FERDYNAND BRAUDEL GRAMATYKA CYWILIZACJI
ROZDZIAŁ I: Gramatyka cywilizacji
1.Słownictwo
Słowo CYWILIZACJA pojawia się, jako neologizm, we Francji dopiero w XVIII wieku. W 1732 roku używane było w odniesieniu do zmiany procesu karnego na cywilny ;) W znaczeniu „przejść na etap cywilizowany” pojawia się pierwszy razu u R. J. Turgota, zaś drukiem w 1756 roku w „Traktacie o ludności” Honore G. R. Mirabeau. Jednak za twórcę tego pojęcia uważa się Woltera, który jako pierwszy starał się opisać dzieje cywilizacji, jednak słowa „cywilizacja” nie używał.
Cywilizowany= gładki, uprzejmy, grzeczny, kulturalny
Wraz z rozprzestrzenianiem się słowa cywilizacja, „podróżuje” za nim słowo KULTURA, które początkowo nabiera nowego znaczenia, identycznego ze słowem cywilizacja. Jedni uważają, ze kultura odnosi się do tego co duchowe, a cywilizacja do tego co materialne, inni że cywilizacja łączy warstwę duchową i materialną.
W Niemczech, dla Tonniesa i Webera, cywilizacja jest całością środków praktycznych i technicznych, wyższą warstwą, duchową jest kultura. Podobny podział upowszechnił się w Polsce i Rosji. Zaś w Anglii, Francji i USA pojęcie cywilizacja zachowało swoją wysoką pozycję.
Angielscy antropologowie, min. E.B. Tylor, powołując do życia pojęcie „kultura pierwotna” automatycznie określenie „cywilizacja” rezerwują dla społeczeństw rozwiniętych.
Od 1819 roku pojawia się pojęcie CYWILIZACJI W LICZBIE MNOGIEJ (muzea, przekroczenie Renu cz kanału La Manche pomagają uświadomić sobie tą mnogość) i nabiera nowego znaczenia: „całość cech znamionujących zbiorowe życie pewnej grupy lub pewnej epoki”.
Dziś, można powiedzieć, że cywilizacja to wszystko to czego człowiek już nigdy nie zapomni: ogień, pismo, umiejętność rachowania, uprawa roślin, udomowienie zwierząt itp. Duży wpływ dyfuzji dóbr kulturowych (wynalazków, technologii) może doprowadzić do powstania cywilizacji globalnej, której podstawą mogłaby stać się „cywilizacja przemysłowa”.
2.Cywilizacja a nauki humanistyczne
Cywilizację można rozpatrywać w świetle wielu nauk: geografii, socjologii, ekonomii, psychologii (zbiorowości) i tak:
Cywilizacje są przestrzeniami
Każdą cywilizację można ulokować przestrzennie
Rozwój c. zależy w dużym stopniu od jej lokacji (ziemie, ukształtowanie pow., klimat itp.)-> hodowla, uprawa, handel
Przykłady:
Za Goetzem: można wyróżnić Indie wilgotne (duże opady, jeziora, lasy, bagna, dżungle, ludzie o ciemniejszej karnacji) i Indie suche (ludzie o jaśniejszej karnacji i bardziej wojowniczym usposobieniu, leżące między Gangesem a Indusem)
„cywilizacje fluwialne”(rzeczne): chińska ( wzdłuż Żółtej Rzeki), preindyjska ( dorzecze Indus), sumeryjska, babilońska, asyryjska ( w dorzeczu Eufratu i Tygrysu), egipska (Nil)
„cywilizacje taleosokratyczne” czyli córy mórz: Fenicja, Grecja, Rzym jako „dary” Morza Śródziemnego
Cywilizacje Północy skupione wokół Bałtyku
Obecnie największe c. na wybrzeżach Oceanu Atlantyckiego
Woda= podróż
Wg. teorii A. Toynbee człowiekowi do rozwoju potrzebne są wyzwania, które stawia przed nim np. natura (stąd pokonywanie mórz).
Cywilizacja Zachodnia swój rozkwit zawdzięcza zbożu, pszenicy, która możliwa jest do uprawy na tych terenach, jednak jest trudna w uprawie i przez to stawia „wymagania” człowiekowi (ee?).
Wg antropologów, obszar kulturowy to terytorium w obrębie którego mamy do czynienia z przewagą pewnych cech kulturowych, dlatego np. Marcel Mauss uważa, że kultury pierwotne, pomimo ogromnych obszarów, tworzyły na obrzeżach Pacyfiku całość pod względem ludzkim\ kulturowym.
Z czasem obszary kulturowe zaczęto dzielić na mniejsze regiony i tak np. obszar kulturowy cywilizacji zachodniej tworzy: c. USA, A. Łacińskiej, Rosji i Europy, a z kolei c. Europy można podzielić jeszcze na „cywilizację” polską, niemiecką, włoską.
Pomiędzy cywilizacjami zachodzi DYFUZJA np. Brazylia z Europy zapożyczyła w XVIII wieku: ciemne piwo z Hamburga, drewniane, angielskie domy, płócienne garnitury, sztuczne zęby, masonerię, filozofię Comte'a.
Między kulturami nie istnieją zamknięte granice, a obecny dyfuzjonizm odbywa się na ogromną skalę
Cywilizacje są społeczeństwami
Wg. Levi- Straussa cywilizacja i społeczeństwo to to samo, jednak widziane i opisywane z różnych perspektyw
Zmieniające się społeczeństwo zmienia cywilizację (upodmiotowienie mieszczaństwa, obalenie systemu monarchistycznego)
Wg. Levi- Straussa cywilizacje rozwijają się pośrednio dzięki istniejącej społecznej hierarchii, której zmiany są przyczyną dalekosiężnych przemian (społ. Pierwotne są bardziej egalitarne), stąd też można wnioskować o rozkwicie miast na „piętrze cywilizacji” (bo to w miastach zachodzą największe zmiany społeczne, uwydatniona zostaje hierarchiczność, uwypuklają się problemy społeczne).
