HISTORIA ADWOKATURY WARSZAWSKIEJ- SKRYPT

Adwokatura - tak stara jak Polska

- Była jest i będzie zawsze

- To wszyscy adwokacji i aplikanci

- to Konkretni Ludzie

1016- pierwszy zapis dotyczący polskiej adwokatury w „Rocznikach czyli kronikach sławnego królestwa polskiego” Jana Długosza. Król Bolesław Chrobry wydał polecenie zapewnienia wdowom, małym sierotom oraz ludziom ubogiego stanu prawa do obrony z urzędu płatnej ze Skarbu Państwa.

Istniała już adwokatura, gdyż byli ludzie, którzy wykonywali funkcje obrończe przed sądami- np. Jadwiga Trzebicka - pierwszy obrońca

( Jadwiga Trzebicka - żona księciego Henryka Brodatego )

Regulacje prawne dotyczące adwokatury przyszły później:

Statuty Wiślickie (1347- 1370); - Kazimierz Wielki

- konieczność utrzymania instytucji obrońcy

Przywileje Nieszawskie (1454- 1496) - Kazimierz Jagiellończyk

- konieczność utrzymania instytucji obrońcy

- nie używano w tym czasie obecnego nazewnictwa: adwokat.

Czasy Saskie - smutny zły okres dla adwokatury. Nie wniesiono nic do prawa Okres rozpadu Rzeczypospolitej - Przekupstwo - zle działa adwokatura - zle działało sądownictwo.

Koniec XVIII stulecia:

W Warszawie urzęduje ambasador rosyjski Mikołaj Repnin. Na jego polecenie wywieziono w głąb Rosji biskupów: Kajetana Sołtyka i Józefa Andrzeja Załuskiego, hetmana polnego Wacława Rzewuskiego i jego syna Seweryna. Młody poseł, adwokat Józef Wybicki na posiedzeniu Sejmu w dn. 26 lutego 1768r. zaprotestował (autor hymnu narodowego i przyszły oficer napoleoński).

„Królu czy ty jesteś królem wolnego państwa kiedy na oczach całego narodu wywozi się na Sybir ma rozkaz obcego ambasadora.”

W okresie konfederacji barskiej J. Wybicki znajdował się wśród działaczy nadających określony kierunek polityczny sprzysiężeniu, pisał patriotyczne książki. J. Wybickiemu powierzono ostateczną redakcję Kodeksu Praw Polskich, którego opracowanie zlecił Sejm Andrzejowi Zamoyskiemu. Zawierał on przepisy dotyczące adwokatury. W czasie trwania Powstania Kościuszkowskiego był blisko T. Kościuszki, który darzył go dużym zaufaniem; członek Wydziału Woskowego Rady Zastępczej Tymczasowej (uratował H. Dąbrowskiego). W stopniu generała wyszedł wojska.

Powstanie Kościuszkowskie (1794):

adw. Franciszek Barss,

adw. Adam Mędrzycki,

adw. Józef Wybicki,

adw. Michał Swinarski,

adw. Michał Wulfers,

adw. Walenty Lelewicz.

Adw. Franciszek Barss- wywodził się z mieszczańskiej rodziny, uchwałą Sejmu przyznano mu szlachectwo. Zasługi przy opracowywaniu projektu nowego prawa o miastach oraz w przygotowaniu aktu oskarżenia przeciwko zdrajcy Adamowi Ponińskiemu. W czasie Powstania Kościuszkowskiego dyplomatyczny przedstawiciel do Paryża, osobisty list do Robespierre'a. Po upadku powstania organizował akcje charytatywne na rzecz emigrantów z Polski. Organizował także formacje legionowe. Jako żołnierz wziął udział w wyprawie Napoleona na Moskwę i z tej wyprawy żywy już nie wrócił.

Pod zaborami.

Po III rozbiorze stolicę Polski zajęli Prusacy, wprowadzono niemiecką procedurę karną.

KSIĘSTWO WARSZAWSKIE (1807- 1815)

1807- Drezno, Konstytucja Księstwa Warszawskiego z władcą Fryderykiem Augustem Wettinom. Wprowadził on w 1808r. francuską procedurę cywilną. Prawnik Feliks Łubieński min. sprawiedliwości; przystąpił do reformy sądownictwa z Radą Stanu jako Sądem Kasacyjnym. Językiem urzędowym był język polski; ustawa o ustroju sądownictwa: sądownictwo jest niepodległe. Minister podjął się reformy adwokatury, kra do tej pory nie miała samorządu. Wprowadził trzystopniową organizację adwokatury:

- patroni (przed sądami I- instancji: trybunałami)

- adwokaci (przed sądami II- instancji: apelacyjnymi)

- mecenasi (przed sądem kasacyjnym)=> obrońca przy Warszawskich Departamentach Stanu.

Patronów i adwokatów nominował min. sprawiedliwości, mecenasów król.

Projekt powołania izb adwokackich w Warszawie i Płocku, odrzucony przez Sejm (autorem Łubieński).

Królestwo Polskie: ten system organizacji adwokatury istniał do 1876r., czyli do wprowadzenia rosyjskiej ustawy sądowej z 1864r.

Szkoła Prawa i Administracji: patroni i adwokaci musieli zdawać egzamin kwalifikacyjny przed uzyskaniem wpisu na listę.

limity ilościowe: zawód adwokata w Warszawie mogło wykonywać tylko 200 Polaków, przed wpisem na listę egzamin przed rosyjską komisją.

Powstanie listopadowe (1830r.):

adw. Ksawery Bronikowski

adw. Józef Kozłowski

adw. Jan Olrych Szaniecki (minister sprawiedliwości w rządzie powstańczym Bonawentury Niemojewskiego; organizator spółdzielni rolniczych i chłopskich towarzystw oświatowych; po upadku powstania wyemigrował na Zachód).

