Wiedza o
państwie i prawie

Prawoznawstwo

Mianem prawoznawstwa określa się nauki społeczne zajmujące się problematyką państwa i prawa oraz poglądami na państwo i prawo.

Państwo

To szczególny rodzaj organizacji społecznej o specyficznych cechach, która pojawia się na pewnym etapie rozwoju społecznego.

Prawo

To mówiąc ogólnie, zespół regulacji, zwanych normami prawnymi, które zostały ustanowione przez państwo w celu wywoływania pożądanych zachowań zabezpieczonych przymusem.

Podział nauk o państwie i prawie

Nauki te dzielą się na cztery działy:

• dogmatykę prawa,

• historię państwa i prawa,

• historię doktryn polityczno - prawnych,

• teorię państwa i prawa.

Dogmatyka prawa

Zajmuje się ona badaniem aktualnie obowiązującego prawa w państwie.

Historia państwa i prawa

Zajmuje się badaniem państwa i jego instytucji funkcjonujących w przeszłości

oraz

analizuje nieobowiązujące już przepisy prawa.

Historia doktryn polityczno-prawnych

Zajmuje się przedstawieniem i wyjaśnieniem panujących w przeszłości poglądów na państwo i prawo.

Teoria państwa i prawa

Dokonuje uogólnień dotyczących państwa i prawa jako całości.

Teoria państwa i prawa definiuje pojęcia obowiązujące w prawie karnym, jak i cywilnym, administracyjnym.

Teorie o pochodzeniu państwa

Poglądy średniowiecza:

• doktryna teologiczna ( św. Augustyn i św. Tomasz z Akwinu),

• doktryna patriarchalna (Robert Flimer),

• doktryna patrymonialna (Heller).

Teorie o pochodzeniu państwa

Poglądy czasów nowożytnych:

- teoria umowy społecznej (J.J. Rousseau, J. Locke, Spinoza),

• teoria podboju (m.in. L. Gumplowicz),

• teoria rozwarstwienia klasowego (m.in. F. Engels),

• teorie socjologiczne (m.in. L. Duguit, H. Spencer, O. Girke),

• teorie psychologiczne (m.in. L. Petrażycki).

Znaczenia terminu państwo

• Odpowiednio zorganizowana grupa społeczna.

• Wyodrębniona organizacyjnie grupa organów.

• Podmiot prawa biorący udział w stosunkach z innymi podmiotami.

• Jednostka geopolityczna.

• Rodzaj władzy.

Aparat państwowy

To ogół organów państwowych bez względu na ich strukturę, funkcję, sposób tworzenia, usytuowanie w państwie.

Funkcje państwa

To główne kierunki jego działalności, realizujące zadania jakie państwo sobie stawia , a zakres tej działalności jest określony celami jakie chce osiągnąć.

Funkcje państwa

- ogólnonarodowe i klasowe,

• trwałe i czasowe,

• wewnętrzne i zewnętrzne,

• organizowania i regulowania,

• ochronne i gospodarcze,

• socjalne i wychowawcze.\

Normy regulujące zachowania obywateli:

• normy moralne

• normy religijne

• normy zwyczajowe

• normy prawne

• normy organizacji społecznych czy gospodarczych.

Prawo

to efekt prawotwórczej działalności

państwa, które poprzez prawo właśnie

ustanawia rozmaite standardy

zachowań w różnych sytuacjach.

Różnice między normami prawnymi a moralnymi

• normy prawne zaopatrzone są w sankcję prawną,

• normy prawne regulują zachowania nie tylko ludzi, ale też innych podmiotów prawa,

• z reguły w danym państwie obowiązuje jeden system norm prawnych,

Różnice między normami prawnymi a moralnymi c.d.

• poprzez normy prawa ocenie podlegają zachowania zewnętrzne podmiotów prawa,

• źródłem obowiązywania norm prawnych jest akt władzy właściwego organu państwa,

• normy prawne są spisane, sformalizowane.

Norma prawna

to najmniejszy stanowiący strukturalną całość element prawa.

Elementy normy prawnej:

Przepis prawa

to fragment aktu normatywnego

(np. ustawy, rozporządzenia),

który przez ustawodawcę został wyodrębniony jako artykuł, paragraf czy punkt.

Norma prawna a przepis prawa

Normy prawne wyrażają treść obowiązującego prawa, a przepisy są

formą wyrażenia tej treści.

Akt normatywny

zawiera przepisy prawne, w których zakodowane są normy prawne, regulujące określoną sferę stosunków społecznych.

Aktem normatywnym jest np. ustawa, rozporządzenie, akty prawa miejscowego takie jak mi.n. uchwały rady gminy, rady powiatu.

Warunkiem wejścia w życie aktu normatywnego:

jest jego ogłoszenie w odpowiednim dzienniku urzędowym, np. w Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim czy wojewódzkim dzienniku urzędowym.

Termin wejścia w życie

Akty normatywne, zawierające przepisy powszechnie obowiązujące, ogłaszane w dziennikach urzędowych wchodzą w życie po upływie czternastu dni od dnia ich ogłoszenia, chyba że dany akt normatywny określi termin dłuższy.

