UNIWERSYTET OPOLSKI
WYDZIAŁ HISTORYCZNO - PEDAGOGICZNY
Pedagogika resocjalizacyjna
Diagnoza pedagogiczna indywidualnego przypadku
Łukasz Kciuk
III Pedagogika resocjalizacyjna
Dane personalne
Podmiotem mojej diagnozy jest Malwina. Dziewczynka ma 8 lat. Mieszka razem z matką i rodzeństwem w ośrodku readaptacji społecznej w mieście do 100 tys. mieszkańców. Skład rodziny przedstawiony został w poniższej tabelce:
Lp. |
Stopień pokrewieństwa |
imię |
wiek |
1. |
matka |
Teresa W. |
41 |
2. |
ojciec |
Tadeusz M. |
48 |
3. |
córka |
Agnieszka T. |
21 |
3. |
córka |
Malwina M. |
8 |
4. |
syn |
Rafał M. |
17 |
4. |
syn |
Mateusz M. |
3 |
Obecnie Malwina uczęszcza do II klasy Szkoły Podstawowej w miejscowości zamieszkania. Ma problemy z pisaniem i czytaniem. Pani Teresa rozwiodła się z ojcem najstarszej córki (Agnieszki) 18 lat temu. Najstarsza córka ma osobne gospodarstwo domowe w tym samym mieście. Teresa związała się wówczas z ojcem pozostałych dzieci Tadeuszem T. Pozostawała z nim w nieformalnym związku do lutego 2008. Powodem rozstania był alkoholizm i przemoc fizyczna wobec rodziny ze strony partnera Pani Teresy. Obecnie ojciec rzadko kontaktuje się z dziećmi. Jego odwiedziny są nieregularne i zazwyczaj pod wpływem alkoholu.
Warunki materialne rodziny są na niskim poziomie. Matka wraz z trójką dzieci ma do dyspozycji dwa średniej wielkości pokoje. Brak w nich miejsca na osobne łóżko dla każdego z nich. Matka śpi razem z dziećmi w jednym łóżku. Jedynie najstarszy syn ma osobne łóżko. Kuchnia i łazienka jest wspólna dla wszystkich mieszkańców ośrodka.
Obecnie matka jest zatrudniona w grupie porządkowej, w ośrodku. Sprawia wrażenie osoby ciepłej, serdecznej i otwartej. Nie ma problemów ze zdrowiem.
Źródło informacji
Malwinę oraz jej rodzinę poznałem w ubiegłym roku (2009) w czasie odbywania w ośrodku, w którym mieszkają, praktyk zawodowych. Informacje potrzebne do opisu tego indywidualnego przypadku zdobyłem na drodze wywiadu przeprowadzonego z dziewczynką oraz z jej matką. Poczyniłem również obserwacje dziecka. Oglądałem zeszyty dziewczynki i wykonaliśmy wspólnie kilka prostych zadań: Malwina czytała na głos proste czytanki, . Malwina wykonała również na moją prośbę rysunek swojej rodziny.
Opis aktualnej sytuacji
Malwina jest dzieckiem żywym, pogodnym i upartym. Lubi tańczyć, śpiewać, rysować, tworzyć. Nie ma problemów ze zdrowiem. Relacje Malwiny z rodzeństwem są zróżnicowane. Z najstarszą siostra Agnieszką rzadko przebywa. Z Rafałem ma trudny kontakt, ponieważ często się kłócą. Najlepiej dogaduje się z Mateuszem, dzieci dużo czasu spędzają na wspólnych zabawach. Dziewczynka przebywa w szkole zazwyczaj od 8.00 do 13.00. Do jej obowiązków domowych głównie należy pomoc w kuchni i opieka nad młodszym bratem. Stosunki panujące w rodzinie Malwiny poprawiły się odkąd mieszkają w ośrodku. Nie sprawia kłopotów wychowawczych, jedynie jest uparta. Nie ma poważnych niepowodzeń w szkole, jedynie z pisaniem literek. Dziewczynka często w szkole dostaje niskie oceny. Bardzo to przeżywa i martwi się tym, że inne dzieci mają lepsze stopnie. Jest samodzielna i obowiązkowa, chętna do pomocy.
