Historia
Skrypt maturalny
Starożytność – od IV tysiąclecia przed naszą erą do 476 roku naszej ery. Starożytność została zapoczątkowana przez wynalezienie pisma.
Bliski wschód
Mezopotamia
Tak zwane międzyrzecze (Tygrys – Eufrat). Tereny te cechowały bardzo urodzajne ziemie i otwarte granice naturalne. Historia Mezopotamii jest pełna najazdów.
I cywilizacja – Summerowie – IV tys. p.n.e. stworzyli szereg miast-państw, na czele, którego stał despotyczny król z nieograniczoną władzą. Był dowódcą, kapłanem i sędzią. Często uważany był za Boga. Cywilizacja ta stworzyła system irygacyjny, pismo klinowe, by spisywać transakcje, brąz (stop cyny i miedzi), koło do transportu. Zikkurat – świątynia w centrum miasta, miała funkcje administracyjne oraz wierzono, że na jej szczycie mieszkają bogowie. Wyznawano politeizm (Isztar – bogini plonów, Mardu – bóg wojny, Anu). Epos o Gilgameszu.
Akadowie – Sargon I stworzył jedno z najbardziej znanych imperiów. Hammurabi – Amoryci (XVIII wiek przed naszą erą) – Babilon, zjednoczył całą Mezopotamię, stworzył kodeks na zasadzie odwetu (Talion). Był podział na kasty społeczne – arystokracja -> zwykli ludzie -> niewolnicy. Prawo odwetu działa tylko wewnątrz kasty. Babilonia = Mezopotamia. Świetność Babilonu trwała do VI wieku przed naszą erą, kiedy to została zniszczona przez najazd Persów.
Asyria – północna część Mezopotamii. Powstała w XVIII wieku przed naszą erą. Było to państwo ekspansywne, chciało zdobyć nowe ziemie, bo ich były nieurodzajne, oraz opanować szlaki nowe handlowe. W VII wieku przed naszą erą miał miejsce największy rozwój terytorialny za rządów Assurbanipala II-go Wielkiego – zdobyto Mezopotamia, południowo - wschodnią część Azji Mniejszej, Syrię, Palestynę i Egipt. Tereny utrzymywano dzięki wojsku; ludność podbitą przesiedlano. Assurbanipal potrafił czytać i pisać, był politykiem, mecenasem kultury i sztuki. Pod koniec VII wieku przed naszą erą państwo umarło pod ciosami podbitych narodów po śmierci króla.
Egipt
Określany darem Nilu. Cechowały te tereny żyzne gleby wzdłuż Nilu, złoża złota, kamieni budowlanych i szlachetnych. Miał zamknięte granice naturalne, bardzo rzadko był najeżdżany. Stworzono systemy irygacyjne, łączono wsie, nastąpiły początki administracji. NOM – podstawowa jednostka administracyjna starożytnego Egiptu. Później łączone, by ustanowić królestwo. Delta Nilu – Egipt Dolny. Od Delty Nilu do katarakt – Egipt Górny. 3100 – 2800 r. p.n.e. – Egipt Górny podbił Dolny. Faraonami byli kolejno Menes i Narmen. Państwo egipskie do 30 roku przed naszą erą zostało zajęte przez Rzymian.
Społeczeństwo
Na czele państwa stał Faraon o boskiej postaci, jego atrybutami były laska pasterska i bat. Była to władza despotyczna – władca tworzył prawo i stał ponad nim. Uważany był za boga, cały Egipt należał tylko do niego i może z nim robić, co zechce. Żeby zachować jak najwięcej świętej krwi w rodzie, miały miejsca małżeństwa między rodzeństwami. Warstwa kapłańska była łącznikiem z bogami, byli bardzo wpływowi, dobrze wykształceni, co często wykorzystywali. Posiadali dużo ziemi i można w świetle tych informacji mówić o pewnej formie teokracji. Urzędnicy – wezyr sprawował najważniejszą funkcję. Egipt był bardzo zbiurokratyzowanym państwem, co pozwalało na utrzymanie go w ryzach i zapewniało zyski. Rzemieślnicy – była to warstwa wytwórcza. Chłopi – najliczniejsza grupa społeczna. Pracują w polu, płacą podatki, budują, służą w wojsku, więc generalnie na ich barkach spoczywa ciężar utrzymania Egiptu. Niewolnicy – w Egipcie miało miejsce niewolnictwo pałacowe, a nie pracownicze.
Między XV a XIV wiekiem przed naszą erą miał miejsce największy rozwój terytorialny Egiptu, kiedy to zdobyto Nubię (Sudan), Palestynę i Południową część Syrii.
Dorobek cywilizacyjny
Hieroglify – święte ryty – nazwę tę nadali Grecy. Było to pismo obrazkowe na grobach, świątyniach, upamiętniające historię faraonów. Pismo hieratyczne – uproszczone hieroglify dla urzędników. Pismo demotyczne – pismo obrazkowe dla ludu. Piramidy, grobowce – mastaby. Faraon Dżoser ustawiał jedną mastabę na drugiej i przez to powstała piramida schodkowa. Cheops, Chefren, Mykerinos – piramidy w Gizie, które miały wyrównane brzegi. Przetrwały, bo są zbudowane z kamienia. Wielkość piramid zależna była od władzy faraona. Rozwinięto w Egipcie medycynę, kalendarz opracowany na podstawie wylewów Nilu, które potrafili określić, co do dnia. Politeizm egipski: Anubis, Ozyrys, Horus (bóg słońca), Izyda (bogini płodności). Na rysunkach faraon zawsze jest wyższy od innych, co miało podkreślać jego wielkość. Widać też bardzo charakterystyczne ukazanie ciała – głowa i nogi bokiem, tułów przodem. Faraonowie byli przedstawiani zawsze, jako piękni. W XIV wieku przed naszą erą faraonowie Echnaton i Amenhotep IV. Ten drugi wprowadził wiarę w jednego boga, co przyniosło sprzeciw kapłanów i ludu. Zmieniono sposób ukazywania faraona na rzeczywisty. Po śmierci Amenhotepa powrócono jednak do starych zwyczajów. Jednym z bardziej znanych faraonów jest Tutenchamon, którego grób odkryto w latach 20-tych XX wieku, co może być zastanawiające, bo okres jego rządów to stagnacja Egiptu.
Fenicja
Fenicjanie to lud z wybrzeży Morza Śródziemnego, nie mieli własnych ziem, lecz ich bytowanie wiązało się z handlem, bo na „ich” terenach krzyżowały się szlaki handlowe. Wprowadzili monetę kruszcową około 1000 roku przed naszą erą. Zrewolucjonizowali pismo tworząc alfabet, jako zapis głosek. Dzięki temu mogli spisywać umowy handlowe. Znacznie przyczynili się do rozwoju żeglugi.
Izraelici
Swoje początki mają w połowie 3 tysiąclecia przed naszą erą na terenach Mezopotamii. Z Egiptu do Ziemi Obiecanej wyprowadził ich Mojżesz. Wędrowali przez 40 lat. Pierwszy lud – Saul – XV wiek przed naszą erą, państwo na terenie Palestyny. X wiek przed naszą erą – Salomon, Dawid, Goliat (obronił Palestynę przed filistynami); rozwój gospodarczy i terytorialny, po śmierci Salomona – rozpad państwa. Izrael i Juda (na południu) – popadły w zależność innych państw. Żydzi uważali, że to kara za grzeszne życie i czekają na moment odzyskania świetności Izraela. Ich religią był monoteizm. I wiek przed naszą erą – rozproszenie ludów – diaspora, pomimo tego, zachowali swoją religię, tradycję, kulturę oraz język.
Persja
1200 r. przed naszą erą – osiedlili się nad Zatoką Perską. W VI wieku przed naszą erą za rządów Cyrusa II Wielkiego ekspansja terenów – od Indusu na wschodzie do Azji Mniejszej i Syrii na zachodzie. Kabyzes zajął Egipt 5-6 lat po Cyrusie. Dariusz I Wielki – 522 – 486 r. p.n.e. – zreformował państwo i podzielił na satrapie, które płaciły podatki w tych dobrach, których miały najwięcej. Na czele satrapii stał Satrapa – przedstawiciel króla na prowincji. Satrapa miał władzę absolutną w swoim okręgu, był powoływany ze szlachty, zabierano mu dzieci, by był lojalny, dzieci były wychowywane w duchu perskim. Król perski był równy bogom, miał nieograniczoną władzę. Za rządów Dariusza stworzono sieć dróg, co ułatwiło przekaz informacji, przemarsze wojsk i sieć handlową. Religią państwową był zoroastryzm, czyli walka dobra ze złem. W IV wieku przed naszą erą Aleksander Macedoński doprowadził do upadku królestwa perskiego.
Grecja
Tereny Półwyspu Bałkańskiego; mało ziem uprawnych z powodu górzystych terenów. Uprawiali oliwki, winorośl, hodowali owoce i kozy. Dostęp do morza umożliwiał im handel i transport. Rozbudowana linia brzegowa, duże zasoby marmuru i glinki ceramicznej.
Cywilizacje:
Minojska – 3000-1450 r.p.n.e. – wyspa Kreta, nazwa od króla Minosa, życie toczyło się w pałacach, kultura bardzo bogata i skoncentrowana na morzu; stworzyli pismo linearne A, którego nie umiemy odczytać; zginęła albo od jakiegoś kataklizmu naturalnego, albo od najazdu.
Mykeńska – 1800-1200 r.p.n.e. – w miejscowości Mykeny były pierwsze odkrycia dotyczące tej cywilizacji stąd nazwa. Teren całej kontynentalnej Grecji, nie ma scalonego państwa, było królestwo z ciągłymi wojnami. Stworzone przez Achajów – cywilizację wojowniczą. Kamienne budowle, zamki jako centra królestw. Pismo linearne B. Zniszczona przez najazd Dorów.
Lata 1200-800/700 – wieki ciemne; bardzo mało źródeł dotyczących tego okresu; Grecja cofa się w rozwoju, zanika umiejętność czytania i pisania, oraz zanikają państwa. W VIII wieku przed naszą erą wychodzą z wieków ciemnych, mają gotowy alfabet, umiejętność wytopu żelaza, pojawia się polis. Nowy sposób organizacji – granice każdego polis to tereny sprzyjające ich utworzeniu; obywatele równi wobec prawa; obowiązki - mężczyźni mogli decydować o polityce, walczyli za polis i płodzili dzieci. Agora – centrum polis, dookoła niej powstawały miasta, było to też centrum życia społeczno – polityczno – religijnego. Falanga – kloc drewna – szyk bojowy stosowany przez Greków. Hoplita – ciężkozbrojny żołnierz uzbrojony w hełm, zbroję, tarczę oraz włócznię. Zaczęła tworzyć się arystokracja, czyli: rządy najlepszych, mieli dużo ziemi, wpływ na władzę, było ich niewielu – oligarchia (rząd nielicznych). Ludowi to nie odpowiadało, więc były liczne bunty. Wprowadzenie tyranii; bezprawne dojście do władzy, żeby ją utrzymać, tytan musiał słuchać ludu – nadawał ziemie, dbał o rozwój. Obalono tyranię na rzecz demokracji, czyli rządów ludu. Po wyjściu z wieków ciemnych miał miejsce bardzo duży przyrost ludności, którą trzeba było osiedlić.
Przyczyny wielkiej cywilizacji
Głód ziemi, chęć uzyskania nowych ziem uprawnych, rozładowanie napięć społecznych, pozyskiwanie surowców. Pierwsze kolonie: południowa część Sycylii, południowe wybrzeże Francji, tereny nad Morzem Czarnym, basen Morza Śródziemnego. Zdobyto nowe ziemie, rozwiązano problem głodu poprzez import towaru, rozwój handlu i rzemiosła.
Sparta
Położona na półwyspie Peloponeskim, podzielona na 3 grupy społeczne:
Spartiaci – nieliczna grupa, miała pełnię praw obywatelskich i politycznych. Do obowiązków należała walka i potomstwo. W koszarach byli od 7 do 40 roku życia (szkolenie, głodzenie, homoseksualizm), trening do falangi, nosili purpurowe płaszcze, by nie było widać ran i krwi, przez co wrogowie myśleli, że są nieśmiertelni. Po narodzinach dzieci oceniane – słabe należało zabić. Każdy otrzymywał ziemię, na której pracowali heloci. Wychowywani byli w bezwzględnym posłuszeństwie dla prawa. Cechowała ich lakoniczność.
Periojkowie – wolność osobista; mieszkali w miastach – zajmowali się handlem i rzemiosłem. Czasem służyli w wojsku, jako pomocnicy, zdarzało się, że trafiali do kasty spartiatów jeśli się wykazali.
Heloci – ludność podbita, nie mieli żadnych praw, traktowani byli gorzej od niewolników. Obowiązkiem była uprawa ziemi spartan, można było ich zabić bez żadnej kary, więc czasem to robiono, bo było ich po prostu za dużo.
Ustrój Sparty
Twórcą ustroju był Likurg. Na czele Sparty stało dwóch królów z dwóch dziedzicznych rodów, by nie doprowadzić do despotyzmu. W czasie wojny jeden walczył, a drugi rządził. Byli sędziami, wodzami i kapłanami. Nie rządzili sami, do pomocy mieli geruzję – radę starszych, czyli 28 osób powyżej 60-tego roku życia – był to organ doradczy i kontrolny. Apella – zgromadzenie ludowe – ich zdanie nie miało znaczenia, byli posłuszni władcy. Eforowie – 5 – na roczną kadencję, organ kontrolny, obywatele kontrolowani. Żołnierze Sparty byli ówcześnie najlepszą armią, potrafili przebiec 100 kilometrów dziennie a ich mobilizacja z koszar trwała 10 minut.
Ateny
Część Grecji nazywana Attyką; władca ma tytuł basileusa, z czasem obalony, na jego miejsce 10 urzędników – archontów, wybieranych na roczną kadencję; po roku byli w areopagu – najważniejszej instytucji w życiu państwa; urodzenie decydowało o posiadaniu władzy. Oligarchia – arystokracja. 621 r.p.n.e. – Drakon spisał prawo, które do tej pory było „mówione”, nie znamy tych praw, ale podobno było bardzo surowe, lecz nie przyniosły rozwiązania konfliktów społecznych. 594 r.p.n.e. – Solon przeprowadził reformy, które miały przynieść spokój – podzielił Ateny na 4 grupy majątkowe, najbiedniejsi nie sprawowali władzy, zwiększyła się liczba osób mających wpływ na władzę. Zniósł prawo drakońskie, zakazał niewoli za długi i zniósł istniejące długi. Wprowadził radę 400 – 4 fyle – z każdego stanu/organu po 100 osób, lecz praktycznie nie miały większego znaczenia. 561 r.p.n.e. – Pizystrat objął rządy jako tyran. Odebrał ziemię bogatym i dał biednym, dbał o rozwój gospodarczy i kulturowy Aten. Około 510 r.p.n.e. tyrania została obalona na rzecz demokracji. Około 508 r.p.n.e. Klejstenes przeprowadza reformy – podzielił ludność na 10 fyl, by wymieszać ludność i złamać wyższość arystokracji. 10 fyl – 30 dem – złamanie siły rodów ateńskich, w miejsce rady 400 wstąpiła rada 500, mieli mniejszy wpływ na to, kto będzie w radzie, by arystokracja miała jak najmniejszy wpływ na władzę. Sąd skorupkowy – ostracyzm – raz do roku obywatele pisali na skorupkach imię tego, kto najbardziej przeszkadza i to powodowało wygnanie na 10 lat. Urząd stratega – każda fyla wystawiała 1 stratega, było ich 10 i każdy dowodził wojskiem przez 36 dni w roku. W połowie II wieku p.n.e. reformy Peryklesa – wprowadzono istotne zmiany: czwarta grupa majątkowa dopuszczona do urzędów za to, że wiosłowali w wojnie peloponeskiej, zaczęto płacić za urzędy, zgromadzenie ludowe – eklezja – zastąpiła areopag – stała się najważniejszym organem. Spotykano się co 3-4 dni, złoty okres bo mogli rządzić sami. Demostenes – demagog – w IV w.p.n.e. największy orator grecki – filipiki – mowa przeciwko królowi macedońskiemu Filipowi II i Aleksandrowi.
Wojny Grecko – Perskie w V wieku p.n.e.
Przyczyny: w VI w.pn.e. Persja zajęła całą Azję Mniejszą wraz z miastami greckimi – narzucali tam despotyzm. 500 r.p.n.e. – powstanie jońskie – grecy z Azji Mniejszej wystąpili przeciwko Persji, poprosili o pomoc Ateny, które pomogły tylko do roku 494 p.n.e. pokonano powstańców i zaczęto atakować Grecję kontynentalną. 490 r.p.n.e. – Persowie w Attyce – bitwa pod Maratonem pod wodzą Militiadesa Grecy rozgromili Persów. 480 r.p.n.e – Persja pod rządami Kserksesa rusza na Grecję, poruszają się wzdłuż wybrzeża i zajęli północną jej część. Termopile – falanga okazała się nie do pokonania, Persowie zaatakowali więc od tyłu; zostało 300 Spartan do obrony wąwozu, dowodził Leonidas. Persowie wygrali bitwę, lecz dzięki oporowi Spartan ludność Aten zdołała uciec i spalono tylko Akropol. Flota grecka była nienaruszona i mogła odcinać dostawy żywności i broni dla Persów. Salamina – 480 r.p.n.e. – Persowie rozgromieni; triery – statki greckie trójrzędowe, wiosłowe. Autorem zwycięstwa pod Salaminą był Temistokles. 479 r.p.n.e. – Persowie przegrywają bitwę i wojnę pod Platejami. 479/78 r.p.n.e. – utworzono ateński związek morski – każde państwo miało obowiązek należeć i wystawić okręt, ale nie każde było na to stać, więc w zamian mieli płacić, z czego korzystały Ateny. Ugruntowano przez to politykę Aten poprzez budowę statków. Państwo nie mogło się wycofać przez morską potęgę Aten. 449 r.p.n.e. – zakończono wojny z Persją – pokój Kaliasa – Grecy w Azji mniejszej odzyskali niepodległość. Grecka walka o hegemonię – Sparta – Ateny – wojna peloponeska – 431 – 404 r.p.n.e. – wygrana przez Spartę. Sparta wyniszczona i osłabiona wojną i przez to w 371 r.p.n.e. Teby pokonały Spartę w bitwie pod Leuktrami. W połowie III wieku p.n.e. nowa potęga w świecie greckim – Macedonia. 359 r.p.n.e. – Filip II zreformował armię – utworzył falangę na wzór grecki, hoplici zostali uzbrojeni w bardzo długie włócznie – sarisy – na jednym skrzydle było więcej szeregów. Do 338 r.p.n.e. podbił całą Grecję. Bitwa pod Cheroneą zakończyła się zwycięstwem Macedonii i podporządkowaniem Grecji. 337 r.p.n.e. – Związek Koryncki, by pomścić spalenie Akropolu i ruszyć na Persję oraz jednocześnie mieć Grecję pod kontrolą. 336 r.p.n.e. Filip II zostaje zamordowany, w czym prawdopodobnie miał udział jego syn – Aleksander. Aleksander Wielki – 334 r.p.n.e. – wyrusza na Persję. Bitwa pod Granikiem – Persowie rozgromieni. 333 r. p.n.e. bitwa pod Issos – pokonanie Dariusza, po czym Aleksander uderza na Egipt, który też udaje mu się zająć. 331 r.p.n.e. – bitwa pod Gaugamelą – ponowne rozgromienie Dariusza już na terenie Mezopotamii, gdzie przy Tygrysie walczył do 325 r.p.n.e. i zajął tereny aż po Indus na wschodzie. Chciał walczyć dalej, ale żołnierze się zbuntowali. Powrócił więc do Babilonu. Aleksander prowadził politykę asymilacji – chciał połączyć narody, by czuły się jednością poprzez małżeństwo, język oraz strój. 323 r.p.n.e. – Aleksander Wielki umiera, prawdopodobnie został zamordowany. Domagał się boskiej czci, co dla Greka było nie do pomyślenia. Znany był również z tego, że często się upijał, co było powodem spalenia stolicy Persji.
Wybuch wojen o władzę po śmierci Aleksandra między diadochami. Powstały państwa: Ptolemeusza – Egipt, Azja mniejsza; Seleukosa – monarchia Seleucydów – Azja Mniejsza; Kassandra – Grecja; Lizmach – Azja Mniejsza.
Epoka hellenistyczna
776 r.p.n.e. – pierwsza olimpiada – od tego czasu też istnieje kalendarz grecki. Grecy byli politeistami, nie było kapłanów, ukazywali bogów w postaci antropomorficznej, czyli pod postacią ludzką.
Rzym
753 r.p.n.e. – założenie Rzymu
753 – 509 r. p.n.e. – monarchia – 7 królów ograniczonych przez senat, królowie pełnili funkcję dowódców, kapłanów i sędziów. Z początku senat to 100 senatorów, którzy kontrolowali królów, było też zgromadzenie ludowe, które w czasie monarchii nie miało większego znaczenia. Rzym był pod wpływem etrusków – środkowa i południowa część Półwyspu Apenińskiego. Zostawili po sobie pismo, którego nie umiemy odczytać. VI w. p.n.e. – król Sewiusz Tuliusz – reforma społeczeństwa – 5 kategorii majątkowych – od tego, w której się było, zależał wpływ na władzę i szereg, w którym walczyło się w bitwie. 509 r.p.n.e. – monarchia zostaje zlikwidowana za rządów Tarkwiniusza Pysznego i przemieniona zostaje na republikę (res publicae – dobro wspólne). 2 konsulów w miejsce króla na roczną kadencję – byli to najważniejsi urzędnicy, dowódcy wojska i sędziowie w sprawach normalnych oraz finansowych. Wspólnie, kompromisowo podejmowali decyzje, mieli prawo veta wobec innych urzędników. Z czasem powstały jednak nowe urzędy pomocnicze: pretorzy w liczbie 2, do spraw sądowych, kwestorzy w liczbie 2 do spraw finansowych, edylowie w liczbie 2 do urządzania igrzysk i porządku w mieście [te trzy urzędy były wybierane na rok], cenzorzy w liczbie 2 wybierani na 5 lat, przypisywali obywateli do grup majątkowych, układali listę senatu i dbali o moralność Rzymu, trybun ludowy w liczbie 1, miał prawo veta wobec konsula, dyktator – wybierany przez senat na pół roku w przypadkach zagrożenia, przez ten okres był panem życia i śmierci. Wszystkich urzędników poza dyktatorem wybierało zgromadzenie ludowe. Funkcje sprawowane były za darmo.
Senat – 300 senatorów; najbogatsi obywatele, wybierani na 5 lat. Decydowali o skarbie państwa, polityce zagranicznej i długofalowej polityce Rzymu. Do czasu byli najważniejsi w państwie. Obywatele – zgromadzenie ludowe – decydowali o przyznawaniu urzędów.
Konflikt między patrycjuszami a plebejuszami z początkiem powstania republiki rzymskiej.
Patrycjusze sprawowali władzę. Kiedy Rzym podbijał Półwysep Apeniński, patrycjusze zdobywali ziemie, a plebejusze tylko przelewali krew w wojnach. W efekcie tego konfliktu powstał urząd trybuna ludowego, który bronił praw biedoty. W połowie V w.p.n.e. spisano prawo 12 tablic (wcześniej było to tylko prawo obyczajowe). Od IV w.p.n.e. jeden z konsulów musiał pochodzić ze stanu plebejskiego. Ostatecznie w 287 r.p.n.e. wprowadzono, że najważniejsze były uchwały trybunału/zgromadzenia ludowego, a nie senatu. Równolegle do tego konfliktu trwały podboje Rzymu. Podbój trwał do 264 r.p.n.e. bo wtedy zdobyli już cały Półwysep Apeniński. W wyniku 250 lat walk na półwyspie stworzono federację. Każde podbite państwo, lub miasto podpisywało sojusz z Rzymem. Poszczególne państwo lub miasto miało inne prawa i obowiązki. Divide et imperia – dziel i rządź – Rzym po podboju Italii był w stanie wystawić 700 tysięcy żołnierzy, rozpoczął się więc podbój basenu Morza Śródziemnego. W 264 r.p.n.e. Rzymianie wkraczają na tereny Sycylii. Doprowadzili tym do wojny z Kartaginą. 264 – 241 r.p.n.e. – I wojna punicka – Rzym był zmuszony do rozbudowania swojej floty wojennej. Rzymianie opanowali sztukę abordażu. W roku 242 p.n.e. koło wysp egodzkich, rozgromiona została flota Kartaginy, co doprowadziło do podpisania pokoju w 241 r.p.n.e. Sycylia trafiła pod władanie Rzymu, a Kartagina musiała zniszczyć swoją flotę. Nieco później Rzym przejął też Sardynię i Korsykę. Po I wojnie punickiej Kartagina rozpoczęła podbój Półwyspu Iberyjskiego, co zaniepokoiło Rzym. Wódz Kartaginy – Hannibal, dążył do zemsty. W roku 218 p.n.e. wybuchła II wojna punicka, która trwała do 201 r.p.n.e. Hannibal liczył, że przeniesie wojnę na Półwysep Apeniński, by z pomocą federacji rozgromić Rzym. 218 r.p.n.e – bitwa pod Trebią; 217 r.p.n.e. – klęska pod jeziorem Trazymejskim; 216 r.p.n.e. – masakra pod Kannami – rozbicie Rzymian. Rzymianie bali się wyjść w pole i zastosowali kunktatorstwo. Później postanowili uderzyć na tereny Hiszpanii, by finalnie przenieść się na tereny samej Kartaginy. Miało to na celu odciągnięcie Hannibala z Półwyspu Apenińskiego. W 202 r.p.n.e. Hannibal zostaje rozgromiony w bitwie pod Zamą. Zbiegł do Azji mniejszej, gdzie popełnił samobójstwo. W 210 r.p.n.e. podpisano pokój, ograniczono tereny Kartaginy do części Afryki i Rzym mógł decydować o ich polityce zagranicznej. 149 – 146 r.p.n.e. – III wojna punicka. Przez 3 lata oblegano Kartaginę, po czym wyrżnięto ją w pień, spalono i zaorano, by nic nie powstało na tym terenie. Od roku 146 p.n.e. Rzym jest niekwestionowaną potęgą w basenie Morza Śródziemnego. Do 44 r.p.n.e. opanowano m.in. tereny Syrii i Palestyny, środkową część Afryki północnej, całą Hiszpanię i Galię.
Przyczyny upadku Republiki Rzymskiej
Armia – w pewnym momencie zaczęła zanikać przez piątą grupę majątkową. Import zboża, praca niewolnicza w latyfundiach (tańsze produkty niż te, które produkowali chłopi), przez co chłopi sprzedawali ziemie i trafiali do 5 – tej grupy majątkowej. Przenosili się do miast stając się proletariuszami (od proles – potomstwo). W 133 r.p.n.e. bracia Grakchowie przeprowadzili reformy. Zabrali ziemię nobilom i zaczęli rozdawać wśród proletariuszy. Niestety proletariusze po prostu zaczęli ziemię sprzedawać. W 106 r.p.n.e. Mariusz przeprowadził reformę wojska polegającą na zmianie rekrutacji ze względu na cenzus majątkowy na armię zawodową. Jednak brak systemu emerytalnego był słabością tej reformy, bo tylko wódz, a nie Rzym gwarantował jakieś dobra po odbyciu 16 – letniej służby. Konieczność zmiany ustroju ze względu na wielkość państwa – należało wprowadzić jednowładztwo. Wyścig o władzę – prowincjami zarządzali byli konsulowie i byli pretorzy, na czym robili niesamowite majątki, więc o te stanowiska była walka. Proletariusze byli uzależnieni od bogatych jednostek, które na zasadzie kiełbasy wyborczej zbierali głosy. W 60 r.p.n.e. podpisanie pierwszego triumwiratu – porozumienia trzech mężów, przez Cezara, Pompejusza i Krassusa. Podzielili się władzą i decydowali o urzędach w Rzymie. W momencie kiedy Krassus zginął w 53 r.p.n.e. w bitwie z Pontyjczykami, było jasne, że między Cezarem a Pompejuszem będzie wojna. W 49 r.p.n.e. tak też się stało. Obaj mówili, że chcą przywrócenia republiki, lecz tak faktycznie chcieli jednowładztwa. Cezar był lepszym wodzem, więc w 48 r.p.n.e. rozgromił Pompejusza na terenie Grecji w bitwie pod Farsalos mimo dwukrotnej przewagi liczebnej wojsk Pompejusza. Cezar pokonał w 45 r.p.n.e. wszystkich swoich przeciwników i wrócił do Rzymu. Zaczął przeprowadzać reformy dla umocnienia swojej władzy, mianował się dyktatorem, przyznał sobie prawo do obsadzania urzędów, zwiększył liczbę senatorów do 300 (miał na celu ich skłócenie), domagał się boskiej władzy i stworzył kalendarz juliański. Ewidentna była chęć wprowadzenia jednowładztwa, co było nielubiane, więc zamordowano go. Cezar zostawił po sobie myśliciela w postaci Oktawiana, który był wnukiem jego siostry. Adoptował go, więc na niego przeszły prawa. W 43 r.p.n.e. Oktawian, Marek Antoniusz, Lepidiusz podpisali II triumwirat. Podzielili Rzym na części między siebie: Afryka – Lepidiusz, wschodnia część Rzymu – Oktawian, zachodnia część Rzymu – Marek Antoniusz. Antoniusz obiecał Kleopatrze, że ich/jej dzieciom odda swoje ziemie. Oktawian i cały Rzym byli oburzeni, co było idealnym pretekstem do wojny. W 31 r.p.n.e. pod Akcjum miała miejsce bitwa, którą wygrał Oktawian. W tym momencie Oktawian mógł przejąć siłą władzę, ale z racji strachu przed zabójstwem stwierdził, że oddala się od rządzenia i niech wróci republika. W tym momencie lud sam chciał jednowładztwa, bo miał dość republiki i wojen domowych, tak więc w 27 r.p.n.e. Oktawian stał się cesarzem. Trzy daty – 44, 31, 27 r.p.n.e. mogą być uważane za koniec republiki. Wszystkie urzędy republikańskie (kapłan, konsul, trybun ludowy itd.) zostały skomasowane w osobie władcy. To dało mu nieograniczoną władzę. Był też princepsem, a ustrój nazwał pryncypatem (była to komedia republiki). II wiek – największy rozwój terytorialny Rzymu – Ren i Dunaj – dwie naturalne granice cesarstwa. III wiek – kryzys cesarstwa. Częste zmiany na tronie, wojsko decydowało o tym, kto będzie cesarzem. W 68 r. zmieniało się 4 cesarzy! Brak długofalowej polityki osłabiał Rzym. W 284 r. cesarzem został Dioklecjan, który przeprowadził nowe reformy – tetrarchia (rządy czterech). Sam przyjął tytuł augusta, który dobierał sobie cezara i drugi august robił to samo. System zakładał, że po 20 latach augustowie ustępują swojego miejsca cezarom, a oni wybierają nowych cezarów. Stworzył nowy podział prowincji: z 50 na 110. Tam władzę cywilną oddzielił od wojskowej (miało to zmniejszyć prawdopodobieństwo buntu). Od Dioklecjana cesarz utożsamiany jest z bogiem. Deus et dominus, co stworzyło dominat. W momencie, gdy Dioklecjan odstąpił od urzędu, wybuchła wojna domowa. Wykorzystał to Konstantyn I wielki, który przeniósł stolicę do Konstantynopola. W 313 r. wydał edykt Mediolański, mocą którego chrześcijanie mieli równouprawnienie. Po śmierci Konstantyna rozgorzały walki. Władza Teodozjusza I Wielkiego przyniosła chrześcijaństwo jako religię panującą od roku 392, podział państwa na dwie części od roku 395 na cesarstwo wschodnie i zachodnio-rzymskie. W IV wieku nastąpił kryzys cesarstwa zachodnio-rzymskiego spowodowany wielką wędrówką ludów. W Azji w tym czasie powstała potęga Hunów, którzy ekspansywnie parli w stronę cesarstwa. Rzym przeciwstawiał się militarnie, co skutkowało wzrostem podatków, czyli zubożenia ludności i w efekcie upadek gospodarki. Koło się zamyka, bo ludzie nie mieli za co płacić podatków, co skutkowało brakiem środków na armię. Zaczęto więc napierającym dawać ziemie w zamian za służbę w armii. W Afryce osiedlili sięWandalowie, którzy w 410 r. zdobyli Rzym. Wizygoci na terenie Hiszpanii i Galii, Frankowie na północnych terenach Galii, a Ostrogoci w Italii. W V wieku cesarstwom nadal zagrażali Hunowie pod wodzą Attyli. Hunowie przez przypadek zostali odparci, Attyla został zabity, lecz to nie uchroniło Rzymu od upadku. W 476 r. Odoaker zdetronizował Romulusa II. Ta data jest końcem Rzymu i jednocześnie końcem starożytności.
Średniowiecze
476 r. – początek średniowiecza
Końcowe daty są różne:
1450 r. – wynalezienie druku przez Gutenberga
1453 r. – upadek Bizancjum; Turcy Osmańscy
1492 r. – Kolumb odkrywa Amerykę
1517 r. – tezy Lutra, reformacja
Bizancjum – kontynuowało przez prawie 1000 lat tradycję rzymską. Gospodarka w przeciwieństwie do zachodu rozwija się. Władca, który przywrócił świetność to Justynian I Wielki. Skodyfikował prawo, rozszerzył granice państwa o Afrykę Północną, Azję Mniejszą, Italię, Południową część Półwyspu Iberyjskiego oraz wybrzeża Dalmacji. Niestety po jego śmierci zaprzestano podbojów. Przez prawie 1000 lat walczono z wrogami zewnętrznymi.