Powstanie styczniowe (1863r.):

skład rządów powstańczych

adw. Henryk Krajewski

adw. Piotr Kobylański

adw. Oskar Awejde

adw. Henryk Bąkowski

misje zagraniczne:

adw. Wincenty Majewski

adw. Antoni Wronowski

adw. Józef Kiciński

akcje wojskowe:

adw. Dominik Anc

adw. Aleksander Kraushar

adw. Tomasz Burzyński

adw. Adolf Pepłowski

Henryk Krajewski: prowodyr patriotycznego ruchu młodzieżowego. Aresztowany (na czele carskiej policji Jołszyn), 3-letnie śledztwo, dwukrotnie próbował popełnić samobójstwo. Skazany na 8 lat syberyjskiej katorgi, drogę tam odbył pieszo, liczyła ona 270 etapów. Po powrocie ciągle działa w podziemnej strukturze niepodległościowej. Ponownie wysłany na Sybir. Wrócił do kraju w r. 1862. 1863- wybuch powstania styczniowego. W końcowej fazie wszedł w skład grupy kierującej. W rządach powstańczych Karola Majewskiego i R. Traugutta pełnił funkcję dyrektora wydziału spraw zagranicznych. Adwokat Krajewski nie był sądzony w tzw. procesie Traugutta. W osobnym procesie został skazany na trzyletnią zsyłkę na Sybir. Po powrocie intensywna działalność adwokacka: najwybitniejszy adwokat tamtych czasów. Opracował projekt ustroju adwokatury przewidujący powołanie do życia samorządu adwokackiego. Majątek na cele społeczne w testamencie. Swój portret pędzla Jana Matejki dla muzeum jako portret nieznanego mężczyzny. Powołał też do życia instytut charytatywną, której dał nawę „Charitas”. Zmarł w Warszawie 9 czerwca 1897r. Znakomity mówca, obrona w sprawie karnej Stanisława Hiszpańskiego.

1876- Komisja Obrończa przy Sądzie Okręgowym w Warszawie, rozwiązana po kilku latach działalności.

Kasa Pomocy Adwokatów Przysięgłych

1900- Koło Młodych Prawników

1903- Ogólna Kasa Pomocy dla Więźniów Politycznych

1905- (inicjatywa adw. A. Pepłowskiego i K. Kunina) Konsultacja Adwokatów Przysięgłych, później Towarzystwo Prawnicze (379 adwokatów).

Związek Adwokatów Polskich

Adolf Suligowski- przyjaciel B. Prusa (jeden z wykonawców jego testamentu). W 1875r. został patronem, 2 lata później adwokatem; znany cywilista. 1886- „Kwestionariusz do etyki obrończej” (plus S. Bełza, J. Benzef, A. Preis), opublikowany w „ Gazecie Sądowej Warszawskiej”. Miał to być wstęp do opracowania zbioru zasad etyki adwokackiej. Tzw. piątki u Suligowskiego, surogat samorządu adwokackiego. Delegat na I zjazd adwokatury, z powodu choroby nieobecny. Referat pt. „ O potrzebie wydawnictw poświęconych zawodowi obrończemu”. Opracował „ Bibliografię Prawniczą Polską”. Wydalony z adwokatury za obronę języka polskiego. Dopiero po odzyskaniu niepodległości uzyskał ponowny wpis na listę. Działał w samorządzie, członek NRA. Poseł do pierwszego Sejmu Ustawodawczego. Przewodniczący komisji ds. miejskich, powołanej z jego inicjatywy. Interesował się samorządem miejskim. Był specjalistą z zakresu prawa miejskiego, prowadził wykłady z tej dziedziny na Uniwersytecie Warszawskim, honorowy profesor tej uczelni. Ojciec samorządu miejskiego. Współtwórca „Zbioru zasad etyki adwokackiej”.

5 zjazdów adwokatów i ekonomistów trzech zaborów:

1887- Kraków,

1889- Lwów,

1893- Poznań,

1906- Kraków,

1912- Lwów.

1911- Związek Adwokatów Polskich we Lwowie (adwokaci z trzech zaborów). I zjazd w 1914r. we Lwowie. Przewodniczyli:

Franciszek Nowodworski (Kongresówka)

Władysław Mieczkowski (z. pruski)

Mikołaj Koj (Galicja)

1915- Delegacja Adwokatury Warszawskiej, która od pierwszej chwili zaczęła spełniać funkcje nieistniejącego samorządu adwokackiego. Posiadała Wydział Wykonawczy Delegatury, który wyłonił komisję mającą za zadanie opracowanie projektu ustawy o ustroju adwokatury. W skład komisji weszli:

adw. Dominik Anc (przewodniczący)

sędzia Bolesław Pohorecki

adw. Cezary Ponikowski

adw. Stanisław Car

adw. Antoni Chmurski

W styczniu 1917 r. w „Gazecie Sądowej Warszawskiej” opublikowano projekt ustawy- Prawo o adwokaturze, który przyjął Departament Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego.

W skład Wydziału Wykonawczego weszli:

adw. Stanisław Bukowiecki

adw. Józef Higerserger

adw. Henryk Konic

adw. Jan Jakub Litauer

adw. Eugeniusz Śmiarowski

W momencie wkroczenia do Warszawy wojsk pruskich w czasie trwania I wojny światowej warszawscy adwokaci samorzutnie organizowali polskie sądy obywatelskie. Na stanowiska sędziów obywatelskich powołano przeważnie adwokatów. Rozporządzeniem z dnia 2 września 1915r. władze okupacyjne zawiesiły działalność sądów obywatelskich. W dniu 11 września 1915r. warszawscy adwokaci zorganizowali zebranie, w czasie którego podjęto uchwałę odmawiającą wzięcia udziału w organizowanym przez Niemców sądownictwie. Zaczęła się walka adwokatury warszawskiej o niezawisłe polskie sądownictwo. Powołana do życia Delegacja Adwokatury Warszawskiej upoważniona została do reprezentowania środowiska adwokackiego w rozmowach z niemieckimi władzami. Stronę polską reprezentowali adwokaci: Józef Higersberger, Henryk Konic, Eugeniusz Śmiarowski. Po rozmowach z władzami pruskimi Delegacja zwołała ogólne zebranie polskiej warszawskie adwokatury, w czasie którego adw. Stanisław Nowodworski zakomunikował zebranym uchwałę Delegacji Adwokatury Warszawskiej stwierdzającą, że polscy adwokaci mogą występować przed zaborczymi sądami tylko wtedy, gdy będą mieli prawo do posługiwania się polskim językiem. Używanie języka niemieckiego w sądzie narusza zasady etyki i godności polskiej adwokatury. Zebrani jednogłośnie zaakceptowali to stanowisko. Przyjęto tez zasadę, że polscy adwokaci nie będą przyjmować nominacji na stanowiska sędziów w sądach niemieckich. Identyczna uchwałę podjął Zjazd Adwokatów Polskich z zaboru austriackiego, który odbył się w dniu 17 października 1915r.

1916- Tymczasowa Rada Stanu, na 16 członków Departamentu Sprawiedliwości tejże Rady 14 było warszawskimi adwokatami.

Adw. Stanisław Bukowiecki był dyrektorem Departamentu Sprawiedliwości.

Adw. Wacław Makowski był wicedyrektorem Departamentu Sprawiedliwości.

W dniu pierwszego września 1917 r. w Warszawie miało miejsce uroczyste otwarcie sądów polskich. W tym dniu wręczono nominacje na sędziów wszystkich instancji. Na 47 nominacji aż 34 przypadło warszawskim adwokatom.

Październik 1917- utworzona w Warszawie Rada Regencyjna powołała do życia polski rząd.

II RZECZPOSPOLITA (1917- 1939)

Po wprowadzeniu przez Rosjan reformy sądowej z 1864r., tj. po roku 1876 nastąpiła całkowita rusyfikacja sądownictwa na terenie Kongresówki. W wyższych sądach warszawskich nie było ani jednego Polaka, w niższych pracowało zaledwie 9- ciu sędziów Polaków, czyli 4,2 % ogółu sędziów. Adwokatura natomiast zachowała polski charakter. W 1905r. w Warszawie zawód wykonywało 399 adwokatów i 268 aplikantów.

Dzięki intensywnej pracy wykonanej przez komisję powołaną do opracowania projektu ustawy o ustroju adwokatury już 30 grudnia 1918r. ukazał się Dekret Naczelnika Państwa zawierający Tymczasowy Statutu Palestry Państwa Polskiego. Został ogłoszony w nr 22 Dziennika Praw Państwa Polskiego. Wszedł w życie 1.1.1919. Autorami tekstu byli warszawscy adwokaci, członkowie komisji wyłonionej przez Delegację:

1. Dominik Anc (przewodniczący)

2. s. Bolesław Podhorecki

3. adw. Cezary Ponikowski

4. adw. Stanisław Car

5. adw. Antoni Chmurski

Statut był najbardziej nowoczesnym i demokratycznym ze wszystkich obowiązujących w tamtym czasie w Europie ustaw regulujących ustrój adwokatury. Po raz pierwszy powstał prawdziwie niezawisły samorząd adwokacki. Powołane do życia zostały izby adwokackie (adwokaci + aplikanci adwokaccy mający siedzibę w okręgu jednego sądu apelacyjnego).

Adwokaci wybierali spośród siebie radę adwokacką drogą tajnego głosowania. Każdy adwokat uczestniczący w zgromadzeniu mógł zgłosić kandydata do rady, sądu dyscyplinarnego, komisji rewizyjnej. Rada adwokacka decydowała o:

- wpisie na listę

- skreśleniu z listy

- zarządzaniu funduszami izby

- czuwaniu nad etyką

- kształceniu aplikantów

- zwoływaniu walnych zgromadzeń itp.

Zwierzchnim organem była Naczelna Rada Adwokacka. W jej skład wchodzili delegaci wybierani na walnych zgromadzeniach izb. Funkcje wykonawcze w NRA sprawował Wydział Wykonawczy.

Adwokatura otrzymała własne, niezależne, dwuinstancyjne sądownictwo dyscyplinarne. Drugą instancją był Senat urzędujący przy Sądzie Najwyższym (składający się po połowie z sędziów SN i adwokatów). Uprawnienia nadzorcze Ministra Sprawiedliwości: prawo zniesienia sprzecznej z prawem uchwały Naczelnej Rady Adwokackiej. Rada Ministrów mogła w wyjątkowych wypadkach rozwiązać radę adwokacką lub Naczelną Radę Adwokacką. Przeciwko zarządzeniom MS i RM służyło zażalenie do Sądu Najwyższego, które rozpatrywano w składzie Izb Połączonych.

Późniejsze regulacje prawne: 1932 i 1938.

1.01.1919r.- powstanie Warszawskiej Izby Adwokackiej (386 adwokatów), 1937- 2047.

Premierzy adwokaci:

1. Jan Kucharzewski,

2. Jan Kanty Steczkowski

Ministrowie sprawiedliwości adwokaci: Bukowiecki, Higersberger, Hebdzyński, Supiński, Sobolewski, Piechocki, Makowski, St. Nowodworski, Michałowski, Car, Morawski.

Marszałkowie Sejmu adwokaci:

1. Wojciech Trąmpczyński

2. Stanisław Car

3. Wacław Makowski

Marszałkowie Senatu adwokaci:

1. Wojciech Trąmpczyński

2. Władysław Raczkiewicz (późniejszy Prezydent RP w Londynie)

Pierwszym prezesem Sądu Najwyższego adwokaci:

1. Stanisław Srzednicki

2. Franciszek Nowodworski

3. Władysław Seyda

4. Leon Supiński

W. Kiernik- minister spraw wewnętrznych i rolnych,

Franciszek Bardel- minister rolnictwa,

Stanisław Patek- minister spraw zagranicznych,

Jan Piłsudski- minister skarbu,

Cyryl Ratajski, Władysław Raczkiewicz, Władysław Sołtan- minister spraw wewnętrznych.