Pani Teresa w ubiegłym roku była z Malwiną u okulisty, który stwierdził nieznaczny astygmatyzm . Od tego czasu dziewczynka nosi okulary. Była również z córką u psychologa, aby zweryfikować zdolności intelektualne córki, ale dziewczynka odmówiła jakiejkolwiek współpracy. Do problemów szkolnych córki Pani Teresa podchodzi ze spokojem stara się pocieszać córkę w razie niepowodzeń. Jednocześnie martwi się i chciała by uzyskać pomoc.
Problemy i hipotezy badawcze
Problemy badawcze:
- Czy Malwina cierpi na dysleksję rozwojową?
- Czy trudna sytuacja rodzinna dziewczynki jest przyczyną jej problemów z pisaniem i czytaniem?
Hipotezy badawcze:
- Uważam, że Malwina cierpi na dysleksję rozwojową, ponieważ ma trudności w czytaniu
- Uważam, że Malwina cierpi na dysleksję rozwojową, ponieważ ma trudności w pisaniu
- Uważam, że Malwina cierpi na dysleksję rozwojową, ponieważ ma brzydkie pismo
- Uważam, że Malwina cierpi na dysleksję rozwojową, ponieważ brzydko i niezdarnie rysuje
- Uważam, że Malwina cierpi na dysleksję rozwojową, ponieważ ma zaburzenia emocjonalne i zachowania
- Uważam, że odwiedziny ojca znajdującego się pod wpływem alkoholu przyczyniają się do problemów szkolnych dziewczynki, ponieważ wpływa to negatywnie na jej funkcjonowanie emocjonalne i utrudnia skupienie się na nauce
-Uważam, że brak odpowiedniego miejsca do nauki (odpowiednio oświetlone biurko) utrudnia Malwinie naukę pisania i czytania
- Uważam, że niemożność regularnego uczęszczania przez Malwinę na zajęcia spowodowana trudną sytuacją rodzinną przyczyniła się do wystąpienia u niej zaległości szkolnych, bo nie mogła tak jak jej rówieśnicy czynnie uczestniczyć w lekcjach i pogłębiać umiejętność czytania i pisania
- Uważam, że konflikt pomiędzy matką i starszym bratem Malwiny przyczynia się do jej problemów szkolnych, ponieważ matka nie może przez to poświęcić jej wystarczającej uwagi i czasu
Historia życia z uwzględnieniem treningu wychowawczego
Ciąża i poród.
Przebiegały bez komplikacji dziecko przyszło na świat drogą naturalną matka nie chorowała podczas ciąży. Dziecko otrzymała po porodzie 8 punktów w skali Appgar. Dzieciństwo spędziła w domu. Wychowywała się z rodzeństwem. Nie uczeszczała do przedszkola ponieważ matka opiekowała się dziećmi w domu. Jej rozwój w tym czasie przebiegał harmonijnie.
Rozwój, okres przedszkolny
Dziecko do przedszkola uczęszczało tylko do zerówki. Uczęszczała na zajęcia nieregularnie co zdaniem matki było spowodowane złą sytuacją rodzinną.
Rozwój, okres szkolny
Dziewczynka chętnie chodzi do szkoły, lubi większość zajęć, zawarła nowe przyjaźnie. Przykrość sprawiają jej słabe oceny, które dostaje z prac pisemnych oraz z czytania tekstu.
Wymagania
Malwiną od urodzenia zajmowała się głównie matka. Również ona w głównym stopniu stawiała wszelkie wymagania. Ojciec raczej nie poświęcał dzieciom swego czasu. Po pracy wolał spędzać czas z kolegami i spożywać alkohol. Matka stawiała dziewczynce wymagania dostosowane do jej etapu rozwojowego. Nie były one ani zawyżone ani zaniżone. Matka wykazywała dużą troskę o wszystkie dzieci, czego przykładem jest jej zaniepokojenie o nastoletniego syna, który postanowił przerwać naukę w gimnazjum. Mama przypominała Malwinie o odrabianiu lekcji. Starała się również jej pomagać w odrabianiu lekcji.