Arabowie – mieszkali na Półwyspie Arabskim, głównie plemiona koczownicze. Pośredniczyli w wymianie handlowej. W VI wieku doszło w społeczeństwie do rozkładu wspólnoty pierwotnej i pojawiły się grupy społeczne, co wywołało niepokoje społeczne. Wykorzystał ten fakt Mahomet, który stworzył nową wiarę – Islam. Uznają Mojżesza i Chrystusa. Islam to bezwzględne posłuszeństwo woli Allaha. 5 filarów Islamu – publiczne wyznanie wiary, modlitwa 5 razy dziennie z twarzą skierowaną ku wschodowi, gdzie (Mekka), raz w roku post przez miesiąc (Ramadan), jałmużna dla ubogich, przynajmniej raz w życiu pielgrzymka do Mekki. W 622 r. ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny. Jego poglądy nie były zbyt popularne wśród ludności (głównie kupców). Kalif czyli następca – początkowo urząd elekcyjny, z czasem (od połowy VII wieku) urząd dziedziczny. Wiara sprzyjała budowie wielkiego imperium – zachęcano do niej, bo osoby wierzące w Allaha nie płaciły podatku od ziemi. Byli tolerancyjni wobec judaizmu i chrześcijaństwa, nie niszczyli innych kultur, cywilizacji i często je przyjmowali np. cyfry arabskie są zaczerpnięte z Indii, przepisywali filozofię Greków. W VIII wieku miał miejsce podział na szyitów i sunnitów. U szyitów Koran był źródłem wiary. Sunnici dopuszczają też historię ustną dotyczącą Mahometa. IX – X wiek – rozpad państwa arabskiego. Osłabła władza kalifów, władzę przejęli emirowie. Podboje arabskie objęły cały Półwysep Arabski, Syrię, Palestynę, centrum państwa Perskiego, Egipt, część Afryki.
Państwo Franków
Na terenie północnej Galii IV wiek. Byli sojusznikami Rzymu. Po jego upadku Chlodwig zjednoczył Franków. Pochodził z dynastii Merowingów. W 496 r. przyjął chrzest, otrzymał koronę królewską, władza była od Boga (przyjął sakrę). Do 507 r. zjednoczył całą Galię pod swymi rządami. Powstała monarchia patrymonialna (pater – ojciec), czyli państwo było własnością władcy. W 511 r. Chlodwig zmarł. Podzielił państwo między 4 synów, by uniknąć walki o kraj. To się jednak nie udało, bo podział oznaczał mniej ziemi, więc walczono o cały kraj. Kto ma ziemię, ma władzę. Słabą pozycję Merowingów wykorzystali majordomowie, którzy przejęli władzę. Król miał tylko funkcję honorową, musiał przekazywać ludowi rozkazy. Ograniczono ziemię królów, by mieli mniej władzy. Po czasie majordomowie chcieli przejąć koronę. W VII wieku Pepin z Herienstalu miał taki zamiar, ale nie pozwolili mu na to urzędnicy, ponieważ: sami też chcieli władzy, władza była od Boga i uznali, że Pepin jej nie posiada. Pepin został zamordowany, a Merowingowie wrócili na tron.
Karol Młot – potomek Pepina.
Początek rycerstwa. W 732 r. rozgromił Arabów w bitwie pod Poitiers. Od jego imienia pochodzi nazwa nowej dynastii – Karolingów. Podzielił nie swoje państwo między swoich synów, co świadczyło o wielkiej władzy. Syn i jego następca – Pepin Mały zwany także Krótkim. Dążył do zyskania korony. 751 r. Papież prosi Pepina o pomoc w walce z Longobardami. Zgodził się w zamian za poparcie. Zdetronizował Merowingów. Od 751 r. Karolingowie na tronie, korona elekcyjna. Musiał uzyskać sarkę, by była dziedziczna. W 754 r. Longobardowie znów zaatakowali Papieża, więc Pepin pomógł Papieżowi w zamian za sakrę. 755-56 r. – stworzenie Państwa Kościelnego. Pepin nadał ojcowiznę św. Piotra. W 768 r. Pepin umiera, jego następcą staje się Karol Wielki. W 772 r. rządził sam po śmierci brata. Przydomek Wielki zdobył dzięki następującym czynnikom: rozszerzył granice państwa, prowadził liczne wojny, zajął Saksonię oraz Bawarię, pokonał Awarów, podporządkował sobie całą Italię, opanował Hiszpanię aż po linię rzeki Ebro, sam rządził państwem, zlikwidował urząd majordoma i jego kompetencje podzielił między innych urzędników, państwo podzielił na hrabstwa i marchie (margrabia mógł sam prowadzić wojnę), nie płacił za urzędy tylko nadawał ziemię, sam jeździł po całym kraju i rok w rok sam zbierał podatki, sądził i nadawał urzędy, doceniał naukę, wymagał od dworzan czytania i pisania mimo, że sam tego nie umiał. W 800 r. koronowano Karola Wielkiego na cesarza Rzymu. Była to próba odbudowania cesarstwa na zachodzie. Koronował go sam Papież. To spowodowało wojnę z Bizancjum, którą wygrał Karol Wielki. Zmarł w 814 r. Jego następcą został Ludwik Pobożny, który bardziej zajął się religią niż państwem. Po jego panowaniu, państwo zaczęło się rozpadać. W 840 r. władzę po Ludwiku objął Lotar (jego syn), który w latach 842-43 prowadził wojnę domową ze swoimi braćmi, mającymi pretensję o małą ilość ziemi. W efekcie wojnę wygrali bracia i w 843 r. w Verdun dokonali podziału królestwa. Karol Łysy dostał zachodnią część – Francję. Lotar dostał środkową część, która w efekcie nie przetrwała bo była zlepkiem grup etnicznych. Ludwik Niemiecki dostał wschodnią część, czyli późniejsze Niemcy. Dynastia Karolingów przetrwała we Francji do roku 987, później nastąpili Kapetyngowie. W Niemczech Karolingowie panowali do 911 roku.
Cesarstwo Ottonów
W 911 roku Niemcy składają się z 4 części:
- Saksonia
- Frankonia
- Szwabia
- Bawaria
Zdecydowania w składzie 4 królów, że korona będzie elekcyjna. Doprowadziło to do wojen domowych. Pierwszym królem był Konrad I. Drugim królem elekcyjnym był Henryk I Ptasznik z dynastii Ludolfingów. Podporządkował Czechy, które weszły w skład Rzeszy Niemieckiej. Zajął Lotarygnię na zachodzie, rozpoczął na wschodzie podboje Słowian Połabskich (tereny między Odrą a Łabą). W 936 r. zmarł. Po śmierci wybrano na następcę jego syna – Ottona I Wielkiego. Podbijał Słowian, oparł rządy na Kościele. Duchowni mieli urzędy bo byli wykształceni, mądrzy oraz nie mieli dzieci, więc urzędy wracały do państwa. W 962 r. podporządkował sobie Włochy, otrzymał koronę cesarską i nosił tytuł Cesarza Rzymskiego Narodu Niemieckiego.
962 – 1806 r. – I Rzesza (do tego czasu władcy byli cesarzami Rzymu)
1871 – 1918 r. – II Rzesza
1933 – 1945 r. – III Rzesza
Po Ottonie I cesarzem był Otton II (od 973 r.) Po śmierci Ottona II, jego syn miał 3 lata, wprowadzono więc regencję i rządy sprawowano w jego imieniu. Objął rządy w wieku 15 latu, wypracował pogląd monarchii uniwersalnej. Cztery części składowe: Germania, Galia, Italia, Slawina (słowiańszczyzna zachodnia). Miało to być jedno państwo, na czele którego stał cesarz i Papież (ten miał mieć mniejszy udział). Części miały być równe. Nie podobało się to żadnej części poza Bolesławem Chrobrym. W 1002 roku Otton III jedna zmarł i po nim władzę przejął Henryk II, który prowadził wojny ze Słowianami.
System lenny w Europie
Stworzony przez Karola wielkiego w państwie Franków. Władca nadawał beneficjum (urzędy, ziemie). Ziemię mógł też nadawać Kościół, bo miał je od władców i ludzi na własność. Te ziemie to prekaria. Forma uzależnienia to też komendacja, głównie dotyczyła ona chłopów. Byli wolni, mieli ziemię na własność, lecz nie umieli sami się bronić, więc oddawali się w opiekę rycerzowi. Oddawano rycerzowi ziemię na własność, płacono mu i dzierżawiono ją od niego. Senior (pan feudalny) -> Lennik (wasal).
Drabina lenna: Suzeren (król) miał pod sobą urzędników i najwyższe duchowieństwo (byli wasalami króla), a ci mieli pod sobą rycerstwo, które pod sobą miało chłopów (tych, których bronili na zasadzie komendacji). Utworzyły się stany. Były dwie formy drabiny lennej. We Francji wasal mojego wasala nie jest moim wasalem, co osłabiało pozycję króla, bo rycerze nie byli jego wasalami. W Anglii było odwrotnie, przez co król mógł napuszczać na siebie grupy.
Słowianie
Dzieli się ich na 3 grupy:
- zachodni – plemiona polskie, czesi, słowianie połabscy mieszkający między Odrą a Łabą
- wschodni – plemiona ruskie
- południowi – Serbowie, Chorwaci, Bułgarzy
Ustrój typowy dla słowian to demokracja wojenna – każdy mężczyzna zdolny do noszenia broni mógł wypowiadać się w kwestii plemienia. Zasłużona starszyzna także miała takie prawo. Na czas wojny wiec wybierał wojewodę – dowódcę wojska z nieograniczoną władzą. Po wojnie wojewoda musiał złożyć władzę. W jego interesie leżało przedłużenie władzy, by stała się dziedziczną. Jeśli to się udało, to przyjmował tytuł księcia. Podstawową jednostką społeczną był ród. Kilkanaście sąsiedzkich rodów tworzyło Opole, Opola tworzyły plemiona, a łączenie plemion tworzyło państwo. Pierwsze państwo słowiańskie to państwo Samona 622-658 r. Państwo to powstało w wyniku walk z Awarami. Wybuchło powstanie przeciwko Awarom, na czele którego stał Samon. Państwo Samona odpierało najazdy Franków, po jego śmierci państwo rozpadło się. Historycy uważają, że kontynuacją owego państwa jest państwo Wielkomorawskie. Pierwszy zapis o nim był w roku 822 lub 830 (dokładnie nie wiadomo) – wtedy to państwo przyjęło chrzest z rąk Niemiec. Do tego państwa zaczęli napływać duchowni niemieccy, którzy instalowali tam swoje wpływy. Wpływy te mimo, że sam je zakorzenił, próbował wyplenić Mojmir, lecz bezskutecznie. Udało się to Rościsławowi, który był za chrystianizacją, a wyganiając duchownych niemieckich uniemożliwiał to. Poprosił Bizancjum o misjonarzy i tak w 863 roku przybyli Cyryl i Metody, którzy stworzyli cyrylicę, przetłumaczyli Biblię i liturgię na język słowian. Największy rozwój państwo Wielkomorawskie osiągnęło za rządów Świętopełka – następcy Rościsława. Przyłączył następujące tereny: Paonię, Czechy, Morawy, Słowację, Małopolskę, Serbię Łużycką. W 894 r. Świętopełk zmarł, państwo zaczęło się rozpadać i zostało dobite najazdem Węgrów w latach 906-907. Na gruzach tego państwa powstało państwo Czeskie. Rządy przejęła dynastia Przemyślidów. Od początku swojego istnienia Czechy były zależne od Niemiec i wchodziły w skład Rzeszy Niemieckiej.
Państwo Bułgarskie
Swój początek miało w roku 679. Chrzest przyjęli w 864 roku. Od VIII do XI wieku prowadzą zaciekłe walki z Bizancjum, które na początku XI wieku rozgramia Bułgarię i rozbija państwo Bułgarskie.
Ruś Kijowska
Miała dwa ośrodki władzy – na północy Nowogród Wielki, a na południu Kijów. Na północy władzę przejął Ruryk (wiking) i nastąpiła dynastia Rurykowiczów trwająca aż do końca XVI wieku. Ruryk miał korzenie niemieckie, ale zasymilował się ze Słowianami. Władzę w Kijowie przejął Oleg, pochodzący z linii Ruryka i tam właśnie została przeniesiona stolica. W 988 roku Ruś Kijowska przyjmuje chrzest przez Włodzimierza Wielkiego z rąk Bizancjum (w obrządku prawosławnym). Wiarę ugruntował Jarosław Mądry jeden z 13 synów Włodzimierza Wielkiego. Za rządów Jarosława nastąpił rozwój Rusi, lecz w 1054 roku Jarosław umiera, dzieli tereny między synów, co jest korzystne dla Polski. Powoduje to zastój Rusi, która zjednoczona zostaje dopiero w XVI wieku przez Moskwę.
Węgry
Węgrzy nie są słowianami, przybyli w X wieku nad Dunaj, byli typowym ludem koczowniczym, najeżdżali na Włochy i Niemcy. W 955 roku Otton I Wielki rozgromił ich w bitwie na Lechowym Polu, co zahamowało ich ekspansję. W efekcie zaczęli prowadzić osiadły tryb życia i stworzyli państwo. W 974 roku Gejza z dynastii Arpadów przyjął chrzest z rąk Niemiec. Jego następca święty Stefan I Wielki ugruntował chrześcijaństwo na Węgrzech. W 1001 roku został ukoronowany.
Spór o inwestyturę
Inwestytura – otrzymywanie ziemi wraz z urzędem. Władca wybierał duchownych, co sugerowało ich zależność od króla, a nie od Kościoła. Duchowni zaczęli prowadzić świecki tryb życia, jedną z przyczyn kryzysu w Kościele jest nepotyzm i symonia, przez co do Kościoła dostały się osoby niepowołane. Wtedy nie było celibatu. Reformy zaczęto w 910 roku w opactwie w Cluny, były jednak reformami oddolnymi, obejmowały głównie klasztory i czekały na aprobatę Papieża. Reforma papieska była jednak niemożliwa, bo w latach 962-1056 był cezaropapizm. Cesarz Otton I mógł wybierać Papieża. Ottonowi brak reform był na rękę. Na osłabienie Kościoła wpłynęła też schizma wschodnia z 1054 roku, która dokonała podziału na Kościół Katolicki i Prawosławny. Szansę na reformy przyniosła śmierć cesarza rzymskiego – Henryka w roku 1056, ponieważ władzę w Niemczech przejął jego syn – Henryk IV, który był małoletni. Wybuchła wojna domowa o władzę, co wykorzystało papiestwo. W 1059 roku wprowadzono reformę wyboru Papieża. Po roku 1073 reformy w Kościele ruszyły na dobre – Papież Grzegorz VII w 1075 roku wystąpił ze swoim programem reform. Potępił symonię, nepotyzm i inwestyturę, wprowadził celibat, zaprezentował swoją koncepcję stosunków w świecie chrześcijański to jest Papież jako nadrzędny wobec władcy, podrzędny tylko Bogu – papocezaryzm. W 1076 roku Henryk IV ogłosił detronizację Papieża przy poparciu duchowieństwa niemieckiego. Grzegorz rzucił klątwę na Henryka i zwolnił lud Niemiec z wierności Henrykowi. Po tym lud zbuntował się przeciwko Henrykowi, który nie miał wyboru i musiał przeprosić. Ruszył na spotkanie z Papieżem Grzegorzem i w 1077 roku doszło do spotkania w Canossie. Henryk przez 9 dni czekał pod bramami zamku, co było upokorzeniem cesarstwa. Papież wybaczył mu, co okazało się błędem bo Henryk wrócił do Niemiec, zniszczył opozycję, zdetronizował Papieża, który zmarł na wygnaniu w 1085 roku. Ostatecznie spór o inwestyturę został rozwiązany w 1122 roku w Wormacji w wyniku konkordatu między Henrykiem V a Kalikstem II. Jego mocą wyboru duchowieństwa miał dokonywać Papież, a cesarz nadawał im ziemię. Spór między Papiestwem a cesarstwem zakończył się w XIII wieku zwycięstwem Papiestwa, lecz osłabione walkami zostało uzależnione przez Francję.
Krucjaty
Poszczególne stany europejskie były zainteresowane ruchem krucjat. Duchowieństwo z powodu możliwości nowych urzędów w Kościele, nowych ziem. Rycerstwo cieszyło się z możliwości zysków. Mieszczaństwo zainteresowane było handlem lewantyńskim czyli handlem z bliskim wschodem. Chłopi chcieli uciec przed uciskiem feudalnym. Na Bliskim Wschodzie pojawili się Turcy Seldżyccy, którzy zdobyli Jerozolimę i przestali dopuszczać pielgrzymki do Grobu Pańskiego. Turcy Seldżyccy pokonali Bizancjum, więc cesarz poprosił Papieża o pomoc. Papież Urban II pomógł, bo chciał pokazać nadrzędność Papiestwa w stosunku do Prawosławia i odzyskać władzę nad cesarstwem. W 1095 roku na synodzie w Clermont Papież wygłosił mowę nawołującą do krucjat. W 1096 roku wyruszyła krucjata ludowa (chłopska), którą prowadził Piotr Pustelnik z Amiens. Zakończyło się ona klęską, a jej droga była znaczona trupami żydów. W latach 1097 – 1099 miała miejsce I krucjata rycerska w wyniku której na Bliskim Wschodzie stworzono kilka państw chrześcijańskich. W 1099 roku zdobyto Jerozolimę, w której wymordowano wszystkich mieszkańców. Mała ilość rycerstwa na zdobytych terenach zmusiła do stworzenia zakonów rycerskich. Tak powstali Templariusze (głównie Francuzi), Joannici (głównie Włosi), Krzyżacy (głównie Niemcy). I krucjata była wygrana, bo muzułmanie byli skłóceni, a rycerze chrześcijańscy lepiej wyszkoleni i wyposażeni. W 1144 roku muzułmanie zdobywają hrabstwo Odessy, w efekcie czego ruszyła II krucjata rycerska w latach 1147 – 1149, lecz nic nie zdziałała. Ogromnym zagrożeniem dla chrześcijan był Saladyn, który w latach 1170-80 zjednoczył muzułmanów. W 1187 roku wybuchła wojna między Saladynem a chrześcijanami. Bitwa pod Hattin 1187 r. którą chrześcijanie przegrali w głupi sposób – nie wzięli na pustynię wody, co zaowocowało zdobyciem Jerozolimy przez Saladyna. III krucjata to lata 1189 – 1192. Jej celem było odzyskanie Jerozolimy. Niemców wiódł Fryderyk I Barbarossa, który rozgrzany słońcem wszedł w zbroi do wody i utonął. Francuzów wiódł Filip II, a Anglików Ryszard Lwie Serce. Jerozolimy nie odzyskali, ale Ryszard uzyskał pozwolenie na pielgrzymki do ziemi świętej. IV krucjata – 1202 – 1204 r. – zainicjował ją Papież Innocenty III. Zebrali się w Wenecji, ale okazało się, że nie mają pieniędzy na opłacenie podróży do Egiptu. Wenecjanie poprosili ich o podbicie miasta chrześcijańskiego, które było konkurencją dla Wenecji, czyli Zadaru. W mieście tym rycerstwo zetknęło się z Aleksem IV, który poprosił ich o pomoc w powrocie na tron w zamian za pieniądze. Pomogli, ale nie dostali zapłaty, więc w 1204 roku zdobyli Konstantynopol, na gruzach którego stworzyli Cesarstwo Łacińskie, w którym stacjonowali do 1261 roku. Krucjata ta jest dowodem na moralny upadek krzyżowców. Uznano więc, że tylko niewinni odzyskają Jerozolimę i tak w 1212 roku wysłano bez zgody Papieża dzieci na krucjatę. Nic ta krucjata nie dała, bo dzieci sprzedano w niewolę. V krucjata – 1217 – 1221 r. – walczono w Egipcie, była szansa odzyskania Jerozolimy, ale nie udało się to, bo chrześcijanie nie przyjęli warunków muzułmanów. VI krucjata – 1248 – 1254 r. oraz VII krucjata – 1270 r. prowadzone były przez Ludwika IX Świętego. Nic jednak nie przyniosły. W 1291 roku nastąpił kres idei krucjat, bo wtedy krzyżowcy stracili Akkę czyli swoją ostatnią twierdzę. Skutków krucjat było wiele. Najważniejsze z nich to chociażby zdobycie Konstantynopola w 1204 roku powoduje zburzenie potęgi Bizancjum. To przyczyniło się do klęski z Turkami Osmańskimi w XIV wieku. Wzrosła nienawiść między Katolikami a muzułmanami i Prawosławnymi. Rozwinął się handel lewantyński (od Lewant – Bliski Wschód), na czym korzystały miasta włoskie (głównie Wenecja). Rozwinęły się drogi morskie, uzbrojenie, kultura rycerska (był to początek herbów rycerskich).
Polska wczesnopiastowska
W skład Polski wchodziły różne plemiona: Polanie, Goplanie, Mazowszanie, Wiślanie (górny brzeg Wisły), Lędzianie, Ślężanie, Opolanie, Pomorzanie. Tylko dwa były wystarczająco silne, by stworzyć państwo to jest Wiślanie zależni od Czech oraz Polanie, którzy nie byli narażeni na najazdy. Początki państwa Polan to połowa IX wieku, co potwierdzają archeolodzy i znajomość imion władców poprzedzających Mieszka I – Siemomysł (ojciec Mieszka), Lestek, Siemowit. Gall Anonim wymienia te imiona w swoich kronikach, co uwiarygodnia ich istnienie. W 960 roku Mieszko miał Wielkopolskę, Kujawy i Mazowsze, wtedy też obejmował władzę. Przyjął chrzest w 966 roku. Chciał zabezpieczyć państwo przed przymusową chrystianizacją ze strony Niemiec, wzmocnić pozycję swoją i państwa. Jego władza miała pochodzić od Boga, chciał być równy innym władcom europejskim, zjednoczył plemiona. Miał świadomość, że chrześcijaństwo wiązało ze sobą pewne wzory administracyjne. Przyjął chrzest z rąk czeskich, bo bał się napływów z Niemiec. Za żonę wziął Dobrawę z Czech. W 968 roku w Poznaniu założono biskupstwo misyjne zależne od Rzymu. Pierwszym Biskupem był Jordan. Skutkami było chociażby odebranie Niemcom pretekstu do najazdów teoretycznie chrystianizacyjnych, wzmocnienie pozycji Mieszka, nowe wzory administracyjne, wstąpienie Polski do kręgu kultury sakralnej to jest pismo, budowle itp. wzmocnienie pozycji Polski. Mieszko rozwijał Polskę terytorialnie i tak opanował Pomorze Gdańskie. W 972 roku pokonał Niemców w bitwie pod Cedynią i zdobył ujście Odry – Pomorze Zachodnie ze Szczecinem. W 981 roku Mieszko traci Grody Czerwińskie na rzecz Rusi Kijowskiej. W 990 roku zajął Małopolskę i Śląsk. W 977 roku zmarła Dobrawa, a nową żoną Mieszka została Oda z Niemiec. Około 990 roku został sporządzony dokument Dagome Iudex który opisywał ziemie Mieszka I. W tym dokumencie oddał państwo pod opiekę Papiestwa. Chciał nim zabezpieczyć prawa synów z Odą. Bolesław miał dostać ziemię z Krakowem, Oda większą część kraju. W 992 roku Mieszko zmarł, Bolesław wygnał macochę oraz braci. Objął rządy w państwie, chciał stworzyć niezależną metropolię kościelną, czyli arcybiskupstwo, ale do tego potrzebował świętego, męczennika za wiarę. Na jego dworze pojawił się biskup praski – Wojciech, któremu Bolesław zaproponował wyjazd misyjny do Prus w celu nawracania. W 997 roku Wojciech zginął w Prusach za wiarę. Chrobry wykupił jego zwłoki za dużą ilość złota i zaczął starania o arcybiskupstwo. Ukazywał Wojciecha jako męczennika, zapłacił Rzymowi i w 999 roku Wojciech został Świętym. Wojciech był przyjacielem Ottona III. Papież zgodził się na arcybiskupstwo w Gnieźnie. W 1000 roku przyjazd Ottona III do Polski, oficjalnie do grobu Wojciecha. Wtedy miał miejsce Zjazd Gnieźnieński. Jego efektem były następujące postanowienia: stworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie i biskupstwa we Wrocławiu, Kołobrzegu, Krakowie, przyzwolenie cesarza na koronację Chrobrego, któremu Otton w ten sposób chciał przekazać koronę Słowian. Kraj był bogaty, wskazywały na to stroje mieszkańców oraz duża ilość wojska. Wymieniono się relikwiami – Chrobry dostał włócznię świętego Maurycego, a Otton ramię świętego Wojciecha. W 1002 roku Otton zmarł i władzę w Niemczech objął Henryk II, który chciał podbijać Słowian. Działania Chrobrego w latach 1002-1003 są uznawane za wcielanie idei Ottona w życie i tak w 1002 roku zajął Milsko i Łużyce, wykorzystując wojny domowe w Niemczech. Czesi chcieli Bolesława na swoim tronie, bo był synem Dobrawy. Henryk II zażądał złożenia hołdu lennego z ziem z roku 1003. Chrobry odmówił, czego efektem był wybuch wojny, która była podzielona na 3 etapy. Etap pierwszy – 1003 - 1005 r. drugi – 1007 – 1013 r. trzeci – 1015 – 1018 r. Najgorszy dla Chrobrego był pierwszy etap. W 1004 roku stracił Czechy, w 1005 Pomorze Zachodnie, więc w 1005 roku zawarł z Henrykiem pokój, na mocy którego utracił Milsko i Łużyce. W 1007 roku zaczął się drugi etap i w tym roku uzyskał lenno w postaci Milska i Łużyc. Etap trzeci w 1017 roku wstawiono się obroną grodu Niemcza, gdzie broniono się przed Niemcami. W 1018 roku miał miejsce pokój w Budziszynie, Chrobry uzyskał Milsko i Łużyce na własność. W latach 1013 i 1018 miały miejsce wyprawy Chrobrego na Kijów. Podczas drugiej wyprawy zdobył Kijów (zgwałcił tam jakąś kobietę). Wracając z tej wyprawy przyłączył Grody Czerwińskie. Stracił Morawy i Słowację, lecz nie ma pewności co do daty, bo prawdopodobne są dwie – 1018 rok oraz 1037 rok. Brak źródeł w latach 1020 – 1025. W 1024 roku zmarł Henryk II i na jego następcę wybrano Konrada II, co spowodowało wojnę domową w Niemczech. Wykorzystał to Chrobry i został koronowany na króla Polski w 1025 roku. Po kilku miesiącach zmarł, a władzę po nim przejął jego syn – Mieszko II, który też się koronował. Prowadził politykę ojca, czyli mocarstwowość, dwukrotnie wyprawił się na Niemcy. Nie był jedynym synem Bolesława, bo miał starszego brata Bezpryma, który zwyczajem był przewidziany na tron, ale Chrobry przeznaczył na tron Mieszka. Około roku 1030 Bezprym uciekł na Ruś Kijowską i wraz z trzecim bratem – Ottonem zorganizował koalicję antypolską Niemiec i Rusi. W 1031 roku miał miejsce najazd Niemiecko – Ruski na Polskę. Za cenę Milska i Łużyc udało się zatrzymać Niemców, lecz nie powstrzymano Jarosława Mądrego, który osadził na tronie w Gnieźnie Bezpryma i przyłączył Grody Czerwińskie do Rusi. Mieszko uciekł do Czech. W 1032 roku został przewieziony do Niemiec na żądanie Konrada, a Bezprym umarł (prawdopodobnie Mieszko miał w tym udział). Cesarz zgodził się na powrót Mieszka do Polski i na żądanie Konrada Polska została podzielona na trzy części pomiędzy Mieszka II, Ottona oraz Dytryka (wnuka Mieszka I). W ten sposób cesarz osłabił Polskę. W 1033 roku zmarł Otton, w czym prawdopodobnie znów miał udział Mieszko II. W tym samym roku Mieszko objął władzę, lecz nie odzyskał korony ani Grodów Czerwińskich, Milska czy Łużyc. W 1034 roku zmarł. Po jego śmierci władzę chciała przejąć dla swojego syna Kazimierza żona Mieszka II – Rychelza. Prawdopodobnie w Polsce w latach 1034 – 1039 panował Bolesław Zapomniany, którego wspomina tylko jedno źródło. Mógł on być synem Mieszka z jakiejś innej kobiety a imię Bolesław wymienione było w dynastii. W latach 1034-39 doszło w Polsce do buntu ludowego i reakcji pogańskiej. Społeczeństwo zbuntowało się przeciw władzy (podatkom) oraz Kościołowi (dziesięcina). Polska rozpadła się na dzielnice, w których władzę mieli „poronieni książęta” (urzędnicy, przedstawiciele dawnych dynastii, lud). W 1038 roku na Polskę najechał czeski książę – Brzetysław. Złupił Wielkopolskę, zniszczył arcybiskupstwo w Gnieźnie, wywiózł zwłoki świętego Wojciecha do Pragi i przyłączył do Czech Śląsk. W roku 1039 Henryk III nowy władca Niemiec pomógł Kazimierzowi Odnowicielowi wrócić do Polski. Gdy wrócił, posiadał tylko Małopolskę i Wielkopolskę, które były zniszczone przez Czechów. Przeniósł więc stolicę do Krakowa i dążył do odtworzenia państwa Polskiego. W 1041 roku zawarł sojusz z władcą Rusi Kijowskiej – Jarosławem Mądrym. Obydwaj mieli wspólnego przeciwnika w postaci Macława, w którego ten sojusz był wymierzony. Kazimierz ożenił się z córką Jarosława. W 1047 roku Macław został pokonany, co umożliwiło przyłączenie Mazowsza do Polski. Prawdopodobnie też w tym czasie pokonano wojska pomorskie i przyłączono Pomorze. W 1050 roku Kazimierz zbrojnie odebrał Czechom Śląsk. Wzrosła potęga Polski, co nie spodobało się Henrykowie III, ale w 1054 cesarz przyznał w Kleidlinburgu Śląsk Polsce, lecz Polska miała płacić Czechom trybut. Odbudował organizację kościelną, lecz nie udało się odnowić arcybiskupstwa w Gnieźnie. W takim układzie najważniejszym arcybiskupstwem stało się to w Krakowie. Kazimierz zapoczątkował rycerstwo, wcześniejsi królowie mieli drużyny, które utrzymywali, lecz było na to mało pieniędzy. Kazimierz rozdawał później ziemię w zamian za służbę. Nie udało mu się uzyskać korony królewskiej i zmarł w 1058 roku. Zostawił 4 synów, z których znać trzeba dwóch to jest Bolesława śmiałego (starszego, który chciał tron; zwany był szczodrym bo dużo płacił na Kościół), oraz Bolesława Hermana, który stacjonował na Mazowszu. Bolesław Śmiały prowadził bardzo ekspansywną politykę, trzykrotnie obsadził swojego kandydata na tronie węgierskim i dwukrotnie na tronie kijowskim, co świadczyło o jego sile, bo ingerował w inne państwa. Stracił Pomorze Gdańskie, od razu przestał płacić Czechom trybut za Śląsk, więc walczył z nimi. W sporze o inwestyturę poparł Papieża Grzegorza VII, co opłaciło mu się bo w 1076 roku został koronowany. Stworzył biskupstwo w Płocku i odnowił arcybiskupstwo w Gnieźnie. Był bardzo dobrym politykiem. W 1079 roku został wygnany z kraju, ponieważ zabił biskupa Stanisława, który był zdrajcą (Stanisław został skazany na poćwiartowanie, przez co stał się męczennikiem i świętym). Przeciw Bolesławowi Śmiałemu została utworzona opozycja możnych na czele z biskupem. W 1081 roku Bolesław Śmiały zmarł na Węgrzech prawdopodobnie otruty przez opozycję. W 1079 roku Herman zostaje królem, ponieważ był Piastem i łatwo było nim manipulować, czego chcieli możni. Nie starał się o koronę, płacił Czechom trybut za Śląsk, związał się z Niemcami, jego pierwsza żona była z Czecha druga z Niemiec. Próbował, ale bezskutecznie odzyskać Pomorze Gdańskie i Zachodnie. W rzeczywistości władzę miał Sieciech – dworski palatyn. To on podejmował decyzje, a Herman je tylko ogłaszał. Sieciech chciał objąć tron i poprzez Judytę – żonę Hermana, utworzyć nową dynastię. Przeciw niemu utworzyła się koalicja złożona z innych urzędników, a w efekcie w 1093 roku wybuchł bunt, na czele którego stał Zbigniew – syn Hermana. Sieciech pokonał opozycję, a Zbigniewa uwięził na co Herman nawet nie zareagował. W 1097 roku wybuchł kolejny bunt przeciwko Sieciechowi, na czele którego znów stanął Zbigniew, ale tym razem wraz ze swoim bratem – Bolesławem Krzywoustym. Sieciech został pokonany i w 1098 roku synowie wymusili na ojcu podział kraju. Sieciech został wygnany. Herman dostał Mazowsze nie mając tytułu księcia zwierzchniego, Zbigniew dostał Wielkopolskę i Kujawy, a Krzywousty Małopolskę i Śląsk. W 1102 roku Herman zmarł, a Mazowsze przejał Zbigniew, który stał się księciem zwierzchnim. Związał się on z Niemcami, Czechami i Pomorzanami, a Krzywousty z Węgrami i Rusinami. Polska składała się w praktyce z małych państw. Kością niezgody było Pomorze, bo Krzywousty najeżdżał je. To przyczyniło się w 1106 roku do wojny między braćmi. Krzywousty pokonał brata i zostawił mu jako lenno Mazowsze. W 1107 roku usunął Zbigniewa z Mazowsza, czym zapewnił jedność kraju. Zbiegniew od razu pojechał do Niemiec i poprosił o pomoc w odzyskaniu tronu. W 1109 roku wojska Niemiec uderzyły na Polskę, gród w Głogowie zasłynął ze skutecznej obrony. Krzywousty prowadził wojnę szarpaną, czyli uderzanie w nocy na małe oddziały wroga. Henryk nie mogąc podbić Głogowa ruszył na Kraków. Dotarł pod Wrocław i doszło do bitwy na Pism Polu, gdzie Polska odparła atak Niemiec. W 1112 roku Krzywousty pogodził się z bratem, pozwolił mu wrócić do kraju, lecz okazało się to podstępem, bo po przybyciu Zbigniewa, kazał mu wyrwać język i wypalić oczy. Wskutek tego Zbigniew zmarł. W ten sposób Krzywousty pozbył się konkurencji w drodze do tronu. Przydomek swój zawdzięca stąd że skłamał bratu, albo stąd, że miał wrzody na ustach. Chciał przebaczenia Kościoła za swoje czyny, dla tego płacił i chodził na pielgrzymki. W latach 1113 – 1116 przyłączył tereny nad Notecią, w latach 1116 – 1119 Pomorze Gdańskie, 1122-1123 podporządkował sobie Pomorze Zachodnie ze Szczecinem. Uzyskał dostęp do morza. Chciał tych tereny ponownie schrystianizować, bo mieszkańcy przeszli na pogaństwo. Wysłał więc misję z Niemiec, co okazało się błędem. Krzywousty założył dwa biskupstwa – pierwsze we Włocławku i drugie w Lubuszu. Po jego śmeirci utworzono też biskupstwo na wyspie Wolin. W 1131 roku wmieszał się w spory dynastyczne na Węgrzech i został pokonany przez Węgrów i Czechów. W 1133 roku Papież uzależnił Kościół Polski od Niemieckiego. W 1135 roku Krzywousty spotkał się z cesarzem Lotarem III, który anulował decyzję Papieża. Krzywousty złożył hołd lenny z Pomorza Zachodniego. Nie uzyskał nigdy korony królewskiej, zmarł w 1138 roku, co zakończyło Polskę Wczesnopiastowską. Przed śmiercią sporządził testament, ponieważ miał 13 dzieci. Władysław Wygnaniec – najstarszy syn Krzywoustego, uzyskał Śląsk. Bolesław Kędzierzwy – Mazowsze, Kujawy. Mieszko Stary – zachodnią Wielkopolskę z Poznaniem. Henryk Sandomierski – ziemie Sandomierską. Kazimierz Sprawiedliwy – nic nie otrzymał, ponieważ był pogrobowcem. Krzywousty zostawił też dzielnicę senioralną składającą się z ziemi Krakowskiej, wschodniej Wielkopolski z Kaliszem i Gnieznem, Pomorza Gdańskiego i zwierzchności nad Pomorzem Zachodnim. Senior – książę zwierzchni, reprezentował Polskę, obsadzał najważniejsze stanowiska, miał prawo utrzymywać swoje wojska w dzielnicach braci. Był najstarszy z rodu, ziemia senioralna nie była dziedziczna. Krzywousty nie chciał, by jego dzieci biły się o władzę. 1138 – 1320 rok – rozbicie dzielnicowe. Pierwszym seniorem był Władysław Wygnaniec. Chciał usunąć braci z kraju i rządzić sam. Problemem też stał się spór o ziemię Łęczycką, która należała do wdowy po Krzywoustym – Salomei, zmarłem w roku 1142. Bracia chcieli tę ziemię, ale nie wiadomo do kogo miałaby ona należeć – do Władysława Wygnańca, czy synów Salomei. W 1144 roku wybuchła wojna między Wygnańcem, a koalicją Bolesława Kędzierzawego i Mieszka Starego. Wygnaniec pokonał braci i zaczął ich oblegać w Poznaniu. W 1146 roku został wygnany z kraju, ponieważ ukarał swojego współpracownika Piotra Włostowica, a inni bali się tego samego losu. W 1146 roku seniorem został Bolesław Kędzierzawy, który był nim do 1173 roku. Okres ten nazywany jest okresem rządów nijakich. W 1157 roku na Polskę najechał Fryderyk I Barbarossa, do czego namówił go Władysław Wygnaniec, który chciał swojego powrotu na tron. Kędzierzawy i Mieszko poddali się. Kędzierzawy złożył hołd lenny w Krzyszkowie, Polska została upokorzona, a za tę cenę Kędzierzawy utrzymał władzę. Wygnaniec nie odzyskał więc tronu. W 1166 roku zginął Henryk Sandomierski, więc jego ziemie przejął Kędzierzawy. Śląsk oddał synom Wygnańca. W 1173 roku Kędzierzawy zmarł. Po jego śmeirci do 1177 roku seniorem był Mieszko Stary. Kadencja była krótka, bo został wyrzucony z Krakowa. Uważał, że książę ma rządzić sam. Ogółowi nie podobało się, że urzędy małopolskie obsadzał wielkopolanami. Nakładał wysokie podatki. W 1177 roku możni krakowscy usunęli go ze stolicy. Tron zaproponowano Kazimierzowi Sprawiedliwemu. Wystąpił problem, ponieważ nadal obowiązywał testament Krzywoustego i Kazimierz Sprawiedliwy stałby się uzurpatorem, bo żył Mieszko. W 1180 roku miał miejsce zjazd w Łęczycy, w którym udział brało duchowieństwo oraz Kazimierz Sprawiedliwy nakłaniał, by została złamana zasada senioratu, na co duchowni przystali w zamian za to, że władca zrzeknie się ius spoli, co polegało na tym, że król przejmuje po zmarłym duchownym majątek ruchomy. Kraków stał się dziedziczny. Kazimierz przyłączył do państwa Mazowsze i Kujawy, bo zmarł syn Kędzierzawego. Miał Pomorze Gdańskie, skierował politykę na wschód, czyli na osłabione księstwa ruskie. W 1194 roku zmarł, prawdopodobnie otruty. Nastąpił problem kto miałby przejąć władzę, bo jego synowie nie byli dorośli. W 1196 roku Mieszko Stary ruszył na Kraków. Został powstrzymany w bitwie nad Mozgawą lecz mimo to, objął tron Krakowa, który oddała mu żona Kazimierza. Od 1196 roku do 1202 roku Mieszko rządził w Krakowie, gdzie też zmarł. Rządy w Krakowie objął po nim Leszek Biały, a na Mazowszu Konrad Mazowiecki, którzy współpracowali ze sobą. Leszek stracił Pomorze Gdańskie, które usamodzielniło się. Przegrał na wschodzie. W 1204 roku pokonał wojska ruskie pod Zawichostem, lecz ziem i tak nie zdobył. Chciał przyłączyć tereny Prus do Polski, otwierając faktorie na granicy, prowadząc z nimi handel i w pokojowy sposób ich nawrócić, lecz ten zamysł nie wyszedł, więc musiał zrobić to siłą. W 1217 roku Leszek Biały i dwóch innych Piastów – Władysław Laskonogi i Henryk Brodaty zawarli ze sobą układ dotyczący kolejności przejmowania Krakowa, to jest tak zwany układ o przeżycie. Po śmierci Leszka, Kraków miał przejąć Laskonogi, a potem Brodaty. Układ skierowany był przeciwko dwóm innym władcom dzielnicowym to jest np. Władysławowi Odonicowi, bratankowi Laskonogiego, z którym prowadził wojnę między innymi z pomocą Świętopełka z Gdańska, ponieważ Leszek Biały chciał odzyskać Pomorze. W 1227 roku doszło do zabójstwa Leszka w Gąsowie, wojska Odonica i Świętopełka napadły na Gąsowo. Po śmierci Białego Kraków dostaje Laskonogi, miał jednak problemy w Wielkopolsce, więc oddał Kraków Henrykowi Brodatemu w roku 1229. Wrócił do Wielkopolski i przegrał z bratankiem. Od 1201 roku Brodaty panował na Śląsku i doprowadził do tego, że była to najbogatsza dzielnica Polski. Znajodwała się tam kopalnia złota, rozpoczęto osadnictwo wsi i miast na prawie niemieckim. W 1233 roku przyłączył księstwo Opolsko – Raciborskie. W 1234 roku przyłączył Wielkopolskę usuwając Odonica. Jego państwo nazywane było monarchią Henryków Śląskich, bo rządził ze swoim synem Henrykiem Pobożnym. Henryk Brodaty rozpoczął starania o koronę królewską dla syna. W 1238 roku jedna umiera i władzę po nim przejmuje jego syn.
