III, 8.

Ewa Nowa, Zabawa jako wprowadzenie do rozumienia tekstu literackiego.

Kreacyjny charakter działań twórczych implikuje odmienność stworzonego świata i reguł w nim panujących, tworzenie kultury polega właśnie na kreatywności, a nie schematyczności. Kultura ludzka powstaje i rozwija się w zabawie i jako zabawa. Zabawa ma funkcje kulturową, jest pierwotniejsza od kultury, kultura nie wyrasta z zabawy, ale ma to samo podłoże. Utożsamienie zabawy ze śmiechem byłoby daleko idącym uproszczeniem, łączy się ona bardziej z rytuałem odejścia od zwykłego życia. Na przykład poezja, w ośrodkach ludycznych wyrosła jako forma zabawy. Rzeczy w świecie poezji mają inne oblicze niż w realnym życiu. Elementy i środki wyrazu poetyckiego wywodzą się z muzyki i tańca, czynności przynależnych pierwotnie zabawie. W dydaktyce języka polskiego teoria zabawy może stać się naturalnym punktem wyjścia dla wprowadzenia w obszar literatury, dla wstępnego przygotowania do jej odbioru i rozumienia. W szkolnej sytuacji uczeń zaczyna poznawać tekst literacki w zmienionej sytuacji odbioru, miejsce czytania wyłącznie dla przyjemności bez przymusu mówienia o tekście, zastępuje literatura oparta nie tylko na odbiorze emocjonalnym ale przede wszystkim intelektualnym, dodatkowo pojmowana w kategoriach pracy. Uczeń musi umieć posługiwać się narzędziami koniecznymi w analizie i interpretacji. Odwołanie się do naturalnych dla dziecka sytuacji zabawowych może ułatwić w okresie propedeutycznym na poziomie szkoły podstawowej płynne podejście do rozumienia teksów literatury dziecięcej dostosowujących się do poziomu świadomości dziecięcego odbiorcy.

CZYM JEST ZABAWA?

Zabawa: działanie dobrowolne, charakter fikcyjny, poczucie odmiennej rzeczywistości, udawanie a mimo to traktowanie serio, bawiący się udaje i przenosi się niejako w inną osobowość, jej granice wyznacza typ zabawy lub uczestnicy, przebiega według reguł dobrowolnie przyjętych przez uczestników, jest czynnością bezinteresowną i bezproduktywną (nie łączy się z osiągnięciem korzyści), cel tkwi w samej zabawie jako takiej.

Zabawy o charakterze paidalnym cechuje się żywiołowością, spontanicznością i nieskrępowaną wyobraźnią, reguły w nich występujące mają charakter marginalny i występują w zależności od potrzeby chwili. Nie można przewidzieć jej przebiegu. Zabawy o charakterze ludus: zabawy podporządkowane arbitralnym konwencjom, ich uczestnicy podporządkowują się ustalonym regułą, mogą przewidzeń przebieg zabawy, choć nie znają jej efektu końcowego.

Sposoby bawienia się

Podział zabaw ze względu na sposób ich prowadzenia:

AGON: opierają się na współzawodnictwie, gry bazujące na rywalizacji jednostek lub grup, celem jest osiągnięcie zwycięstwa, nagrodę stanowi poczucie bycia najlepszym w danej rywalizacji. Konkursy to również zabawy typu agon (w j.p: kto najlepiej zna lekturę, kto ułoży najwięcej zdań…)

ALEA: opierają się na działaniu przypadku, reguły ograniczają się do ustalenia kolejności udziału uczestników, przebieg i końcowy wynik zależą od losu, a nie posiadanych umiejętności. Satysfakcje przynosi myśl, iż los sprzyja obdarzając wygraną. Wygrana ma przede wszystkim znaczenie psychologiczne. Na lekcjach zabawy tego typu nie mają zastosowania.