Budowa aktu normatywnego

• Nazwa aktu normatywnego (np. ustawa, rozporządzenie).

• Data ustanowienia.

• Tytuł - wskazujący na zakres przedmiotowy aktu, np. Prawo prasowe, Kodeks karny.

• Preambuła- wstęp, w którym ustawodawca przedstawia motywy wydania aktu normatywnego, zamierzone cele, podstawowe wartości. Preambuła poprzedza tzw. właściwe przepisy.

• Część ogólna.

• Część szczególna.

• Przepisy końcowe (min. określające termin wejścia w życie danego aktu prawnego).

• Podpis osoby uprawnionej (w przypadku ustaw- prezydenta RP, rozporządzeń np. premiera, właściwego ministra).

Źródła prawa

Akty normatywne pochodzące od organów władzy ustawodawczej, wykonawczej czy organów samorządu terytorialnego tworzą system, który nazywany jest źródłami prawa.

- Konstytucja

- Ustawy

- Ratyfikowane umowy międzynarodowe

- Rozporządzenia

Prawo miejscowe

Poza tym źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego, np. uchwały rady gminy.

Gałęzie prawa

Prawo obowiązujące na terenie Rzeczypospolitej Polskiej dzieli się na działy tzw. gałęzie prawa.

Gałęzie prawa to uporządkowane zespoły norm prawnych regulujące poszczególne kategorie stosunków społecznych.

Źródła prawa Unii Europejskiej

Prawo pierwotne - tzw. prawo traktatowe tworzą

traktaty stanowiące podstawę powstania i funkcjonowania UE.

Źródła prawa Unii Europejskiej

Prawo wtórne - akty prawne pochodzące od organów UE np. Parlamentu Europejskiego, Komisji Europejskiej:

- dyrektywy,

• rozporządzenia,

• decyzje,

• zalecenia,

• opinie.

Wykładnia prawa

Pojęcie to oznacza operację myślową, która zmierza do określenia, jakie normy prawne są zawarte w obowiązujących przepisach prawa.

Efektem wykładni będzie zatem ustalenie właściwego znaczenia normy prawnej.

Metody wykładni:

• metoda językowa (gramatyczna)

• metoda systemowa,

• metoda funkcjonalna.

Wnioskowania prawnicze

Polegają na uznaniu za obowiązujące takich norm, które są konsekwencjami norm wyinterpretowanych z obowiązujących przepisów pranych.

Podstawowe rodzaje wnioskowań

• Wnioskowanie a maiori ad minus

(z większego na mniejsze)

np. jeśli organ państwowy ma kompetencję do stanowienia aktu prawnego, to tym bardziej ma prawo go interpretować;

Podstawowe rodzaje wnioskowań

2. Wnioskowanie a minori ad maius

(z mniejszego na większe)

np. jeśli w stanie zagrożenia pożarowego zabronione jest wejście do lasu, to tym bardziej zabronione jest rozpalanie w nim ogniska.

Podstawowe rodzaje wnioskowań

3. Wnioskowanie a contrario

(z przeciwieństwa)

np. art. 709 ² kc stanowi, że umowa leasingu powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności; wnioskując a contrario należy przyjąć, że umowa zawarta w formie ustnej jest nieważna.

Stosowanie prawa

To działalność władcza organów państwowych polegająca na wydawaniu decyzji indywidualno-konkretnych (akty stosowania prawa) na podstawie norm prawnych.

Etapy stosowania prawa

• Ustalenie stanu faktycznego

• Wybór normy prawnej

• Ustalenie obowiązującej normy prawnej

• Wykładnia normy prawnej

• Subsumcja

• Wybór konsekwencji prawnych

• Sformułowanie i wydanie decyzji.

Subsumcja

Oznacza podciągnięcie ocenianego stanu faktycznego pod odpowiedni przepis (normę prawną).

Funkcje prawa

Przez pojęcie funkcji prawa rozumie się skutki, które wywołuje w danej społeczności ustanowienie i stosowanie prawa.

Najważniejsze funkcje prawa:

• funkcja stabilizująca,

• funkcja ochronna,

• funkcja organizacyjna,

• funkcja represyjna,

• funkcja wychowawcza.

Organy władzy ustawodawczej:

- Sejm

-Senat.

Ograny władzy wykonawczej:

- Prezydent RP

- Rada Ministrów.

Struktura wymiaru sprawiedliwości

• Sąd Najwyższy

• Sądy powszechne

• Sądy administracyjne

• Sądy wojskowe

Sądy powszechne

Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów.

Sądownictwo powszechne

• Sądy rejonowe

• Sądy okręgowe

• Sądy apelacyjne.

Sądownictwo administracyjne

Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej.

Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.

Sądownictwo administracyjne

• Naczelny Sąd Administracyjny

• Wojewódzkie sądy administracyjne.

Sądy wojskowe

Sprawują w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej:

• wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych w zakresie przewidzianym w ustawach oraz

• orzekają w innych sprawach, jeżeli zostały one przekazane do ich właściwości odrębnymi ustawami.

Sądami wojskowymi są :

• wojskowe sądy okręgowe i

• wojskowe sądy garnizonowe.

---