Najazd Turków
Temudżyn władca Mongołów zjednoczył plemiona na przełomie XII wieku i zmienił imię na Dżyngis-Chan. Świetnie zorganizowana armia w systemie dziesiętnym, wódz nie walczył w pierwszym szeregu a obserwował bitwę ze wzgórza. Stosowali taktykę pozorowanej ucieczki, puszczali gazy bojowe, uzależnili od siebie Ruś Kijowską. W 1241 roku uderzyli na Polskę – bitwa pod Legnicą – Henryk Pobożny poległ. Po tej bitwie Śląsk rozpadł się na 5 części. Do Wielkopolski powrócili synowie Odonica, Małopolskę przejął Konrad Mazowiecki. Zjednoczenie Polski przesunęło się o 80 lat.
Skutki rozbicia dla Polski
Osłabienie państwa na arenie międzynarodowej, osłabienie Piastów, wojny domowe niszczyły kraj, rozwój gospodarczy, rolny dzięki możliwościom organizacyjnym, rozwój kultury, dwory były jej ośrodkami.
Osadnictwo na prawie niemieckim
W okresie rozbicia dzielnicowego brakowało rąk do pracy. W okresie wczesnopiastowskim były wsie pracujące dla króla. Pan feudalny by wykorzystać swoją ziemię musiał podpisać umowę z zasadźcą. Sprowadził on osadników, z których każdy otrzymywał 1 łan, czyli 20 hektarów ziemi w dzierżawę. Musiał płacić panu czynsz w surowcach naturalnych, lub walucie, co czyniło czynsz nazywany też rentą feudalną (50% dochodów). Im większe będą zbiory, tym więcej sprzeda chłop. Początkowo chłopi byli zwolnieni z czynszu – wolnizna. Okres na zagospodarowanie wsi to od 2 do 24 lat. Zasadźca stawał się dziedzicznym sołtysem, miał 2 łany najlepszej ziemi we wsi. Miał prawo postawić młyn i karczmę, czerpał zyski, wybierał czynsz, część szła do jego kieszeni, egzekwował wyroki sądowe, jeżeli te były pieniężne, to część szła dla niego. Sołtysi za czasów Kazimierza Wielkiego byli podciągnięci do roli rycerzy. Chłopi mieli wolność osobistą, mogli się przemieszczać, tylko musieli zapłacić czynsz. Pojawiły się nowe narzędzia rolne np. brona, czy chomąto. Pojawiła się trójpolówka, czyli każdego roku jedna część to zboże jare, drugie to ozime, a trzecie ugór – w tej kolejności.
Osadnictwo miast na prawie niemieckim
Wcześniej były grody, a miasta pojawiały się na podgrodziu lub skrzyżowaniu szlaków handlowych. Był pan feudalny, a zasadźca stawał się dziedzicznym wójtem, który miał prawa do młyna i karczmy. Sprowadzał osadników do miast, tam tworzyli domy. Miasta były głównie ośrodkiem handlu i rzemiosła. Łódź na przykład powstała w XV wieku i zajmowała się rolnictwem. Powstały organizacje skupiające rzemieślników danego miasta – cechy. Gildie to organizacje kupieckie, a hanzy to organizacje kupieckie kupców z wielu miast. Cechy stały na straży konkurencji, organizowały egzaminy dla uczniów na terminatora lub czeladnika. Osoba spoza cechu, która tworzyła jej produkty i nie miała certyfikatu na nie to tak zwany partacz. Egzamin nazywany był Meisterstuck.
Społeczeństwo
- patrycjat – głównie Niemcy
- pospólstwo – kupcy, mieszkańcy
- plebs
W środku miasta był rynek z ratuszem, kościołem i pręgierzem. Były to miejsca handlu. Miasta bogate otaczano murami, a jeśli było wystarczająco bogate, mogło wykupić się z rąk pana feudalnego i wtedy rządził miastem burmistrz. Jatki – kramy z mięsem, gdzie ćwiartowano mięso.
Przyczyny zjednoczenia ziem polskich
Zewnętrzne – zagrożenie ze strony Tatarów; zagrożenie ze strony Czech, które dążyły do przejęcia Śląska; niebezpieczeństwo ze strony Brandenburgii – zajęli ziemię Lubuską w połowie XIII wieku, a Lubusz to klucz do ziemi Polskiej (chcieli zdobyć Pomorze Gdańskie); państwo Litewskie w XIII wieku najeżdżało na Polskę; Krzyżacy.
W 1226 roku Krzyżaków do Polski sprowadził Konrad Mazowiecki. Dał im jako lenno ziemię Chełmińską, lecz sfałszowali dokumenty i uznali ziemię za własną. Podbili całę Prusy i tam stworzyli swoje państwo.
Wewnętrzne – poszczególne stany były zainteresowane zjednoczeniem to jest – mieszczanie, bo chcieli znieść granice celne, duchowieństwo, bo diecezje nie pokrywały się z granicami ziem, możni obawiali się ograniczenia swojej władzy także nie byli pewni co do kwestii zjednoczenia, rycerstwo, Piastowie, bo chcieli umocnić władzę, chłopstwu było to obojętne.
W 1213 roku rządy w Krakowie objął Bolesław Wstydliwy. Nie miał dzieci, jego żona została świętą – św. Kinga, a politykę cechował marazm. Zmarł w 1279 roku a rządy po nim objął Leszek Czarny – wnuk Konrada Mazowieckiego. Pokonał Tatarów, był świetnym wodzem. Nie miał dzieci, gdyż cierpiał na impotencję. Hipotezą tylko jest to, że Leszek Czarny, Henryk IV Probus (władca Wrocławia), Przemysł II (władca Wielkopolski) i Henryk Głogowski zawierają układ o przeżycie dotyczący przejęcia Krakowa. 1288-1290 r. Krakowem rządził Henryk IV Probus, który posiadał też Wrocław. Rozpoczął starania o koronę, ale został zabity. Po nim władzę przejął Przemysł II, który w 1291 roku oddał Kraków królowi czeskiemu – Wacławowi II. Jego żoną była ciotka Leszka Czarnego i dlatego starał się o tron. Przemysł II wycofał się do Wielkopolski, a w 1294 roku przyłączył Pomorze Gdańskie. W 1295 roku uzyskał koronę. Koronacja odbyła się w Gnieźnie, co nie spodobało się innym Piastom i Brandenburgii, która starała się o zdobycie Pomorza Gdańskiego. W 1296 roku Przemysław został zabity w Rogoźnie podczas zapustków. Wielkopolskę i Pomorze przejął Władysław Łokietek. Początkowo rządził Kujawami. Nie potrafił sobie poradzić z tak dużymi terenami i w jego kraju nastała anarchia. W 1300 roku został wygnany z Wielkopolski i Pomorza, a te ziemie przejął Wacław II i został koronowany na króla Polski. Zjednoczył prawie całą Polskę, lecz jego rządów nie uznaje się za koniec rozbicia. Przeciw niemu wybuchły bunty. W 1301 roku zaangażował się w walkę o Węgry, bo skończyła się dynastia Arpadów i Papież oddał te ziemie dynastii z Francji – Andegawenom. Najechał na Węgry, a już w 1305 roku zmarł. Jego syn – Wacław III został zamordowany rok później. W 1306 roku wygasła czeska dynastia Przemyślidów, a na tronie pojawiła się dynastia niemiecka – Luksemburgów. Na przełomie 1304 i 1305 roku Łokietek wraca do Polski. W 1306 roku przejmuje rządy w Krakowie, posiadał Małopolskę, ziemię Sieradzką, Łęczycką, Kujawy i Pomorze Gdańskie. W Krakowie chciano obsadzić Niemca, najlepiej Jana Luksemburga, więc nie chciano obsadzić Łokietka na tronie. Na Pomorzu wystąpił ten sam problem, bo Brandenburgia dążyła do jego zajęcia. W 1308 roku Brandenburgia uderzyła na Gdańsk, a Łokietek wiedział, że jeśli ruszy się z Krakowa, to straci w nim władzę. Poprosił o pomoc Krzyżaków, którzy wyparli wojska Brandenburgii, ale sami zajęli Gdańsk w 1308 roku i do roku 1309 już całe Pomorze. W latach 1311 – 1313 wybuchł bunt mieszczan niemieckich przeciwko Łokietkowi, na czele którego stali wójt Albert i biskup krakowski Jan Muskata. Władysław pokonał ich i krwawo się z nimi rozprawił (słynna sentencja ”soczewica koło miele młyn, z którą ogromny problem mieli Niemcy i gdy ktoś nie potrafił tego powtórzyć, zabijano go). W 1314 roku Łokietek zajął Wielkopolskę i mając dwie największe dzielnice, zaczął ubiegać się o koronę, którą uzyskał w styczniu 1320 roku, co zakończyło rozbicie dzielnicowe. Zapewnił tym ciągłość linii na 475 lat, bo aż do rozbiorów. Koronacja odbyła się w Krakowie, użyto do niej szczerbca. Zawiązano sojusz z Węgrami, król Karol Robert ożenił się z córką Łokietka – Elżbietą. W latach 1320-1321 miał miejsce proces sądowy przeciwko Krzyżakom, był to sąd papieski w Inowrocławiu w sprawie Pomorza Gdańskiego. Jego wyrokiem oddano Pomorze Polsce, nakazano zapłatę odszkodowania Polsce przez Krzyżaków. Ci jednak nie zaakceptowali wyroku, bo uznali stronniczość sądu (notabene słusznie, bo w składzie sądowym byli sami Polacy). Łokietek miał jednak za sobą prawo i musiał jedynie wyegzekwować wyrok. Sam był na to za słaby więc znalazł sojusznika w postaci Litwy. W 1325 roku miał miejsce ślub Aldony, córki Giedymina z Kazimierzem Wielkim. W latach 1327-1332 miały miejsce wojny Łokietka z Krzyżakami, które okazały się niezbyt szczęśliwe dla Polski, bo Krzyżacy zawiązali sojusz z Czechami. W 1329 roku straciliśmy ziemię Dobrzyńską, a w 1331 roku miało dojść do skoncentrowanego ataku Czech i Krzyżaków. Czesi spóźnili się 4 tygodnie na mobilizację wojsk, wtedy Łokietek pokonał Krzyżaków pod Płowcami, co było zwycięstwem moralnym, a nie militarnym. W 1332 roku Łokietek stracił Kujawy, szykował się do odzyskania terenów dziedzicznych, ale zmarł w 1333 roku. Zjednoczył państwo, ale nie był zbyt dobrym politykiem. Jego następca, by zapewnić rozwój Polsce musiał zapewnić jej pokój. Miesiąc po śmierci Władysława Łokietka, koronował się Kazimierz Wielki. Zarzucano mu tchórzostwo, bo uciekł podczas bitwy pod Płowcami. Hipotezy mówią, ze zapewne było to działanie na rozkaz Łokietka, który miał już 70 lat i bał się, że jeśli zginie Kazimierz, Polska nie będzie miała następcy na tron.
Kazimierz Wielki
Polityka zagraniczna – musiał zapewnić Polsce pokój, by rozwijać gospodarkę. Najważniejsze więc było rozbicie sojuszu Krzyżacko – Czeskiego. 1335 – 1339 r. – Wyszechrad – spotkanie Kazimierza z Janem Luksemburgiem, który w 1335 roku zrzekł się pretensji do korony, zaczął popierać Polskę w sporze z Krzyżakami, a w 1339 roku Kazimierz zrzekł sie praw do Śląska zyskując w ten sposób pokój na granicy południowej. W 1339 roku miał miejsce II sąd papieski, tym razem w Warszawie, któ®ego wyrok nakazał Krzyżakom zwrócić Pomorze Gdańskie, Kujawy i ziemię Dobrzyńską. Wyrok nie został jednak wykonany. W 1343 roku pokój z Krzyżakami w Kaliszu, mocą którego Polska odzyskała ziemię Dobrzyńską i Kujawy, a Pomorze Gdańskie zostało przy Krzyżakach, ale jako jałmużna króla Polski, więc to przy Kazimierzu został tytuł Pana Pomorza. Pokój ten to suckes jego dyplomacji. W 1340 roku zmarł władca Rusi Halicko – Włodzimierskiej Jerzy II, który był Piastem z pochodzenia, ale nie zostawił potomka, więc Kazimierz sięgnął po te ziemie. To spowodowało konflikt na wschodzie z Litwą, dlatego musiał mieć wolną rękę na północy z Krzyżakami (stąd też pokój w Kaliszu). Walki o Ruś Czerwoną toczyły się w latach 1340-1366. Przyłączył bezpośrednio część Mazowsza, a część zhołdował. Na północy w 1337 roku zawarł sojusz z Piastem Pomorza Zachodniego. W latach 60-tych zajął powiat Wałecki, Santok i Drezdenko, co poszerzyło granice z Pomorzem Zachodnim.
Polityka wewnętrzna – po tym jak rozwinął Polskę zewnętrznie, zaczął umacniać ją wewnętrznie. Wzmocnił swoją władzę, stworzył Radę Królewską, która była organem doradczym, stworzył nowe urzędy centralne – podskarbiego, podkanclerzego (od spraw wewnętrznych i polityki zagranicznej) oraz starostę (namiestnik króla w poszczególnych dzielnicach). Scentralizował państwo, wprowadził nową monetę – grosz, oraz ujednolicił prawo, by zunifikować państwo. Ustanowił statuty piotrkowskie dla Wielkoposlki i statuty wiślickie dla Małopolski. Jego prawo zawsze brało w obronę słabszych, stąd nazywany jest królem chłopów. Nigdy nie cierpiał na brak pieniędzy. Nakładał różne podatki, dla rycerstwa na przykład poradlny, który wynosił 12 groszy z łana, a dla Kościoła 24 groszy z łana. Zreformował żupy solne (kopalnie) i czerpał z nich zyski. Ogromne dochody przyniósł handel, eksport soli na Węgry – polityka dumpingu, czyli sprzedaż masowych ilości poniżej kosztów produkcji w celu zlikwidowania konkurencji, po czym następuje ustalenie ceny już jako monopolista (po wykończeniu konkurencji). Dbał o rozwój handlu, wprowadził prawo przymusu drogowego i prawo składu. Pierwsze wymuszało poruszanie się konkretnymi drogami, po konkretnych miastach, a drugie narzucało sprzedaż całego towaru handlarza przyjezdnego w odwiedzanym mieście. Akcja lokacji wsi i miast na terenie Polski – około 500 wsi i 50 miast. Dbał też o obronność państwa, stawiał murowane zamki, otaczał murami miasta, co tworzyło z nich punkty obronne, wprowadził zasadę pospolitego ruszenia. Rycerze musieli walczyć w polu, duchowieństwo musiało wystawić poczet rycerski, sołtys także miałtaki obowiązek. Mieszczanie walczyli o swoje miasto, a chłopi jako piechota o swoje ziemie. Wprowadził podział taktyczne na chorągwie. Kazimierz Wielki dbał również o rozwój intelektualny i w 1364 roku stworzył Uniwersytet Krakowski, który zajmował się głównie naukami prawniczymi. Wprowadził pojęcie Korony Królestwa Polskiego (Corona Regni Poloniae), co oznaczało że był panem wszystkich ziem polskich i Polska jest niepodzielna. Polska stała się monarchią stanową. W 1364 roku w Krakowie odbył się zjazd monarchów Europy środkowo-wschodniej. Wieżynek – mieszczanin krakowski, który po królewsku przyjął w swoim domu władców europejskich. Świadczyło to o bogactwie panującym w Polsce. Dzięki reformom Polska stała się potęgą.
Problem sukcesji po śmierci Kazimierza
Kazimierz miał 4 żony – Aldonę, z którą nie doczekał się syna (zmarła w 1339 roku). W 1338 roku ustalono z Andegawenami, że w razie gdyby Kazimierz zmarł bez męskiego potomka, wtedy oni przejmują tron Polski. Druga żona – Adelajda Heska, była wynikiem podstępu Habsburgów – Kazimierz wziął ślub nie widząć Adelajdy, którą jak później zobaczył, od razu odesłał do zamku i nie chciał jej widzieć. Było to małżeństwo bezdzietne, co założyli sami Habsburgowie. Trzecia żona Krystyna Rokiczana była równie nieszczęsna dla Kazimierza – okazała się łysa i miała świerzb. Czwarta żona Jadwiga Zagórska także nie przyniosła mu syna. Kazimierz nie chciał, by tron przejęli Andegawenowie, lecz nie był w stanie tego powstrzymać. W 1355 roku Ludwik Węgierski wydał w Budzie przywilej dla rycerstwa polskiego, w którym zapewnił, że jeśli zostanie królem Polski, będzie rządził osobiście, w zamian za to otrzymał prawo do tronu w linii męskiej. W 1386 roku Kazimierz usynowił swojego wnuka – Kaśka Słubskiego, liczył bowiem, że to on zostanie królem po śmierci Kazimierza. W 1370 roku by wzmocnić jego szanse, nadał mu Kujawy, ziemię Sieradzką i Łęczycką na własność. W ten sposób rozdzielił Małopolskę i Wielkopolskę, ale nic to nie dało. W 1370 roku Kazimierz umiera i to kończy linię Piastów na tronie Polski.
Monarchie stanowe w Europie
Na początku średniowiecza były tylko monarchie patrymonialne, w efekcie których dochodziło do rozbić feudalnych zwanych rozbiciami dzielnicowymi. Takie rozbicia osłabiały pozycję władcy i przynosiły rozwarstwienia, czyli stworzenie stanów, które dążyły do osłabienia pozycji władcy. Sami władcy specjalnie tworzyli monarchie stanowe po to, aby złamać siłę przeciwstawiającego się stanu. Pierwszą taką monarchią była angielska w XIII wieku. Przyczynił się do tego Jan Bez Ziemi (1199-1216). Stracił on wszystkie ziemie we Francji przez mizerną politykę, czemu sprzeciwiło się mieszczaństwo. W 1215 roku wydał wielką kartę swobód zwaną Magna charta libertatum, by zachować tron. Ograniczył tym swoją władzę i na przykład nie mógł nakładać podaktów bez zgody rycerstwa, a na „straży” karty mieli stać baronowie. Wszyscy wolni mieszkańcy Anglii zyskali wolność osobistą, czyli aby aresztować kogoś, trzeba mieć wyrok sądu. Synem Jana Bez Ziemi był Henryk III, który łamał postanowienia karty i w latach 1264-1265 wybuchł przeciwko niemu bunt. Król pokonał buntowników i w 1265 roku zwołał parlament po raz pierwszy w historii. Parlament składał się z II izb – izby gmin i izby Lordów. Bez zgody parlamentu nie mógł nakładać podatków, a od XV wieku bez zgody parlamentu król nie mógł już nic.
Drugą monarchią stanową w Europie była Francja za rządów Filipa IV Pięknego (1285-1314), który znany był z tego, że wiecznie nie miał pieniędzy i wiecznie ich potrzebował.W 1302 roku Filip zwołał po raz pierwszy w historii Francji stany generalne, czyli rycerstwo, duchowieństwo i mieszczaństwo. Od tego czasu bez zgody stanów generalnych nie mógł nakładać podaktów.
W Polsce przez monarchię stanową rozumie się głównie wolną elekcję, w której prawo głosu miało duchowieństwo i rycerze.
Wielka schizma zachodnia
Spór między Papieżem Bonifacym VIII, a Filipem IV Pięknym o finanse. Filip brał pieniądze w postaci dziesięciny, która powinna być przeznaczona na krucjaty, a była wykorzystywana inaczej. Papież miał o to pretensje, ale Filip w 1303 roku nakazał porwanie i pobicie Bonifacego, który zmarł wskutek tego. W 1305 roku nastał nowy Papież – Klemens V. Przeniesiono stolicę apostolską z Rzymu do Avignonu w 1309 roku. Wprowadzono annaty – opłaty za urzędy dla Kościoła. Podporządkowano politykę papiestwa Francji. 1309-1377 roku to niewola avignońska papiestwa i demoralizacja kurii. 1377 rok Papież Grzegorz XI przenosi stolcę piotrową do Rzymu, po roku jednak zmarł. W 1378 roku papieżem został Włoch – Urban VI, co nie spodobało się Francji, więc wybrali swojego papieża – Klemensa VII. Było dwóch papieży i to spowodowało chaos. 1409 rok – sobór w Pizie (synod – zjazd z danego państwa, sobór – zjazd ze wszystkich krajów katolickich). Chciano zdetronizować obu Papieży i wybrać innego – jednego, ale pozostali dwaj nie przystali na to. W efekcie było trzech papieży. Zwołano w latach 1414-1418 sobór w Konstancji, by rozwiązać tę sytuację. Powstały dwa poglądy – koncyliaryzm, który zakładał największą władzę w rękach soboru, oraz kurializm, który zakładał największą władzę w rękach Papieża. Przystano na koncyliarzym, zdetronizowano trzech papieży i w roku 1417 wybrano na Papieża Marcina V, co skończyło schizmę zachodnią.
Nadeszły pomysły reform – Jan Wyclef w XIV wieku w Anglii zalecał ubogośc Kościoła na wzór Chrystusa i komunię pod dwiema postaciami. Jan Hus w Czechach nie uznawał Papieża, sakramentów bierzmowania i ostatniego namaszczenia. Hus chciał unarodowić Kościół. W 1415 roku został zaproszony do Konstancji z gwarancją bezpieczeństwa ze strony króla Zygmunta, co nic nie dało, bo Hus został spalony na stosie.
Wojna 100-letnia
W X wieku Wikingowie zajęli północną część Francji, którą później nazwano Normandią. W 1066 roku władca Normandii pokonał Anglików w bitwie pod Hastings i zdobył koronę Anglii. Wcześniej był on księciem Normandii i lennikiem króla Francji. Do potęgi doprowadził Anglię Henryk Ii Plantagenet w XII wieku. Lata 1337-1453 to lata trwania wojny stuletniej.
Przyczyny – rywalizacja angielsko – francuska na kontynencie oraz o Flandrię, której tereny były bardzo bogate; w 1328 roku wygasła dynastia Kapetygnów we Francji i rządy objęła dynastia Walezjuszy, ale do korony francuskiej rościł sobie prawa Edward III, bo jego matka była z dynastii Kapetyngów. Na tym tle w 1337 roku wybuchła wojna. Dzięki taktyce długich łuków Anglicy wygrywali ją przez blisko 100 lat. Anglicy wygrali między innymi następujące bitwy: 1346 r. – Crecy, 1356 r. – Poitiers, 1415 rok – Azincourt. Henryk V po bitwie pod Azincourt zajął północną część Francji. Delfin francuski – Karol VII nie miał praktycznie żadnych szans na tron, lecz tu pojawiła się Joanna d’Arc, która przekonała króla, że miała wizję, w której Chrystus każe jej wygnać Anglików z Francji i doprowadzić do koronacji Karola VII. Zdobyła Orlean i z jej pomocą w 1430 roku został koronowany Karol VII. Jej wpływy wzrosły przez ten fakt, co nie spodobało się bliskim Karola. Wydano ją Anglikom, którzy spalili ją na stosie. Francuzi zaczęli wygrywać dzięki artylerii. W 1453 roku zakończono wojnę i wygoniono Anglików z Europy, zostawiając im tylko port w Calais.
Skutki – zjednoczenie Francji; wyczerpanie stron konfliktu; koniec żywiołu francuskiego na Wyspach Brytyjskich.
Polska w okresie Jagiellonów
W 1370 roku królem Polski został Ludwik Węgierski. W ciągu 2 tygodni po śmierci Kazimierza Wielkiego, dojechał do Polski i koronował się. Zależało mu na czasie ze względu na Kaśka. Anulował testament Kazimierza. Na dobrą Ludwika rządziła jego matka – Elżbieta Łokietkówna, która nie była zbyt lubiana w Polsce, bo po latach spędzonych na Węgrzech była bardziej Węgierką niż Polką. Ludwik nie miał syna, a trzy córki i mocą pokoju w Budzie tylko w linii męskiej Andegawenowie dziedziczyli tron Polski. W 1374 roku wydał dla rycerstwa polskiego przywilej w Koszycach. Jego mocą rycerstwo zostało zwolnione z prawie wszystkich podatków za wyjątkiem poradlnego, który obniżono do 2 groszy z łana. Mieli także obiecane odszkodowania za wyprawy wojenne za granicę, ewentualnie wykup z niewoli przez króla. W zamian za to uzyskał pozwolenie na dziedziczenie tronu w linii żeńskiej. W 1382 roku Ludwik zmarł i po jego śmierci nie było wiadomo, która córka ma przejąć tron – Maria czy Jadwiga. Maria miała męża, który był Luksemburczykiem, co nie było mile widziane w Polsce. Jadwiga była zaręczona w wieku 3 lat z Wilhelmem Habsburgiem (dynastia Habsburgów wżeniała się w trony). Polacy zarządali, by Jadwiga przybyła do Polski, lecz matka nie puszczała jej. Dopiero w 1384 roku, gdy zagrożono, że Jadwiga nie zostanie królem i Polacy wybiorą kogoś innego, wtedy Elżbieta Bośniaczka przysłała Jadwigę. W 1984 roku została królem Polski, miała wtedy 10 lat, więc została stworzona rada regencyjna, która rządziła Polską rękoma możnych. Zaczęto rozglądać się za mężem dla Jadwigi, bo nie chciano na tronie Wilhelma Habsburga. Polska potrzebowała sojusznika do walki z Krzyżakami, wybrano więc pogańską Litwę w postaci Jagiełły.
Litwa
Pierwszym jej wodzem był Mendog, który w 1250 roku przyjął chrzest i koronę z rąk Krzyżaków. Robiąc to Krzyżacy uzależnili Mendoga od siebie. W 1263 roku wybuchło na Litwie powstanie, które obaliło Mendoga i chrześcijaństwo. Świetność Litwie przywrócił Giedymin (1314-1341), który rozpoczął podbój Rusi. Po nim przejął władzę jego syn – Jawnuta, który w 1345 roku został odsunięty przez braci Olgierda i Kiejstuta. Olgierd rozszerzał państwo w kierunku południowo-wschodnim, a Kiejstut bronił Litwę przed najazdami Krzyżaków, którzy dążyli do przejęcia Żmudzi. Oddzielała ona Prusy od Inflant, które były terenami krzyżackimi. Olgier zmarł w 1347 roku i władzę po nim przejął Jagiełło, który szybko pokłócił się ze stryjem i w 1382 roku prawdopodobnie własnoręcznie udusił go. Kiejstut zostawił po sobie Witolda. Litwa nienajlepiej radziła sobie z Krzyżakami, więc potrzebowała sojusznika. W siłę rośnie Państwo Moskiewskie, które także zagrażało Litwie. Jagiełło szukał sojusznika oraz żony, więc padło na Jadwigę. Zaowocowało to unią w Krewie w 1385 roku. Jej efekty to: chrystianizacja Litwy; osoba władcy łączyła dwa państwa – unia personalna; zamierzenia odzyskania utraconych przez Polskę terenów; ożenek Jagiełły z Jadwigą; spłacenie Wilhelma Habsburga przez Jagiełłę za zerwane zaręczyny.
