CZYNNOŚCI NAUCZYCIELA ORAZ UCZNIÓW PODCZAS OPOWIADANIA JAKO METODA KSZTAŁCENIA – ZAŁOŻENIA I PRZYKŁADY.

1. Wstęp:

Opowiadanie jest popularna metodą nauczania w szkole. Jest to szeroko pojmowane słowne, obrazowe i emocjonalne przedstawienie faktu, wydarzenia, zjawiska itp. Opowiadania związane są z życiem człowieka, działają na emocje, sprzyjają formowaniu poglądów i przekonań. Stosując tę metodę nauczyciel pobudza nie tylko wyobraźnię, ale też pobudza myślenie konkretno-obrazowe. Uprzywilejowana pozycja opowiadania w systemie ćwiczeń językowych na pierwszym szczeblu kształcenia powinna wynikać nie tylko z jego dostępności i popularności, lecz i z tego, że stanowi szczególnie korzystny środek wyrabiania sprawności w zakresie mowy.

1. Opowiadanie jako metoda kształcenia.

1. Metoda pochodzi z greckiego - methodos czyli sposób postępowania. Metoda kształcenia zawsze definiowana jest jako sposób pracy nauczyciela z uczniami. Za W. Okoniem metoda to: „Sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia, inaczej mówiąc, wypróbowany układ czynności nauczyciela i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów.”

prof. B. Niemierka zwarac uwagę, że (do zapamiętania na całe zawodowe życie nauczyciela):

• Nie ma metod nauczania o g ó l n i e lepszych i o g ó l n i e gorszych.

• Nie ma metod w pełni gotowych do wykorzystania.

b) Metody kształcenia to bezpośredni związek między czynnościami nauczania (nauczyciel) i czynnościami uczenia się (uczeń). Metoda nauczania ma umożliwić uczącym się realizację operacyjnych celów nauczania. Aby tak się stało, trzeba spełnić trzy podstawowe warunki:

1. dokładnie określić i nazwać czynności, które uczeń będzie musiał wykonać, abyśmy mieli pewność, że cel został osiągnięty;

2. uświadomić sobie, przewidzieć i stworzyć warunki, które owej czynności ucznia będą towarzyszyć;

3. wyobrazić sobie, określić sprawność, którą uczeń powinien osiągnąć w wyniku zastosowania takiej, a nie innej metody.

c)Klasyfikacja opowiadania wśród metod kształcenia:

1. w podziale wg. Cz. Kupisiewicza opowiadanie zostało przyporządkowane do metod kształcenia opartych na słowie (tak jak: wykład, opis, dyskusja)

2. w klasyfikacji Wincentego Okonia opowiadanie zawiera się wśród metod podających, czyli nastawionych na podawanie wiedzy.

3. Według podziału T.Nowackiego opowiadanie przydzielono do metod nauczania teoretycznego.

2. Opowiadanie – cechy i konstrukcja:

a) cechy

Opowiadanie – jest to wypowiedź wielozdaniowa, zawierającą fabułę, Szczególne znaczenia ma akcja, czyli ciąg zdarzeń przyczynowo powiązanych, np. ciąg zachowań człowieka i konsekwencji tych zachowań. Obok akcji może mieć opisy, monologi i dialogi. Polega na przedstawieniu tematu o określonej akcji i w czasie. Tempo opowiadania powinno odpowiadać możliwościom percepcyjnym danego zespołu uczniów. Ze względu na wiek dzieci czas opowiadania nie może przekraczać 20-25 minut. Barwne, a nawet artystyczne opowiadanie, przedstawiające na przykład przebieg bitwy pod Grunwaldem lub życie i działalność Adama Mickiewicza może mieć ogromny wpływ wychowawczy na uczniów, a przy tym ułatwia im zapamiętywanie faktów, wplecionych w akcję opowiadania. Narratorem jest z reguły nauczyciel, dlatego ważne jest, aby wykazał się on wysoką kompetencją komunikacyjną ( rozwija te umiejętności , czytając literaturę dla dzieci i młodzieży w danym wieku i obserwuje reakcje słuchaczy). Warto podkreślić, iż opowiadanie, podobnie jak opis, ma charakter dwustronny, to znaczy, że nie tylko nauczyciel powinien opisywać i opowiadać, lecz także – w jak najszerszym zakresie –jego uczniowie.

b)konstrukcja

Opowiadanie łączy czas przeszły z czasem teraźniejszym, a jego akcja może być wyrażona w każdej osobie i liczby pojedynczej lub mnogiej, Jeśli nauczyciel urozmaica gramatycznie i stylistycznie opowiadanie to wówczas może przyczynić się do rozwoju językowego słuchaczy – przede wszytkim jednak oddziałuje na ich reakcje.

