie pojawiła się ryba?; Co by było, gdyby Izraelici pozostali w Egipcie? itp.). Uczniowie w parach albo małych grupkach wypisują jak największą ilość możliwych wersji zdarzeń, a następnie rozwijają jedną z nich, wykazując się przy tym pomysłowością, fantazją i dowcipem. Następnie historie przedstawiane są na forum klasy.

Jesteśmy kreatywni. Nauczyciel opowiada historię. Następnie zapisuje na tablicy 10 lub 15 wyrazów, zwrotów albo całych zdań (opowieść o Abrahamie ? Abraham, goście, dąb, południe, mleko, pić, zmęczeni, Sara, śmiech, namiot, obietnica, stary). Zadaniem uczniów jest napisać krótkie opowiadanie i wykorzystać w nim wszystkie wypisane słowa.

Metoda PUK-PUK w praktyce:

W małej chatce zaraz przy lesie mieszkała dziewczynka, wraz ze swoją mamą. Nosiła czerwoną pelerynkę, z czerwonym nakryciem głowy i czerwoną bluzeczką pod spodem. Właściwie wszystko miała czerwone, dlatego nazywano ją Czerwonym ____________. Pewnego dnia mama poprosiła ją, aby zaniosła swojej babcia koszyk z jedzeniem, ponieważ babcia była _________. Kapturek wyruszył w samotną drogę przez las, a po kilku minutach oczom jej ukazał się podstępny _________. Itd :)

---