W 1386 roku Jagiełło przybywa do Polski, zostaje ochrzczony i dostaje imię Władysław. Ożenił się z Jadwigą i został królem Polski. Od tego momentu Polska miała dwóch królów i zapanowała na tronie nowa dynastia – Jagiellonowie. Chrzest Litwy odebrał Krzyżakom pretekst do walk o Żmudź i ich byt stanął pod wielkim znakiem zapytania bowiem nie było już kogo nawracać. Krzyżacy dążyli do rozbicia unii. Uznali chrzest za pozorny, a Jagiełłę za schizmatyka. Uzyskali też sojusznika w postaci Witolda, którego roszczenia do tronu Litwy poparli. Przez to w latach 1388 – 1392 panowała wojna domowa między Witoldem a Jagiełłą, którzy ostatecznie pogodzili się. Witold dostał tytuł Wielkiego Księcia Litewskiego, ale to Jagiełło miał władzę zwierzchnią nad Litwą. W 1398 roku Jagiełło i Witold podpisali z Krzyżakami pokój na jeziorze Salin. Jego mocą oddali Krzyżakom Żmudź. Zrobili to, bo Litwini mieli szansę pokonania Tatarów, a by to zrobić, musieli mieć wolną rękę na północy. W 1399 roku Witold ruszył na Tatarów, ale poniósł klęskę w bitwie nad Worsklą. Z punktu widzenia Polski było to dobre, bo stępiło ambicje Witolda, który myślał, że jak podbije Tatarów, to uniezależni się od Korony. W tym roku zmarła też Jadwiga, która hamowała wojnę z Zakonem. W tym wypadku wojna była nieunikniona na przykład z powodu Pomorza czy Żmudzi. W 1409 roku wybuchło powstanie na Żmudzi, które nieoficjalnie wsparli Jagiełło i Witold. Kiedy Wielki Mistrz spytał Jagiełłę, czy będzie wspierał powstańców, Władysław odpowiedział twierdząco, co było powodem wojny. Krzyżacy zdobyli ziemię Dobrzyńską i zawarli rozej z Polakami, bo obie strony nie były jeszcze gotowe do rozstrzygnięcia wojny. Lata 1409 – 1411 to czas wielkiej wojny z Zakonem Krzyżackim. Czas pokoju był wykorzystany na pozyskanie sojuszników. Krzyżacy mogli liczyć na całą zachodnią Europę, bo uznali tę wojnę za krucjatę. Jagiełło mógł liczyć na Litwę, Mołdawię i Tatarów. Jagiełło postanowił przenieść wojnę na teren państwa Krzyżackiego i zdobyć Malbork. 15 lipca 1410 roku rozgromiono Krzyżaków w bitwie pod Grunwaldem. Wojska Zakonu liczyły około 30 tysięcy żołnierzy, z czego bitwę przeżyło około 1500 osób. Władysław po bitwie bardzo powoli szedł na Malbork [tu teoria Pawła Jasienicy o korzeniach Władysława i zahamowaniu ekspansji Polski]. W 1410 roku zdobyto w Prusach i na Pomorzu Gdańskim prawie cały teren państwa Krzyżackiego. Ponownie w bitwie pokonano Zakon w październiku 1410 roku pod Koronowem. W lutym 1411 roku podpisano I pokój toruński, którego efekty dyplomatyczne były mizerne. Jego mocą Polska odzyskała ziemię Dobrzyńską, a Litwa Żmudź, ale tylko na czas życia Jagiełły i Witolda, co było nieadekwatne do zwycięstwa pod Grunwaldem. Lata 1414 – 1418 to tak zwana wojna głodowa – Krzyżacy bali się otwartej bitwy w polu, więc zgrabili całe pożywienie ze swoich terenów i zamknęli się w zamkach, których Polacy nie mogli zdobyć. Pozostawiono rozstrzygnięcie tej kwestii trwającemu w tym czasie Soborowi w Konstancji. Wysłano Mikołaja Trąbę – kanclerza i arcybiskupa gnieźnieńskiego oraz Pawła Włodkowica – rektora Uniwersytetu Krakowskiego. Włodkowic otwarcie potępił nawracanie siłą, co było w tamtych czasach nie do pomyślenia. Spór nie został na owym soborze rozstrzygnięty. Lata 1421 – 1422 to następny etap wojny głodowej, w którym scenariusz powtórzył się. W 1422 roku podpisano pokój na jeziorze Melno, mocą którego Litwa dostała Żmudź dożywotnio, a Polska skrawki ziemi w okolicach Nieszawy.
Sprawa sukcesji po Władysławie Jegielle
Jagiełło miał 4 żony. Czwartą była Sońka, zwana królową Zofią. Tylko dzieci zrodzone ze związku Jagiełły i Jadwigi miały prawa do tronu, ale nie miał żadnych męskich potomków. W 1422 roku ożenił się z Sońką, jeszcze nie mając synów, ale już starał się o sukcesję dla nich. W 1422 roku wydał w Czerwińsku przywilej, mocą którego rycerstwu nie można było odebrać majątku bez zgody sądu. 1423 rok – przywilej Warcki, mocą którego dziedzic mógł usunąć krnąbrnego sołtysa i przejąć jego ziemie. Jagiełło jednak nadal nie miał syna. Dopiero w 1424 urodził się Władysław Warneńczyk, a w 1427 roku Kazimierz Jagiellończyk. Są synowie, lecz nie mają praw do tronu. Szlachta chciała wygórowanej ceny za koronę dla syna Jagiełły, ale ten nie chciał tych warunków przyjąć. Wraz z Witoldem, Władysław zaczął starania o koronę Litwy, bo Witold nie miał dzieci (jego syn zmarł) i tę koronę przejąłby syn Jagiełły. Możni w Polsce nie dopuścili do tego, a w 1430 roku Witold zmarł. Jagiełło nie miał wyjścia i musiał się nagiąć, tak ustanowiony został w 1340 roku statut w Jedlni dzięki któremu szlachta zyskała nietykalność bez zgody sądu. W zamian za to Jagiełło dostał prawa do korony dla synów. Potwierdził to w 1433 roku w Krakowie, stąd nazwa statuty Jedleńsko-Krakowskie. Jagiełło zmarł w 1434 roku.
Unia w Horodle
1413 roku – unia między Polską a Litwą, mocą której władca Litwy wybierany jest wspólnie przez Polaków i Litwinów. Przyjęto też 50 rodów bojarów litewskich do herbów szlacheckich. W 1430 roku po śmierci Witolda władzę na Litwie dostał brat Jagiełły – Świdrygiełło, który był bardzo ambitny politycznie i dążył do uniezależnienia się Litwy od Polski, skutkiem czego w 1431 roku wybuchła między nimi wojna. Było to na rękę Krzyżakom, którzy poparli Świdrygiełłę. W 1432 roku Zakon został pokonany w bitwie pod Dąbkami, a ostatecznie wojna Polsko-Litewska została zakończona po bitwie pod Wiłkomierzem w 1435 roku, gdzie Polska pokonała Litwę ze Świdrygiełłą na czele. Zawarto pokój w Brzesku Kujawskim. W 1434 roku królem zostaje Władysław Warneńczyk, który miał 10 lat, więc rządził za niego biskup krakowski – Zbigniew Oleśnicki. W 1440 roku Węgrzy zaproponowali Warneńczykowi tron Węgier, do przyjęcia którego namówił go Oleśnicki, by samodzielnie rządzić w Polsce. Węgrom chodziło o obronę przed Turcją.
Turcy w Europie
Turcy w Europie byli od 1356 r. W 1389 roku bitwa na Krasowym Polu – Turcy rozgromili Serbię, która została zniszczona. W 1396 roku Zbigniew Luksemburski ruszył z kurcjatą na Turków, ale został pokonany w bitwie pod Nikopolis. Nie udawało się pokonać ich w polu. W 1437 roku zmarł Luksemburski, a władzę przejął jego zięć Albrecht Habsburg (Czechy, Niemcy, Węgry), lecz zmarł w 1439 roku i stąd propozycja tronu Węgier dla Warneńczyka (byli pod wrażeniem polskich sukcesów militarnych). W 1440 roku doszło do unii personalnej Polski i Węgier. Pojawił się problem bo Albrecht miał syna pogrobowca (też Władysława), którego zwolennicy walczyli z Warneńczykiem o tron dla Pogrobowca. W 1443 roku Warneńczyk wyruszył na Turków, bo wygrał z Pogrobowcem. W Szegdzie podpisano pokój z Turkami, ale nuncjusz papieski namówił Warneńczyka do dalszej walki, więc pokój przetrwał tylko kilka dni. Bitwa pod Warną – 1444 rok w listopadzie. W niej zginął Warneńczyk. W 1453 roku Turcy zdobywają Bizancjum, lecz ich pochód na Węgry został zatrzymany w 1456 roku w bitwie pod Belgradem przez Jana Hunyaday. W 1444 roku, gdy Warneńczyk zginął, były plotki, że jednak przeżył, jest w niewoli przez rok na niego czekano. Były sytuacje podszywania się pod króla i udawano powrót, ale bezskutecznie. W 1445 roku zaproponowano koronę Poslki bratu Warneńczyka – Kazimierzowi Jagiellończykowi, który odmówił, bo był Wielkim Księciem Litewskim. Dopiero w 1447 roku, kiedy możni zagrozili, że mezmą kogoś innego, Jagiellończyk nagiął się i przyjął koronę. Odsunął Oleśnickiego robiąc z niego arcybiskupa, co było sprytnym posunięciem, bo awansował go w hierarchii kościelnej, ale zdegradował politycznie.
Wojna XIII-letnia z Zakonem Krzyżackim
Przyczyny – chęć odbicia Pomorza Gdańskiego przez Polaków; chęć przywrócenia dawnej pozycji przez Zakon; po 1410 roku Krzyżacy podnieśli znacznie podatki na swoich terenach, więc w 1440 roku powstał Związek Pruski, grupujący rycerstwo i mieszczaństwo Prus w celu obrony przed poczynaniami Zakonu.
W 1453 roku Krzyżacy i Papież zdelegalizowali ów związek. W tym wypadku członkowie Związku wywołali powstanie, skutkiem czego prawie całe Państwo Krzyżackie było pod ich panowaniem. Wiedzieli, że sami nie wygrają z Krzyżakami, więc w 1454 roku oddali się pod władzę króla Polski, który inkorporował te tereny do państwa Polskiego. Jagiellończyk zwołał pospolite ruszenie, ale rycerze nie chcieli walczyć bez nowych przywilejów. Wydał więc w 1454 roku przywileje w Cerekwicy. W 1454 roku Krzyżacy rozgromili Polaków przy pomocy wojsk zaciężnych. Jagiellończyk nadal mógł wygrać wojnę, lecz musiał uzawodowić armię, na co potrzebne były środki, czyli nowy podatek. Szlachta zgodziła się na niego w zamian za przywileje w Nieszawie, mocą których tylko za zgodą szlachty król mógł zmobilizować armię. Do 1462 roku żadna ze strona nie mogła przejąć inicjatywy militarnej. Dopiero w bitwie pod Świecinem w 1462 roku, którą wygrali Polacy i po bitwie na Zalewie Wiślanym w 1463 roku również wygranej przez Polaków, Korona przejęła inicjatywę, skutkiem czego od 1464 roku podjęto rozmowy pokojowe zakończone II pokojem toruńskim w 1466 roku, mocą którego Polska odzyskała ziemię Chełmińską i Pomorze Gdańskie, które to tereny nazywano Prusami Królewskimi. Odzyskano też tereny z Malborkiem i Elblągiem, oraz Warmię. Od 1466 roku Zakon stał się lennem Polski. Dostęp do morza zagwarantował większy eksport zboża na zachód, co owocowało większymi zyskami dla Polski.
Polityka dynastyczna Kazimierza Jagiellończyka
Kazimierz miał 13 dzieci, więc chciał im zapewnić trony. Skupiano się na Czechach i Węgrach ,które od 1457 roku miały władców narodowych. Jerzy z Podjubradów – władca Czech, husyta Marcin Korwin – Węgry. W 1471 roku Jerzy zmarł i Jagiellonowie przejęli tron Czech, na którym obsadzono Władysława Jagiellończyka – syna Kaśka – zwanego Bene. W tym samym roku chciano przyjąć tron węgierski, ale Korwin rozgromił Jagiellonów, co uniemożliwiło te zamiary. Korwin zmarł w 1490 roku i szlachta Węgier wybrała na króla Jana Olbrachta – syna Kazmierza, ale magnaci chcieli Władysława, co spowodowało wojnę między braćmi. Ostatecznie wojna została zakończona w 1492 roku i Węgry przejął Władysław, a Olbracht przejął po śmierci ojca – Kazimierza – Polskę. Rok 1492 wyznacza koniec średniowiecza w Polsce.
Wielkie odkrycia geograficzne
Przyczyny:
Społeczno – polityczne:
- chęć opanowania nowych Kościołów
- rozszerzenie władztwa Kościoła
- szlachta Portugalii i Hiszpanii była szczególnie zainteresowana wyprawami poza Europę, bo w 1492 roku wyparto Arabów z Półwyspu Pirenejskiego. Zakończyłą się rekonkwista, więc zaczęto konkwistę.
Gospodarcze
- ogromne zapotrzebowanie na towary z Azji, którą nazywano Indiami. Europa była zainteresowana złotem, jedwabiem, czy przyprawami
- potrzeba uzyskania nowych szlaków handlowych, bo handel lewantyński przejęli Turcy, którzy nałożyli bardzo duże cła
Pojawiły się nowinki techniczne w kwestii żeglarstwa, na przykład: karawela (wysoki dziób i rufa), żagle łacińskie (trójkątne i obracane), busola, astrolabium, rozwój kartografii.
Droga do Indii:
Portugalczycy – zaczęli poszukiwania od XV wieku – Henryk Żeglarz (książę) był inicjatorem; chcieli opłynąć Afrykę. Kierowali się na południe Afryki zakładająć faktorie handlowe. W 1488 roku Bartolomeo Diaz dopłynął do Przylądka Dobrej Nadziei i stwierdził, że Afrykę można opłynąć i dotrzeć do Indii. W latach 1497-1498 Vasco da Gama odkrył drogę morską do Indii.
Hiszpanie – rozpoczęli swoje podróże w 1492 roku, bo dopiero wtedy wyprali muzułmanów ze swoich terenów. W 1492 roku Kolumb prosił o dofinansowanie wyprawy, bo zakładał, że płynąc na wschód, można dopłynąć na zachód. W październiku 1492 roku odkrył Amerykę, ale do końca nie wiedział, że to jest nowy kontynent. Dopiero Amerigo Vespuci tego dowiódł. W latach 1519-1522 Ferdynand Magellan opłynął ziemię, co udowodniło, że ziemia jest okrągła. Z 4 statków i 250 osób, wrócił 1 statek z 18 ludźmi. Sam Magellan zginął podczas tej podróży. W 1494 roku miał miejsce traktat Tordesillas o podziale wpływów na nowych ziemiach, między Portugalią (wschód) a Hiszpanią (zachód). W 1529 roku w Saragossie podział wschodniej części świata na strefy wpływów.
Anglicy – John Cabot i Francuzi – Jacques Cartier także rozpoczęli ekspansję morską zdobywając tereny Kanady i dzisiejszych USA.
Skutki odkryć geograficznych
Zajęcie nowych ziem; powstanie imperiów – Portugalia i Hiszpania; nowe szlaki handlowe; wzrost znaczenia portów leżących nad Atlantykiem; import nowych towarów – tytoń, ziemniaki, pomidory; kruszce szlachetne – złoto, srebro, a co za tym idzie – wzrost inflacji; handel niewolnikami – murzyni w Ameryce; zniszczenie cywilizacji obu Ameryk – 1519-1521 – Azteków przez H. Corteza i w 1531 roku – Inków przez F. Pizarro.
Problem inflacji w Europie
Wartość pieniądza spadła z powodu dużej ilości nowych surowców. Granicą wschód-zachód w Europie jest Łaba. Zarówno na zachodzie jak i wschodzie starano się rozwiązać problem inflacji, lecz na różne sposoby.
Zachód – wprowadzono krótkie umowy dzierżawcze na przykład na rok, maksymalnie 2 lata, a potem zmieniano cene dzierżawienia realtywnie do inflacji. Czynsz wynosił 50% plonów, więc i pan i chłop byli zainteresowani większymi zbiorami, które dawały efekt w postaci większych zarobkó, a co za tym idzie – nakłady finansowe na gospodarkę. Gdy zbiory były duże, chłop miał nadwyżki żywności, które mógł sprzedać w mieście, co automatycznie prowadziło do wzbogacenia miast. Na zachodzie miasta odgrywały dużą rolę polityczną, władca mógł oprzeć się na bogatym mieszczaństwie. Żeby zwiększać produkcję, w miastach zaczęto wprowadzać system nakładczy – kupcy inwestowali w półprodukty i narzędzia, wyrób zsotawiano partaczom, czyli ludziom spoza cechu i przez to produkcja była tańsza. Z czasem pojawiły się manufaktury, gdzie każda osoba była odpowiedzialna za inną część produktu, co powodowało szybszą produkcję. Eksportowano towary na przykład drogą morską – kilku/kilkunastu kupców składało się na statek, ładowali swoje towary i wysyłali je za granicę. Jednego kupca najczęściej nie było na to stać, stąd zakładanie kompanii handlowych. Pojawiły się giełdy i banki, co było początkiem kapitalizmu. Wartość stanowił katpiał a nie sama ziemia.
Wschód – tutaj miano zupełnie inny pomysł na ten problem. Szlachta pozostała przy długoterminowych dzierżawach, ale zamiast czynszu wprowadzono pańszczyznę. Gdy inflacja rosła - zwiększano wymiar pańszczyzny. W sytuacji, gdy chłop pracuje na przykład 6 dni w tygodniu na polu u pana, nie ma czasu obrobić swojego pola, więc nie ma nadwyżek żywności, a co za tym idzie, nie było najdlu miasto – wieś. Chłopi i miasta ubożały przez to. Tylko szlachta miała pieniądze i wpływy. Zdobywają też nowe przywileje, więc władza jest w ich rękach. Nie inwestuje się w gospodarkę. Został feudalizm opierający się na ziemi, a nie na kapitale. Polska stała się spichlerzem Europy i z nadwyżek szlachty sprzedawano zboże za małe pieniądze, by ci stali się monopolistami.
Artykuły rzemieślnicze
<- nożyce cen
Płody rolne
Reformacja
Przyczyny – nepotyzm, symonia, polityka kurii papieskiej (finanse i wpływy polityczne Papieża), handel odpustami.
W 1517 roku Luter wystąpił w Wirtemberdze z 95 tezami przeciwko Kościołowi Katolickiemu. Wtedy tylko krytykował i próbował zreformować Kościół nie odłączając się od niego. Papież jednak nie przystawał na jego reformy i w latach 1520-1521 Luter opracował swój program polityczno-religijny. Uważał, że człowiek jest z natury grzeszny, więc tylko szczera wiara, pokuta za grzechy i łaska Boga mogą zapewnić zbawienie. Jedynym źródłem wiary jest Biblia, którą Luter pozwala interpretować dowolnie i odtrąca dogmaty Kościóla. Domagał się liturgii w języku narodowym, odrzucił kult świętych zwierzchność Papieża i zaproponował sekularyzację dóbr kościelnych, bo twierdził, że Kościół powinien być ubogi jak Chrystus. Domagał się komunii pod dwiema postaciami, uznawał tylko sakramenty chrztu i komunii świętej. Kościół protestancki nazywany jest zborem. Władca państwa powinien obsadzać urzędy, domagał się centralizacji władzy, czyli silnej władzy monarchy. Był za zniesieniem celibatu. W 1520 roku Papież Leon X potępił Lutra – wysłał do niego bullę, w której nakazał odwołać mu te tezy, ale w 1521 roku Luter spalił bullę, co jest oficjalnym zerwaniem z Kościołem. Luter został też potępiony przez cesarza Karola V, więc skrył się w Saksonii, gdzie w ciągu 5 lat przetłumaczył Biblię na niemiecki. W latach 1524-1525 miała miejsce wojna chłopska, której przewodził T. Munzer. Popierała ona Lutra, ale odrzuciła powinności feudalne, czego Luter nie pochwalał i odciął się od tego. W ciągu kilku lat niektóre państwa poparły Lutra, bo władcom odpowiadały te poglądy. W 1529 roku cesarz Karol V na sejmie w Spirze nakazał wyznawcom Lutra odstąpienie od tego wyznania. W Niemczech utworzono dwa obozy polityczno-religijne – cesarz z Katolikami i z drugiej strony protestanci, którzy wystąpili przeciwko cesarzowi, chcącemu umocnić swoją pozycję. Wojna była nieunikniona i tak w latach 1546-1547 miała miejsce wojna szmalkaldzka, którą wygrał cesarz pokonując opozycję i zaczął umacniać swoją pozycję w Niemczech, co nie podobało się jego stronnikom, bo ci wspierali go tylko w walce z protestantami. W latach 1552-1555 następna wojna religijna w Niemczech, którą cesarz przegrał, bo protestanci dostali pomoc od katolickiego króla Francji, który chciał osłabić władzę Habsburgów w Niemczech. W 1555 roku pokój Augsburski, mocą którego zapewniono swobodę wyznania katolikom i protestantom; cuius regio, eius religio – czyj kraj, tego religia.
Innym reformatorem jest Jan Kalwin, urzędujący w Szwajcarii. Mówił on o predestynacji, wyjątkowej cnotliwości wiernych (purytanizm) i uważał, że jedynym źródłem wiary jest Biblia, ale nie dopuszcza się jej wolnej interpretacji. Prowadził do decentralizacji władzy.
Reformacja we Francji
Mieszkało tam wielu wyznawców Kalwina nazywanych Hugenotami. W 1562 roku wybuchła wojna religijna we Francji, w której na czele hugenotów stanął ród Burbonów a na czele katolików Gwizjusze. Rodem rządzącym byli wtedy Walezjusze. W 1572 roku miał być planowy pokój między katolikami a hugenotami, który miał być przypieczętowany małżeństwem Henryka z rodu Burbonów z Małgorzatą z rodu Walezjuszy, lecz w nocy z 23 na 24 sierpnia 1572 roku wyrżnięto wszystkich hugenotów, co nazywane jest nocą świetego Bartłomieja. Ta rzeź doprowadziła do eskalacji konfliktu. W 1589 roku zmarł ostatni król Francji z rodu Walezjuszy, a jedynym pretendentem do tronu był Henryk Burbon – hugenota, który musiał zmienić wiarę na katolicyzm, by objąć tron. Przystał na to ze słowami Paryż wart jest mszy. Panował jako Henryk IV Brubon i w 1594 roku koronował się. W 1598 roku miał miejsce edykt Nantejski kończący wojny religijne we Francji. Jego mocą hugenoci dostali swobodę kultu, otrzymali prawa polityczne i otrzymali szereg twierdz na terenie Francji, które miały gwarantować swobodę. Jedynie w Paryżu nie mogli wyznawać kalwinizmu.
Reformacja w Anglii
Jest związana z osobą króla Henryka VIII, który z początku popierał Papieża, ale trwało to do czasu, kiedy to znudziła mu się jego żona Katarzyna Aragońska – ciotka cesarza Karola V, która nie dawała mu dziedzica, więc Henryk chciał rozwodu. Papież pod naciskiem cesarza nie udzielił go. W 1534 roku akt supremacji, który zapoczątkował kościół anglikański. Nastąpiła sekularyzacja dóbr. Henryk miał 6 żon, z których 4 zabił (oszczędził tylko pierwszą i ostatnią). Zmarł w 1547 roku i rządy objął jego syn Edward VI, który rzadził do 1553 roku. Za jego czasów do anglikanizmu wprowadzono elementy luteranizmu. Po tym jak zmarł, władzę przejęła jego siostra – Maria, zwana Bloody Mary, która rządziła do 1558 roku. Próbowała powrócić do katolicyzmu i krwawo prześladowała anglikanów. Jej zamierzenie nie wyszło i po jej śmierci rządy objęła Elżbieta I Wielka, która ugruntowała anglikanizm w Anglii. Podobno była dziewicą do końca życia. Za jej rządów Anglia stała się potęgą morską.
Kontrreformacja
Tereny zreformowane to: Anglia, Niemcy, Holandia, Szwecja, Dania, Czechy oraz Węgry. Kościół późno odpowiedział na reformację, bo Papież prowadził wojnę z cesarzem. Dopiero w 1545 roku zebrał się sobór w Trydencie, który miał ustalić zasady walki z reformacją. Sobór zamknięto w 1563 roku i jego postanowenia są następujące: Papież jest najważniejszy w Kościele, jest reprezentantem Boga na ziemi; nieomylność dogmatyczna Papieża; dogmaty też są źródłem wiary; każdy ksiądz musi ukończyć seminarium duchowne; na biskupów nałożono obowiązek przebywania w swoich diecezjach; wprowadzono indeks ksiąg zakazanych; powołano zakon jezuitów jako miecz papiestwa do walki z reformacją. Sam zakon jezuitów założył w 1534 roku Ignacy Loyola. Przed soborem przywrócono działanie świętej inkwizycji. Pod koniec XVI wieku – barok, który zakładał, że bogactwo Kościoła odzwierciedla potęgę Boga.
Polityka europejska w XVI wieku
Wzrost potęgi dynastii Habsburgów. Jej początki sięgają X wieku. Na szerokie wody wypłynęli dopiero w drugiej połowie XIII wieku, kiedy Rudolf został królem Niemiec i Habsburgowie przejęli Austrię. W 1437 roku Habsburgowie powracają na tron Niemiec i panują na nim aż do 1606 roku. Za twórcę potęgi tego rodu uważa się Maksymiliana I, który był cesarzem w latach 1486-1519. Na początku jego rządów Rzesza posiadała Austrię, Styrię, Karyntię, Krainę, Tyrol oraz dobra rodowe na północ od Szwajcarii. Habsburgowie wchodzili na trony innych państw poprzez mariaże. Maksymilian ożenił się z Marią Burgundzką, co dało Habsburgom Niderlandy. Z tego małżeństwa urodził się Filip Piękny, który ożenił się z Joanną Szaloną, dzięki czemu zdobyli Hiszpanię. Z tego małżeństwa urodził się Karol Habsburg, który został królem Hiszpanii, przez co mieli też kolonie w Ameryce. W 1519 roku Karol został cesarzem – Karolem V Habsburgiem. W 1526 roku Habsburgowie zajęli Czechy i Węgry. W 1555 roku cesarz abdykował i doszło do podzielenia Habsburgów na linię hiszpańską i niemiecko-austriacką. W Hiszpanii rządy objął syn Karola – Filip II, a w Niemczech brat – Filip I. Panowali na tronie hiszpańskim do 1700 roku, a n niemieckim aż do 1918 roku.
Wojny włoskie
Toczyły się w latach 1494-1559. Początkowo to Francja dążyła do przejęcia Mediolanu i Neapolu, ale bardzo szybko, kiedy tereny Włoch na początku XVI wieku przejęli Habsburgowie, wojna przeistoczyła się w walkę o hegemonię w Europie między Walezjuszami a Habsburgami. Momentem kulminacyjnym była bitwa pod Pavią w 1525 roku, w której wojska cesarza Karola V Habsburga rozgromiły Franciszka I. 2 lata po tej bitwie miało miejsce spalenie Rzymu – sacco di Roma i podporządkowanie papiestwa cesarzowi. Ostatecznie wojny zostały zakończone w 1559 roku i Habsburgowie przejęli hegemonię w Europie.
Powstanie Holandii
Jedyny przykład w Europie, gdzie walka o religię była równocześnie walką o niepodległość kraju. Ciepłe przyjęcie reformacji w północnej części Niderlandów. Reformatorzy mogli swobodnie wyznawać luteranizm, bo Karol V zajmował się walką w Niemczech. Po tym jak cesarz abdykował, Niderlandy dostały się Hiszpanii, czyli Filipowi II, który był nietolerancyjnym katolikiem i zaczął zwalczać protestantów na terenach Niderlandii. W 1572 roku wybuchło powstanie, które wygrali gazowie (żebracy), bo tak nazywano powstańców. Niderlandy dzieliły się na 2 części – północna z luteranami i południowa z katolikami. Mimo tej różnicy poglądów, wspólnie walczono o niepodległość do 1578 roku, kiedy to drogi katolików i luteran rozeszły się. W efekcie tego powstały 2 państwa – katolicka i zależna od Hiszpanii Belgia na południu oraz niezależna, protestancka Holandia na północy nazwana Republiką Zjednoczonych Prowincji Niderlandów Północnych. Protestantów w Holandii wspomagała Elżbieta I Wielka, która obawiała się, że po podbiciu Holandii, Hiszpania ruszy na Anglię. Na dodatek było jej na rękę blokowanie czy utrudnianie handlu w Holandii przez wojnę, bo wtedy Anglia przejmowałą holenderski rynek zbytu.; Te czynniki przyczyniły się do wybuchu wojny hiszpańsko-angielskiej i zostały wsparte faktem, że Francis Drake – angielski korsarz, rabował hiszpańskie konwoje na polecenie Elżbiety I. Za dodatkową przyczynę można też podać ścięcie Marii Stewart – królowej Szkocji, która była pretendentką do tronu Anglii. 1588 roku – wybuch wojny – Filip II wysłał swoją niezwyciężoną dotąd armadę na Anglię. Anglicy posiadali więcej statków, ale mniejszych, więc nie stosowali taktyki abordażu, w której byliby skazani na porażkę, a z daleka ostrzeliwali hiszpańskie statki. W zwycięstwie pomogła też Anglikom natura w postaci sztormu na Morzu Północnym, który zatopił część floty hiszpańskiej. W 1588 roku Anglia złamała potęgę Hiszpanów na morzu, a Holandia uzyskała suwerenność.
Rosja Iwana IV Groźnego
W 1054 roku doszło do rozbicie dzielnicowego na Rusi Kijowskiej. W XIII wieku Ruś została podporządkowana Tatarom. W 1253 roku powstała Moskwa, która od początku dążyła do zjednoczenia ziem ruskich, czego przeciwnikiem byli Tatarzy i Litwa. W 1380 roku Dymitr Doński – władca Moskwy, rozgromił Tatarów w bitwie na Kulikowym Polu, ale dopiero rok 1480 przyniósł uniezależnienie od Tatarów. Wtedy zaczęto inwazję na Litwę, którą nazywano zbieraniem ziem ruskich. Jednocześnie starano się o wzmocnienie władzy Moskwy. W 1533 roku na tron Moskwy wstąpił małoletni podówczas (3-4 lata) Iwan IV Groźny. Samodzielnie zaczął rządzić w roku 1546 roku i od razu przyjął tytuł cara. Opierał się na bojarstwie – szlachcie, stworzył dumę – przedstawicielstwo szlachty, której w 1564 roku wypowiedział wojnę. Lata 1564 – 1572 to faza opricziny, czyli specjalnej organizacji dworu opartej na bezpiece, dzięki której car rozprawił się z opozycją bojarską. Surowo karał miasta, które mu się sprzeciwiały, na przykład w 1570 roku wyrżnął cały Nowogród Wielki. Wprowadził samodzierżawie, czyli rządy absolutne. Wzmocnił Rosję, zreformował armię, rozszerzył granice, ale pod koniec życia widoczna była słabośc Moskwy w postępie gospodarczym. Zmarł w 1584 roku.
Wzrost potęgi Turcji w XVI wieku
Od 1513 roku Turcy wznowili swoją ekspansję w 3 kierunkach: Afryki, Azji oraz Europy. Opanowano tereny Syrii, Palestyny i Egiptu. Najwięszka świetność Turcji przypada na czasy rządów Sulejmana II Wspaniałego czyli lata 1520-1566. Dokończono wtedy podbój Afryki Północnej i parto w kierunu Węgier. W 1526 roku król Ludwik II Jagiellończyk został pokonany w bitwie pod Mohaczem. Walka o Węgry zakończyła się w 1541 roku między Habsburgami a Turcją podziałem Węgier w proporcjach – północna część została własnością Habsburgów, środkowa – Turcji, a Siedmiogród stał się lennem Turcji. W 1517 roku flota Hiszpanii, Wenecji i Papiestwa rozgromiła Turków w bitwie pod Cepanto. Jednak dopiero rok 1683 przynosi koniec ekspansji tureckiej, kiedy to Jan III Sobieski pokonał Turków pod Wiedniem.
Kształtowanie demokracji szlacheckiej w Polsce
1492 roku – Jan Olbracht obejmuje rządy w Polsce. W tym czasie stan szlachecki został wyróżniony szczególnie pod względem politycznym i ekonomicznym. Stan szlachecki był równy wobec prawa, ale podzielony pod względem majątkowym. Dzieli się szlachtę na trzy grupy: magnaterię – najbogatszą grupę, co wynikał z nadań królewskich w postaci ziemi. Często kumulowali oni stanowiska, czyli mieli władzę. Pełnili w Polsce funkcje ministerialne (hetman, marszałek kanclerz, podskarbi) i senatorskie (z urzędu). Kasztelan, wojewoda, arcybiskup i biskup stawali się senatorami z urzędu. Drugą grupą jest szlachta średnia – posiadająca majątki w postaci maksimum kilkunastu wsi. Są motorem zmian, bo zwykle chcą odebrać władzę magnatom. Trzecia grupa to gołota szlachecka, czyli szlachta zaściankowa, szaraczkowie. Często nie posiadają majątku ziemskiego, ale mają prawa, więc magnaci używają ich do głosowań na swoją korzyść w zamian za pieniądze – byli więc klientelą. W przypadku szlachty zaściankowej, która miałą maksimum jedną wieś na kilka rodzin, sami często uprawiali swoją ziemie, ich status był identyczny jak gołoty.