Wzmocnienia (nagrody i kary)
Matka za wysiłek wkładany w naukę i codzienne obowiązki nagradzała Malwinę pochwałami, czasem słodyczami i drobnymi zabawkami. W ramach pozytywnego wzmacniania pozytywnych zachowań dziewczynki matka poświęcała jej w miarę możliwości swój wolny czas. Raczej nie stosowała wobec dziewczynki kar. Czasem zdarzało się że stosowała wobec dziecka słowne upomnienia.
Stopień kontroli
Matka nie kontrolowała Malwiny zbyt często. Praca i opieka nad pozostałymi dziećmi oraz problemy z dorastającym synem w znacznym stopniu absorbowały jej uwagę. Pytała zazwyczaj, czy Malwina odrobiła lekcje, czasem jej w tym pomogła, ale generalnie dziewczynka mogła cieszyć się ogólną swobodą. Większość wolnego czasu spędzała na zabawach z innymi dziećmi mieszkającymi w ośrodku oraz ze swym rodzeństwem.
Stosunek emocjonalny.
Dziewczynkę z matką łączyły od urodzenia raczej ciepłe, pozytywne stosunki. Z wypowiedzi badanej oraz z rysunku rodziny wnioskuje się o silnym pozytywnym związku emocjonalnym z matką oraz młodszym bratem. Natomiast z ojcem dziewczynka ma ambiwalentny związek emocjonalny. Względem starszego brata dziewczynka przejawia postawę wrogą, lękliwą (na rysunku rodziny brat został pominięty, a następnie dorysowany na odwrotnej stronie kartki). Względem najstarszej siostry Agnieszki dziewczynka przejawia słaby kontakt emocjonalny (rysunek rodziny zdaje się to potwierdzać - Agnieszka nie została na nim ujęta). Silny związek uczuciowy z matka oraz młodszym bratem daje dziewczynce pouczycie bezpieczeństwa oraz powoduje, że nie występują objawy nieprzystosowania w obecnej problemowej sytuacji rodziny.
Analiza osobowości.
Malwina jest dzieckiem upartym, ale pogodnym. Łatwo nawiązuje kontakty z innymi osobami. Moim zdaniem u dziewczynki dominuje potrzeba afiliacji. Malwina bardzo chętnie nawiązała ze mną współpracę, chętnie wykonywała moje prośby i polecenia. Już od pierwszego spotkania była wobec mnie ufna. Pomimo niepowodzeń w czytaniu, pospiesznie i chętnie czytała na głos zadany tekst. Również na terenie ośrodka dziewczynka chętnie bawi się z innymi dziećmi i uczestniczy we wspólnych przedsięwzięciach, takich jak np. obchody pierwszego dnia wiosny, zabawy sportowe czy organizacja dnia dziecka. Również prośby mamy są przez nią spełniane. Dziewczynka sprząta swój pokój, chętnie chodzi do szkoły i spotyka się tam z dziećmi. Z rówieśnikami w szkole nawiązała sprawnie kontakt i nie sprawiło jej to większego kłopotu, pomimo, że szkoła była dla niej nowym środowiskiem.
Dziewczynka posiada częściowo niezaspokojoną potrzebę bezpieczeństwa, rozumianą jako unikanie urazu psychicznego we własnych oczach. Potrzeba ta jest częściowo niezaspokojona, w związku z jej niepowodzeniami szkolnymi. Malwina martwi się swoimi problemami z czytaniem i pisaniem, a porażki silnie przeżywa. Nie chce czuć się gorsza pod tym względem od swoich rówieśników, tym bardziej, że pochodzi z ubogiej rodziny, mieszka w ośrodku readaptacji społecznej a jej ojciec jest alkoholikiem.