Komisja Kodyfikacyjna- 1919r., powołana przez Sejm na wniosek krakowskiego adwokata Zygmunta Marka.

Prezydent Komisji: Ksawery Fierich (rektor UJ, były adwokat, przewodniczący sekcji procedury cywilnej)

Bolesław Podhorecki (od 1928r., dot. prezes Najwyższego Trybunału Administracyjnego)

Wiceprezydenci Komisji: Ernest Till (były adwokat)

Stanisław Bukowiecki (wówczas prezes Prokuratorii Generalnej)

Ludwik Cichowicz (warszawski adwokat)

Sekretarze generalni: Aleksander Mogilnicki (były adwokat)

Emil Stanisław Rappaport (były adwokat)

Przewodniczący wydziału karnego: Franciszek Nowodworski (Makarewicz, Mogilnicki, Rappaport, Śliwiński, Makowski). W 1932r. wszedł w życie kk.

Przewodniczący wydziału cywilnego: H. Konic

Kodeks zobowiązań wszedł w życie w 1933r. Referentem był Longchamps de Berier, koreferentem zaś adwokat Ludwik Domański.

10.11.1919- sesja inauguracyjna KK

kpk 1928, kk 1932, kpc 1930, kz 1933, kh 1934

W pracach Komisji znalazł się także projekt prawa o ustroju adwokatury, ponieważ Tymczasowy Statut Palestry Państwa Polskiego obowiązywał tylko na terenach byłej Kongresówki. Opracowanie projektu zlecono sekcji na której czele stanął Jan Jakub Litauer.

Protest posła adw. Jana Nowodworskiego przeciwko propozycjom min. sprawiedliwości (był to ówczesny dziekan warszawskiej rady). Rok 1931.

Dziekani warszawscy:

Antoni Jurkowski- 1919; od III 1924 do III 1926r.

Jan Hebdziński- 1920- 1921

Stefan Chomiczewski- 1922, 1923, do II 1924

Jan Nowodworski- 1926, 1927, 1928, 1929; od IV 1930- 1932

Zygmunt Sokołowski- 1929-30

Bolesław Bielawski- 1932- 33

Adam Chełmoński- 1933- 35

Stanisław Janczewski- 1935- 36

Leon Nowodworski- od XII 1936 do IV 37; VII 1938- IX 39

Stefan Urbanowicz- 1937- 38

Prasa adwokacka

Gazeta Sądowa Warszawska- naczelnymi redaktorami adwokaci. Adw. Filip Flamm współzałożycielem i redaktorem naczelnym. Inni redaktorzy naczelni adwokaci: W. Miklaszewski, K. Dunin, H. Konic (od 1897r.). A. Suligowski, J. Benzef, S. Bełza, A. Preis tu opublikowali „Kwestionariusz do etyki adwokackiej”.

Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne, 1900, Kraków

Głos Obrońców, 1903, Kraków

Przegląd Adwokacki, 1913, Kraków

Palestra, 1910, Lwów

Czasopismo Adwokatów Polskich, Lwów- Warszawa, do 1939r.

Palestra, 1924:

1.Car,

2. Sokołowski

3. Chełmoński

4. L. Nowodworski

5. Urbanowicz

6. L. Nowodworski

Pisali do Palestry: L. Domański, E. Waśkowski (1932- „Zadanie i znaczenie adwokatury”, 1933- „Zasady etyki adwokackiej”), adw. Jan Ruff „Dyscyplina adwokatury” (1938- 39), autor pierwszego opracowania dot. etyki.

Międzynarodowy Związek Adwokatów- członkami zarządu byli: L. Nowodworski, Stanisław Janczewski, Marian Niedzielski, krakowski adwokat Stanisław Rowiński.

Mec. Stanisław Szurlej był obrońcą Witosa w „procesie brzeskim”. W Londynie S. Szurlej pełnił funkcję prokuratora generalnego wojska polskiego i szefa sądownictwa wojskowego na obczyźnie.

Adwokat Zbigniew Stypułkowski- rozgłos przyniosła mu świetna obrona w procesie Adama Doboszyńskiego. Należał do Stronnictwa Narodowego i z ramienia tej partii został wybrany do Sejmu, gdzie był najmłodszym posłem. Po 1939 r. działał w podziemiu. Najpierw związany był z NOW (Narodową Organizacją Wojskową), a później z Narodowymi Siłami

Wojskowymi. W procesie szesnastu skazany na 4 miesiąc więzienia. Po odbyciu kary wrócił do Polski, by uciec stąd na Zachód. Autor książki „Zaproszenie do Moskwy”.

Etyka

1. kwestionariusz do etyki obrończej A. Suligowskiego

2. na Zjeździe Adwokatów Polskich we Lwowie w r. 1914 A. Mogilnicki wygłosił referat, w którym proponował powołanie komisji mającej zająć się zebraniem w pewną całość zasad etyki adwokackiej. Ogłosił 10 tez, które miały być punktem wyjścia dla prac przyszłej komisji

3. Delegacja Adwokatury Warszawskiej (1915r.) powołała komisję, która mała zająć się opracowaniem zasad etyki. Prace komisji ograniczyły się do dyskusji.

4. Po wejściu w życie Tymczasowego Statutu Palestry w 1919r. odbył się Ogólny Zjazd Adwokatury Polskiej z udziałem przeszło 350 uczestników. Uchwała zalecała, by ograniczyć dyskusję nad etyką do opracowania księgi orzeczeń dyscyplinarnych.

5. W 1929r te sam problem pojawia się w pracach Izby, jednak dopiero w 1935- uchwała o powołaniu komisji ds. etyki. Dalej dyskutowano. Miał to być raczej program „minimum”, ograniczający się jedynie do zebrania uchwał i zaleceń.