3. Opowiadanie jako wartość emocjonalna.

1. Zmiany jakie zachodzą w interpretacji

Ze względu na wartość emocjonalną opowiadania dzieci chętnie wielokrotnie słuchają tych samych baśni, co nie musi znaczyć, że przeżywają to samo. Słuchając baśni dziecko interpretuje je na swoim poziomie rozwoju umysłowego. Ewa Guttmejer nawiązując do piagetowskiej teorii stadialnego rozwoju poznawczego, stwierdziła, że między III a V klasą szkoły podstawowej „interpretacje faktyczne baśni” (rzeczywista dosłowność tekstu) maleją z 25 do 4% uczniów, „interpretacje baśniowe” (uznanie fikcji, ale bez potrzeby wnioskowania) z 34 na 23%, „interpretacje symboliczne” (treść utworu jako symbol treści ukrytej o charakterze przesłania moralnego rosną z 21 na 56%, reszta to „interpretacje refleksyjne”.

b)stadia rozwoju poznawczego

Te wyróżnione interpretacje możemy porównać do stadiów rozwoju poznawczego:

1. Przedoperacyjnego ( np. autor chiał opowiedzieć o małym Księciu, że pewnego razu pojechał do parku i zobaczył, jak róże rozmawiają i pytał dlaczego one rozmawiają)

2. Operacji konkretnych (np. autor chce opisać w jaki sposób można osowić zwierzęta tak aby się nie bały)

3. Operacji formalnych ( np. jak ktoś kogoś kocha, lub coś kocha, i jest mu bardzo bliski, to wydaje mu się, że nie ma nic piękniejszego; myślę, że chodzi tu o przyjaciela i żeby nie być samotnym)

c)Ilustrowanie opowiadania:

Opowiadanie może być ilustrowane muzyką, a sama muzyka może być traktowana jako opowieść o uczuciach. Dodatkową ilustracją mogą być, obrazy, prezentacje multimedialne, plakaty. Jednak tak urozmaicona inscenizacja wymaga zaangażowania wielu środków dydaktycznych. Obecna technologia wspaniale wspomaga nauczyciela ( np. poprzez słuchowiska) jednak pozbawia uczniów kontaktu z żywym narratorem.

4. Czynności podejmowane przez nauczyciela oraz uczniów:

a) wynikające z definicji metody kształcenia:

N: podjęcie inicjatywy, określenie celu opowiadania, stworzenie sytuacji problemowej;

U:-

Przykład N:

Cel: zapoznanie uczniów z sytuacją przed rozpoczęciem II wojny światowej, przekazanie głównych dat, osób znaczących,

Inicjatywa na zajęcia z lekcji historii dotyczące rozpoczęcia II wojny światowej nauczyciel przygotowuje opowiadanie, które zawierało będzie podstawowe informacje dotyczące tła historycznego zaistniałych zdarzeń, ważniejsze daty, nazwiska.

Przykałd U:

przyjmowanie gotowej wiedzy, wnioskowanie, wyobraźnia;

b) wynikające z miejsca opowiadania w metodyce (m.podająca):

N: odczytanie opowiadania, akcentowanie dat, nazwisk, głównych zdarzeń, relacji między podmiotami opowiadania, budzenie emocji;

U: aktywne słuchanie, asymilacja podawanych treści;

c) wynikające ze stadium rozwoju poznawczego:

N: wybór opowiadania, zrozumiałego dla danego pionu, przedstawienie opowiadania w sposób atrakcyjny dla danego pionu

U: aktywne słuchanie, rozumowanie;

Przykład N:"Do Katowic wkroczyli niemieccy żołnierze. Chcieli zabrać polskie baśnie i legendy, polskie śpiewki, polską mowę. " ['Płomyczek']

Przykład U:

o. sensomotoryczne: -

o. przedoperacyjnych: Niemieccy żołnierze przyszli, bo chcieli ukraść Polakom książki, piosenki i mowę;

o. operacji konkretnych: Niemieccy żołnierze wkroczyli do polski, aby pozbawić Polaków baśni, legend, piosenek i zabronić im mówić po polsku.

o. operacji formalnych: Niemieccy żołnierze wkroczyli do Polski, aby zdominować naród, niszcząc polskie dzieła, tłumiąc tradycję i ograniczając możliwość mówienia po polsku.