Cywilizacje są gospodarkami
Na rozwój cywilizacji ogromny wpływ mają warunki biologiczne ( głównie liczna ludności, gdyż początkowo człowiek był jedynym „narzędziem”, twórcą kultury materialnej) oraz warunki ekonomiczne
Do XVIII wzrost liczby ludności szybszy niż rozwój ekonomiczny doprowadzał do katastrof, epidemii chorób, głodu, a co za tym idzie zacofania, po którym nadchodził okres prosperity, proces ten zahamowała dopiero industrializacja
Wzrost znaczenia czynnika ludzkiego ( no po prostu ludzkiego życia) doprowadził do potrzeby stworzenia wynalazków „ulepszających” to życie: maszyny parowej, silnika ( Rzymianie nie tworzyli wynalazków tego typu bo mieli niewolników, Chińczycy też nie, bo było ich duuuużo)
Wzrost gospodarczy często warunkował rozkwit intelektualny i kulturowy, bo nadwyżki gospodarcze można było przeznaczać na dzieła sztuki, architekturę itp.
Cywilizacje są mentalnościami zbiorowymi
Każda epoka ma własne spojrzenie na różne kwestie, mentalność która wpływa na całe społ. I często kieruje jego postępowaniem i wyborami
Są one dziedzictwem dawnych, nieuświadomionych już lęków, doświadczeń, wierzeń
Są one często silniejsze od logiki czy osobistych interesów
To one najmocniej różnicują cywilizacje, najwolniej ulegają zmianie
chodzi tu o kwestie np. religijne, ale bardziej na samo podejście do religijności niż na same zróżnicowanie wyznaniowe (np. zachodni pociąg do racjonalizmu i wyzbycia się religijności a hinduska pokora wobec religii)
3. Cywilizacje są trwałością
Historia cywilizacji to wyszukiwanie elementów z jej przeszłości, które przetrwały po dzień dzisiejszy, tego co sprawia, że między przeszłością a teraźniejszością „iskrzy” (długie trwanie :>).
EPIZODY DNIA CODZIENNEGO
Każda cywilizacja objawia się w nietrwałych epizodach, w pojedynczych sztukach teatralnych, epokach literackich, filozoficznych, które ulegają dość częstym zmianom, najczęściej w atmosferze buntu i zerwania z „poprzedniczką”. Te zmiany kształtują pewien RYTM CYWILIZACJI (sinusoida epok). Istnieją także swoiste słupy milowe, czyli prądy, poglądy, które trwają przez epoki( np. Dante, Goethe, Newton, Einstein, Sokrates, Platon, Konfucjusz, Kartezjusz, Marks, Budda, Chrystus, Mahomet) czyli słynne długie trwanie!
STRUKTURY
Czas cywilizacji jest wielowarstwowy. Składa się z „długiego trwania”, czyli struktury, części najważniejszej, która zdefiniowała kształt cywilizacji, są ona największą wartością.
Przykład: ROLA KOBIETY
porównanie pozycji kobiety we współczesnym, zachodnim społ. A roli kobiety muzułmańskiej lub amerykańskiej-> by odszukać sedna różnic trzeba by sięgnąć zamierzchłych czasów, roli chrześcijaństwa, dworskiego etosu, pojęcia „miłości”, dostępu kobiet do edukacji, koncepcji wychowywania dzieci itp. Rola kobiety jest testem dla każdej cywilizacji, gdyż jest elementem długiego trwania, jest zakorzeniona często w nieuświadomionych źródłach przeszłości, niełatwo ją zmienić z dnia na dzień.
Struktura długiego trwania powoduje, że dana cywilizacja nie akceptuje pewnych wzorców eksportowanych przez inną cywilizację ( niezgodnych ze strukturą). Np. gdy Turcy zdobyli Konstantynopol w 1453 roku kościół prawosławny ( c. bizantyjska) wolała poddać się Turcji niż wejść w unię z łacinnikami, których uważano za większe zagrożenie dla kulturowego dziedzictwa greckiego.
Struktury długiego trwania także się przeobrażają, albo pod wpływem wewnętrznym np. zmiana stosunku do śmierci od średniowiecza do współczesności w obrębie cywilizacji zachodniej, albo pod wpływem długotrwałej koegzystencji z inną cywilizacją np. romanizacja Galii.
CYWILIZACJA I HISTORIA
Cywilizacja jest najdłuższą ze wszystkich historii, można ją opisywać na trzech poziomach:
tradycyjnym: opisując wydarzenie po wydarzeniu, tworząc chronologię, systematyzując, Anie nie wyjaśniając np. zdobycie Bastylii- krótkie trwanie
blokowym: czyli opisując specyfikę pewnych epok, faz, koniunktur np. Wielka Rewolucja Francuska- średnie trwanie
dalekosiężny opis perspektywiczny obejmujący często wieki np. wolnościowe zrywy Zachodu- długie trwanie
Cywilizacja to nie to samo co historia. Cywilizacja obejmuje wszystkie dziedziny historii, ale spogląda na nie z perspektywy odległych w czasie lecz spójnych pod względem historycznym lub ludzkim wydarzeń = historia o długim oddechu, Tele-historia, dumna żegluga po pełnym morzu czasu (rotfl). Taki sposób opisu prezentuje Oswald Spengler i Toynbee.