6. 1939- adw. J. Ruff publikuje artykuł poświęcony temu zagadnieniu.

7. W czasie wojny w warunkach konspiracyjnych zbierano i opracowywano niezbędne materiały.

8. 1959r- w oparciu o te zbiory adw. S. Janczewski opublikował w „Palestrze” cykl wkładów na temat etyki. W jakiś czas potem wydał broszurę pt. „Godność zawodu adwokackiego”.

9. Przy NRA w 1958r. powołano komisję, której zadaniem było przygotowanie projektu zbioru etyki. Przewodniczył jej S. Janczewski. Projekt rozesłano do rad, był on przedmiotem dyskusji. Pojawił się problem: kodeks, czy zbiór zasad?

10. Zjazd Adwokatury uchwałą z dn.25.X.59r. polecił Wydziałowi Wykonawczemu NRA opracowanie ostatecznego tekstu ze zmianą nazwy „kodeks” na „zbiór zasad”. W dniach 6-7 maja1961r. NRA na posiedzeniu plenarnym uchwaliła ostateczny tekst „Zbioru zasad etyki adwokackiej i godności zawodu”. Ostatnia zmiana miała miejsce 19 listopada 2005r.

Z Kijowa pochodzili: Tadeusz Michalski, Bolesław Bielawski.

Adwokacki w partiach politycznych IIRP.

Narodowa Demokracja, Stronnictwo Narodowe:

KAZIMIERZ KOWALSKI (prezes zarządu głównego), STEFAN NIEBUDEK, MIECZYSŁAW TRAJDOS, NAPOLEON SIEMASZKO, STEFAN DOBRZAŃSKI, BOLESŁAW BIELAWSKI, ZYGMUNT STYPUŁKOWSKI, ALEKSANDER DEMIDOWICZ- DEMIDECKI, ALEKSANDER DĘBSKI, FRANCISZEK NOWODWORSKI, JAN NOWODWORSKI, LEON NOWODWORSKI.

Grono narodowo- radykalne: HENRYK ROSSMAN, J.PRÓSZYŃSKI, JAN JODZEWICZ

PPS: HERMAN LIEBERMAN, ADAM PRAGIER, ANTONI PAJDAK, LEON BERENSON, ZYGMUNT MAREK.Z obozem rządzącym związani byli: STANISŁAW CAR, FRANCISZEK PASCHALSKI.

Stronnictwo Demokratyczne: WACŁAW BARCIKOWSKI, STANISŁAW BUKOWIECKI, JERZY LANGROD, APL. LEON CHAJN.

Komuniści: TEODOR DURACZ, JAN DĄBROWSKI, EDWARD GRABOWSKI.

Ugrupowania centrowe (Chrześcijańska Demokracja, Narodowa Partia Robotnicza, Partia Pracy): JÓZEF CHACIŃSKI, WACŁAW BITNER, ADAM CHĄDZYŃSKI, STEFAN PIECHOCKI, KAZIMIERZ ROKOSSOWSKI, STANISŁAW NOWODWORSKI, JAN MILDNER, BRONISŁAW KRZYŻANOWSKI, STANISŁAW JANCZEWSKI.

Partie chłopskie: WŁADYSŁAW KIERNIK, STEFAN KORBOŃSKI, STANISŁAW BIAŁY, JÓZEF PUTEK, ZYGMUNT GRALIŃSKI, EUGENIUSZ ŚMIAROWSKI, ADAM DŹWIKOWSKI, WACŁAW ŁYPACEWICZ, PIOTR EYDZIATT- ZUBOWICZ, STANISŁAW MIERZWA.

Adwokaci praktykujący w Kijowie: Tadeusz Michalski, Bolesław Bielawski (późniejszy senator i prezes Tajnej NRA), Józef Dynowski, Edward Paszkowski, Jordan Pereświt- Sułtan, Lucjan Knoll, Tadeusz Zagórski, Stanisław Zieliński, Wincenty Rohoziński.

OKUPACJA

Dowództwo obrony Warszawy:

Adw. W. Kempfi,

Adw. Michał Skoczyński,

Adw. Marian Sokołowski

Z opracowania Tomasza Kędzierskiego dowiadujemy się, że Sąd Polowy Obrony Warszawy (mieszczący się przy ul. Al. Ujazdowskie 49) rozpoczął swą działalność 9 września 1939r. (14 sędziów, wśród nich było 7 adwokatów). Żywult, Plewko, Różyński, Kostro, Rola, Kędzierski.

10 września 1939r.- rozkaz gen. Czumy o postępowaniu doraźnym w Sądzie Polowym (wszystkie osoby cywilne i wojskowe za niektóre przestępstwa z kk wojskowego 1932, kk 1932, rozp. prezydenta z 1934r. o niektórych przestępstwach przeciwko bezpieczeństwo państwa). Sprawcy, podżegacze, pomocnicy.

23 września 1939r.- Sąd Polowy Armii „Warszawa” w miejsce Sądu Polowego Obrony Warszawy (rozkaz gen. Rómmla). Rozwiązane zostały sądy polowe działające przy dywizjach i ugrupowaniach bojowych. Szefem został mianowany Jan Nowodworski. 35 audytorów.

10- 29września: 350 spraw karnych.

Współpracownicy Stefana Starzyńskiego:

- Adw. Michał Skoczyński (prasa i cenzura),

- Adw. Jan Czerwiakowski,

- Adw. Zofia Szulcowa.

15 września 1939r. powołano Komitet Obywatelski, na czele którego stanął Stefan Starzyński. W jego skład weszli:

- Adw. Leon Nowodworski (zm. 26.XII.1941r.)

- Adw. Marian Borzęcki,

- Adw. Stanisław Kauzik.

Na czele najważniejszej komisji ogólnej stał L. Nowodworski (do tej komisji należeli także: Stefan Starzyński, Mieczysław Niedziałkowski, Zdzisław Lubomirski).