U dziewczynki możemy zaobserwować również potrzebę kompensacji. Próbuje ona przezwyciężać swoje niepowodzenia. Nie poddaje się ale uparcie dąży do poprawy i polepszenia rezultatów swej pracy. Z każdym niepowodzeniem wiąże się u niej poczucie wstydu. Malwina jednak nie poddaje się melancholii i nie rezygnuje z aktywnego przezwyciężania własnych słabości.
U Malwiny zaobserwowałem również dużą potrzebę zabawy. Dziewczynka chętnie uczestniczyła w zabawach grupowych z innymi dziećmi. Również nasze wspólne czytanie i rysowanie traktowała jako dobrą rozrywkę. Zdarzały jej się chwile zamyślenia, roztargnienia, generalnie sprawiała wrażenie „lekkoducha”. Potrzeba ta była u niej generalnie zaspokojona.
Analiza funkcjonowania mechanizmów regulacyjnych.
U Malwiny nie zauważyłem dużych rozbieżności pomiędzy „ja realnym”, a „ja idealnym”. Dziewczynka raczej obiektywnie oceniała własną osobę. Zauważała swoje wady, ale ich nie wyolbrzymiała. Wiedziała co należy poprawić w swym zachowaniu, aby stać się jeszcze lepszą. Matka nie stawiała jej wygórowanych wymagań. Istniał między nimi ciepłe relacje. Dziewczynka nie lubi gdy jej ojciec składa im wizyty, ponieważ często bywał pod wpływem alkoholu. Poza tym Malwina posiada złe wspomnienia z przeszłości: okrzyki, awantury.
Jej zachowanie regulowane jest zarówno wewnętrznie jak i zewnętrznie. Z jednej strony stara się aby matka była z niej zadowolona, aby była wesoła i uśmiechnięta. Z drugiej strony chce odczuwać satysfakcję i dumę z własnych poczynań. Matka nie stosowała wobec niej szczególnych kar, raczej nie stosowała wzmocnień negatywnych. Stosowała raczej pochwały, wzmocnienia pozytywne w postaci słodyczy i zabawek. Chciała wynagrodzić dziecku traumatyczne chwile, które zafundował im ojciec. Dziewczynce również zależy aby nie zasmucać mamy, bo wie, że wówczas dobry humor mamy przekłada się na dobrą atmosferę panującą w domu.
Uważam, że Malwina akceptuje własną osobę. Nie sprawia jej wielkiej trudności fakt, że pochodzi z ubogiej niepełnej rodziny, że mieszkają w dwóch małych pokojach. Często jest uśmiechnięta, wesoła. Potrafi obdarować drugą osobę własną energią. Chciałaby osiągać lepsze wyniki w szkole, ale nie jest to powodem braku akceptacji samej siebie. Pomimo młodego wieku potrafi akceptować wlasne słabości.
Weryfikacja hipotez.
W swoich hipotezach założyłem, że Malwina cierpi na dysleksję rozwojową. Wg międzynarodowej klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych ICD 10, o dysleksji rozwojowej (ICD-10, F 81.0) możemy mówić w momencie, gdy u dziecka występują następujące symptomy:
- Główną cechą jest specyficzne i znaczne upośledzenie rozwoju umiejętności czytania, którego nie tłumaczy wyłącznie wiek umysłowy dziecka, obniżenie ostrości wzroku lub nieadekwatny proces nauczania.
- Upośledzone mogą być wszystkie następujące funkcje:
umiejętność rozumienia tekstu czytanego,
rozpoznawania czytanych słów,
ustnego czytania oraz
sprawność wykonywania zadań wymagających umiejętności czytania.
- Specyficznym zaburzeniom czytania często towarzyszą kłopoty z ortografią, które utrzymują się w wieku młodzieńczym, nawet jeśli nastąpił pewien postęp w czytaniu.
- Zaburzenia czytania poprzedzają zazwyczaj zaburzenia rozwoju mowy i języka.
- W okresie szkolnym towarzyszą im zwykle zaburzenia emocjonalne i zachowania.