Jan Olbracht oparł się na średniej szlachcie. Z jego osobą wiąże się też zwołanie I-go sejmu walnego w 1493 roku. Chciał nałożyć nowe podatki, a mocą przywilejów nieszawskich musiał mieć na to zgodę szlachty, czyli sejmików ziemskich. Uważał za niepraktyczne wysyłanie przedstawicieli, więc wszystkich zwołał na jeden walny sejm. Były trzy stany sejmujące: król, izba poselska, senat. By ustawa weszła w życie, musiała być zgodą wszystkich 3 stanów. W obradach sejmu obowiązywała zasada jednomyślności. Aż do połowy XVII wieku posłowie nie musieli przysięgać na instrukcje sejmikowe, czyli poseł nie musiał głosować tak, jak chciała szlachta. Do XVI wieku sejm działał w miarę sprawnie, dopiero w XVII wieku zasada liberum veto załamała ten system. 1496 rok – sejm w Piotrkowie Trybunalskim – król chciał uzyskać podatek na wojnę z Mołdawią. Wydał więc II przywilej piotrkowski, którym ograniczono wolność osobistą chłopów poprzez przywiązanie ich do ziemi. Dopiero w XIX wieku odzysaki oni wolność. Zakazano mieszczanom posiadania majątków ziemskich, zarezerwowano dla szlachty pełnienie godności pańśtwowych i kościelnych, szlachta została też zwolniona z opłat celnych. W zamian za te ustępstwa szlachta dała pieniądze na wyprawę do Mołdawii. Miała ona miejsce w roku 1497 lecz Olbracht został pokonany w lasach Bukowskich. Zmarł w 1501 roku, a do tronu było dwóch kandydatów – bracia Jana – Aleksander i Zygmunt Stary. Zwyciężył Aleksander, ponieważ wydał akt mielnicki, mocą którego całą władzę oddawał w ręce senatu. Jako król nigdy nie zatwierdził tego aktu, ale w praktyce stało się inaczej, bo Aleksander wyjechał na Litwę, która walczyła z Moskwą, gdzie został do 1503 roku. W efekcie w Polsce rządził senat. Gdy wrócił do Polski, rozpoczął pracę ze średnią szlachtą, by odsunąć magnaterię od władzy. W 1504 roku na sejmie w Piotrkowie zostały wydane dwie istotne reformy – po pierwsze zakazano kumulacji stanowisk w państwie, a po drugie zakazano królowi nadawania królewszczyzn bez zgody sejmu. Król skutecznie rządził kłócąc magnatów ze średnią szlachtą. 1505 rok – konstytucja Nihil novi – nic nowego [bez nas, o nas] – bez zgody sejmu nie można nic wprowadzić. 1506 roku kodeks prawny Jana Łaskiego. W tym też roku zmarł Aleksander nie zostawiając potomstwa, więc królem został Zygmunt Stary, który nie kontynuował rządów braci i oparł swe rządy na magnatach. Nadawał im stanowiska i królewszczyzne łamiąc przy tym prawo. Każdy kró starał się wprowadzić stały podatek na wojsko, co nie odpowiadało szlachcie, bo król uniezależniłby się finansowo i szlachta nie byłaby mu potrzebna. Tak samo Zygmunt chciał wprowadzić taki podatek, co mu nie wyszło. Szlachcie średniej nie podobało się, że król łamał prawo. Na dodatek jego druga żona Bona Sforza działała na niekorzyśc szlachty poprzez skupowanie królewszczyzny, która byłaby silną podstawą ekonomiczną do uniezależnienia się króla. Sforza zaczęła też tworzyć swoje stronnictwo w senacie. W 1529 roku doprowadziła do elekcji vivente rege – za życia króla wybiera się jego następcę – stał się nim Zygmunt August. Szlachta była bardzo niezadowolona, bo przez to nie dostała żadnych przywilejów z tym związanych. W 1520 roku szlachta uzyskała przywilej sądzenia własnych chłopów. W 1537 roku miał miejsce Rokosz Lwowski (rokosz = bunt), zwany był też wojną kokoszą, bo wyjedzono wszystkie kury wokół Lwowa. Szlachta rządała od króla egzekwowania prawa, ale była zbyt skłócona wewnętrznie żeby nakłonić do tego króla, co Zygmunt stary mógł poczytać za dobre zrządzenie losu. Jedyne co szlachta uzyskała w wyniku tej ”wojny” (w której notabene nikt nie zginął), to fakt, że będą mogli brać udział w wyborze następcy Zygmunta Augusta. Zygmunt Stary zmarł w 1548 roku i władzę przejął Zygmunt August zwany królem dojutrkiem, bo wszystko odkładał na jutro. Tak jak ojciec, był w konflikcie ze średnią szlachtą. Między królem a średnią szlachtą był konflikt w sejmie w latach 1548-1559, który oparty był na ruchu egzekucyjnym, domagającym się respektowania prawa. Program tego ruchu był następujący: wzmocnienie pozycji króla przy jednoczesnej kontroli przez sejm, co osłabiałoby magnatów. Szlachta średnia domagała się przestrzegania praw z 1504 roku o nie nadawaniu królewszczyzn, unii realnej z Litwą, zniesienia autonomi Prus Królewskich, ograniczenia pozycji Kościoła Katolickiego w państwie, reformy sądownictwa i oświaty, reformy skarbowo-wojskowej. Król odrzucił te postulaty, więc średnia szlachta odrzucała prośby o podatki. Zygmunt August zdenerwował się, wyjechał na Litwę i przez 4 lata (do 1562 roku) nie zwoływał sejmu. Wtedy toczyła się na Litwie walka z Moskwą o Inflanty. Kiedy skończyły się pieniądze, August wrócił do Polski, zwołał sejm do Piotrkowa i zmienił politykę względem średniej szlachty. Potwierdzono zapisy o tym, że nie wolno kumulować stanowisk w państwie, nakazano lustrację majątkową królewszczyzn i odebranie wszystkich królewszczyzn nadanych nieleganie po 1504 roku za wyjątkiem tych, które nadano w latach 1519-1521, bo wówczas toczono wojnę z Zakonem. Przeprowadzono też reformę skarbowo – wojskową – dochody z królewszczyzn = 100% dochodów króla, na którym leżał obowiązek obrony państwa. 20% z tych dochodów dawanyo tym, którzy zarządzali królewszczyzną, czyli biednej szlachcie. Z pozostałych 80% ¼ wzięto na wojsko (stąd nazwa wojsko kwartalne), co czyniło 5-6 tysięcy żolnierzy. W 1570 roku miało miejsce zniesienie autonomii Gdańska przez konstytucję Karnkowskiego. Nie udało się powołać instygatora – osoby, która miałąby kontrolować najważniejsze urzędy, bo nie mogli sięzgodzić o sposób wyboru. To było z ogromną szkodą, bo urzędy nie były stale kontrolowane (tylko przez sejm, który był rzadko zwoływany).
Unia Lubelska
Przyczyny – fakt, że Zygmunt August nie miał potomka i po jego śmierci państwo Polsko-Litewskie, które oparte było na unii personalnej, rozpadnie się; Litwa nie była w stanie skutecznie walczyć z Moskwą i potrzebowała pomocy Polski; do unii dążyła średnia szlachta litewska, bo chciała mieć takie same prawa, jak szlachta polska; do unii dążyła też średnia szlachta polska, bo myślała, że jeśli dołączy do ruchu egzekucyjnego średnia szlachta litewska, to wzmocni ten ruch, lecz tak się nie stało.
Unia ta została zawarta między Polską a Litwą w 1569 roku w Lublinie. Już nie tylko osoba władcy łączyła te pańśtwa, więc była to unia realna. Powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów. Naród – szlachta. Miał być wspólny władca, sejm, moneta, polityka zagraniczna i wewnętrzna, oraz takie same przywileje. Osobne były urzędy (hetman, kanclerz itd.), wojsko, skarb (budżet) i prawa. Magnaci litewscy nie chcieli się zgodzić na tekst unii, więc August zaczął włączać tereny Litwy do Polski, co przeraziło magnatów i przystali na unię. Od tego momentu niejako dwa państwa – Korona i Litwa.
Skutki unii – wzmocnienie pańśtwa; przeniesienie ciężaru polityki zagranicznej na wschód; odnowienie potęgi magnatów – możliwość ekspansji na tereny Ukrainy; osłabienie obozu egzekucyjnego – szlachta litewska nie miałą kultury politycznej; Polska stała się pomostem kulturowym między wschodem a zachodem Europy.
Zygmunt August zmarł w 1572 roku i na nim kończy się dynastia Jagiellonów, bo nie chciał mieć dziedzica.
Polityka zagraniczna ostatnich Jagiellonów
Polityka za czasów Zygmunta Starego
Problem Krzyżacki
Od 1466 roku Zakon był lennem Polski. Każdy Mistrz musiał składać hołd królowi Polski. W 1511 roku Wielkim Mistrzem został Albrecht Hohenzollern, który był siostrzeńcem Zygmunta Starego i pochodził z rodziny, która rządziła Brandenburgią. Prowadził politykę anty-polską i związał się z Moskwą. To było dla Polski niebezpieczne, więc Zygumunt zaatakował Zakon. W latach 1519-1521 miała miejsce ostatnia wojna z Zakonem Krzyżackim, którą wygrała Polska. W 1525 roku pokój w Krakowie – traktat krakowski. Albrecht przeszedł na luteranizm, a państwo krzyżackie za zgodą dostoników Zakonu i Zygmunta, zostało zsekularyzowane. Zygmunt nadał traktatem tereny dawnego państwa Zakonu Albrechtowi w lenno i od tego momentu są to Prusy Książęce. Traktat gwarantował, że w razie wygaśnięcie pruskiej linii Hohenzollernów, to Polska a nie Hohenzollernowie brandenburscy przejmują te tereny. Dla Polski istnienie tego państwa jest pozytywne, bo luteranie byli zależni tylko od Polski i został rozwiązany problem Zakonu.
Wojny z Moskwą
Moskwa dążyła do odebrania ziem z terenów Litwy i w latach 1500-1537 toczono wojny, w których Litwa przegrywała. Pomoc ze strony Polski – w 1514 roku bitwa pod Orszą, gdzie Polska rozgromiła wojska państwa Moskiewskiego, co politycznie jednak nic nie dało. W wyniku tych wojen Liwta straciła około 1/3 swoich ziem.
Habsburgowie
W 1514 roku Habsburgowie zawarli sojusz z Moskwą, a Jagiellonów nie było stać na wojnę na dwa fronty, więc dążyli do rozbicia tego sojuszu. W 1515 roku zjazd w Wiedniu – Maksymilian I Habsburg – cesarz rzymski, Zygmunt Stary, Władysław Jagiellończyk (król Czech i Węgier oraz brat Zygmunta Starego). Ustalono tam, że kiedy wygasnie linia Jagiellonów na tronie Czech i Węgier, wtedy te ziemie przejdą we władanie Habsburgów. Jagiellonowie nie martwili się, bo Władysław Jagiellńczyk miał syna, który w roku 1516 objął tron po śmierci Władysława – Ludwika II Jagiellończyka, ale nikt nie przewidział, że w 1526 roku zginie on bezdzietnie w bitwie pod Mohaczem.
Mołdawia
Władcy Mołdawii rościli sobie prawa do terenów zwanych Pokucie, które należały do Polski. W 1531 roku wojska mołdawskie zostały odparte w dwóch bitwach – pod Gwoźdźcem i Obertynem przez hetmana Jana Tarnowskiego. Konflikt z Mołdawią był zagrożeniem tylko dlatego, że Mołdawia była lennem Turcji, lecz w interesie Turcji nie leżało by walczyć z Polską. W latach 1526-1529 gdy na terenach Mazowsza wygasła linia Piastów, przyłączono te ziemie do Polski.
Polityka zagraniczna Zygmuna Augusta
Głównie skupiał się na Inflantach. Na tych terenach powstało państwo Zakonu Kawalerów Mieczowych w 1201 roku, który to zakon w 1237 roku połączył się z Krzyżakami. Po tym jak zlikwidowano Zakon Krzyżacki w Prusach, to Zakon kawalerów przestał mieć znaczenie. Na terenie Inflant w XVI wieku krzyżowały się wpływy 4 państw – Jagiellonów, Moskwy, Danii i Szwecji. W 1557 roku wojna Polski z Moskwą o Inflanty. W 1561 roku Zygmunt August i ostatni mistrz Zakonu Kawalerów Mieczowych – Gothard Kettler podpisali umowę podobną do krakowskiej z 1525 roku, czyli tereny zostały zsekularyzowane, przyznane Polsce, a w zamian Kettler jako lenno dziedziczne dostał Smigalię i Kurlandię. Nie zakończyło to wojny z Moskwą. Do konfliktu dołączyła Dania po stronie Polski i Szwecja po stronie Moskwy, ale nie na długo bo już w 1568 roku zamieniono sojusze. Wtedy króle Szwecji został Jan III Waza, który za żonę wziął Katarzynę Jagiellonkę – siostrę Augusta. W 1570 roku w Szczecinie Dania i Szwecja wystąpiły z tej wojny. W jej efekcie Szwecja otrzymała Estonię.
Pierwsze wolne elekcje
1572 rok – śmierć Zygmunta II Augusta, co zakończyło dynastię Jagiellonów na tronie Polski. Nie zostało przed śmiercią ustalone kto miałby być jego następcą. Szlachta stanęła na wysokości zadania i władzę w państwie (prowincjach) przejęły sądy kapturowe w trakcie bezkrólewia. W styczniu 1573 roku w Warszawie miał miejsce sejm konwokacyjny, na którym ustalono czas, miejsce i formę elekcji (tylko na tym sejmie ustalono formę, bo był pierwszy). Forma viritim – każdy szlachić (mężczyzna) mógł wybrać swojego kandydata. Wybieranow trakcie sejmu interrex-a (na pierwszym sejmie był nim prymas Jakub Uchański więc późnie zwyczajowo interrexem był prymas). W czerwcu 1573 roku miała miejsce pierwsza wolna elekcja. Chętnymi do objęcia tronu Polski byli: Habsburgowie – Ernest Habsburg, Iwan IV Groźny, Stefan Batory, Jan Waza, Henryk Walezy, który niespodziewanie został wybrany. W stosunku do niego były zastrzeżenia zapędów absolutystycznych i nietolerancji religijnej. W 1573 roku jeszcze zanim został wybrany, ustalono artykuły henrykowskie (bo Henryk Walezy przyjął je), które określały ustrój Polski i pozycję króla. Ustanowiły, że korona przechodzi tylko drogą wolnej elekcji; król ma obowiązek zwoływania sejmu walnego minimum 1 raz na 2 lata na okres 6 tygodni; król bez zgody sejmu nie może nakładać podatków, decydować w sprawach polityki zagranicznej; żeby zostać królem Polski trzeba być katolikiem, ale ma on gwarantować tolerancjęreligijną; król bez zgody sejmu nie może zawrzeć związku małżeńskiego; u boku króla zawsze jest 16 senatorów rezydentów wybieranych co 2 lata; szlachta miała prawo do wypowiedzenia posłuszeństwa królowi, gdyby ten łamał ich przywileje i artykuły henrykowskie. Żeby zostać królem, trzeba było przystać na te artykuły. Każdy król podpisywał też pacta conventa (coś jak program wyborczy). Walezy przybył w styczniu 1574 roku do Polski i nie był zbyt szczęśliwy bo Anna Jagiellonka miała być jego żoną, a okazała się brzydka, miała 50 lat i do tego Henryk był homoseksualistą. Uciekł w czerwcu 1574 roku na wieść o tym, że tron Francji opustoszał po śmierci jego brata Karola IX. W 1575 roku ogłoszono więc następną wolną elekcję, podczas której kandydatami do tronu Polski byli: Habsburgowie – cesarz Maksymilian II, Iwan IV Groźny i Stefan Batory. Doszło do pierwszej podwójnej elekcji – magnaci wybrali Maksymiliana II, a środkowa szlachta wybrała Annę Jagiellonkę, której za męża dano Batorego. Zaistniało ryzyko wojny domowej, ale w 1576 roku Maksymilian II zmarł, co załatwiło problem.
Powstanie USA
Jeszcze w XVII wieku Anglia zaczęła kolonizować Stany (wschodnie wybrzeże). Do XVIII wieku było 13 kolonii. Koloniści nie mieli swoich przedstawicieli w parlamencie i nie mogli wybierać gubernatora kolonii (był wybierany w Londynie). Mogli handlować jedynie z Wielką Brytanią. Były to bogate tereny i społeczeństwo, więc po wojnie 7-letniej Wlk Brytania zaczęła nakładać wysokie podatki (np. w 1765r. podatek stemplowy). Koloniści sprzeciwili się, bo zirytował ich fakt, że nie mogli sami podejmować decyzji. Rozpoczęto bojkot towarów angielskich, wobec czego cofnięto ten podatek. Wprowadzono jednak podatki na importowane towary z Anglii. 1773r. rząd angielski przyznał kampanii wschodnioindyjskiej monopol na sprzedaż herbaty w koloniach. Obawiano się, że w takim razie inne towary też tak będą zmonopolizowane, więc grupa kolonistów przebranych za Indian zorganizowała w Bostonie wyrzucenie całego ładunku herbaty do morza. Boston spotkały represje m.in. musieli utrzymywać brytyjski garnizon. 1774 r. pierwszy kongres kontynentalny w Filadelfii – poparto Boston i proszono o przyznanie reprezentacji w parlamencie. W 1775 r. wybuchła w koloniach wojna domowa (zanim wysłano prośbę do Londynu, gdzie zapadła zgoda itd. to kolonizatorzy zbuntowali się, bo stracili cierpliwość). 4 lipca 1776 r. kongres kontynentalny uchwalił deklarację niepodległości w USA. Trzeba było utworzyć armię do obrony tej deklaracji. J. Waszyngton stanął na jej czele. Z Polski na pomoc przybyli np. Kościuszko i Pułaski. Z Francji np. Josef M. Lafayette. USA wysłały B. Franklina po pomoc do Europy – pomogła Francja, Hiszpania i Holandia, które blokowały brytyjskie dostawy morskie do USA. 1777 r. – Saragossa, 1781 r. – Yorktown – dwie przegrane przez Anglików bitwy, ta druga skłoniła ich do rozmów pokojowych. 1783 r. w Paryżu podpisano pokój, Anglia uznała niepodległość USA i USA rozszerzyły swoje granice (na zachodzie do rzeki Missisipi). Do 1787 r. trwała w USA walka polityczna o ustrój Stanów między koncepcjami konfederacji i federacji. Konfederacja – luźne powiązanie stanów, bez silnej władzy centralnej; federacja – na odwrót. Wygrała koncepcja federacji i w 1777 r. wprowadzono konstytucję USA – trójpodział władzy, który do dziś funkcjonuje.
Polska w XVIII wieku
1696 r. – śmierć Jana III Sobieskiego. W 1697 r. doszło do następnej wolnej elekcji: Francja – książę Conti, elektor Saski – August II Mocny z dynastii Wettinów, ród Sobieskich (ich błąd polegał na tym, że wystawili 3 synów, czym osłabili swoje siły). Piotr I groził Polsce, że jeśli wybierze innego władcę niż Augusta, to wkroczą wojska rosyjskie i siłą go koronują (wpływ państw ościennych na politykę Polski). Doszło do podwójnej elekcji, ale August miał bliżej niż Conti i szybciej dojechał oraz miał więcej wojska i poparcie Piotra I. Plany Augusta były ambitne, chciał wykorzystać Polskę, by wzmocnić pozycję swojej dynastii i nawet obalić Habsburgów. W 1699 r. Saksonia, Rosja i Dania podpisały sojusz przeciw Szwecji. Saksonia chciała mieć Inflanty, by Wettinowie na stałe byli na tronie Polski; Rosja chciała się dopchać do morza; Dania mieć kontrolę nad cieśniną Sunt. Wybuchła wojna północna (1700-1721). Liczono na to, że Karol XII jest kiepskim wodzem i politykiem, ale srodze się pomylono. W 1700 r. Karol rozgromił wojska duńskie i Dania wycofała się z wojny; rozgromił Rosję w bitwie pod Narwą. W 1701 r. wygrał z Sasami w bitwie pod Rygą. Karol wkroczył do RP mimo, że nie mieliśmy z tą wojną nic wspólnego. W 1702 r. bitwa pod Pliszowem – Szwedzi wygrali z wojskiem polsko-saskim. W 1704 r. z inicjatywy Karola XII w Warszawie zawiązana została konfederacja szlachecka. Szlachta zdetronizowała Augusta i wybrała na tron wojewodę poznańskiego – Stanisława Leszczyńskiego, który był marionetką w rękach Szwedów. W Sandomierzu zawiązała się konfederacja szlachecka popierająca Sasa (stąd powiedzenie od Sasa do Lasa). W 1704 r. Rosja z Polską zawarły układ, mocą którego mogli utrzymywać swoje bazy wojskowe na terenie RP – początek wpływów rosyjskich w RP. 1706 r. Karol dopadł Augusta, który został zmuszony do ustąpienia. Karol pokonał Augusta, więc ruszył z wojskami na Piotra I. W 1706 r. Karol rozgromiony w bitwie pod Połtawą – koniec potęgi Szwecji, początek potęgi Rosji. Leszczyński po pokonaniu Szwedów uciekł do Szczecina, a w 1710 r. August powrócił, zapomniał że abdykował i znów objął władzę. Cały czas była jednak konfederacja warszawska, ale w 1714 r. pokonał ich. Zaczął wzmacniać pozycję króla w Polsce i to nie spodobało się szlachcie. Konfederacja tarnogrodzka – 1715 r. przeciw królowi – szlachta poprosiła o pomoc Piotra I Wielkiego, który zagroził Augustowi ponowną detronizacją. Ten jednak poszedł z Piorem na ugodę i zachował tron Polski. 1717 r. – sejm niemy, na którym potwierdzono pod rosyjskimi karabinami tekst ugody. Postanowienia i warunki sejmu: Polskę i Sakosnię łączy unia personalna, August będąc w Saksonii nie mógł podejmować decyzji w sprawach RP, tak samo ministrowie sascy, August musiał wycofać wojska saskie z Polski (mógł zostawić tylko kompanie królewską), ustalono stały podatek na wojsko (18 tyś żołnierzy). Za tę cenę August zachował tron w Polsce. 1720 r. – Rosja i Prusy podpisały w Poczdamie układ, w którym zobowiązały się do podtrzymania w Polsce wolnej elekcji i liberum veto. 1732 r. Rosja, Austria i Prusy – traktat trzech czarnych orłów (traktat Loevenwolda) – uzgodniono wspólnego kandydata na tron Polski – księcia portugalskiego Emmanuela, który byłby marionetką. Ta kandydatura rywalizowała z Augustem III i Stanisławem Leszczyńskim, który miał poparcie Francji (jego córka była żoną Ludwika XV). W 1733 r. zmarł August II, swoją kandydaturę wycofał Emmanuel. Doszło do podwójnej elekcji – większość poparła Leszczyńskiego, mniejszość pod bagnetem Rosji poparła Augusta III. Leszczyński nie miał szans mimo pomocy konfederacji dzikowskiej z 1734 r. Wojska Rosji wprowadziły Augusta III na tron. Francja w latach 1733-35 wykorzystała sytuację wojny o sukcesję i zdobyła Lotaryngię, której królem został Leszczyński. W 1733 do 1763 – rządy Augusta III – na 14 sejmów odbył się jeden – koronacyjny. Poniekąd anarchia w Polsce, co robiono specjalnie, bo była to pozorna niepodległość. Dwa stronnictwa polityczne za rządów Augusta III – Familia Czartoryskich (Rosja) i Potoccy (Prusy). Miały podobny program – zniesienie liberum veto, głos większości w sejmie, zniesienie pańszczyzny czy stworzenie 100 tysięcznej armii – faktycznie jednak i jednemu i drugiemu stronnictwo chodziło o władzę i pieniądze. 1763 r. zmarł August III i miała miejsce kolejna wolna elekcja. Jedynym poważnym kandydatem był związany z Familią Stanisław Poniatowski za protekcją Katarzyny II. Jeszcze na sejmie koronacyjnym przeprowadzono dość istotne reformy – posłowie nie musieli przysięgać na instrukcje sejmikowe, mogli głosować jak chcą; w sprawach skarbowych na sejmie głosowano większością. Gdy wybrano Poniatowskiego, na sejmie koronacyjnym wprowadzono kolejne reformy – cło generalne na granicy, uporządkowano sprawy monetarne, ustanowiono komisję dobrego porządku dla miast królewskich, ustanowiono konferencję króla z ministrami – namiastka rządu. Reformy nie podobały się państwom ościennym. Katarzyna II naciskała na Poniatowskiego, żeby je odwołał. Poniatowski nie chciał, ale w 1766 r. Katarzyna zarządała, by przywrócono utracone za rządów Sasów prawa prawosławnej szlachty w Polsce. Gdyby to zrobił, to szlachta katolicka odwróciłaby się; gdyby się nie zgodził, to zdetronizowałaby go Katarzyna II. Postanowił przeczekać, lecz uniemożliwiła to Katarzyna i ustanowiła następne konfederacje – w Słucku, która zgrupowała szlachtę protestancką i w Toruniu, która zgrupowała szlachtę prawosławną. Konfederacje dysydentów – innowierców, też jednak nic nie dały, więc zawiązała trzecią – w Radomiu, gdzie zawiązano konfederację katolicką. Wmówiono wtedy szlachcie, że król chce dać prawa innowiercom. Poniatowski ustąpił i zachował tron. W 1767 r. do 1768 r. – sejm delegacyjny. Cofnięto reformy z 1764 r. potwierdzono funkcjonowanie liberum veto, wolną elekcję oraz potwierdzono, że szlachta może pełnić funkcje państwowe i posiadać majątki ziemskie. Przywrócono też prawa polskim innowiercom (tzw. prawa kardynalne), dzięki tym ustępstwom Poniatowski zachował tron. 1768 r. do 1772 r. – konfederacja barska – na jej czele Józef i Kazimierz Pułascy – broniła katolicyzmu i niepodległości. Wspierała ich Francja (przysłali oficerów, by szkolić konfederatów). W 1770 r. ogłosili detronizację króla i nawet go porwali, co nie przysporzyło im zwolenników. Ostatecznie w 1772 r. konfederację pokonano i ukarano Polskę pierwszym rozbiorem. Prusy zajęły: Prusy królewskie bez Gdańska i Torunia, Kujawy, Warmię. Austria: tereny na południe od Wisły oraz rzeki Zbrucz. Rosja: tereny na wschód od rzeki Dźwiny i Dniepru. Nakazano nam przyjęcie tego rozbioru w latach 1773-75 przez sejm rozbiorowy (Tadeusz Rejtan, który zablokował wejście do sejmu), gdzie siłą zmuszono nas do przyjęcia rozbioru. Ustalono Radę Nieustającą – rodzaj rządu, której celem była kontrola króla, w głównej mierze w jej skład wchodzili zwolennicy Rosji stąd nazwa Zdrada Nieustająca. Powstała Komisja Edukacji Narodowej (stąd 14 października dzień edukacji narodowej), która była świecka. Ustalono, że jeśli nie zreformuje się Polski, to zniknie ona z mapy Europy. Trzeba było jednak czekać na moment skłócenia się wszystkich zaborców, do czego doszło w drugiej połowie lat 80 – tych. Austria i Rosja, które dążyły do pokonania Turcji stanęły w przeciwnym obozie niż Prusy. 1787 r. wojna Rosyjsko – Turecka. W tym roku w Kaniowie na Ukrainie Poniatowski spotkał się z Katarzyną, zaproponował jej, że Polacy wspomogą Rosjan w tej wojnie w zamian za wzmocnienie pozycji króla w RP. Katarzyna odmówiła. W 1788 r. kiedy Turcy zaczęli wygrywać z Rosją, Katarzyna przyjęła ofertę. Ustalono nowe podatki na wojsko w 1788 r. na sejmie w Warszawie, który został skonfederowany, więc nie było liberum veto i głosuje się większością. Marszałkami sejmu zostali: Stanisław Małachowski oraz Kazimierz Nestor Sapiecha. Wśród posłów powstały 3 stronnictwa: królewskie (dworskie) oparte na Rosji, dążące do wzmocnienia pozycji króla; hetmańskie oparte na Rosji (Franciszek Ksawery Branicki, Szczęsny Potocki oraz Seweryn Rzewuski), nie chcieli żadnej reformy Polski, a jedynie wprowadzenie konfederacji luźnych województw, w której magnateria miałaby władzę; patriotyczne, oparte na Prusach, dążące do kompletnej reformy Polski (Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj i Stanisław Staszic) i z czasem udało im się wciągnąć do siebie króla. W 1789 r. pierwsze reformy – zlikwidowano Radę Nieustającą, wprowadzono 100 tysięczną armię (niestety tylko w zapisie), na którą ustalono podatek (tzw. ofiarę dziesiątego grosza – szlachta dawała 10% dochodów, Kościół – 20 %), lecz za późno. Szlachta i Kościół same szacowały swoje zyski, więc je zaniżali. Zabrano się za posłów tak zwanych jurgieltników, którzy brali pieniądze od państw ościennych. Listopad 1789 r. – Warszawa „czarna procesja”, przedstawiciele 141 miast królewskich wystosowali swoje żądania np. miejsce swojej reprezentacji w parlamencie, oraz by mogli pełnić urzędy państwowe. Obawiano się powtórki z rewolucji francuskiej, więc z czasem uwzględniono te żądania. 1790 r. kadencja sejmu zakończyła się, zawarto sojusz z Prusami i wydawało się, że możliwość reform jest duża. Niestety Prusy pogodziły się z Rosją i Austrią, więc sojusz rozpadł się. 1791 r. – istotne reformy ujrzały światło dzienne: odebrano prawo głosu na sejmikach szlacheckich gołocie, co uderzało w magnatów; ustawa o miastach w królewskich; mieszczanie dostali reprezentację w parlamencie i możliwość posiadania majątków ziemskich, mogli pełnić funkcje państwowe i oficerskie w wojsku. Ustalono też konstytucję 3 maja, która miała charakter zamachu stanu, bo wykorzystano fakt, że część posłów nie wróciła ze świąt wielkanocnych. Zniesiono podział na Koronę i Litwę (tekst źródłowy), szlachta zaaprobowała nowe zmiany, na co Katarzyna II wściekła się i uderzyła w konstytucję zabraniając Fryderykowi Augustowi przyjęcia tronu w Polsce. 1792 r. konfederacja targowicka - Rzewuski, Branicki i Potocki, ich celem było obalenie konstytucji i pomoc Katarzynie II. W maju wkroczyły wojska rosyjskie i wybuchła wojna w obronie konstytucji. Od razu straciliśmy Litwę i Rosjanie zaczęli podążać na Warszawę (bitwa pod Zieleńcami i Dubienką – pierwsza zwycięska dla Polski, w której dowodził bratanek króla – Józef Poniatowski. Po tym zwycięstwie król ustanowił order Virtutti Militari. Pod Dubienką dowodził Kościuszko i ta bitwa została przegrana). W lipcu 1792 r. król wstąpił do konfederacji targowickiej uzasadniając, że chce bronić konstytucji, ale tak naprawdę chciał zachować tron. Targowica wygrała i liczyła, że jak zdejmą konstytucję, to Polska nie została rozebrana. W 1793 r. drugi rozbiór Polski – Rosja i Prusy. Prusy uzyskały Gdańsk i Toruń, Wielkopolskę, ziemię Łęczycką i Sieradzką, zachodnią część Mazowsza z Płockiem. Rosja resztki Ukrainy, Podole i tereny z Mińskiem. Ponownie kazano zaakceptować nam ten stan rzeczy w Grodnie na ostatnim już sejmie dla Rzeczpospolitej. Rozbiór zaakceptował przywrócenie Rady Nieustającej, zachowano kilka rzeczy z konstytucji, lecz nie miało to znaczenia. Uzależnienie od Rosji – obok tronu króla, tron dla ambasadora Rosji. Pierwsze powstanie – Tadeusz Kościuszko wodzem, liczono na powstanie narodowe, angażujące wszystkich, więc liczono na partyzantkę. 24 marca 1794 r. powstanie kościuszkowskie (insurekcja) w Krakowie Kościuszko złożył przysięgę, od Polaków dostał władzę dyktatorską, dzięki której powołał pod broń wszystkich od 18 do 28 roku życia. Kościuszko zaoferował chłopom swobody, dlatego też ruszyli. Ruszono na Warszawę – bitwa pod Racławicami, wygrana przez kosynierów (bohaterem był Wojciech Bartos [Głowacki po nobilitacji na szlachcica] za to, że zgasił czapką lont armaty). W Warszawie z 17 na 18 kwietnia wybuchło powstanie zanim Kościuszko tam dotarł. Na czele stał szewc – Kiliński. W Wilnie z 21 na 22 kwietnia wybuchło powstanie. 7 maja 1794 roku uniwersał połaniecki, mocą którego chłopi przystępujący do powstania uzyskaliby wolność osobistą i zmniejszonoby im pańszczyznę. Ten uniwersał był sabotowany przez szlachtę, która obawiała się, że chłopi opuszczą ich przed żniwami. Powstanie zaczęło ponosić klęski – pod Chełmem i Szczekocinami (przegrane bitwy). Wojska powstańcze wróciły do Warszawy, którą zaczęły oblegać wojska Rosyjskie i Pruskie. By odciągnąć wojska Prus wywołano powstanie na terenie zaboru pruskiego – Jan Dąbrowski. Rosjanie też się wycofali, bo nadciągnęła pomoc drugiej armii rosyjskiej z Ukrainy i chcieli połączyć armie. Kościuszko nie chciał pozwolić na to i ruszył na pierwszą armię, lecz nie wziął z Warszawy całego wojska i przegrał 10 października w bitwie pod Maciejowicami. To zakończyło owe powstanie. Następny rok to burzliwe rozmowy między zaborcami o rozbiór resztki Polski. 1795 r. trzeci rozbiór Polski. Poniatowski abdykował, bo Katarzyna obiecała mu w zamian za to spłacenie jego prywatnych długów.
Od 1576 roku rządy sprawował Stefan Batory z Anną Jagiellonką. Nie współpracował ze średnią szlachtą, w swoich rządach opierał się na magnatach. Jan Zamoyski zrobił szczególną karierę – otrzymywał od króla nielegalne królewszczyzny, łączył funkcje państwowe, co było zabronione. Dekompozycja obozu egzekucyjnego za rządów Batorego. Ostatni sukces ruch ten święcił za rządów Batorego mimo, że dążył on do jego rozbicia. W 1578 roku na sejmie król zgodził się na reformę sądownictwa. Zrezygnował z części swoich prerogatyw sądowniczych na rzecz szlachty. Szlachta sama miała rozstrzygać spory cywilne i karne. Powstał Trybunał Koronny i Trybunał Litewski. Król rozstrzygał sprawy dotyczące malwersacji pieniężnych i zdrady stanu. Niewykwalifikowana szlachta doprowadziła do rozbicia systemu. W tamtym czasie stworzono piechotę wybraniecką jedynie w domach królewskich – z każdych 20 łanów – 1 przedstawiciel, co stanowiło stałe wojsko. W 1578 roku Batory stworzył Akademię Wileńską. Poszedł na ustępstwo ze szlachtą, bo potrzebował pieniędzy na wojnę o Inflanty. W 1577 roku Iwan Groźny zajął Inflanty, które trzeba było odbić. W 1579 roku Batory zaatakował Rosjan i zdobył Połock. W 1580 roku zdobył Wielkie Łuki, w 1581 roku ruszył na Psków, którego nie zdobył. W 1582 roku miał miejsce pokój w Janie Zapolskim, mocą którego Inflanty przeszły na stronę Polski, a Estonia została w rękach Szwecji. Batory dążył do uzyskania niepodległości dla Siedmiogrodu. Zakładało to wciągnięcie Polski w wojnę z Turcją. Szlachta nie zgodziłaby się na to, bo Polska była zbyt słaba na to. Najpierw Batory planował podbić Rosję i później podbić Turcję. W 1586 roku zmarł. W 1587 roku miała miejsce następna wolna elekcja. Swojego kandydata wystawili: Habsburgowie – Maksymiliana Habsburga (arcyksięcia Austrii), Rosja – Fiodora, Polska Jana Zamoyskiego którego popierała szlachta średnia, lecz ten nie chciał kandydować a Szwecja Zygmunta III Wazę. Zygmunt III Waza był popierany przez Annę Jagiellonkę (chciała krwi Jagiellonów na tronie). Magnaci popierali Habsburga, średnia szlachta po wycofaniu Zamoyskiego – Wazę. Doszło do podwójnej elekcji. W 1587 roku wojska Habsburskie zaatakowały Polskę, Habsburgowi nie udało się zająć Krakowa ani nie koronował się na króla Polski. W 1588 roku w bitwie pod Byczyną Jan Zamoyski rozgromił wojska Habsburga, którego wziął do niewoli. W 1589 roku w traktatach Bytomsko-Będzińskich Habsburgowie zrzekli się pretensji do tronu Polskiego. Od 1587 roku do 1632 roku Zygmunt III Waza był królem Polski (był w Polsce wyjątkowo nielubiany).