28 września 1939r- akt kapitulacji (ze strony polskiej podpisał go gen. Tadeusz Kutrzeba). 1. X. wkroczyła armia niemiecka. Helmuth Otto został mianowany komisarzem. 5.X. w Alejach Ujazdowskich defilada wojsk niemieckich, odbierana przez A. Hitlera.

generalny gubernator- Hans Frank (zastępca Arthur Seyss- Inquart).

14 grudnia 1939r.- rozwiązana została Naczelna Rada Adwokacka. Prezesem był wówczas Ludwik Domański. Pod koniec 1939r. Niemcy rozwiązali także okręgową radę adwokacką w Warszawie. Komisarzem do reorganizacji warszawskiej adwokatury- Edward Wilhelm von Wendorff. Nominację wręczył mu Friedrich Gollert. Beirat- uprawniona do wydawania opinii (niewiążących komisarza).

Ostatnim dziekanem ORA był:

Leon Nowodworski (syn Franciszka)- dziekan w 1936r, red. naczelny „Palestry” od 1937r., zm. 26.XII. 1941r.

wicedziekani: - Władysław Miedzianowski

- Zygmunt Blenau

sekretarze: - Jerzy Czerwiński

- Bohdan Suligowski

skarbnik: - Feliks Zadrowski

+ 15 członków.

14 sprawiedliwych: 1. Ludwik Domański, 2. Bolesław Bielawski, 3. Jerzy Czerwiński, 4. Jan Gadomski, 5. Władysław Miedzianowski, 6. Jan Nowodworski, 7. Leon Nowodworski, 8. Stanisław Peszyński, 9. Jan Podkomorski, 10. Mieczysław Rudziński, 11. Michał Skoczyński, 12. Bohdan Suligowski, 13. Feliks Zadrowski, 14. Leopold Żaryn.

„Herbaciarnia”, koniec w marcu 1940r., kierowała nią p. Zadrowska. Aresztowano Wacława Tyrchowskiego (rozstrzelany w Palmirach 21 czerwca 1940r.), Ludwika Domańskiego. W Palmirach zginęli m.in. Zbigniew Wróblewski, Czesław Jankowski (współzałożyciel PCK i Harcerstwa Polskiego, bojownik o polską szkołę w czasach caratu), Władysław Gintowt- Dziewałtowski, Ludomir Skórewicz, Stanisław Jezierski (naczelny radca prawny zarządu miejskiego Warszawy).

3 maja 1940r.- transport do Sachsenhausen. M.in.Marian Borzęcki, Alfred Bursche, Jerzy Dorożyński, Władysław Kempfi, Stefan Urbanowicz.

Marian Borzęcki- 1921- 22 komisarz rządu na m. st. Warszawę, komendant główny Policji Państwowej, działacz wierny rządowi w okresie przewrotu majowego. 1927- wiceprezydent Warszawy (prezydentem był Z. Słomiński). Na liście adwokackiej od 1927 r. Związany z Frontem Morges i Stronnictwem Narodowym.

W dniu 12 lipca 1940r. doszło do branki, aresztowano 73 adwokatów, 47 spośród nich wywieziono do Oświęcimia.

W Warszawie zginęło łącznie 720 adwokatów i aplikantów adwokackich, 1/3 składu osobowego palestry.

Tajny samorząd

założyciele:

- Leon Nowodworski

- Bolesław Bielawski

- Bohdan Suligowski (syn Adolfa), sekretarz ORA w chwili wybuchu wojny, różne funkcje od 1935r.

Bolesław Bielawski- w chwili wybuchu wojny wiceprezes NRA oraz prezes zarządu głównego Związku Adwokatów Polskich. Prezes NRA w 1931r., dziekan ORA (XI. 1932- XI. 1933). Działacz Stronnictwa Narodowego, senator.

Tajna komórka współpracowała z Delegaturą Rządu RP. Dziekan Leon Nowodworski był dyrektorem Departamentu Sprawiedliwości w Delegaturze. Po jego śmierci funkcję tę pełnił Feliks Zadrowski. Komitetowi Koordynacji Ustawodawczej, który działał przy Delegaturze i opracowywał teksty ustaw, przewodniczył Adam Bień.

styczeń 1941r.- komitet przekształcił się w Tajną Naczelną Radę Adwokacką

przewodniczący: Bolesław Bielawski

zastępca: Feliks Zadrowski

członkowie: Witold Bayer, Jan Gadomski, Jan Nowodworski, Stanisław Peszyński, Bohdan Suligowski.

1941- Tajna Rada Adwokacka w Warszawie. Witold Bayer, Bohdan Suligowski, Leopold Żaryn, Eugeniusz Ernst, Stanisław Koziołkiewicz, Stanisław Łazarowicz, Jerzy Czerwiński, Z. Stypułkowski.

W 1943r. Niemcy zezwolili na prowadzenie szkolenia adwokackiego, ale w skromnych rozmiarach. Od 1941r. ruszyły tajne szkolenia. Prowadzili je adwokaci (12) i profesorowie (2). Końcowe sesje egzaminacyjne odbyły się dwukrotnie.

1941- na mocy uchwały Tajnej Naczelnej Rady Adwokackiej powołano:

Tajną Śląsko- Krakowską Radę Adwokacką z siedzibą w Krakowie.

1942- Tajna Rada Adwokacka we Lwowie.

W Lublinie powstały dwa „komitety”.

Tajne szkolnictwo

1. prof. Roman Rybarski

2. środowisko profesorów Uniwersytetu Poznańskiego (tzw. „komitet czterech”, 1940r.)

• L. Jaxa- Bykowski,

• Maksymilian Rode,

• Władysław Kowalenko,

• Roman Pollak

+ warszawski adwokat Witold Sawicki.

Decyzja o powołaniu Uniwersytetu Ziem Zachodnich wraz z Wydziałem Prawa.