MIMIKRY: polegają na szeroko rozumianym naśladowaniu, mieszczą się tu wszelkiego rodzaju zabawy tematyczne (wcielanie się w rolę itp.), w ich trakcie uczestnicy kreują zamkniętą rzeczywistość. Na czas zabawy zawieszeniu ulegają realne kategorie czasu, miejsca, przedmioty zmieniają swe funkcje. Uczestnicy przyjmują nowe role społeczne. Przedmiot nie spełnia funkcji rekwizytu, jest tym czym ustanowił go bawiący. Zabawy tego typu wykorzystujemy najczęściej na lekcjach języka polskiego, na ich zasadach obowiązują gry dramatyczne, improwizacyjne, inscenizacyjne, wcielanie się w rolę, odtwarzanie stanu psychicznego bohaterów, improwizowanie dialogu itp.

ILINX: obejmuje takie działania zabawowe, których celem jest wywołanie oszołomienia, na przykład wirowanie i nagłe opadanie (karuzela, kolejka szybkościowa, bungee), skutecznie wywołana reakcja fizjologiczna, przynosi uczucie niezwykłości, występują tylko w grupach przedszkolnych (kręcenie się w parach)

ZNACZENIA ZABAWY W ROZWOJU OSOBOWOŚCI DZIECKA

Dziecięca zabawa ma duże cele poznawcze. W pierwszym etapie życia dziecko chłonie świat sensorycznie, styka się z fizykalną stroną rzeczywistości. Późniejsze doświadczenia zabawowe prowadzą do poszerzenia wiedzy i zdobywania nowych doświadczeń. W świecie zabawy wszystko dzieje się dla dziecka i z powodu dziecka. Autonomiczna realność zabawy - dziecko tworzy własną płaszczyznę aktywności w postaci zabawy, przystosowuje rzeczywistość do własnego ja. Obserwowanie dziecka w trakcie jego zabawy pozwala poznać jego charakter. Zabawy angażujące kilku uczestników rozwijają zdolność empatii, dziecko uczy się liczyć z potrzebami innych. Zabawa przygotowuje do późniejszego życia. Spełnia funkcje: poznawczą, socjalizacyjną, edukacyjną, przygotowuje dziecko do funkcjonowania w sytuacji szkolnej. Należy umieć wykorzystać naturalną umiejętność dziecka do zabaw w szkole, by wprowadzić je w świat literatury.

PROPOZYCJE AUTORA - ZABAWA W TEKŚCIE

Płaszczyzną porozumienia między dorosłym nadawcą-autorem a dziecięcym czytelnikiem (słuchaczem) bywa odwołanie się do kontekstu zabawy wykorzystywanego w różny sposób: opis zabawy jako temat utworu. Płaszczyzną porozumienia może być kod językowy odwołujący się do dziecięcych doświadczeń z językiem np. w wierszach Tuwima, Ratajczaka, Przybosia. Dziecięce zabawy słowne wykorzystują warstwę brzmieniową wypowiedzi. Liczy się nie to co znaczy, ale to co brzmi. Zabawa z dźwiękami może przerodzić się w zabawę ze znaczeniami. Wszystko to powoduje zainteresowanie ucznia tekstem poetyckim.

PROPOZYCJE NAUCZYCIELA - ZABAWA Z TEKSTEM

Na odbiór tekstu literackiego składa się jego percepcja i recepcja. Na poziomie szkoły podstawowej odbiór ma głównie jeszcze charakter psychologiczny, rzutuje na niego sposób postrzegania realnej rzeczywistości przez dziecko, dziecko prezentuje magiczny sposób myślenia. Dziecko potrafi dostrzec i odtworzyć przebieg przedstawionych wydarzeń. Dziecko odchodzi od tu i teraz i dostrzega samodzielną wartość świata przedstawionego. Dostrzega różnice między fikcyjnością a realnością świata. Można dziecku zaproponować ludyczne formy pracy z tekstem: konkursy (kto najlepiej zna lekturę?), zabawy manipulacyjne(porządkowanie ciągu fabularnego tekstu) - w ten sposób można pokazać jak sens całości wynika z łączenia określonych elementów struktury, tworzenie książeczek obrazkowych, układanie historyjek obrazkowych, wypełnianie pustych miejsc narracyjnych.

Przykładowe formy pracy: inscenizacja fragmentów, improwizacje (np. monolog wewnętrzny), improwizacje dialogów, konfrontacja punktów widzenia, pytania do, wywiad, sąd nad bohaterami itd.

---