Reformacja w Polsce
Po 1517 roku nowe koncepcje religijne zaczęły przenikać na ziemie polskie. Luteranie pojawili się w Prusach Królewskich (mieszczanie), kalwiniści na Litwie i w Małopolsce (szlachta), bracia czescy w Wielkopolsce, Arianie – bracia polscy – antytrynitarze – zbór mniejszy – świętokrzyskie. Zbór mniejszy wyłonił się ze zboru większego czyli kalwinistów. Antytrynitarze mieli radykalne poglądy religijne i społeczne – odmawiali boskości Chrystusa i Matce Boskiej; nie uznawali Trójcy Świętej; uważali, że należy znieść poddaństwo chłopów i należy ich uwłaszczyć dając im ziemie; człowiek nie powinien wykorzystywać drugiego człowieka. Byli znienawidzeni przez szlachtę oraz znani z pacyfizmu – drewniane szable, więc odmawiali służby państwowej. Na terenach Polski znaleźć można było także prawosławnych, żydów oraz tatarów wyznających islam. Jagiellonowie byli bardzo tolerancyjni. Szlachta chciała jednak ograniczyć rolę króla i Kościoła. W latach 1552-1555 kalwiniści zaproponowali Zygmuntowi Augustowi stworzenie kościoła narodowego jak w Anglii. August był chętny, ale zgłosił się do Papieża, który odmówił. Sprawy więcej nie podjęto. W 1564 roku biskup warmiński Stanisław Mozjusz sprowadził do Polski Jezuitów do walki z innowiercami. Był to efekt zakończonego rok wcześniej soboru trydenckiego. W 1570 roku luteranie, kalwiniście i bracia czescy podpisali ugodę sandomierską, w której zobowiązywali się wszelakie spory religijne rozwiązywać drogą pokojową, by nie osłabiać się. W 1573 roku w trakcie sejmu konwokacyjnego podpisano akt konfederacji warszawskiej, który zapewniał w Polsce tolerancję religijną. W 1596 roku Zygmunt III Waza doprowadził do podpisania unii brzeskiej.
Wiek XVII i wzrost potęgi Francji
W 1598 roku edykt nantejski, który podpisał Henryk IV Burbon (w 1610 roku został zamordowany). Starał się on odbudować Francję. Po jego śmierci, władzę przejął jego syn – Ludwik XIII. W 1614 roku zwołano stany generalne. Był to ostatni raz do roku 1789 kiedy to zrobiono, ponieważ nastały rządy absolutne w 1617 roku. 1624-1642 – pierwszym ministrem Francji jest kardynał Richelieu i faktycznie to on rządził państwem. Ugruntował monarchię absolutną we Francji; kierował się racją stanu (interesem państwa) w swoich decyzjach; odebrał prawa polityczne szlachcie; odebrał hugenotom ich twierdze, bo obawiał się, że te mogłyby stanowić punkty oporu przy wypędzaniu protestantów z Francji, lecz zostawił im wolność religijną; prowadził politykę merkantylizmu; chronił rynek przez duży eksport i mały import oraz ogromne cła (rodzime produkty były tańsze); rozbudował armię i flotę; zajmował kolonie (świetny rynek zbytu i źródło surowców); zakazał szlachcie pojedynków i posiadania warownych zamków wewnątrz miasta. W 1642 roku zmarł Richelieu, a w 1643 Ludwik XIII. Kolejnym ministrem został Juliusz Mazarini a królem został 5-letni Ludwik XIV. Mazarini kontynuował politykę Richeilieu, za jego rządów miały miejsce 2 istotne, lecz stłumione bunty – 1648-1649 - fronda mieszczańska – protest przeciwko zwiększającym się podatkom na wojnę 30 letnią oraz 1649-1653 – fronda arystokratyczna – przywrócenie praw politycznych. W 1661 roku Mazarini zmarł i Ludwik XIV przejął samodzielne rządy. Nigdy nie mianował I-go ministra, bo nie chciał dzielić się władzą. Miał współpracownika do spraw gospodarczych – Jean’a Colbert’a. Prowadził politykę Richelieu i dodał do tego sformułowanie państwo to ja. To on był władzą w państwie, nazywany był królem słońce. Wersal stał się główną siedzibą królewską i mógł pomieścić nawet 10 tysięcy osób. Mógł przez to skutecznie kontrolować arystokrację. Odebrał magnatom prawo do wyznawania własnego obrządku, wtedy też około 200 tysięcy hugenotów wyjechało z Francji (głównie specjaliści). Wzmocnił jednak armię Francji ze 150 do 300 tysięcy żołnierzy. W 1672 roku zaatakował Holandię, bo chciał wyeliminować konkurencję handlową. W 1673 roku miała miejsce wojna z I koalicją antyfrancuską składającą się z Holandii, Habsburgów, Hohenzollernów, Austrii i Brandenburgii. Ludwik XIV zawiązał sojusz wojskowy z Polską a konkretniej z Janem III Sobieskim. W latach 1678-1679 Francja zakończyła walki z Holandią, która wygrała wojnę i zachowała suwerenność. W czasach 1680-1684 mówi się o polityce reunionów – na granicy niemiecko francuskiej przyłączano księstwa do Francji (często fałszując dokumenty). W 1700 roku wygasa dynastia Habsburgów w Hiszpanii i do tego tronu aspirują Habsburgowie z Austrii oraz Ludwik XIV. W 1701 roku ma miejsce wojna o sukcesję w Hiszpanii, przeciwko Francji wymierzona jest kolejna koalicja, składająca się z tych samych państw, co w I koalicji antyfrancuskiej. Wojna zakończona została w latach 1713-1714 i tak Burbonowie w postaci Filipa V dostali Hiszpanię, Anglia dostała Giblartar a Habsburgowie Austriaccy Belgię i Mediolan. W 1715 roku Ludwik XIV zmarł.
Wojna 30-letnia
Przyczyny zewnętrzne – konflikt między Francją a Habsburgami o hegemonię w Europie. Francja dążyła do osłabienia Niemiec.
Przyczyny wewnętrzne – spory religijne – na początku XVII wieku w Niemczech powstały 2 obozy religijne to jest unia protestancka i liga katolicka; Habsburgowie dążyli do wzmocnienia swojej pozycji w Niemczech, co popierali katolicy, a protestanci byli przeciwko. Punktem zapalnym stała się sytuacja w Czechach, kiedy w 1617 roku Ferdynand Habsburg konserwatywny i nietolerancyjny katolik, został królem Czech. Miał miejsce fakt listu majestatycznego (z XVI wieku) Rudolfa II, który gwarantował protestantom czeskim do wyznawania swojej wiary. Czesi spytali cesarza Macieja, czy ich prawa będą odmawiane, lecz ten im odmówił. W roku 1618 miała miejsce defenestracja praska, kiedy to w Hradczane wyrzucono urzędników cesarskich przez okno. Ten fakt rozpoczął wojnę 30-letnią. W latach 1618-1620 mówi się o etapie czeskim. W 1620 wojska czeskie zostały rozbite pod Białą Górą, Czechy zostały skutecznie spacyfikowane, Ferdynand wymordował całą opozycję i elitę czeską. W latach 1625-1629 mówi się o etapie duńskim, a w latach 1630-1635 o etapie szwedzkim. Wtedy to dyplomacja francuska doprowadziła do przystąpienia Gustawa Adolfa II, która Szwecji do wojny. Po jego stronie stanęli protestanci niemieccy, był jednym z najlepszych wodzów w XVII wieku i wsławił się gromieniem Niemców. W 1632 roku zginął w bitwie pod Lutzen. W 1635 roku Szwedzi zostali pokonani w bitwie pod Nordlingen – wtedy z obozu odeszli protestanci niemieccy i zawarli pokój z Habsburgami. W latach 1635-1648 jest etap francuski ewentualnie francusko-szwedzki. Od 1644 roku trwały rozmowy pokojowe i w 1648 roku miał miejsce pokój westfalski, który kończy wojnę. Warunki pokoju – Szwecja uzyskała Pomorze ze Szczecinem, księstwo Bremy i Wismar; Francja dostała tereny 3 biskupstw – Tonl, Metz, Verdun; Brandenburgia dostała Pomorze Zachodnie z Kołobrzegiem i Słupskiem. W Niemczech zrezygnowano z zasady czyj kraj tego religia na rzecz pokoju religijnego. Korona carska w Niemczech dana Habsburgom, lecz ich pozycja została osłabiona. Od 1648 roku Rzesza jest luźnym związkiem około 350 państw, a ich władcy są niezależni i mają własną politykę zagraniczną. Podział doprowadził do osłabienia Niemiec, co wykorzystuje Francja. Niemcy zostały ogromnie zniszczone przez wojnę. W czasie tej wojny padły znamienne słowa Wallenstein’a – „armia żywi się sama”.
Wzrost potęgi Rosji, Prus i Austrii w XVIII wieku
Rosja
W XVII wieku była strasznie zacofana. Piotr I Wielki w 1682 roku został carem i w 1689 roku objął samodzielne rządy. Postanowił zmienić Rosję. W latach 90-tych na 2 lata odbył podróż po zachodniej Europie. Chciał zapoznać się z tamtejszym życiem. Chciał, by Rosja miała dostęp do morza, statki itd. (dlatego pracował w stoczni). Po powrocie z zachodu przeprowadził reformy – zlikwidował dumę bojarską (odebrał szlachcie prawa) i wprowadził senat rządzący, którym faktycznie kierował on sam; stanął na czele kościoła prawosławnego w Rosji; polityka merkantylizmu – chronił rosyjski rynek; zaciągnął szlachtę do służby dla państwa (na 3 polach – w wojsku, jako duchowny bądź urzędnik); wprowadził tabelę rang (15 stopniową); zreformował oświatę – obowiązek szkolny dla mężczyzn pochodzenia szlacheckiego; nowy alfabet – gradanka (ułatwiona forma cyrylicy); starał się zmienić styl życia rosjan (palenie tytoniu, zgolenie bród, ubiór upodobniony do zachodniego); rozpoczął budowę nowej stolicy – Petersburga (jedyne miasto murowane w Rosji, błyskawiczny jego rozwój). W 1721 roku ogłosił się imperatorem wszechrosji przez co stał się cesarzem, co przynosiły mu prestiż w oczach Europy. Zreformował armię w taki sposób, że pokonał armię Szwedzką. W latach 1700-1721 Rosja prowadziła wojnę północną, dzięki której uzyskała dostęp do Bałtyku. W 1721 roku w Nystad pokój Rosji ze Szwecją w wyniku którego Rosja dostała Inflanty, Estonię, Ingrię oraz Karelię. Szwecja straciła mocarstwową pozycję, a przejęła ją Rosja zyskując jeszcze wpływy w Rzeczpospolitej. W 1725 roku Piotr I zmarł. Miał syna Aleksego, lecz zabił go. Po nim władzę miały kobiety – Katarzyna I, Anna (siostrzenica) oraz Elżbieta. W 1762 roku na tronie zasiadł Piotr III – wnuk Piotra I Wielkiego, co było niekorzystne dla Rosji między innymi ze względu na związek z wojną 7-letnią z Austrią. Postanowiono odsunąć go od władzy. W 1762 roku rządy przejęła Katarzyna II Wielka (żona Piotra III), która kazała zabić swojego męża. Rozszerzyła granice Rosji kosztem Polski (rozbiory), zlikwidowała niezależność kozaczczyzny, zlikwidowała chanat krymski (tatarów). Miała opinię władcy oświeceniowego (między innymi korespondowała z Wolterem). Tak faktycznie nie robiła nic dla społeczeństwa rosyjskiego. Patiomkin – jej współpracownik, organizował wsie na wizytacje z obcych krajów. W 1796 roku Katarzyna II zmarła. Umocniła pozycję Rosji w wyniku reform swoich i Piotra I Wielkiego i dzięki temu Rosja stała się potęgą.
Prusy
W 1640 roku elektorem brandenburskim został Fryderyk Wilhelm (wielki elektor). Ustanowił stały podatek na wojsko, włączył do Brandenburgii Pomorze Zachodnie z Słupskiem i Kołobrzegiem, Prusy ustanowił własnością Brandenburgii. W 1688 roku nowym elektorem stał się Fryderyk III – syn Wilhelma. Bardziej dbał o rozwój kultury. W 1701 roku koronował się na króla Prus – Fryderyka I. W 1713 roku zmarł. Jego następcą był Fryderyk Wilhelm I, który prowadził wojnę północną (zyskał dzięki niej Pomorze ze Szczecinem) i stworzył armię poborową (200 tysięcy żołnierzy). W 1740 roku zmarł, a jego następcą był Fryderyk II Wielki – władca kłamliwy i cyniczny. Uważał, że dla dobra państwa można kłamać i łamać umowy. Kierował się racją stanu, państwo było najważniejsze. Nazywał siebie pierwszym sługą państwa. Zaproponował rozbiory Rzeczpospolitej. Przyłączył Śląsk, nałożył obowiązek nauczania dla wszystkich mężczyzn, zlikwidował tortury i oparł się na junkrach (szlachcie).
Austria
Karol VI od 1711 roku. Monarchia Habsburgów – Austria, Tyrol, Krafna, Czechy, Węgry, Belgia, Mediolan. Ziemie te miały swoje przedstawicielstwa (parlamenty) i Habsburgowie dążyli do zlikwidowania ich po to, by wszystkie decyzje zapadały w Wiedniu. Karol VI nie miał męskiego potomka, podjął więc działania by jedna z jego córek mogła odziedziczyć tron. W 1713 roku wydał sankcję pragmatyczną uznającą jego córkę Marię Teresę za sukcesorkę. Dążył do tego, by córka była akceptowana w innych państwach. W 1740 roku zmarł i praktycznie wszystkie państwa uznały ową sankcję poza Prusami. W 1740 roku Fryderyk II Wielki zaatakował Austrię i tak zaczęła się wojna o sukcesję austriacką. Przeciwko Marii Teresie stanęły nagle Bawaria, Francja, Węgry oraz Prusy. W 1748 roku udało jej się obronić tron, Austria jednak utraciła Śląsk na rzecz Prus. Dlatego też w latach 1740-1742 oraz 1744-1745 miały miejsce wojny śląskie. Zaczęto szukać sojusznika, który pomoże Austrii odzyskać Śląsk. Wybór padł na Francję i postanowiono oddać jej Belgię. W 1755 roku sojusz z Francją do którego przystąpiła również Rosja, ponieważ zależało jej na zahamowaniu rozrostu potęgi Prus. Nieco później do tego sojuszu dołączyła także Anglia.
Cud domu Brandenburskiego
Anglia, Francja oraz Rosja mogli wystawić znacznie więcej żołnierzy niż Prusy. W 1762 roku wojska Rosji wkroczyły do Berlina. Zmarła w tym czasie caryca Elżbieta i rządy po niej objął Piotr III zafascynowany Fryderykiem, co spowodowało wycofanie Rosji z sojuszu i atak na Austrię. W 1763 roku miał miejsce koniec wojny 7-letniej i z racji tego podpisano 2 układy pokojowe – w Paryżu (Anglia z Francją, Anglia dostała Kanadę) oraz w Hubertsburgu (Austria zrzekła się Śląska na rzecz Prus). W 1765 roku Maria Teresa dopuściła do współrządów swojego syna – Józefa II, który samodzielnie rządził w latach 1780-1790. Józef II był niezwykle aktywnym władcą – wydał około 10 tysięcy dekretów; był podobnie jak Fryderyk – sługą państwa; zreformował armię (armia poborowa – 300 tysięcy żołnierzy); wprowadził obowiązek szkolny dla wszystkich mężczyzn; zniósł tortury; wprowadził józefinizm – na czele kościoła stał Józef II i to on decydował o obsadzaniu stanowisk kościelnych; wprowadził renty i emerytury urzędnikom (by byli lojalni wobec niego); scentralizował państwo Habsburskie (wszystkie decyzje zapadały w Wiedniu); absolutyzm oświecony – król rządzi, dba o społeczeństwo i ich rozwój.
Rewolucja francuska
Przyczyny – niesprawiedliwy podział społeczny, na który składały się trzy grupy społeczne: duchowieństwo, szlachta, mieszczaństwo i chłopi. Szlachta z duchowieństwem stanowiły tylko 3% całego społeczeństwa i jednocześnie sprawowali władzę.
Duchowieństwo nie płaciło podatków, posiadali ziemię, wybierali dzisięcinę, ustanawiali własne prawa, mieli monopol na nauczanie, często pełnili ważne funkcje państwowe i byli zróżnicowani pod względem majątkowym.
Szlachta nie posiadała praw politycznych, lecz nieoficjalnie mogli mieć wpływ na to co dzieje się w państwie, nie płacili podatków, posiadali prawa ekonomiczne i ziemie, obsadzali funkcje oficerskie i ministerialne, prowadzili bardzo dochodowe gorzelnie.
Mieszczanie stanowiący około 20% społeczeństwa byli zróżnicowani majątkowo, w ich skład wchodziła burżuazja, która była motorem rewolucji (dążyli do zmian społecznych), posiadali oni przemysł przez co byli bardzo bogaci i dobrze wykształceni (znali ideologię, domagali się udziału we władzy, znali swoje prawa). Kupcom i handlarzom rewolucja była obojętna. Biedota miejska nie miała stałego zatrudnienia i gotówki, więc przez fakt chęci zmian byli siłą rewolucji.
Chłopi stanowili około 77% społeczeństwa (około 20 milionów ludzi). Dzierżawili ziemię (nie posiadali żadnej na własność), utrzymywali Francję bo płacili podatki, walczyli w wojsku i budowali, przez co cały ciężar utrzymania kraju leżał na ich barkach.
Prowadzenie wojen:
- o sukcesję Hiszpanii – 1701-1714
- o sukcesję Polską – 1733-1735
- o sukcesję Austriacką – 1740-1748
- wojna 7-letnia – 1756-1763
- o niepodległość USA – 1778-1783
Dług powiększał się przez te wojny i Francja nie mogła wyjść z zadłużenia. W drugiej połowie lat 80-tych XVIII wieku na Francję spadły też różne klęski żywiołowe jak na przykład gradobicia i susze niszczące plony. To powodowało wzrost cen żywności a co za tym idzie niezadowolenie społeczeństwa i głód. Od 1774 roku Ludwik XVI zdał sobie sprawę, że trzeba coś z tym faktem zrobić. Wprowadził więc nowy generalny podatek, który wydobyłby Francję z biedy, 5 maja 1789 roku postanowił też zwołać stany generalne (wiedział, że może wywołać niezadowolenie tym podatkiem, więc stwarzał pozory legalności). Stany generalne został zwołane pierwszy raz od 1614 roku.
Każdy stan miał swoich przedstawicieli – stan pierwszy i drugi po 300 osób, a stan trzeci 600 osób. Jednak forma głosowania była taka, że każdy stan obradował osobno i miał pojedynczy głos, więc w efekcie trzeci stan zawsze przegrywał.
W czerwcu 1789 roku przedstawiciele stanu trzeciego zaproponowali, żeby stany wspólnie obradowały, oraz żeby każdy stan posiadał tyle głosów, ilu przedstawicieli. Ludwik XVI nie zgodził się na to. W efekcie stan trzeci w tym samym miesiącu uznał się przedstawicielem narodu, ustanowił zgromadzenie narodowe (Konstytuanta) i stwierdzili, że nie rozejdą się dopóki nie zostanie ustanowiona konstytucja. Król zaczął zbierać pod Paryżem wojsko, ale nie docenił mieszczan. Burżuazja podpuściła biedotę miejską przeciwko królowi i 14 lipca 1789 roku Paryżanie zdobyli i zniszczyli Bastylię (jest to symboliczny początek rewolucji francuskiej), gdzie przetrzymywano więźniów politycznych, co było symbolem absolutyzmu monarszego. Król przystąpił do rewolucji, ale tylko oficjalnie by nie zostać zdetronizowanym. Był w nurcie antyrewolucyjnym, by w odpowiednim momencie zareagować. W nocy z 4 na 5 sierpnia zniesiono przywileje państwowe i wszyscy stali się równi wobec prawa. 26 sierpnia 1789 roku ustaolno Deklarację Praw Człowieka, co było echem ideologii oświeceniowej. Rozpoczęto prace nad konstytucją i we wrześniu 1791 roku uchwalono ją. Jej efektem był trójpodział władzy, monarchia konstytucyjna, władza ustawodawcza w postaci zgromadzenia ludu (wybierana co 2 lata), cenzus majątkowy (dotyczący dopuszczania do głosu) przez który burżuazja zyskała władzę, a król francuzów był wybierany przez lud i lud określał jego kompetencje. Ludwik XVI postanowił rozpętać wojnę, która będzie przegrana przez Francję po to, by obce wojska zlikwidowały rewolucję i przywróciły stary porządek. Powstały wtedy następujące kluby polityczne: Żyronda (najsilniejszy klub) – dążyli do wojny, by idee rewolucji były w innych państwach; Jakobini (Maksymilian Robespierre) oraz Kordylierzy (Wanton), którzy nie chcieli wojny oraz Monarchiści (J.M. La Fayette), którzy dążyli do wzmocnienia władzy monarchy. W kwietniu 1792 roku Francja wypowiedziałą wojnę Austrii (Austria chciała pomóc Ludwikowi, bo nie chcieli idei rewolucji w Niemczech ani na swoich terenach). Francja zaczęła tę wojnę przegrywać za co winić zaczęto króla, którego aresztowano. Francję ogłoszono republiką 22 października 1792 roku. Zmienił się system władzy – zgromadzenie narodowe zostało przekształcone w komitet i każdy pracujący obywatel miał prawa wyborcze. W styczniu 1793 roku Ludwik XVI został zgilotynowany za zdradę stanu i zamierzoną porażkę wojny z Austrią. To doprowadziło do Pierwszej Koalicji Antyfrancuskiej w skład której wchodziły: Austria, Anglia, Rosja, Hiszpania, Prusy. Francja przegrywała wojnę i do władzy doszli Jakobini, którzy w 1793 roku utworzyli Komitet Ocalenia Publicznego. Zaczęli ukazywać zagrożenie napływające z zewnątrz i zwoływać wszystkich mężczyzn pod broń. Zmotywowali ludzi do walki poprzez hasła walki o własne prawa. Stworzyli nową konstytucję, w której wszyscy mężczyźni mieli prawa wyborcze. Razem z rządami jakobinów nastał także terror rewolucyjny – w 1793 roku po zabójstwie Marata, czyli jednego z jakobinów każdy mógł trafić pod gilotynę. W tym samym roku wybuchło powstanie w Wandei (chłopi wlaczyli w obronie Kościoła Katolickiego i monarchii). Spacyfikowano Wandeę, a jej mieszkańców mordowano na różne sposoby. Jakobini niszczyli kościoły, w których tworzono świątynie rozumu. Wprowadzili także kalendarz rewolucyjny, który zaczynał się od 22 października 1792 roku. W 1794 roku nastąpił rozdzwięk między przywódcami jakobinów – Robespierrem i Dantonem, który został ścięty. Robespierre oskarżył parlament o zdradę stanu, za co został ukarany aresztowaniem (9 thermidoria IIR – 24 lipca 1794 roku) i następnego dnia ścięty. W 1795 roku ustanowiono nową konstytucję, w której powrócono do cenzusu majątkowego w prawach wyborczych. Do 1799 roku panował dyrektoriat bo tak nazywał się rząd burżuazji. Finalnie rewolucja zatoczyła koło i zakończyła się w 1799 roku.
Okres Napoleoński
W 1795 roku wlaczy tylko Angilia i Austra na kontynencie (nad Renem i we Włoszech). Front włoski był lekceważony, a to tam rozstrzygały się losy wojny. W 1796 roku dowócą wojsk francuskich we Włoszech został Napoleon Bonaparte i w latach 1796-97 wygrał wojnę z Austrią we Włoszech i rozgromił ich wojska. W efekcie podpisano pokój w Campo Formio, gdzie Francja otrzymała Belgię i tereny północnych Włoch oraz miała realne wpływy w pozostałej części Włoch i podporządkowała sobie Szwajcarię. Cały czas jednak toczyła wojnę z Anglią, która miała bardzo silną flotę, przez co trudno było dostać się na ich tereny. Postanowiono odciąć kontakt Anglii z Indiami i zmusić anglików do uległości. W 1798 roku miała miejsce wyprawa Francji do Indii (chciano dostać się tam przez Egipt i bliski Wschód). W tymże roku miała miejsce bitwa morska pod Abulirem i obok Aleksandrii została rozgromiona flota francuska, co udało się byrtyjskiemu admirałowi – Horacemu Nelsonowi. Wtedy też została zawiązana Druga Koalicja Antyfrancuska w skład której wchodziły wtedy: Anglia, Turcja (ponieważ Egipt był jej posiadłością od XVI wieku), Austria, Rosja, Królestwo Neapolu. W 1799 roku Napoleon został odwołany do Europy by ratować sytuację we Francji. W 1800 roku pokonał Austriaków w dwóch bitach: pod Marengo i pod Hohenlinden. Zaowocowało to pokojem W Luneville z 1801 roku, co kończy wojnę między Austrią i Francją. W Rosji w tym okresie miał miejsce zamach stanu – zabito Pawłą II i Rosja sama się wycofała z wojny. W 1802 roku miał miejsce pokój w Amiens z Anglikami, co zakończyło wojnę z II koalicją.
W listopadzie 1799 roku Napoleon przejął władzę w Francji. Do roku 1804 ustrój francuski nazywany jest konsulatem, bo na czele Francji stał konsul w postaci Napoleona Bonaparte. W 1799 roku wprowadzono nową konstytucję przez którą nikt się w niczym nie orientował i Francja była republiką, ale Napoleon miał nieograniczoną władzę. Za swoich rządów wprowadził kodeks karny, cenzurę i tajną policję. W 1804 roku sięgnął po koronę cesarską i do 1814 roku można mówić o I cesarstwie Francji. W 1803 roku wybuchła wojna z Anglią, do której Napoleon zaczął szykować wojska i flotę. W 1805 roku została zawiązana Trzecia Koalicja Antyfrancuska skupiająca już tylko Rosję i Austrię. W konflikcie po stronie Francji stanęła Hiszpania, która rywalizowała z Anglią o kolonie. W tym samym roku miała miejsce bitwa pod Trafalgarem, gdzie rozgromiono flotę Francusko-Hiszpańską, do czego ponownie przyczynił się Nelson, który poległ w bitwie. Ta klęska przekreśliła marzenia Napoleona na zajęcie Wysp Brytyjskich. W walce z Austrią Napoleon odnosił ogromne sukcesy – pod Ulm, czy Austerlitz, gdzie rozgromił wojska Austrii (po tej bitwie Austria poprosiła o pokój). W 1805 roku podpisano w Bratysławie (Presburg) pokój z Austrią, która oddała Francji tereny z Genuą, Dalmację i Istrię. Do Bawarii przyłączona została Tyra. W 1806 roku Napoleon doprowadził do likwidacji Cesarstwa Rzysmkiego Narodu Niemieckiego co zakończyło I Rzeszę. Od tego momentu mówi się o Cesarstwie Austriackim. W 1806 roku Napoleon założył Związek Reński czyli militarny sojusz państw związanych z Napoleonem oraz Francji. To bardzo nie spodobało się Prusom, którzy zarządali likwidacji owego związku. W 1806 roku zawiązano Czwartę Koalicję Antyfrancuską w skład której wchodziły Anglia, Rosja i Prusy. Jednego dnia w dwóch bitach – pod Jeną i pod Anerstadt Prusy zostały rozgromione. Ten moment wykorzystali Polacy na zorganizowanie powstania na terenach zaboru pruskiego. W 1807 roku Napoleon toczył walki z Rosjanami na terenie Pomorza Gdańskiego oraz Prus Wschodnich, gdzie zwyciężył w bitwie pod Frydlandem. Ta wygrana doprowadziła do pokoju w Tylży. Dzięki temu zostało stworzone Księstwo Warszawskie, a Gdańska stał się wolnym miastem. Aleksander I i Napoleon ogłosili siebie przyjaciółmi i sojusznikami w wyniku czego Aleksander przyłączył się do blokady kontynentalnej. Blokada kontynentalna z listopada 1806 roku polegała na zakazie handlu państw europejskich z Anglią po to, by zmusić Anglików do uległości. Należały do tej blokady wszystkie kraje poza Portugalią, która w 1807 roku została zajęta przez wojska francuskie. Napoelon w 1807 roku obsadził na tronie Hiszpanii swojego brata Józefa, co było zasadniczym błędem. W 1808 roku miało miejsce powstanie przeciwko Francji w Hiszpanii, a Anglicy wpłynęli do Portugalii. Napoleon sam pojechał do Hiszpanii by ją spacyfikować. Wtedy to wielkim problemem było przejście przez przełęcz Samosierra, gdzie wysłano Polaków (szwolażerowie Gwardii na czele z J. Kiertulskim) którym udało się przejście przez przełęcz, co umożliwiło spacyfikowanie Hiszpanii. Jednak walki w Hiszpanii były toczone aż do 1813 roku i w efekcie Francja przegra je.
W 1809 roku utworzono Piątą Koalicję Antyfrancuską w skład której wchodziły: Anglia, Austria, Hiszpania i Portugalia. W 1809 roku rozgromiono Austriaków w bitwie pod Wagram, został podpisany pokój w Skonbrum (letniej rezydencji Habsburgów), mocą którego Francja dostała prowincje Illeryjskie, a Bawaria Salzburg. Zaczęły się psuć stosunki Francusko-Rosyjskie, Napoleon zwiększał armię Księstwa Warszawskiego i mówił o przyłączeniu innych ziem do niego. W 1811 roku Rosja wystąpiła z blokady kontynentalnej co oznaczało wojnę. W czerwcu 1812 roku Napoleon z 600 tys. Żołnierzy zaatakował Rosję (200 tys. żołnierzy). Jego celem było szybkie pokonanie Rosji i zmuszenie Aleksandra do uległości. Aleksander postanowił wciągnąć Napoleona wgłąb Rosji i odciąć Francuzów od dostaw i żywności. Rosjanie zastosowali taktykę spalonej ziemi (palili wsie by francuzi nie mieli jak wypocząć). We wrześniu 1812 roku miała miejsce bitwa pod Borodino (Rosjanie wydofali się a Napoleon poniósł straty w liczbie 100 tysięcy żołnierzy). Gdy wkroczył do Moskwy, była ona już spalona. Z całej potęgi wojsk, do Moskwy wkroczyło tylko 90 tysięcy Francuzów, lecz jako, że Aleksandra nie było w Moskwie, nie był w stanie tego wykorzystać. W październiku Napoleon postanowił wycofać się, bo zaczęła nadciągać zima. W listopadzie 1812 roku Napoleon cudem przeszedł przez rzekę Berezynę (Polscy saperzy zbudowali most; żołnierze zamarzali z zimna). Gdy Napoleon powrócił z kampanii, wraz z nim szła tylko garstka wojska. W 1813 roku zawiązano Szóstą Koalicję Antyfrancuską w skład której wchodzili Anlicy, Prusy, Szwedzi, Austriacy, Rosjanie. Bitwa pod Lipskiem z października 1813 roku to bitwa naroów – Napoleon przegrał ją i wycofał się w stronę Francji. W ten bitwie zginął między innymi książę August Poniatowski. W kwietniu 1814 roku senat francuski zdetronizował Napoleona, bo liczono że Francja zatrzyma to, co zostało wcześniej zdobyte. Napoleon wydał akt abdykacji mając nadzieje, że tym sposobem zachowa tron dla swojego syna. W 1814 roku miał miejsce Pierwszy Pokój Paryski z VI Koalicją. Francja dostała granice sprzed 1792 roku, władza przeszła w ręce Burbonów (Ludwik XVII), Napoleon został zesłany na Elbę, rozpoczęto obrady kongresu w Wiedniu, który uporządkować miał sprawy europejskie po rewolucji francuskiej i okresie napoleońskim. W marcu 1815 r. Napoleon uciekł z Elby do Francji (Burbon od razu uciekł), co jest nazywane 100 dniami Napoleona – utworzył wtedy monarchię konstytucyjną. W tym samym roku utworzono Siódmą Koalicję Antyfrancuską, która skupiała: Anglię, Rosję, Prusy i Austrię co łącznie dawało 700 tysięcy żołnierzy. Napoleon miał 300 tysięczną armię, lecz niezbyt dobrze wyszkoloną. Do czasu kiedy armie koalicji nie były połączone, miał szanse na wygraną więc wyruszył przeciwko anglikom przez Belgię. W drodze pokonał Prusy w bitwie pod Lignami, po którym to zwycięstwie Napoleon myślał, że Prusy zostały pokonane i nie będą już chciały walczyć. Ten błąd kosztował go przegraną pod Waterloo. 18 czerwca 1815 roku bitwa pod Waterloo – Francja – Napoleon; Anglia – Wellington. Bitwa trwała cały dzień, kiedy wydawało się, że Francuzi mają już wygraną, pojawiły się wojska Prus, które rozgromiły armię francuską. W 1815 roku miał też miejsce II pokój paryski. Francja dostała granice sprzed wybuchu rewolucji francuskiej, Napoleon został wysłany na wyspę Świętej Heleny, gdzie zmarł w 1821 roku.
Sprawa Polska w okresie napoleońskim
1789 r. – Polska jeszcze istniała
1794 r. – podczas powstania kościuszkowskiego liczyliśmy na pomoc Francji
1796 r. – Rządowi francuskiemu (dyrektoriat) zaproponowano stworzenie wojsk polskich u boku francuskich żołnierzy. Dopiero Napoleon jednak podpisał umowę mocą której stworzono polskie oddziały we włoszech. Polacy walczyli pod sztandarem Mediolanu i nie byli w sojuszu z Francją.