Pierwszym dziekanem tajnego wydziału prawa został prof. Roman Rybarski. Po jego wywiezieniu do Oświęcimia (1941r.) funkcję tę przejął Józef Rafacz. Prace organizował Antoni Symonowicz- „Tolek”. Skrypty opracowali: Stanisław Śliwiński (pr. karne), Henryk Piętka (teoria i filozofia prawa). Znaczna część spośród wykładowców stanowili adwokaci:

- Witold Sawicki,

- Bohdan Sałaciński,

- Władysław Kosieradzki,

- Jerzy Jodłowski,

- Włodzimierz Kozubski,

- Maria Petz- Radwanowa,

- S. Śliwiński.

- J. Namitkiewicz

- J. Sawicki,

- S. Kasznica

1942- Polskie Wydawnictwo Prawnicze,

adw. Witold Bayer,

adw. Mieczysław Pączkowski,

dr Tadeusz Bernadzikiewicz

plus adw. Kazimierz Kalinowski.

W czasie okupacji opracowano monografię „Zasady postępowania adwokata”.

Służba Zwycięstwu Polski (SZP)- Michał Tokarzewski- Karaszewicz, tajna organizacja stronnictw politycznych. Rząd Władysława Sikorskiego powołał Komitet Ministrów ds. Kraju na czele z Kazimierzem Sosnkowskim. Komitet ten powołał do życia 8 listopada 1939r. Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) który przejął zadania SZP. Komendantem Związku Walki Zbrojnej został Stefan „Grot” Rowecki. ZWZ przemianowano na AK (też „Grot”, do czasu jego aresztowania 30 czerwca 1943r.). Jego następcą Tadeusz „Bór” Komorowski.

Kierownictwo Walki Cywilnej (KWC)- na jego czele stał adwokat Stefan Korboński („Nowak”, „Zieliński”). Jego zastępcą był Aleksander Gieysztor. Polska radiostacja „Świt”.

- 3 maja 1943r. przez niemieckie megafony nadano hymn narodowy. Akcję powtórzono 31 lipca tegoż roku.

- podrobiono dodatek do „Nowego Kuriera Warszawskiego” w marcu 1943 i maju 1944r.

Pod koniec wojny połączono KWC z Kierownictwem Walki Konspiracyjnej (= Kierownictwo Walki Podziemnej KWP). Wydawano „Kronikę Walki Cywilnej”.

Oddział VI Komendy Główne\j AK- Biuro Informacji i Propagandy (BIP).

Pierwsze pismo podziemne ukazało się 3 października 1939r.- „Monitor Informacyjny Związku Powstańców Niepodległościowych”. Red. naczelnym pisma był Wacław Kubicz, a w skład redakcji wchodził warszawski adwokat Bogusław Chwist.

Delegatura Rządu bardzo aktywnie zajmowała się organizowaniem tajnych wydawnictw. Czynił to departament informacji i prasy (DIP), na którego czele stał adw. Stanisław Kauzik („Z. Jezierski, „Dołęga”, „Modrzewski”). Organem Delegatury był dwutygodnik „Rzeczpospolita”, redagowany w pierwszym okresie przez S. Kauzika, potem przez Franciszka Głowińskiego.

Pracownicy BIP przy Komendzie Głównej AK- adwokaci:

Jerzy Szuriga,

Kazimierz Ostrowski,

Wacław Szyszkowski,

Stanisław Molenda

Bohdan Sałaciński

Adam Dobrowolski

Tadeusz Żenczykowski

Lech Sadowski

Zygmunt Kapitaniak

„Biuletyn Informacyjny”- 43 tys. egzemplarzy

W prasie SN- Mieczysław Trajdos, Jerzy Redke. W prasie ludowej: Tadeusz Reka, Karol Pędowski.

Razem było 618 wydawnictw podziemnych.

1.2.1944- zamach na F. Kutscherę. Szefem kontrwywiadu był adw. Bernard Zakrzewski, oficerem adw. Stefan Lipiński.

Sądownictwo podziemne

• powstało na mocy uchwały Komitetu Rady Ministrów do spraw Kraju z 16 kwietnia 1940r. Na terenie kraju powstały sądy karne specjalne. Przewodniczącym Sądu Karnego Specjalnego na okręg warszawski był adw. Eugeniusz Ernst. Sądzono w składach trzyosobowych. Prokuratorem w Sądzie Karnym Specjalny był adw. Stanisław Koziołkiewicz.

• pod nadzorem Komendy Głównej AK powstały wojskowe sądy specjalne. Zastępcą szefa Służby Sprawiedliwości przy Komendzie Głównej AK był adw. W. Szulborski.

• w kwietniu 1940r. powołany został do życia Wojskowy Sąd Specjalny Okręgu Warszawskiego. Jego szefem został adw. W. Sieroszewski. Jednym z sędziów był warszawski adw. Wiktor Danielewicz.

• od pierwszych dni Powstania Warszawskiego zaczęły działać wojskowe sądy specjalne powoływane samorzutnie przez dowódców poszczególnych jednostek wojskowych. W śródmieściu działał sąd, którego przewodniczącym był sędzia Witold Majewski (po wojnie adwokat w Krakowie), zaś prokuratorem adw. Jerzy Litterer. Podobne sądy działały na Powiślu, Dolnym Czerniakowie, Żoliborzu, Starówce.

• szefem Służby Sprawiedliwości Powstania był adw. W. Sieroszewski, który następnie z rąk Bora- Komorowskiego otrzymał nominację na Szefa Służby Sprawiedliwości Armii Krajowej.

• poza sądami wojskowymi w czasie powstania działał Karny Sąd Specjalny, urzędujący w gmachu banku „Pod Orłami”. Przewodniczył mu adw. Józef Ignacy Bielski, prokuratorem był Józef Namysłowski (po wojnie adwokat). W składzie sądzącym znaleźć można następujących adwokatów: T. Kuligowski, M. Skolimowski, E. Grabowski, W. Pilecki.

• w komórkach śledczych tajnej prokuratury działali: Stefan Jechanowski, Stefan Gątkiewicz.