4. Cele opowiadania jako metody :

• Rozwijania wyobraźni, fantazji i inwencji twórczej,

• · Uaktywnienia sfer rozwojowych dziecka,

• · Podtrzymywania naturalnej dociekliwości i ciekawości świata,

• · Rozwijania takich cech osobowości jak: otwartość, poczucie wartości siebie,

• · Rozwijanie kompetencji językowych i komunikacyjnych (wzbogacenie słownictwa, poprawności fonetycznej i gramatycznej, wyrażania relacji, prowadzenia dialogu, układania opowiadań),

• · Rozwijania różnorodnych form twórczości dziecięcej z uwzględnieniem prób łączenia różnych rodzajów ekspresji,

• · Przystosowania społecznego oraz integracji z grupą,

• · Modelowania kontaktów interpersonalnych i przezwyciężania barier.

5. Zalety opowiadania jako metody:

1.Dobrze sprawdza się przy realizacji tematów mających charakter przygodowy lub wyrażających ludzkie problemy, dramaty.

2.jest to metoda przyjemna, wpływa na entuzjastyczne nastawienie nauczyciela.

3. opowiadanie może silnie oddziaływać na uczniów.

4. możliwość korzystania z wszelkich środków dydaktycznych takich jak obrazki, muzyka, ilustracje pozwalają zerwać z nuda i nieco urozmaicić lekcję.

7. Przykłady:

1. Drama - jest obecnie uważana za jedną z najbardziej efektywnych metod edukacyjno-profilaktycznych. Wykorzystuje ona naturalną umiejętność człowieka do wchodzenia w role. Popatrzmy na dzieci, już dwulatki naśladują zwierzęta, inne dzieci, by stopniowo wchodzić w role innych, mamy, cioci, koleżanki, pani w szkole.

Przykładowe techniki dramowe:

karty czasowe - technika polega na osadzeniu improwizacji uczestników w momentach czasowych wyszczególnionych na kartach; np. "tydzień temu"; służy odtworzeniu sekwencji zdarzeń w określonej historii

galeria - technika polega na prezentacji stanów wewnętrznych i emocji odgrywanych postaci; służy zwiększeniu empatii

improwizacja - spontaniczna aktywność twórcza polegająca na odgrywaniu ról zarysowanych w sytuacjach dramowych

2. Metoda opowieści ruchowej J. C. Thulin
   Metoda ta polega na tym, że nauczyciel przez odpowiedni dobór tematu wymyślonego przez siebie opowiadania, działa na wyobraźnię dziecka, skłaniając je odtwarzania ruchem treści opowiadania, przedstawiania różnych sytuacji, zdarzeń, sposobów poruszania się zwierząt, itp. Opowiadanie musi opierać się na zasadach wszechstronności ruchu, stopniowania wysiłku i zmienności pracy mięśniowej. Można zaproponować tematykę opowiadania: zwiedzamy ZOO, jeden dzień z życia Smurfów itp.

3. Teatr palcowy
   Teatr, w którym dziecko samodzielnie na palcach swojej ręki rysuje główki różnych postaci. Przedstawia różne sytuacje np. występujące w domu, na podwórku, w przedszkolu, także bajki lub wymyślane przez siebie opowiadania

4. Teatrzyk kukiełkowy, pacynkowy
   To taki teatrzyk, w którym dzieci samodzielnie wykonuj ą kukiełki, pacynki stosowane potem do różnych sytuacji. Stają się wtedy reżyserami, scenografami, scenarzystami. Często sytuacje teatralne dają nam okazję do rozmów o uczuciach, emocjach, motywach działania, wyzwalają u dzieci aktywność twórczą, przełamuj ą barierę lęku, nieśmiałości.