1797 r. – Pokój w Campo Formo – Francja zawarła go z Austrią, co oznaczało że legioniści nie będą walczyli o sprawę polską. Legioniści odżyli dopiero w latach 1798-1801 gdy była wojna z II koalicją antyfrancuską, lecz na krótko bo Francja zawarła pokój który zakończył wojnę. Napoleon zmuszał legionistów do walk przeciwko Włochom, co powodowało że Polacy nie walczyli o swoją wolność a o czyjąś. W 1802 roku legiony wysłane zostały na Karaiby (Santo Domingo), bo Napoleon bał się tego, że zbuntuje się ludność Haiti. Z powodu klimatu polscy legioniści umierali i tylko nieliczni powrócili. Ci co wrócili stali się kadrą dla przyszłego wojska Księstwa Warszawskiego. W 1807 r. mocą traktatu z Tylży stworzono Księstwo Warszawskie z terenów II i III zaboru pruskiego. Gdańska stał się wolnym miastem, do rosji został przyłączony okręg Białostocki (też dawniej część Pruskiego zaboru). W lipcu 1807 roku w Dreznie Napoleon ustanowił konstytucję dla Księstwa Warszawskiego. Na czele Księstwa stał lud saski. Fryderyk August Wettin miał pełnię władzy wykonawczej (co na dobrą sprawę dawała mu już konstytucja 3 maja). Rząd składał się z Rady Stanu a parlament z Izby Poselskiej oraz Senatu. W izbie poselskiej po raz pierwszy pojawili się przedstawiciele mieszczan i chłopów, czyli stanów nieszlacheckich. Władca miał obowiązek zwoływania sejmu co 2 lata, sejm miał zatwierdzać co zaproponował władca lub rząd. Konstytucja wprowadziła także kodeks napoleoński, zostały zniesione przywileje stanowe. Konstytucja nie mówiła nic o wolności chłopów. W grudniu 1807 roku Fryderyk August wydał tak zwany dekret grudniowy: chłopi uzyskali wolność osobistą (bez problemu mogli się przemieszczać, ale musieli zostawić cały swój inwentarz), lecz pańszczyzna nie została zniesiona. Księstwo było zależne od Francji. W 1809 roku miała miejsce wojna z V koalicją antyfrancuską, podczas której Austra zaatakowała tereny Księstwa Warszawskiego. W kwietniu miała miejsce bitwa pod Raszynem, gdzie Józef Poniatowski zagrodził Austriakom drogę do Warszawy. Ci jednak zajęli ją, lecz w tym czasie Poniatowski zaatakował tereny III zaboru austriackiego, gdzie witano go jak gospodarza i bez problemu poddawano kolejne miasta. Austriacy zostali odciągnięci przez to od Warszawy. W tym czasie również rosja ruszyła przeciwko Poniatowskiemu, bo bali się, że będzie chciał zagarnąć także ich tereny. W 1809 roku po poddaniu się Austrii Księstwo Warszawskie uzyskało tereny zaboru austriackiego. W 1812 roku wybuchła wojna z Rosją, Napoleon przyjechał do Warszawy, obiecywał stworzenie Królestwa Poleskiego, a wojnę przeciwko Rosji określił II wojną polską. W 1813 roku Księstwo Warszawskie zajęte zostało przez wojska rosyjskie, Poniatowski zginął w bitwie pod Lipskie i wraz z nim upadło Księstwo. Jako jedyny polski poddany, Poniatowski miał tytuł marszałka Francji.
Kongres Wiedeński
Trwał od września 1814 do kwietnia 1815 roku. Miał na celu uporządkowanie spraw euroepjskich po epoce napoleońskiej. Nazywany jest kongresem tańczącym, bo bawiono się a w trakcie tego zapadały najważniejsze decyzje. Do Wiednia rusyzło 200 różnych delegacji. Decydujący głos miało jednak pięć państw: Rosja (Aleksander I), Austria (Klemens von Metternich), Prusy (kanclerz Karl Hardenberg), Wielka Brytania (Artur Wellington i Robert Castlereagh), Francja (Charles Talleyrand). Ustanowił następujące zasady główne:
Zasada równowagi sił – forsowana przez polityków angielskich by żadne z państw nie osiągnęło przewagi na kontynencie.
Zasada legitymizmu – władza królewska pochodzi od Boga i w takim przypadku społeczeństwo nie może jej odebrać.
Zasada restauracji – przywrócenie dynastii na utracone trony.
Zasada o granicach – mówiła o tym, że granice państw mają być takie jak w roku 1789.
Sprawa polska podczas kongresu wiedeńskiego
Uważano, że Polska powinna być odrodzona na wzór sprzed II rozbioru, lecz nie było zgody na to. Stworzono zaś Królestwo Polskie z większej części Księstwa Warszawskiego, Królestwo Polskie było połączone unią personalną z Rosją. Gdańsk został włączony do Prus. Z departamentu bydgoskiego i poznańskiego utworzono Wielkie Księstwo Warszawskie, które posiadało autonomie i zostało włączone do Prus. Austria uzyskała tereny z Wieliczką, Kraków stał się wolnym miastem (Rzeczpospolita Krakowska).
Kwestia niemiecka
Wzmocniono Prusy przyłączając część Saksonii (około 60%), Nadrenii i Westfalii. Zlikwidowany został związek reński a w jego miejsce powstał związek niemiecki, który skupiał 34 państwa i 4 wolne miasta. Na czele tego związku stali Habsburgowie.
Kwestia włoska
Do królestwa Piemontu przyłączono Sardynię, Sabałdię, Niceę, Królestwo obojga Sycylii. Austrii przyznano królestwo Lombardzko-weneckie (z Mediolanem włącznie), księstwo Parmy, Modeny, Toskanii, Tyrę i tereny nad Adriatykiem (Istria, Dalmacja). Władzę objęli Habsburgowie.
Inne kwestie
Połączono Norwegię i Szwecję. Finlandia została przyłączona do Rosji, Belgia i Holandia stała się Królestwem Niderlandów. Uznano neutralność Szwajcarii.
System wiedeński trwał do roku 1856 czyli do końca wojny krymskiej.
W 1815 roku miało miejsce Święte Przymierze łączące Rosję, Prusy oraz Austrię. Miało to za zadanie obronę systemu wiedeńskiego. Anglia nie weszła w skład przymierza, ponieważ nie było zgody opinii publicznej, Francja miała inne wyznanie a papiestwo ze względu na wyznanie Rosji i Prus.
Królestwo Polskie w latach 1815-1830
W 1815 roku na kongresie utworzono królestwo Polskie zwane kongresówką bądź Królestwem Kongresowym. Mocą Kongresu królem Polski zawsze był car Rosji, lecz autonomia królestwa była zagwarantowana. W listopadzie 1815 roku car Aleksander I wprowadził konstytucję dla Królestwa Polskiego. Książę Adam Jerzy Czartoryski, przyjaciel cara, był faktycznym jej twórcą. Król miał władzę wykonawczą, mógł mianować urzędników/biskupów, w jego rękach leżała polityka zagraniczna, powołano Radę Administracyjną, Namiestnik zastępował króla (pierwszym namiestnikiem był Zajączek), inicjatywa ustawodawcza wychodziła tylko od króla (parlament mógł tylko wetować). Parlament składał się z Izby Poselskiej i Senatu. Senatorów wybierał król. Zgromadzenie gminne i sejmiki to przedstawiciele do Izby Poselskiej. Wprowadzono cenzus majątkowy by mieć prawa wyborcze. Aleksander I eksperymentował czy da się rządzić przy tak liberalnej konstytucji i szybko z niej zrezygnował. W latach 1815-30 miał miejsce okres rozwoju gospodarczego dla Królestwa Polskiego. Książę Franciszek Ksawery Lubecki-Bracki kierował gospodarką, wyprowadził Polskę z długów, dzięki niemu Łódź ma taki kształt, sprowadził osadników włókniarzy z Niemiec, doprowadził do rozkwitu przemysłu włókienniczego. Rozwijał się także okręg staropolski (Końskie, Kielce) dzięki przemysłowi ciężkiemu. Lubecki doprowadził do tego, że między Polską a Rosją nie było granicy celnej. Wprowadził także bardzo wysokie cło na granicy zachodniej by bronić rynek polski przed importem z zachodu. Stworzył Bank Polski i Twoarzystwo Kredyteowe Ziemiańskie. Na te lata przypada także rozwój nauki – Towarzystwo Przyjaciół Nauk (Staszic), otwarto Uniwersytet Warszawski a Wileński dalej działał.
Opozycja legalna i nielegalna w królestwie – car łamał konstytucję, obiecał włączenie do Królestwa terenów należących do Polski, odebranych przez Rosję. Opozycja legalna – bracia Wincenty i Bonawentura Niemojewscy (Kaliszanie) w 1820 roku wystąpili przeciwko carowi na sejmie, zablokowali pracę nad nowym kodeksem cywilnym, i przez 5 następnych lat car nie zwoływał sejmu. W 1825 roku gdy zwołał sejm bracia mieli areszt domowy więc skończyła się legalna opozycja. Opozycja nielegalna – organizacje młodzieżowe: Panta Coina (wszystko wspólne) – powstało na UW, Ludwik Manersberger, jego celem było samokształcenie; Towarzystwo Filomatów i Filaretów – Tomasz Zan był założycielem, należał także Mickiewicz a jego celem była samorealizacja (postanowiono stworzyć światłego obywatela, który stanie na czele państwa i będzie walczył o niepodległość); Związek Wolnych Polaków – Stanisław Krępowiecki i Wiktor Heltman, od razu chcieli walki, trójzaborowego powstania w celu uzyskania niepodległości. W latach 1822-23 zostały rozbite a kuratorem oświaty został Mikołaj Nowosilcow.
Opozycja nielegalna w wojsku polskim – 1819 Wolnomularstwo Narodowe – Masoneria Walerian Łukasiński (major) – jej początki sięgają XIV wieku, liberałowie – wolnomyśliciele, celem masonerii w Polsce jest walka o niepodległość. Car w 1821 zakazał funkcjonowania jakichkolwiek organizacji. W 1821 roku Łukasiński stworzył Towarzystwo Patriotyczne. W 1822 został aresztowany, nikogo jednak nie wydał. Rządy za Łukasińskiego przejął Seweryn Krzyżanowski (podpułkownik). W Rosji Towarzystwo Południowe (Południowcy) oraz Towarzystwo Północne. Krzyżanowski w rozmowach z południowcami chciał obalenia caratu i wprowadzenie republiki patriotycznej. Rozmowy rozbiły się o polskie granice. Rosjanie rozbili Towarzystwo Patriotyczne. W grudniu 1825 roku po śmierci Aleksandra I władzę po nim przejął Mikołaj I, jego brat. Południowcy zorganizowali powstanie dekabrystów, lecz zostali krwawo stłumieni. Rosjanie wpadli na trop Towarzystwa Patriotycznego, które likwidowali poprzez krwawe aresztowania.
Spisek podchorążych – 1828 roku; w szkole podchorążych w Warszawie zawiązał się spisek na czele którego stał Wysocki. Jego celem było wywołanie powstania i oddanie władzy w ręce osoby, która nim poprowadzi.
Powstanie listopadowe
Władzę nad powstaniem przejął rząd. Na czele rządu stanał książę Adam Jerzy Czartoryski. Na nieszczescie był to rzad koalicyjny, skłócony wewnetrznie, więc działania tego rzadu nie były zbyt skuteczne. W skład rządu wchodzili konserwatysci z Czartoryskim na czele, byli rownież Kaliszanie, a także członkowie towarzystwa patriotycznego (nie mylić z towarzystwem Łukasińskiego, bo to tylko zbieżność nazw). Na czele tego towarzystwa stał Joachim Lelewel i Maurycy Mochnacki. Ważną kwestią było to, że nie wykorszytano kwestii chłopskiej przy tym powstaniu.
5 grudnia 1830 r. dyktatorem powstania ogłosił się generał Józef Chłopicki, przy czym nie miał on zamiaru walczyć. Chciał dogadać się z carem Mikołajem I. Wysłał do niego Ksawerego Lubeckiego, żeby zrobił to w jego imieniu. Lubecki przywiózł odpowiedź w połowie stycznia i okazało się, ze byli oni zdanie na łaskę bądź niełaskę cara, wiec stracono kilka tygodni, które można było wykorzystać na organizowanie wojska. Chłopickiego odwołano w styczniu 1831 r. nowym wodzem został generał Michał Radziwiłł. 25 stycznia sejm zdetronizował dynastie Romanowów. To była bezpośrednia przyczyna wybuchu wojny polsko-rosyjskiej. W lutym armia rosyjska wkroczyła do Polski. Dowodził nią Iwan Dybicz. Do pierwszego starcia między Polakami a Rosjanami doszło w bitwie pod Stoczkiem, które było starciem niewielkich oddziałów. Bitwę tę wygrali Polacy i mogło to wróżyc zwycięstwo powstania. Decydująca bitwa odbyła się 24-25 lutego 1831 roku pod Grochowem. Polacy przegrali ją, jednak Dybicz nie wykorzystał tego zwyciestwa, bo miał ogromne straty i wycofał sie spod Warszawy. Po tej bitwie wymieniono Radziwiłła, bo nie nadawał się na wodza. Nowym dowódcą został generał Jan Skrzynecki. On podobnie jak Chłopicki nie chciał jednak walczyć. W sztabie posiadał jednak dość zdolnego oficera – generała Ignacego Prądzyńskiego (był szefem sztabu), był zwany Chopinem wojskowości. Prądzyński zaplanował atak na wojska rosyjskie i w trzech kolejnych bitwach: pod Wawrem, Dębami Wielkimi i Iganiami rozgromiono rosjan. Skrzynecki kazał przerwać ofensywę, bo nie chciał się bić. Uważał, że jeśli Rosjanie poniosą zbyt duże straty w walkach, wted rokowania z carem będą mniej korzystne dla Polaków (zakładał z góry przegraną powstania). Prądzyński stworzył nowy plan ofensywy na tzw. „gwardie cesarskie” znajdujące się między Ostrołęką i Łomżą. Jednym śmiałem uderzeniem można było zlikwidować 30 tysięcy żołnierzy rosyjskich. Niestety Skrzynecki wstrzymywał tę ofensywę i kiedy już w końcu się jej podjął, zrobił to tak fatalnie, że przegrał bitwę pod Ostrołęką 23 maja 1831 roku. Jedynym oficerem, którego warto wspomnieć z tej bitwy, to (wtedy) pułkownik Józef Bem. Ta bitwa doprowadziła do tego, że strona polska doprowadziła do utraty inicjatywy militarnej ze strony Polski. Od tego momentu tylko cofaliśmy się. W międzyczasie Dybicz zmarł (najprawdopodobniej cholerę/czerwonkę upozorowano i zabito go za słabe wyniki w walkach z Polakami) i zastąpiono go Iwanem Paskiewiczem. Skrzynecki nawet palcem nie kiwnął, gdy wojska rosyjskie przeszły Wisłę pod Płockiem. W sierpniu wymieniono wodza na Jana Krukowieckiego czyli kolejnego barana, który nie chciał walczyć. We wrześniu padła Warszawa. W październiku kapitulował Zamość, co oznaczało koniec powstania. To powstanie jest nazywane powstaniem straconych szans. Kiepskie dowodzenie, unikanie walki w kluczowych momentach i kwestia chłopska zaważyły na klęsce tego powstania. Od razu po powstaniu na królewstwo polskie spadły represje. Car Mikołaj usunął konstytucję i wprowadził statut organiczny, co doprowadziło do zniesienia autonomii Królewstwa Polskiego. Królewstwo nie posiadało już ani sejmu, ani rady adminitracyjnej ani wojska. Został powołany nowy namiestnik – Iwan Paskiewicz i okres jego rządów (aż do 1855 roku) nazywany jest nocą paskiewiczowską (od tego, że była okrutna stagnacja przez jego rządy). Również została wprowadzona granica celna między Rosją a Królewstwem Polskim, co uderzyło w w polski przemysł. Uderzono w szkolnictwo wyższe (zlikwidowano je), zakazano istnienie jakiejkolwiek organizacji (kulturowe, oświatowe). Również uderzono w powstańców – poodbierano im majątki, tych co nie udało się wyemigrować skazywano albo na Sybir albo na karę śmierci.
Wielka emigracja
Około 10 tysięcy osób wyjechało z kraju, w głównej mierze ludzie związani z kulturą i sztuką (Mickiewicz, Słowacki, Chopin) i tworzyli dalej na zachodzie. Główne skupiska emigrantów to Francja, Belgia, Szwajcaria czy Anglia. Ale można było ich spotkać w każdym zakątku świata łącznie z Australią i Ameryką Południową. Od razu zaczęły się tworzyć emigracje emigracyjne. Najważnieszje z nich:
Komitet Narodowy Polski – 1831 rok, Joachim Lelewel.
Lelewel chciał skupić pod swoim sztandarem wszystkich emigrantów, bez względu na poglądy polityczne, więc nie wychylał się ze swoimi poglądami politycznymi. Nie udało mu się to jednak. Poglądy Joachima Lelewela – dążył do tego, by Polska stała się Republiką Demokratyczną, gdzie wszyscy posiadaliby równe prawa, Polska miała uzyskać niepodległość na drodze powstania narodowego, uwłaszczenie chłopów. Wobec faktu, że jego poglady były dośc radykalne,wyrzucono go z Francji. Przeniósł się do Belgii a później Szwajcarii, gdzie dołaczył do Karboniuszy, których głównym celem było obalenie postanowień Kongresu Wiedeńskiego. W ramach tej organizacji Lelewel stworzył Młodą Polskę. Największy wpływ na to, co się działo w kraju miał w latach 30-tych. Wobec faktu, że Lelewel nie ujawniał swoich poglądów z Komitetu wyłoniła się następna frakcja.
Towarzystwo Demokratyczne Polski – 1832 rok, Wiktor Heltman i Tadeusz Krępowiecki. To stowarzyszenie wyłoniło się z Komitetu Narodowego Polski. Swój program polityczny od razu przedstawili: Polska jako republika demokratyczna, niepodległość miało przynieść powstanie, uwłaszczenie chłopów, dość istotne były pierwiastki antyszlacheckie (oskarżano szlachtę za upadek powstania listopadowego czy w ogóle Rzeczpospolitej w XVIII wieku). Krępowiecki trochę za daleko posunął się w swoich roszczeniach dotyczących szlachty i chciał fizycznie pozbyć się szlachty (wymordować ją) i w 1835 roku opuścił Towarzystwo Demokratyczne Polski. Oczyszczone TDP wydało w 1836 roku tzw. „wielki manifest” (manifest z Poitiers), który był powtórzeniem programu TDP, lecz bez pierwiastków antyszlacheckich.
Gromady Ludu Polskiego, 1835 rok, Tadeusz Krępowiecki i Stanisław Worcell. Wyłoniło się to stowarzyszenie po opuszczeniu TDP przez Krępowieckiego. Bardzo radykalna organizacja. Polska miała odzyskać niepodległość przez powstanie narodowe, przy czym miało być ono połączone z rewolucją społeczną (wymordowanie szlachty), domagano się wspólnych środków produkcji (brak własności prywatnej, wspólna własność środków produkcji czyli państwowość), chłop nie posiadałby ziemi na własność, tylko dzierżawiłby ziemię od państwa. Wobec faktu radykalnych poglądów tej grupy, obawiano się, że te poglądy przejdą na ziemie polskie i zdobędą poparcie, więc izolowano ich kontakt z terenami Polski. Po około 10 latach działalności Gromady Ludu Polskiego rozpadły się.
Hotel Lambert – nie ma konkretnej daty powstania tej organizacji, skupiała ona arystokrację oraz oficerów wojska polskiego, na jej czele stał książę Adam Jerzy Czartoryski. Nazwa pochodziła od miejsca zamieszkania Czartoryskiego. Chciano aby Polska była monarchią konstytucyjną, wzorem byłaby konstytucja 3 maja. Nie liczono na powstanie narodowe, tylko bardziej na konflikt międzynarodowy (kłótnię między zaborcami) dzięki któremu możnaby odzyskać niepodległość. Szlachcie nie było na rękę powstanie narodowe, bo trzebaby uwłaszczyć chłopów. Jedyny ukłon w stronę chłopów to to, że chciano ich w razie powstania oczynszować zamiast uwłaszczyć. Czartoryski miał rację, bo Polska odzyskała finalnie niepodległość dzięki konfliktowi zaborców.
Ziemie Polskie w latach 1831-1846
Wyżej wymienione ugrupowania wysyłały do Polski swoich emisariuszy, którzy zakładali swoje organizacje, które reprezentowały owe ugrupowania na terenach Polski. W latach 3-tych największy wpływ na to, co działo się w Polsce miał Joachim Lelewel i jego Młoda Polska. W roku 1833 stworzono partyzantkę podpułkownika Józefa Zaliwskiego i chciano wywołać powstanie. Było to niemożliwe, bo wszyscy byli przybici klęską powstania listopadowego. W 1835 roku założono Stowarzyszenie Ludu Polskiego na terenie Galicji (Szymon Konarski). Realizowało ono program Lelewela. W 1836 roku została jednak rozbita aresztowaniami, ale sam Konarski sam jeszcze działał. Samodzielnie stworzył siatkę liczącą około 3000 osób. Jednak aresztowali go w 1838 r. i zabili w 1839 r.
1839 r. Związek Narodu Polskiego, powstały w Warszawie. Na jego czele stał Edward Dembowski zwany „Czerwonym Kasztelanicem”. Pochodził z rodziny arystokratycznej, ale poglądy miał typowo lewicowe. Chciał zlikwidować szlachtę o ile ta nie przyłączy się do powstania (rewolucji), chciał również wspólnych środków produkcji oraz oczynszowienia szlachty. Program podobny do Gromady Ludu Polskiego, lecz nie mieli nic z nimi wspólnego. W 1842 r. została ta organizacja rozbita, sam Dembowski zdołał uciec.
Nastepną orgniazacją był zwany przez historiografię „Spisek księdza Piotra Ściegiennego”. Mniej więcej powstała w 1842 roku, działała na terenie Kieleczczyzny. Ksiądz nawoływał chłopów do wystąpienia w powstaniu narodowym w celu uzyskania niepodległości (swojej i Polski). Miało to być połączone z pewną rewolucją społeczną. W swojej propagandzie posługiwał się tak zwaną „złotą książeczką”, był to rzekomy list Papieża Grzegorza XVI do chłopów, nawołujący do ich wystąpienia przeciwko szlachcie (prawdopodobnie był to falsyfikat samego Ściegiennego). Spisek został rozbity w roku 1844.
W 1839 roku w Poznaniu z inicjatywy TDP powstał Komitet Poznański, znany również jako komitet Libelta (od Karola Libelta, który stał na jego czele). Cele były identyczne jak TDP, czyli powstanie narodowe, Polska republiką, uwłaszczenie chłopów itd. Różnica była jednak taka, że to szlachta stała na czele Komitetu i dziwne może się wydawać, że chcieli uwłaszczenia chłopów, ale chcieli bezwzględnej niepodległości Polski, a bali się, że jak chłopów nie uwłaszczą, to chłopi odwrócą się przeciwko nim. Powstanie zaplanowano na luty 1846 roku. Wodzem wojsk miał być Ludwik Mierosławski (kiepski strateg mimo, że przez jemu ówczesnym był uznawany za wielkiego znawcę wojskowości). Na kilka dni przed planowanym rozpoczeciem powstania Libelt i Mierosławski zostali aresztowani. Mierosławski wszystkich wydał, co argumentował tym, że chciał pokazać chęć narodu polskiego do wyzwolenia. Zaborcy rozbili więc całą siatkę, lecz nie ruszono siatki w Krakowie, którą zostawiono sobie jako pretekst do likwidacji Rzeczpospolitej Krakowskiej. Powstanie faktycznie w Rzeczpospolitej Krakowskiej wybuchło (powstanie krakowskie) w 1846 r. Powstał rząd, na którego czele stanął Jan Tyssowski. Od razu zapowiedziano uwłaszczenie chłopów, przy czym po kilku dniach (25 lutego) Tyssowski ogłosił się dyktatorem powstania, a jego prawą ręką został Edward Dembowski, który był faktyczną duszą powstania. Dembowski chcąc przyciągnąć chłopów do powstania odwoływał się do ich uczuć religijnych, lecz 27 lutego w trakcie procesji we wsi Pogórze został zabity przez Austriaków. Jego śmierć praktycznie zakończyła powstanie.Tyssowski uciekł, a na poczatku marca Kraków został zajęty przez wojska austriackie. W listopadzie tego samego roku Rzeczpospolitą Krakowską oficjalnie rozwiązano i jej tereny wcielono do Austrii. Jeszcze jednym ważnym aspektem tego powstania była rabacja galicyjska. Austriacy obawiali się, że chłopi z terenów Galicji przystapią do powstania krakowskiego, dlatego urzędnicy Austriaccy zaczęli wmawiać chłopom, że za ich biedę odpowiada tak naprawdę szlachta polska. Również ukazywano, że cesarz Austrii dawno chciał chłopów uwłaszczyć, ale szlachta polska zabraniała tego. Ustalono też, że jak chłop przyniesie głowę szlachcica, dostanie za każdą pieniądze. W ten sposób odciągnięto chłopów od powstania. Negatywnym bohaterem rabacji był chłop – Jakub Szela (przykład chłopskiej głupoty).
Wiosna ludów
Przyczyny:
Chęć zrzucenia systemu wiedeńskiego. Niektóre narody takie jak Polacy czy Węgrzy chcieli niepodległości a Niemcy czy Włosi chcieli zjednoczenia swoich państw. Również rządano praw społecznych. Rządano tez praw politycznych, które Kongres odebrał. Również u przyczyn wybuchu Wiosny Ludów leżała sytuacja materialna. Społeczeństwo Francji chciało zmiany statusu materialnego czyli na dobrą sprawę pracy. Druga połowa lat 40-tych to lata wielkiego nieurodzaju, było mało żywności, co nie podobało się społeczeństwom i to również było przyczyna wybuchu Wiosny Ludów. Dwa państwa, w których nie miała miejsce Wiosna Ludów to Anglia, gdzie pokojowymi rozmowami pogodzono racje, oraz Rosja, gdzie car trzymał wszystkich w żelaznym rygorze.
Francja – Francja w latach 30-tych, 40-tych rozwijała się nieźle pod rządami Ludwika Filipa Orleańskiego. Rządził pod hasłem „bogaććie się”. Ludzie mieli pracę, była dobra koniunktura, więc ta idea była spełniona. W drugiej połowie lat 40-tych sytuacja zaczęła się jednak zmieniać, bo pojawił się kryzys (w gospodarce ten proces jest cykliczny, przez nadwyżki produkcyjne), wzrosło bezrobocie (skończono pracę nad kolejami we Francji, więc zwolniono niepotrzebnych pracowników), co powiększyło niezadowolenie. W Paryżu swoje niezadowolenie społeczeństwo przejawiało na tak zwanych bankietach, w stosunku do skorumpowanych rzadów Ludwika Orleańskiego. Kiedy król zakazał organizowania takich bankietów, wybuchła rewolucja. W dniach od 20 do 22 lutego 1848 r. miała miejsce w Paryżu rewolucja. W jej wyniku została obalona monarchia i Francja po raz drugi w swojej historii stała się republiką. Uchwalono konstytucję, według której najważniejszą osoba w państwie był prezydent wybierany w wyborach powszechnych. W 1848 r. wybrano na prezydenta Ludwika Napoleona Bonaparte, znanego bardziej jako Napoleon III. Wygrał, ponieważ widziano w nim jego wielkiego stryja, oraz rozdawał kiełbasę wyborczą. Kadencja prezydenta trwała tylko 4 lata według konstytucji i można było nim być tylko raz, ale Napoleon jak zasmakował władzy, postanowił sobie ją przedłużyć. W roku 1851 r. w wyniku zamachu stanu wprowadził nową konstytucję, gdzie funkcję prezydenta miał już posiadać dożywotnio, ale poszedł krok dalej i w 1852 r. przeprowadził referendum, w wyniku którego Napoleon został cesarzem Francuzów. Dzięki temu mamy do czynienia z drugim cesarstwem Francji (lata 1852 – 1872). Między innymi przebudował Paryż (poszerzył ulice, bo chciał uniknąć ustawiania barykad), doszło za jego rządów do rozwoju gospodarczego, oraz ekspansji kolonialnej (zajęto wtedy między innymi tereny Indo-Chin, a także próbowano zająć Meksyk, lecz nic z tego nie wyszło). Pierwsze lata rządów Napoleona to rządy silnej władzy, natomiast przed rokiem 70-tym postanowił zmienić ustrój na monarchię konstytucyjną, do czego nie doszło jednak, bo Napoleona odsunięto od władzy (w wyniku wojny Francusko-Pruskiej, w której dostał się do niewoli). Cesarstwo upadło i stało się znów republiką (trzecią w kolejności).
Niemcy – w trakcie Wiosny Ludów pojawiła się kwestia zjednoczenia Niemiec. W latach 1848-1849 obradował parlament frankfurcki, gdzie właśnie ta kwestia była dyskutowana. Starły się tu dwie koncepcje zjednoczenia – Wielkich oraz Małych Niemiec. Wielkie Niemcy zostałyby zjednoczone pod egidą Austrii pod przewodnictwem Habsburgów. Małe Niemcy zostałyby zjednoczone pod egidą Prus i Hohenzollernów. Niepotrzebnie stracono czas, na rozmowy na jakie Niemcy się zdecydować. Prawie rok podejmowano decyzję i ostatecznie wygrała koncepcja Małych Niemiec w 1849 r. Koronę Niemiecką zaproponowano królowi Prus – Fryderykowi Wilhelmowi IV, lecz on nie przyjął jej (powiedział, że „korony z błota nie weźmie”). Zrobił to, bo nie chciał władzy od ludu, bo sugerowałoby to, że lud jest ważniejszy od niego. Chciał władzy od Boga. Odrzucił koncepcję zjednoczenia Niemiec. Kilkadziesiąt lat później Niemcy zjednoczone zostały krwawo przez Bismarcka.
Austria – 15 marca 1848 roku wybuchła rewolucja w Wiedniu. Został odsunięty od rządów kanclerz Klemens von Metternich. Austra otrzymała konstytucję, w której na przykład uwłaszczono chłopów i nadano obywatelom prawa polityczne. W nastepnych miesiącach roku 1848 wymieniono władcę Austrii na Franciszka Józefa I. Rządził aż do roku 1916 r. Wobec faktu, że Habsburgowie mieli problem w swoim państwie, Węgrzy ogłosili swoją autonomię w kwietniu roku 1848. Równo rok później Węgrzy ogłosili swoją niepodległość stając się republiką, prezydentem został Lajos Kossuth. Habsburgowie mieli dość poważny problem, bo sami nie byli w stanie pokonać Węgrów, więc o pomoc poprosili Rosjan. W imię przymierza Rosjanie pomogli i rozgromili w sierpniu 1849 roku wojska węgierskie, co stłumiło „powstanie” węgierskie (brał w nim udział Józef Bem).
Włochy – miały miejsce walki o zjednoczenie. Jedynym włacą, który utrzymał się na tronie, był władca Piemontu – Karol Albert i to tylko dlatego, że nadał konstytucję, o którą prosili mieszkańcy Piemontu. Republiką stały się między innymi Wenecja, Watykan. Pojawiła się koncepcja zjednoczenia Włoch, bo Habsburgowie mieli problemy w swoim państwie. Zjednoczenie miało się dokonać w oparciu o Piemont. Jeszcze w roku 1848 wybuchła wojna między Piemontem a Austrią, w bitwach pod Custozą w 1848 i pod Novarą w 1849 r. Piemont został rozgromiony. Pod Custozą dowodził Polak – Józef Chrzanowski. Włochom nie udało się wtedy zjednoczyć i Habsburgowie odzyskali swoją pozycję we Włoszech. Przywrócono państwo Papieskie, do Rzymu zostały wprowadzone oddziały francuskie, które miały strzec Papieża.
Ziemie Polskie:
Zabór pruski – w marcu 1848 r. gdy wybuchły powstania w Berlinie, z więzienia wypuszczeni zostali Libelt i Mierosławski. W Poznaniu stworzyli Komitet Narodowy, rozpoczęli tworzenie wojsk polskich, których celem było wywołanie trójzaborowego powstania. Przyczym liczono w swojej naiwności, że władze pruskie poprą takie powstanie i pomogą, albo chociaż nie przeszkodzą w nim. W momencie kiedy Prusy rozwiązały swoje problemy wewnętrzne, od razu uderzyły w wojska polskie. Na przełomie kwietnia i maja 1849 r. miało miejsce 10-dniowe powstanie Wielkopolskie (nie mylić go z powstaniem z lat 1918-1919), które zakończyło się klęską. Jedynym skutkiem owego powstania było dokończenie reform uwłaszczeniowych na terenie zaboru pruskiego.
Zabór austriacki – w marcu 1848 r. gdy Habsburgowie mieli problemy w swoim kraju, w Krakowie i we Lwowie powstały Komietety Narodowe. Początkowo domagano się autonomii, polonizacji urzędów, lecz gdy zobaczono, że Habsburgowie mają poważne problemy, starano się to wykorzystać i zarzadano pełnej niepodległości. Planowano wywołanie powstania, gdzie główną siłą byliby uwłaszczeni chłopi. Austriacy, a konkretniej gubernator Galicji – Franz Stadion, ubiegł powstańców i sam na własną rękę bez porozumienia z cesarzem uwłaszczył chłopów, czym odciągnął ich od powstania. Cesarz później zatwierdził jego decyzję. Gospodarstwa, które chłopi otrzymali wskutek tego uwłaszczenia były niewielkie, stąd nazywano te tereny golicją i głodomeją.
Zabór rosyjski – na jego terenie żadna rewolucja nie wybuchła, bo car trzymał wszystkich krótką ręką.
Skutki wiosny ludów
Na dobrą sprawę pozytywnych skutków nie było żadnych. Nikt nie odzyskał niepodległości, nie doszło do zjednoczenia Niemiec czy Włoch, jedyne o czym można mówić to częściowe uwłaszczenie chłopów.