Wg. obliczeń J. Rutkowskiej 204 adwokatów brało udział w Powstaniu. Do tej listy leży dopisać Stanisława Artymińskiego, Roberta Prusińskiego, Tadeusza Kowalczyka, dowódcę placówki na ul. Hipotecznej i Witolda Łyżwińskiego, dowódcę placówki na Daniłowiczowskiej.

Witold Pilecki działał w Oświęcimiu. Dołączyli do niego:

- W. Dering,

-A. Stóssel,

- nieznany z nazwiska więzień,

- adw. Jerzy de Virion (przebywający tam jako Jerzy Hlebowicz).

Ze SN weszli: Roman Rybarski, Jan Mosdorf, Piotr Kownacki, adw. Stefan Niebudek

Z socjalistów: Stanisław Dubois, Adam Kuryłowicz, adw. Wiktor Szumański.

Stworzyli oni ZWIĄZEK ORGANIZACJI WOJSKOWYCH (do 1943r) W. Pileckiego zastąpił Juliusz Gilewicz. 1943- organizacja została rozbita.

Administracja

• Delegatura- początkowo ciało zbiorowe, w którego skład wchodzili delegaci Stronnictwa Narodowego, PPS i Stronnictwa Ludowego oraz przedstawiciele amii podziemnej.

• 16 czerwca 1940 r. przybył do Warszawy emisariusz Jan Skorobohaty - Jakubowski („Vogel”)

• 3 grudnia 1940r. W. Sikorski (Prezes Rady Ministrów) mianował Głównym Delegatem Rządu Rzeczpospolitej Polskiej na tzw. Generalne Gubernatorstwo adw. Cyryla Ratajskiego („Warski”, „Wrzos”). Jego siedzibą została Warszawa. Umarł 19 października 1942r. Stworzył on departamenty:

• spraw wewnętrznych

• informacji i prasy (adw. Stanisław Kauzik)

• pracy i opieki społecznej

• oświaty i kultury

• sprawiedliwości (adw. Leon Nowodworski, adw. Feliks Zadrowski)

• skarbu, przemysłu i handlu

• likwidacji skutków wojny

• Przy Delegaturze powołano NIK (szefem adw. Stanisław Peszyński)

• Kolejny Delegat Jan Piekałkiewicz.

• Jan Stanisław Jankowski (uczestnik „procesu szesnastu'). W tym procesie sami bronili się: gen.L. Okulicki, delegat Jankowski i Z. Stypułkowski.

• Adw. Stefan Korboński kolejnym delegatem (działający Kierownictwu Walki Cywilnej).

• W czasie powstania na wyzwolonych obszarach stworzono cztery Delegatury Rejonowe. Nad całością czuwał okręgowy Delegat Rządu na m.st. Warszawę.

• Na czele Delegatury IV stał adw. Edward Quirini, a jego zastępcą był adw. Józef Stopnicki.

• Delegatura Rządu stała się Krajową Radą Ministrów w Warszawie. Delegat Rządu wykonywał swe obowiązki w randze wicepremiera. Jego zastępcą był sędzia Adam Bień, który po wojnie i powrocie z „procesu szesnastu” wykonywał zawód adwokacki.

• W czasie powstania wydano dwa Dzienniki Ustaw. W nr 2 Rozporządzenie tymczasowe o uruchomieniu adwokatury. Rozwiązywało powołany niemiecki pseudosamorząd. Wracano do prawa o ustroju adwokatury z 1938r. Jednakże pierwsze władze samorządowe miały być powołane nie w trybie wyborów, lecz na mocy decyzji władz państwowych. NRA miała powołać tymczasowych dziekanów oraz dwóch jego zastępców. Wybór władz samorządowych (zgodnie z ustawą 1938) miał nastąpić w późniejszym terminie. Art. 12: Adwokat narodowości niemieckiej przestaje być z mocy prawa adwokatem. Możliwość skracania okresu aplikacji, zwalniania od egzaminu sędziowskiego, zaliczenia praktyki u adwokata pozbawionego przez Niemców prawa wykonywania zawodu.

Partie polityczne

Stronnictwo Narodowe:

adw. Kazimierz Kowalski - prezes Zarządu Głównego w latach 1937- 39.

Stanisław Celichowski, Aleksander Dębski, Kazimierz Kowalski, Stefan Niebudek, Bogusław Jezierski, Mieczysław Trajdos, Aleksander Demidowicz- Demidecki. W skład Zarządu Głównego wybranego w czerwcu 1939r. wchodzili: adw. Mieczysław Trajdos (wiceprezes), adw. Bogusław Jezierski, adw. Stefan Niebudek, adw. Napoleon Siemaszko.

Stronnictwo Ludowe:

W skład wybranego w marcu 1936r. Naczelnego Komitetu Wykonawczego: adw. Władysław Kiernik (1 wiceprezes), adw. Zygmunt Graliński (2 wiceprezes) , adw. Stanisław Mierzwa adw. Tadeusz Rek. W 1938 r. do Rady Naczelnej weszli, poza wymienionymi wyżej: adw. Władysław Banaczyk. Do nowo wybranego Naczelnego Komitetu Wykonawczego weszli: adw. Graliński i Mierzwa.

Polska Partia Socjalistyczna:

1937r. - Kongres w Radomiu. W skład rady naczelnej: adw. Herman Liebermann. Do komisji rewizyjnej wybrano adw. Adama Pragiera.

Stronnictwo Pracy:

Adw. Cyryl Ratajski

1939r► zorganizowanie w październiku tzw. Rady Politycznej:

adw. Leon Nowodworski (SN),

M. Niedziałkowski, K Pużak, Z. Zaremba (PPS),

M. Rataj, adw. S. Korboński (SL)

M. Michałowicz (Stronnictwo Demokratyczne)

1940►Rada Polityczna przekształciła się w Polityczny Komitet Porozumiewawczy.

SN- □

SL- ∆

PPS- ○

SP- romb

17

---