Inne szczegółowe symptomy wskazujące na dysleksję u dzieci w wieku szkolnym to:
trudności z zapamiętaniem nazw, nazwisk (przekręcanie), szeregów nazw (dni tygodnia, miesiące), z zapamiętaniem tabliczki mnożenia, dat, szeregów cyfrowych (numery telefonu) błędne zapisywanie liczb wielocyfrowych;
brzydkie pismo, niezdarny rysunek;
trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne); - mylenie liter podobnych pod względem kształtu (p-b-d-g, l-t-ł, m-n, w-u); - mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym fonetycznie (d-t, z-s, w-f); - opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter.
Powyższe symptomy tylko częściowo potwierdziły się w postawionych przeze mnie hipotezach. Nie mogę jednoznacznie stwierdzić, że dziewczyna cierpi na dysleksję rozwojową. Nie zaobserwowałem u niej jakichś specjalnych zaburzeń emocjonalnych i zachowania (dziewczynka jest dopiero na początku drogi szkolnej) ani zaburzeń mowy i języka. Dziewczynka chętnie wykonuje rysunki, co świadczyłoby przeciw dysleksji, ale jej rysunki są niezdarne i niedokładne, co jest argumentem przemawiającym za dysleksją. Uważam, że przyczyna jej niepowodzeń szkolnych tkwi gdzie indziej. Zbyt wiele argumentów świadczy przeciw dysleksji.
W moich hipotezach założyłem również, że przyczyną niepowodzeń szkolnych dziewczynki może być jej trudna sytuacja rodzinna. Przeprowadzone przeze mnie wywiady i zajęcia potwierdziły znaczną część moich założeń.
Dziewczynka potwierdziła, że odwiedziny ojca znajdującego się pod wpływem alkoholu zakłócają jej funkcjonowanie emocjonalne i utrudniają skupienie się na nauce. Gdy ojciec przychodzi do nich i kłóci się z mamą, wtedy dziewczynka jest smutna i nie ma ochoty na naukę. Chciałaby mieć ojca, ale z drugiej strony nie lubi gdy jej ojciec ich odwiedza, ponieważ wiążą się z tym złe doświadczenia.
Malwina nie posiada odpowiedniego miejsca do nauki, co utrudnia jej naukę pisania i czytania. Pokój nie jest odpowiednio oświetlony, co może wpływać negatywnie na jej wzrok. Brak jest biurka przy którym dziewczynka mogłaby spokojnie odrabiać lekcje. Dziewczyna ma do dyspozycji świetlicę, ale nie jest to idealne miejsce do skupienia się i nauki.
Z powodu przykrych wydarzeń związanych z alkoholizmem ojca dziewczynki oraz jego rozstania z matką w poprzednich latach dziewczyna nie uczestniczyła regularnie w zajęciach przedszkolnych i szkolnych, co mogło doprowadzić do jej opóźnienia w nauce pisania i czytania. W warunkach ciągłej walki i kłótni dziewczynka nie mogła normalnie uczestniczyć w edukacji. Niemożność regularnego uczęszczania przez Malwinę na zajęcia spowodowana trudną sytuacją rodzinną niewątpliwie przyczyniła się do wystąpienia u niej zaległości szkolnych, bo nie mogła tak jak jej rówieśnicy czynnie uczestniczyć w lekcjach i pogłębiać umiejętność czytania i pisania. Nie potwiedziła się hipoteza, jakoby konflikt pomiędzy matką i starszym bratem Malwiny w istotnym stopniu przyczynił się w do jej problemów szkolnych. Matka jest wprawdzie zasmucona postawą syna i martwi się o niego, ale w dalszym ciągu poświęca Malwinie i jej rodzeństwu tyle swojego czasu ile jest w stanie.
Potwierdziły się moje hipotezy, że trudna sytuacja rodzinna dziewczynki przyczyniła się do pogłębienia jej problemów szkolnych.
Prognoza negatywna.
