29. Mikołaj Rej, Wybór pism, oprac. A. Kochan, Wrocław 2006 (BN I 308) - Źwierciadło, oprac. E. Rutka

Źwierciadło składa się z kilku części (chronologicznie, na podstawie całości utworu):

1. Żywot człowieka poczciwego (proza)

2. Przemowa krótka znana też jako Spólne narzekanie wszej Korony na porządną niedbałość naszę (proza)

3. Apoftegmata (wierszyki takie)

4. Przemowa krótka do Polaka stanu rycerskiego (wierszyki, ale już polityczne)

5. Zbroja pewna każdego rycerza krześcijańskiego (traktat)

6. Żegnanie z światem (wiersze)

Każda z tych części zaczyna się od dedykacji, podziękowań itd. Adresatami tych wstępnych listów są: Andrzej, Łukasz i Stanisław Górkowie, Stanisław Szafraniec, Olbrycht z Łaska, Mikołaj z Łaska, Spytek Jordan, Hieronim Sieniawski, Piotr ze Zborowa.

Rej nazwał to dzieło Źwierciadłem, ponieważ zawiera ono wskazówki co do stosownego zachowania, a wg. Reja zachowanie czytelnika ma być zawsze jasne, uczciwe i przejrzyste - idealne do naśladowania, jak piękne zwierciadło, które pokazuje tylko to, co dobre.

Żywot człowieka poczciwego

Utwór ten generalnie daje wskazówki dobrego zachowania na każdym etapie życia. Sam w sobie podzielony jest na trzy części - trzy etapy w życiu człowieka: a) dzieciństwo, b) młodość , c) dojrzałość.

I tak księga pierwsza, która dotyczy lat dziecinnych, skierowana jest nie tyle do dziecka, co do jego rodziców. Rej pisze o tym, jak wychować dobrego człowieka, a zaczyna od wykładu na temat prawd wiary. Pisze o stworzeniu świata i człowieka, pierwszym grzechu, obecności szatana, ale są tu też rady na temat tego, co powinno jeść dziecko i jak powinno się je ubierać. Rej doradza również jak znaleźć doskonałą opiekunkę czy nauczyciela. Opowiada się za nauką w domu, pisze jak dobierać dziecku towarzystwo.

Z księgi drugiej młody człowiek dowiaduje się gdzie i w jaki sposób szukać dobrej żony, jak sprawować urzędy (w tym poselski), czym jest dobre szlachectwo, omówione są w sposób standardowy wady takie jak pycha, łakomstwo, gniew, ale też wspomniane są zalety takie jak sprawiedliwość, prawda, przyjaźń. Dobrodziejstwami Rej nazywa dobra materialne i niematerialne, o które trzeba zabiegać. Czytamy również o poczciwej sławie, o którą to trzeba zabiegać. Dalej mowa jest o sprawach gospodarskich: sadzeniu, organizacji ogrodu, hodowli zwierząt, kuchni a w dalszej części o rozrywkach.

Trzecia księga dotyczy już człowieka poczciwego, który ma za sobą pierwsze dwa etapy życia. Rej ma na celu w tej części rozwianie obaw osoby starszej. Pisze więc o strachu przed starością i śmiercią, upływie czasu. Receptą na zmartwienia ma być obecność rodziny, godziwe rozrywki i radość. Rej widzi życie jako ciężką pracę, zaś śmierć jako zasłużony odpoczynek.

Przemowa krótka (pkt.2,4,5)

W tej części Rej zwraca się do czytelnika, zakładając, że ten chociaż trochę orientuje się w sytuacji politycznej kraju. Autor przestrzega tutaj przed nieszczęściami, które spłyną na państwo, jeśli sytuacja polityczne nie ulegnie poprawie. Piętnuje błędy i przedstawia koncepcję ich naprawy. I tutaj autor nie jest zbyt odkrywczy, powtarzają się opinie innych pisarzy polskich, na temat tego, że źle się dzieje (Król rządzić nie potrafi, dobrego wojska nie ma, panuje ogólne zgorszenie, wojska nie ma, kraj się nie rozwija, chłopów się wykorzystuje, nie docenia się tego, co dał nam Bóg, marnuje się dobra ziemskie itp.) Rej mówi tutaj, że to nie król ma się zmienić, ale każdy z obywateli ma przejść na cnotliwą drogę życia.

Apoftegmata

Znajdziemy tutaj krótkie zazwyczaj, wierszyki. Zbiór ten podzielony jest na części:

1. Dwuwiersze, pogrupowane tematycznie, opisujące jakąś cnotę, np. sprawiedliwość, skromność, rozwaga. W opracowaniu z BN czytamy, że są to tak jakby gotowe wnioski co tego, co pisze Rej w Żywocie człowieka poczciwego.

2. Czterowiersze, grupowane na zasadzie przeciwieństw - najpierw omówiona zaleta, niżej, w kolejnych czterowierszu wada. Np. pokora a gniew.

3. Trzecia część dotyczy już nie konkretnych cech, ale osób, np. wymiana krótkich zdań pomiędzy biskupem a wójtem (ukazanie zalet/wad każdej strony).

4. Ta część zawiera projekty inskrypcji, np. do nanoszenia na miecze, kielichy itp., ale także poszczególne pomieszczenia domu (kuchnia, łaźnia)

Żegnanie z światem

Podmiot w 1.os.l.poj układa tak jakby własny testament. Na zmianę zwraca się do świata i do cnoty. Ta część Źwierciadła stanowi doskonałe zakończenie dla pozostałych dzieł. Rej pokazuje, że warto żyć według jego wskazówek, ponieważ na starość zapewniają one spokój w duszy. Nie jest do dosłowny testament, nie ma tu mowy o żadnych darowiznach, ale o wieczności cnót, byciu do końca życia dobrym przykładem dla innych.

2

---