Uważam, że jeżeli w stosunku do Malwiny nie zostaną podjęte odpowiednie działania naprawcze, jej problemy szkolne mogą ulec jeszcze większemu pogłębieniu. Mając na uwadze fakt, że dziewczynka jest ambitna i martwią ją niepowodzenia szkolne, brak odpowiednich działań może przyczynić się do pogorszenia jej obrazu samej siebie. Niepowodzenia szkolne mogą w końcu zniechęcić ją do dalszego rozwoju, dlatego należy przyłożyć wszelkich starań, aby takiej sytuacji uniknąć.
Projektowanie oddziaływań pedagogicznych.
Na samym początku zalecam, aby matka dziewczynki wybrała się z nią do lekarza okulisty, w celu ponownego szczegółowego zbadania wzroku dziecka. Istnieje prawdopodobieństwo, że przyczyna problemów szkolnych dziewczynki leży poza zasięgiem oddziaływań pedagogicznych, mianowicie w wadzie wzroku dziecka. Problemy z czytaniem i z pisaniem mogą być spowodowane dysfunkcją analizatora wzrokowego. Dziecko rozumie znaczenie litery i cyfr jako symbolu, posługuje się nimi nieprawidłowo jako znakiem graficznym co wskazuje na zaburzenia percepcji wzrokowej, dziecko źle widzi, a następnie odtwarza spostrzeżone symbole i znaki.
Problemy z pisaniem mogą być również spowodowane zaległościami z poprzednich lat, kiedy nie uczęszczała regularnie do szkoły i przedszkola z powodu trudnej sytuacji rodzinnej. Matka powinna pracować z dzieckiem systematycznie, wspierać córkę, okazywać jej wsparcie i zrozumienie. Zachęcam do stworzenia dziecku, w miarę możliwości, stałego miejsca pracy, kąta w którym dziecko będzie miało swoje rzeczy i o które będzie dbało. Aby poprawić spostrzeganie proponuję szereg ćwiczenia na percepcję wzrokową.
Zachęcam również do korzystania z pomocy naukowych w postaci poradników i zeszytów ćwiczeń do pracy z dziećmi, które maja problemy w percepcji wzrokowej. Należą do nich m.in. :
- Zeszyt do pracy z uczniem. Kielecka Oficyna Wydawnicza MAC. Kielce 1995;
- K. Grabałowska, J. Jastrząb i in. (red.). Poradnik metodyczny do terapii dzieci dyslektycznych. Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu- K. Grabałowska, J. Jastrząb, J. Mickiewicz, M. Wojak, Toruń 1995.
Sytuacja domowa Malwiny ma wpływ na jej funkcjonowanie emocjonalne, co przekłada się na jej problemy szkolne.
Negatywny wpływ mogą mieć wizyty ojca pod wpływem alkoholu. Warto się postarać o ustalenie terminu takich odwiedzin by każdy mógł się do nich odpowiednio przygotować. W przypadku nieprzestrzegania wcześniej ustalonych zasad przez ojca można by postarać się o spotkania ojca pod nadzorem kuratora sądowego bądź zakaz odwiedzin, co byłoby najtrudniejsze dla dzieci. Dzieci spostrzegają trudną relacje między członkami rodziny, a szczególnie między osobami znaczącymi jakimi są dla niej rodzice. Ważne jest, aby nie było świadkiem kłótni czy przemocy ponieważ ma to negatywny wpływ na jego funkcjonowanie emocjonalne.
Bibliografia:
Obuchowski Kazimierz, Galaktyka potrzeb: psychologia dążeń ludzkich, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2000
Seligman M., Psychopatologia, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2003
Strelau J., Psychologia. Podręcznik akademicki, Tom 3: Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005
Strony Internetowe:
http://stary1.portalmed.pl/finn2/klasyfikacje/index.stm?klas=icd10 (11 I 2010)
http://www.spet.info.pl/index.php?action=info&subact=dysleksja¶m=1a (11 I 2010)
http://stary1.portalmed.pl/finn2/klasyfikacje/index.stm?klas=icd10 (11 I 2010)
http://www.spet.info.pl/index.php?action=info&subact=dysleksja¶m=1a (11 I 2010)
1