Wojna krymska
Przyczyny: przede wszystkim słabość państwa Tureckiego. Car Mikołaj I nazywał Turcję chorym człowiekem Europy. Państwo Tureckie miało faktycznie ogromne tereny, ale wewnętrznie było osłabione. Rosja była zainteresowana przejęciem cieśnin Czarnomorskich, by mieć dostęp do Morza Śródziemnego. Również w kierunku cieśnin pchała się Austria. Interesy tych państw zaczęły się nakładać. Wpływy Rosji w Turcji nie podobały się Anglii między innymi z powodu równowagi sił czy możliwość utracenia monopolu przez Anglię na Morzu Śródziemnym. Również wpływy Rosji nie podobały się Francji, ponieważ dla Francji, której gospodarka była dobrze rozwinięta, Turcja była dobrym rynkiem zbytu, który blokowała Rosja. Bezpośrednią przyczyną wojny był jednak spór o miejsca Święte, którymi zajmowali się dotychczas duchowni prawosławni, ale zostali usunięci i zajęci duchownymi z Francji. Rosja uznała to za dobrą przyczynę do rozpoczęcia wojny. W 1853 roku Rosja zaatakowała Turcję i wybuchła wojna krymska. Żołnierze rosyjscy weszli na tereny Mołdawii oraz Wołoczczyzny, flota rosyjska rozgromiła Turków w bitwie pod Synopą. W obronie Turcji przyłączyły się inne państwa europejskie np. w 1854 roku Anglia, która wysłała swoje wojska na Krym, czy Austria, która zagroziła, że jeśli Rosjanie nie usuną swoich wojsk znad Dunaju, to Austria przystapi do wojny. Rosja nie mogła prowadzić wojny na dwóch frontach na raz. Drogi Rosji i Austrii rozeszły się, jest to koniec świętego przymierza. Do wojny równiez przyłączył się w 1855 roku Piemont, któremu chodziło o nawiązanie współpracy z Francją. Mimo, iż Rosja posiadała liczne siły zbrojne, to były one kompletnie nie przygotowane do wojny (przestarzała taktyka i uzbrojenie), dodatkowo mimo dobrego zaplecza, Rosja tę wojnę przegrywała. W 1855 roku wojska sojuszników zdobyły Sewastopol, a to praktycznie oznaczało koniec wojny. Car Mikołaj I zmarł jak się o tym dowiedział, na tron wstąpił jego syn Aleksander II, który zaczął rokowania pokojowe. W 1856 roku został podpisany pokój w Paryżu. Praktycznie nie było żadnych represji terytorialnych w stosunku do Rosji, ale ta wojna zakończyła system postwiedeński. Skutkiem tego będzie zjednoczenie Niemiec oraz Włoch, bo koniec świętego przymierza oznaczał brak kontroli nad postanowieniami kongresu wiedeńskiego. Odwilż posweastopolska – zmiany w Rosji po pokoju w Paryżu. Aleksander chcąc utrzymać władzę, musiał się zgodzić na pewne zmiany – wprowadzono samorząd terytorialny, żeby dać społeczeństwu chociaż namiastkę rządu; zreformowano wojsko; zreformowano szkolnictwo (nadano autonomię szkołom wyższym); zreformowano również sądownictwo. Pojęcie odwilży posewastopolskiej również przydaje się w przypadku historii Polski o czym przy okazji powstania styczniowego.
Zjednoczenie Włoch
Rok 1815 – kongres Wiedeński utrzymał podział Włoch. Tendencje ku temu, by zjednoczyć Włochy istniały (chociażby podczas wiosny ludów), lecz nie udawało się to. Jedynym państwem, które mogło i najbardziej się starało zjednoczyć Włochy był Piemont, dla którego głównym wrogiem była Austria. Piemont był zbyt słaby by samodzielnie walczyć z Austrią, więc musieli znaleźć sojusznika. W 1851 roku premierem Piemontu został Camilo Cavour, który był bardzo zdesperowany by zjednoczyć Włochy. Wiedział, ze Piemont jest zbyt słaby by samodzielnie walczyć z Austrią, dlatego też wysłał swoje wojska na Krym (o czym wyżej), a w roku 1858 zawarł sojusz militarny z Napoleonem III przeciwko Austrii. W zamian za Sabaudię oraz Niceę, Francja zobowiązała się pomóc w zjednoczeniu Włoch (Piemont miał dostać Lombardię i Wenecję kosztem Austrii). W 1859 roku wybuchła wojna z Austrią, bo Piemont zaczął się zbroić. Austria zarządała rozbrojenia, Piemont odmówił i rozpoczęła się wojna. Austria nie była świadoma, że Piemont jest w sojuszu z Francją, co przypłaciła przegraną wojną – dwie bitwy pod Magentą i Solferino (w 1859 roku obie), w których wojska Austrii zostały rozgromione. Austria poprosiła o pokój, który został podpisany w Villafranca i potwierdzony w Zurichu (wszystko w roku 1859). Mocą tego pokoju Lombardia została oddana Francji, która oddała te tereny Piemontowi, a w zamian za to uzyskała Niceę oraz Sabaudię. Spokojnie po tych dwóch bitwach można była dalej walczyć z Austrią i jednoczyć Włochy, lecz Francja nie chciała dalej walczyć i wycofał swoje wojska – Napoleon III nie chciał mieć silnego państwa Włoskiego jako sąsiada. Zjednoczenia nie dało się jednak zatrzymać i w 1860 roku na terenie Parmy, Modeny, Toskanii i większej części państwa Kościelnego, doszło do plebiscytu. W tych 3 pierwszych księstwach rządzili Habsburgowie, Włosi wykorzystali fakt przegrania wojny przez Austrię i zarządali plebiscytu, który zadecydował, że wyżej wymienione księstwa + większa część państwa Kościelnego zostały włączone do Piemontu. W roku 1860 w kierunku Sycylii i ogólnie południa Włoch ruszył marsz czerwonych koszul (wyprawa 1000 czerwonych koszul). Bez problemu zajął południe Włoch, bo większość Włochów najzwyczajniej dołączała do owej wyprawy. Zajął Sycylię i Neapol. Garibaldi dążył do zjednoczenia republiki na tych terenach, a Piemont był monarchią, lecz wobec idei zjednoczenia Włoch nagiął swoje poglądy i przyłączył je do Piemontu, by były zjednoczone pod berłem króla Wiktora Emanuela. W roku 1861 proklamowano stworzenie królestwa Włoskiego. Poza Włochami pozostawała Wenecja oraz Rzym. W roku 1866 doszło do wojny Prusko-Austriackiej i Włosi stanęli po stronie Prus, które wygrały tę wojnę (sami Włosi przegrali wszystkie samodzielne bitwy tej kampanii), co spowodowało, że przyłączono Wenecję do Włoch. Do przyłączenia został Rzym, w którym obecny był garnizon Francji (ten od obrony Papieża), więc nie można było otwarcie wejść do Rzymu bo oznaczałoby to wojnę z Francją, na którą nie mogły sobie Włochy pozwolić. W 1870 r. Francja toczyła wojnę z Prusami, którą przegrała i wycofała swoje wojska z Rzymu i wtedy Włosi zajęli go. Papież ogłosił się więźniem Rzymu, a państwo Włoskie było już do końca zjednoczone. Dopiero w roku 1929 Mussolini w konkordacie uznał prawo Papieża do przebywania na terenie Rzymu (państwo Watykan). Trzeba wiedzieć, że Papieża nigdy żaden polityk włoski nie miał nic przeciwko papiestwu. Włosi po zjednoczeniu zaczęli starania o kolonie.
Zjednoczenie Niemiec
1815 rok – Kongres Wiedeński doprowadził do stworzenia Związku Niemieckiego. W dużej mierze decyzje kongresu przyczyniły się do zjednoczenia Niemiec, bo zmienił on liczbę państw niemieckich z około 100 do blisko 40. Były dwie dynastie, pod berłem których można było zjednoczyć Niemcy – z jednej strony Habsburgowie, którzy przewodniczyli Związkowi Niemieckiemu, lecz nie byli oni zainteresowani jednoczeniem Niemiec. Z drugiej strony Hohenzollernowie (Prusy), które do swojej dyspozycji mieli Niemiecki Związek Celny od 1834 roku. I to Prusom przypadła rola jenoczenia Niemiec. W 1862 r. kanclerzem Niemiec został Otto von Bismarck, który zapowiedział, że połączy Niemców drogą żelaza i krwi. Doskonale wiedział, że musi zreformować armię, co tez zrobił. Zapewnił sobie neutralność Rosji w lutym 1863 roku, kiedy trwało powstanie styczniowe, podpisał konwencję Alvenslebena, która zobowiązywała Niemców do pomocy w walce z powstańcami. W 1864 r. Austria i Prusy razem zaatakowały Danię. Kwestią sporną była kwestia Holsztynu, który należał do Danii, ale był częścią Związku Niemieckiego. Dania przegrała wojnę, straciła Szlezwig (został przyłączony do Prus) oraz Holsztyn (został przyłączony do Austrii). Bismarck zdawał sobie sprawę, że największym zagrożeniem dla zjednoczenia Niemiec sa Habsburgowie, których musi pokonać. W 1866 roku wybuchła wojna Austriacko-Pruska. Jedna bitwa – pod Sadoną – zadecydowała o wyniku całej wojny, to tam wojska Austrii zostały rozniesione przez wojska niemieckie. W tym samym roku został zawarty pokój w Pradze właśnie wtedy Włochy otrzymały Wenecję a od strony Niemiec został zlikwidowany Związek Niemiecki, co było plusem dla Niemiec. Zmiany terytorialne nie były zbyt duże, bo Bismarck nie chciał upokarzać Austrii, przewidział też, ze Niemcy będą w przyszłości walczyć z Rosją i będą potrzebowali sojusznika w Europie i najlepiej byłoby, gdyby to tez byli germanie, więc zadecydował łagodność wobec Austrii. Bismarck w roku 1867 pod egidą Prus stworzył Związek Północno-Niemiecki, w skład którego tylko cztery państwa nie weszły (Badenia, Wirtembergia, Hesja i Bawaria). Państwa, które nie weszły, to byly państwa katolickie, więc nie zgodziły się na wejście do Związku z protestantami, do tego Francja nie pozwoliła tym państwom wstąpić do Związku, bo bały się utraty prymatu militarno-gospodarczego w Europie. W takim wypadku głównym wrogiem do zjednoczenia Niemiec zostawała Francja. Znalazł się dość szybko pretekst do wojny – w roku 1868 rewolucja w Hiszpanii obaliła królową Elizabetę II. Zaczęto rozglądać się dla króla na tron Hiszpanii i w 1870 r. zaproponowano go Hohenzollernom. Na to nie zgodził się Napoleon III, bo byłby otoczony z jednej i drugiej strony przez Hohenzollernów. W 1870 r. król Prus Wilhelm I spotkał się w Ems z ambasadorem francuskim. Wilhelm I po rozmowie z ambasadorem obiecał, że Hohenzollernowie nie przejmą tego tronu w Hiszpanii, ale o tym wszystkim powiadomił w tak zwanej depeszy emskiej Bismarcka, który zmienił ją nieco i w obraźliwym tonie (w stosunku do Francji) umieścił w prasie. Francja poczuła się urażona i w lipcu 1870 r. wypowiedziała wojnę, to jest przejaw geniuszu Bismarcka, bo to Prusy chciały wojnę a Francja była agresorem. Prusy były świetnie przygotowane do wojny (ponad milion żołnierzy, na polu bitwy wykorzystywali telegraf a do transportu wojsk kolej, co przyśpieszało ich działania). W bitwie pod Metz i pod Sedanem (w której Napoleon III dostał się do niewoli; ten fakt skończył II cesarstwo francuskie) wojska francuskie zostały rozgromione. Pokó z Francją został podpisany w maju roku 1871. Mocą tego pokoju do Niemiec włączono dwie sporne prowincje – Alzację i Lotaryngię, które były bardzo korzystne z punktu widzenia gospodarki (na tych terenach były kopalnie). Zanim ten pokój był podpisany, w styczniu 1871 roku w sali Lustrzanej pałacu Wersalskiego, Bismarck proklamował zjednoczenie Niemiec. Od tej pory mamy do czynienia z cesarstwem Niemieckim (II Rzesza) do 1918 roku. Król Prus został Cesarzem Niemiec, a Bismarck kanclerzem Niemiec. Zjednoczenie Niemiec niewątpliwie przyczyniło się do wybuchu pierwszej wojny światowej, bo również Niemcy domagali się kolonii, a gospodarka Niemiec zaczęła wypierać gospodarki Francji i Anglii.
Powstanie Austro-Węgier
Klęski, które Habsburgowie poniesli, zmusiły ich do pewnych zmian ustrojowych w obrębie swojego państwa. Zostali zmuszeni do tego, by poszczególnym narodom mieszkającym w ich imperium nadać autonomię, czyli niezależność wewnętrzną. Taka autonomia została przyznana chociażby Galicji po wojnie z Francją, a w 1867 r. po klęsce wojny z Prusami stworzono dualistyczną monarchię Austro-Węgierską. Węgrom przyznano autonomię.
Rozwój USA
W 1803 r. zakupiono od Francji Luisianę, Napoleon III był zajęty wojną w Europię i nie był w stanie utrzymać kolonii w USA. W ten sposób znacznie rozszerzono tereny Stanów. W 1819 r. od Hiszpanii uzyskano tereny Florydy. W 1845 r. Teksas ogłosił niepodległość i został przyłączony do Stanów, wcześniej te tereny należały do Meksyku. W latach 1846-48 miała więc miejsce wojna USA z Meksykiem o Teksas. Meksyk przegrał tę wojnę, w jej wyniku stracił Teksas, oraz tereny Arizony i Kalifornii. Jeszcze w roku 1846 zakupiono od Wielkiej Brytani Oregon. 1867 r. od Rosjan zakupiono Alaskę.
Wojna secesyjna
Przyczyny: przede wszystkim to fakt podzielenia stanów na stany pólnocne i południowe. Chyba najbardziej znaną sprawą była kwestia niewolnictwa, bo na południu było ono wykorzystywane, a na północy niewolnictwa nie było. Zwolennicy zniesienia niewolnictwa = abolicjoniści. Również kwestie cła poróżniły oba społeczeństa, bo północ chciała dużych ceł, by rynek USA był chroniony przed towarami spoza Stanów,na południu zaś chciano niskich cen, bo byli skupieni na eksport tego, co wytworzyli (bawełna cukier itd.). Również kwestia władzy poróżniła USA – na południu byli demokraci, na północy republikanie. Bezpośrednią przyczyną wybuchu było to, że w 1860 roku na prezydenta wybrany został republikanin z północy – Abraham Lincoln, przedstawiciel republikanów, zwolennik abolicjonizmu. Jeszcze w tym samym roku, stany południowe ogłosiły secesję (pierwsza była Karolina). Na południu powstało nowe państwo – Skonfederowane Stany Ameryki Północnej. Z drugiej strony było zaś państwo Unii, czyli USA. W kwietniu 1861 roku wybuchła wojna między Unią a Konfederacją. Dwa pierwsze lata tej wojny, to zwycięstwa konfederatów. Mieli oni świetną kadrę oficerską (generał Robert Lee – najlepszy dowódca tej wojny). Północ borykała się z brakiem dobrego dowódcy oraz żołnierzy. Armia w USA jest armią ochotniczą i na północy brakowało ludzi do wojska. Lincoln wydał dwa istotne akty, które miały zwiększyć siłę wojsk pólnocy – pierwszy to jest akt o domostwach, dzięki któremu za bezcen można było kupić 60 ha ziemi, co doprowadziło, że wiele osób z Europy przyjechało kupić tę ziemię. Drobnym druczkiem napisane było, ze gdy kupuje się taką ziemie, trzeba wstąpić do armii północy. W roku 1862 Lincoln zniósł niewolnictwo na terenie całych Stanów Zjednoczonych, w 1863 r. wszedł w życie. To miało zachęcić czarnych do wstąpienia w szeregi armii północy. Momentem przełomowym wojny, była bitwa pod Gettysburgiem w lipcu 1863 r. gdzie armia Unii pokonała Konfederatów. W końcu w szeregach wojsk Unii znalazło się kilku dobrych oficerów (np. Grant lub Shermann). Konfederacja zaczęła odczuwać gospodarcze braki tej wojny, bo północ miała fabryki zbrojeniowe, a południe musiało uzbrojenie sprowadzać z Europy, co było utrudnione przez blokowanie portów przez flote północy. Wojska północy ruszyły na tereny południa, zostawiając zniszczony doszczętnie pas szerokości 80 km, co miało uniemożliwić rozwój na tych terenach. W kwietniu 1865 roku w Appomattx generał Lee podpisał kapitulację. Lincoln zbyt długo nie cieszył się zwycięstwem, bo kilka dni po tym został zamordowany.
Skutki wojny: odrzucenie niewolnictwa, murzyni odzyskali wolność, co nic im na dobrą sprawę nie przyniosło, bo dalej musieli pracować na plantacjach. Od tego momentu zaczęła się segregacja rasowa, która trwała do lat 60-tych XX wieku. Murzyni musieli mieć swoje oddzielne szkoły, sklepy itd. Powstanie Ku Klux Klanu. Wprowadzenie wysokich ceł na granicach, co doprowadziło do gwałtownego rozwoju gospodarki amerykańskiej.
Kolonializm
Przyczyny: zdobycie nowych ziem (surowce, rynek zbytu, tania siła robocza, bazy wojskowe, możliwość awansu społecznego dla jednostki). Wszystko było prowadzone pod płaszczykiem misji cywilizacyjnej białego człowieka.
Największą potęgą kolonialną była Anglia (np. Egipt, Sudan, Indie, Papue, Nigeria itd.). Dwa przykłady kolonializmu angielskiego: wojna burska – Burowie zamieszkiwali tereny południowej Afryki (tzw. kraj przylądkowy), byli potomkami osadników holenderskich; na początku XIX wieku ten kraj zajęła Anglia w wyniku wojen napoleońskich. Burowie wycofali się na północ i stworzyli sobie dwa państwa – Transwal oraz Oranię. Na tych terenach odnaleziono złoża diamentów i złota, więc Anglicy postanowili zająć te tereny. W latach 1899-1903 miała miejsce druga wojna burska (o pierwszej się nie uczymy, bo nie ma sensu ;)). Burowie stosowali partyzantkę, a Anglicy nie mieli pojęcia o takim prowadzeniu walk, więc Burowie zaczęli z początku wygrywać te wojnę. Aby odseparować społeczeństwo od wojsk Burów, Anglicy zaczęli tworzyć obozy koncentracyjne (nie można ich porównywać do tych z II wojny światowej). Wobec przewagi wojsk brytyjskich, Burowie zostali pokonani, a ich państwo zostało włączone do terenów angielskich. Z czasem jednak nadano tym terenom autonomię. Drugim przejawem kolonializmu brytyjskiego jest powstanie Sipajów w Indiach (to byli żołnierze brytyjscy pochodzenia hinduskiego) w latach 1856-57. Był to przejaw niezrozumienia dla tradycji – Anglicy wprowadzili nowy rodzaj karabinów, których kolby trzeba było smarować tłuszczem krowy bądź świni, a hindusi przecież nie tykają tych zwierząt (krowa jest świętym zwierzęciem a świnia zwierzęciem brudnym). Na tym tle wybuchło powstanie.
Francja posiadała głównie swoje kolonie na terenie Afryki, lecz głównie te tereny były pokryte piaskiem (Sahara). Jedynymi zyskownymi koloniami były Indochiny francuskie.
Portugalia i Hiszpania, to już cienie potęg kolonialnych w porównaniu z tym, co te państwa miały w XVI wieku.
Również kolonie posiadała Holandia. Są to głównie wyspy Sumatra, Borneo, Jawa, Celebes (tak zwane Holenderskie Indie Wschodnie). Niewielkie tereny posiadały też Włochy np. Somalia, Erytrea czy Trypolitania (mała ilość terenów dlatego, ze zajęte były zjednoczeniem państwa, podobnie jak Niemcy, więc przystapili do wyścigu kolonialnego za późno). Belgia posiadała Kongo Belgijskie (dostała to od Francji i Anglii).
USA od roku 1823 prowadziły doktrynę izolacjonizmu (doktryna monroe), lecz kiedy USA zamknęły rozwój terytorialny na swoim terytorium, i osiągnęło to apogeum, musiano przenieść rozwój poza granice Stanów i zaniechanie izolacjonizmu. Wykorzystano słabość Hiszpanii i w 1898 roku uzyskano Filipiny czy Hawaje w wyniku wojny z Hiszpanami. Podporządkowano sobie też Kubę. USA zaczęły prowadzić również politykę dolarową (prowadziły ekspansję poprzez walutę, pożyczki itd.). W ten sposób zdobyli na przykład kanał Panamski. W roku 1854 Stany Zjednoczone zmusiły Japonię do nawiązania kontaktów handlowych. Japonia praktycznie od początku XVI wieku izolowała się na świat zewnętrzny i praktycznie do połowy XIX wieku panowały tam stosunki rodem ze średniowiecza (panowała warstwa szlachecka, rycerska – samuraje), czyli feudalizm. Po tym jak podpisano kontaky handlowe, Japonia zaczęła się otwierać na świat i dla nich jest to rewolucja (rewolucja oświecenia czyli inaczej Meiji). Szogun został odsunięty od władzy, Japonią rządzi cesarz (już samodzielnie, nie pod presją szogunów jak wcześniej). W Japonii zaczęto przyjmować stroje, zwyczaje europejskie. Japonia zaczęła potrzebować surowców, bo prężnie się rozwijała, stąd ich ekspansja np. w kierunku Chin. Zostało zreformowane szkolnictwo, armia (niemcy szkolili jednostki japońskie). Dzięki temu, że stali się ekspansywni, uchornili się przed kolonializmem ludzi białych.
Chiny – nie można powiedzieć, że można było kolonizować to państwo pod względem cywilizacyjnym. Do XVIII wieku stanowiły one siłę, która mogła się oprzeć ekspansji z zewnątrz, lecz na początki XIX wieku już jest widoczna słabość tego państwa (znacznie osłabła władza cesarza i poszczególne prowincje są w niezbyt silnym związku z nim, co osłabiło Chiny). Państwa Europy zaczęły więc ingerować w sprawy Chin. Pierwszym państwem, które zaczęło wykorzystywać słabość Chin to Anglicy, którzy w latach 1839-1842 toczyli z Chinami wojnę opiumową. Chiny tę wojnę przegrały a Anglia dostała koncesje handlowe. Po tej przegranej wojnie, wpływy innych państw zaczęły się pokazywać w Chinach (Rosja, Francja, Niemcy, USA czy nawet Japonia). Przeciwko temu, że w Chinach pojawili się Europejczycy, były organizowane liczne powstania. Najważniejsze to powstania: Tajpingów z lat 1850-64 czy Bokserów z lat 1899-1901. Te powstania były topione w morzu krwi, bo Chińczycy nie mieli szans z dobrze uzbrojonymi żołnierzami europejskimi, więc Chińczykom nie udało się odzyskać niezależności.
Powstanie Styczniowe
Michał Gorczakow został gubernatorem; odwilż posewastopolska; umożliwiono powrót powstańcom listopadowym z Sybiru, zniesiono w Polsce stan wojenny, który trwał od roku 1833 i również zezwolono w Polsce na istnienie (legalne) jakiejś organizacji, to jest Towarzystwo Rolnicze. Polacy liczyli na to, że Polska zdobędzie autonomię w ramach królestwa rosyjskiego, albo nawet niepodległość, ale car Mikołaj II rozwiał ich marzenia. W latach 50-tych widać w jaki sposób krystalizowały się nastroje społeczne. Towarzystwo rolnicze – skupiało ziemiaństwo, arystokrację, na czele stał Władysław Zamojski i oficjalnie zajmowało się kwestiami rolniczymi, nieoficjalnie Towarzystwo było nazywane Polskim Podziemnym Parlamentem. Chciano odzyskać niepodległość, ale odkładano to w czasie. Podobne postulaty miała organizacja inteligencka, skupiająca mieszczan nazywana Millenerzy. Na jej czele stał Edward Jurgens. Złośliwi twierdzili, że odkładają powstanie nawet na 1000 lat (millenium), stąd nazywanie Millenerami. Również w tym czasie zaczynają powstawać organizacje młodzieżowe, oraz organizację oficerów polskich w wojsku rosyjskim. Najbardziej znanym był tzw. Związek Trojniacki. Znane osoby działające w tych organizacjach – J. Dąbrowski czy Z. Padlewski. W latach 60-tych widać jednak, że panują nastroje, by Polska odzyskała niepodległość albo chociaż autonomię i starano się manifestować polskość. Pierwszą możliwością był pogrzeb wdowy po generale Sowińskim, następnie 29 listopada 1860 (wielka manifestacja z powodu rocznicy powstania listopadowego) czy 24 lutego 1861 (rocznica bitwy pod Grochowem), ta druga była tak liczna i aktywna, że rosjanie musieli wysłać wojsko, padły strzały, były ofiary. Później kiedy miał miejsce tych zabitych osób w marcu, odbyła się kolejna wielka manifestacja w Warszawie. Po niej władze Rosji przywróciły w Polsce stan wojenny, zlikwidowano Towarzystwo Rolnicze, lecz nie ostudziło to Polaków i manifestowali oni tyle, że w kościołach (protesty w milczeniu podczas Mszy). Zaczęto więc zamykać kościoły. W 1861 r. powstały dwa ogromne obozy polityczne: białych i czerwonych. Biali to dawni członkowie Towarzystwa Rolniczego i Millenerzy, więc odkładali walkę o niepodległość na nieokreślony czas. Czerwoni to są dawne organizacje młodzieżowe, stworzyli komitet miejski, przekształcony z czasem w Centralny Komitet Narodowy i chcieli oni szybkiego wybuchu powstania połączonego z rewolucją społeczną. Na czele czerwonych stał Jarosław Dąbrowski. Wybuch powstania planowano na sierpień roku 1862, z tym że Dąbrowski przypadkowo został aresztowany podczas jednej z manifestacji. Przez to wybuch powstania był przesunięty na wiosnę roku 1863, bo brakowało wodza. Pojawiła się trzecia opcja polityczna skupiona wokół Aleksandra Wielopolskiego. Był to polityk, który chciał dogadać się z caratem, by po lojalnej współpracy uzyskać autonomię i dalej niepodległość. W roku 1862 przeprowadził on dość istotne zmiany w Królestwie Polskim – został stworzony samorząd terytorialny (za zgodą cara), doprowadził do tego, że ludność żydowska została zrównana w prawach z ludnością polską, doprowadził do stworzenia szkoły głównej w Warszawie (odnowienie działalności uniwersytetu w Warszawie). Wielopolski zdawał sobie sprawę, że jeśli czerwoni rozpoczna powstanie, to jego plany nie wyjdą, więc musiał uniemozliwić wywołanie powstania. Z tego powodu w styczniu 1863 przeprowadził „brankę” do wojska rosyjskiego – zmiana wobec poprzednich „branek” była taka, że rosjanie mieli gotową listę Polaków, których miano wziąć do armii i byli na niej głównie czerwoni. Gdy zorientowali się co się dzieje, uciekli do lasu i doprowadzili do szybszego powstania. 22 stycznia 1863 r. wywołano powstanie styczniowe. Centralny Komitet Narodowy został przekształcony w rząd tymczasowy i od razu ogłoszono uwłaszczenie chłopów. Powstańcy natknęli się na liczne problemy – przede wszystkim fakt małej liczebności (kilka tysięcy osób), słabego wyszkolenia i uzbrojenia. Na szczęście wojsk powstańczych, Rosjanie nie zdawali sobie sprawy ze słabości siły powstańców i oddawali im prowincje, co umożliwiało tworzenie wojsk. Głównym problemem powstania było to, że nie było wodza/dyktatora. Planowano, że wodzem będzie J. Dąbrowski, lecz siedział w więzieniu, więc wzięto Ludwika Mierosławskiego, który przegrał 3 bitwy na kujawach i wyjechał. Po nim w marcu na tydzień dyktatorem został Marian Langiewicz, ale wobec faktu, że jego oddział został internowany przez wojska austriackie, nadal nie było wodza. Faktycznie więc władzę nad powstaniem przez kilka miesięcy sprawował Stefan Bobrowski, bardzo dobry polityk, ale kiepski wódz. Jak już wybuchło powstanie, biali zaangażowali się i szarpnęli się na dowództwo nad powstaniem. W kwietniu 1863 sfingowali pojedynek jednego z białych z Bobrowskim, który przegrał i zginął. Biali oczekiwali na pomoc z zewnątrz (mogliśmy liczyć tylko na pewną przychylność, ale nie realną pomoc od Francji), stworzyli Rząd Narodowy. Nie mogło to jednak przechylić szans na naszą stronę. Rosjanie nie byli jednak w stanie pokonać niejako partyzanckich wojsk, więc przyjęli oni taktykę odwetu, która polegała na niszczeniu miast udzielających pomocy dla powstańców. W październiku 1863 władzę nad powstaniem ponownie wzięli czerwoni (biali sami z niej zrezygnowali) i dyktatorem powstania został Romuald Traugutt, który planował wielką ofensywę wiosną 1863 (zima miała służyć na przygotowanie nowych oddziałów do walki). W lutym roku 1864 został rozbity największy oddział powstańczy generała Hauke – Bosaka w bitwie pod Opatowem i to już załamało morale powstańców, natomiast to co było gwoździem do trumny dla powstania, to fakt, że car uwłaszczył chłopów w Królestwie Polskim, co spowodowało odsunięcie jedynej realnej siły tego powstania - chłopów. W kwietniu 1864 r. został aresztowany Traugutt, zginął rozstrzelany w sierpniu tegoż roku w cytadeli warszawskiej. Ostatni oddział powstańczy został rozbity w lutym 1865 r. był to oddział księdza Stanisława Brzóski.
Skutki powstania: uwłaszczenie chłopów (otrzymali ziemię na własność). Ziemia, którą otrzymali nie była jednak duża i specjalnie korzystna dla nich, więc zaczęli ją sprzedawać i przenosić się do miast, gdzie tworzyli warstwę robotniczą. Teoretycznie chłopi dostali tę ziemię darmo i nie musieli płacić nic szlachcie, a praktycznie musieli zapłacić podatki (wysokie), które szły na odszkodowania dla szlachty. Również represje jakie spadły na Królestwo Polskie były znaczące: zmieniono nazwę na Kraj Przywiślański, władzę przejął generał-gubernator, czyli wojsko (pierwszym był Fiodor Berg, ten sam który stłumił powstanie styczniowe). Również zaczęto rusyfikację urzędów, tylko rosjanie zostawali urzędnikami, a nie byli z tego powodu szczęśliwi bo przenoszono ich do Polski na siłę, więc utrudniali w urzędach załatwianie spraw. Szkolnictwo zrusyfikowane (Apuchtin – kurator oświaty, chciał w pełni zrusyfikować polskie społeczeństwo), uczono w niej historii Polski, lecz w taki sposób, by oczernić Polskę. Uderzono w kościół unicki (ten stworzony za Zygmunta), starano się uniemożliwić wstępowanie do seminariów duchownych, propagowanie prawosławia. Uderzono w powstańców – konfiskowano im majątki i wysyłano ich na Sybir. Szlachta, która była represjonowana często przenosiła się do miast i tam tworzyła nową warstwę – inteligencję. W zaborze niemieckim/pruskim podjęto germanizację. W latach 70-tych Bismarck uderzył w Kościół Katolicki w Niemczech oraz zaborach – zaczęła się wojna o kulturę czyli kulturkampf. Realnie była to wojna z Kościołem Katolickim. W zaborze pruskim uderzono szczególnie mocno, ponieważ był ostoją polskości – duchownym kazano zdawać egzminy z kultury niemieckiej (bardzo trudny), przez co wielu duchownych odpadło. Wprowadzono cenzurę kazań kościelnych, przenoszono księży z parafii do parafii. Przykładem walki z kulturkampfem był arcybiskup gnieźnieński Mieczysław Ledóchowski, który nawet został aresztowany, lecz nie poddawał się w walce. Niemcom nie udało się pokonać Kościoła Katolickiego, w latach 80-tych Bismarck ponownie uderzył w Wielkopolsce. Chciał zniemczyć te tereny, ponieważ były korzystne ze względu chociażby na urodzaj i były to kresy wschodnie państwa Niemieckiego, więc obawiał się, że w razie wojny z Rosją będzie to teren wrogi Niemcom. Uderzono więc w polskie szkolnictwo, nauczycieli polskich wywieziono wgłąb Niemiec i przywozili na tereny Wielkopolski Niemców (1901 r. Września – bunt przeciwko germanizacji, dzieci odmówiły nauki religii w języki niemieckim; Rota). W 1885 r. miały miejsce tzw. Rugi Pruskie (wyrzucono z zaboru pruskiego Polaków, którzy nie mieli obywatelstwa Niemieckiego). Rok później rozpoczęła swoją działalność Komisja Kolonizacyjna, której celem było wykupywanie terenów Wielkopolski z rąk polskich i osadzanie tam Niemców. Polacy jednak nie chcieli sprzedawać ziemi i paradoksalnie to Niemcy sprzedawali ziemie Polakom, ponieważ źle czuli się na terenach Wielkopolski (byli wyobcowani). W 1892 r. w Niemczech powstało towarzystwo do krzewienia niemczyzny na kresach wschodnich popularnie zwane HaKaTą (od nazwisk założycieli), którego celem było obrzydzenie obrazu Polaka. Na początku XX wieku wprowadzono przepis, że bez zgody urzędników niemieckich nie można było stawiać budynków gospodarczych na kupionej/odziedziczonej ziemi. Przykładem buntu przeciw temu był Michał-Jan Drzymała, który kupił ziemię i nie zezwolono mu na postawienie domu, więc mieszkał w wozie cyrkowym. W 1908 r. weszła także ustawa kagańcowa, która zakazywała używania języka polskiego na wszelkiego rodzaju zgromadzeniach. Zabór austriacki, autonomia galicyjska. Tu w przeciwieństwie o zaboru rosyjskiego i niemieckiego nie było takich restrykcji jak w tamtych zaborach. Ze względu na osłabienie Austrii licznymi walkami, tereny innych narodowości miały więcej swobód. W roku 1860 został wydany dyplom październikowy a w 1861 r. został wydany patent lutowy, nadawały one autonomię Galicji. Ustanowiono Sejm Krajowy oraz Wydział Krajowy, co spowodowało, że Galicja uzyskała wydział wewnętrzny, więc mogła decydować sama o swojej polityce wewnętrznej. Polityka zagraniczna leżała jednak w rękach Austrii. W 1867 r. w Galicji stworzono Radę Szkolną Krajową, która decydowała o szkolnictwie. Dzięki tym ustępstwom można było rozwijać i szerzyć polskość na terenach zaboru austriackiego.
Ruch polityczny na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX wieku
Ruch socjalistyczny – klasa robotnicza w Polsce zaczyna się w roku 1864, kiedy to uwłaszczeni chłopi sprzedali swoje ziemie i przenieśli się do miast. Była to przyczyna rozwoju przemysłu w Polsce, bo były ręce do pracy. Dla obrony praw robotników powstawały organizacje polityczne – pierwszą taką była organizacją o nazwie Pierwszy Proletaryat, którą założył Ludwik Waryńskim. Program tej partii nazwany był brukselskim, dla zmylenia zaborców; nie zakładał walki o niepodległość, zakładał rewolucję społeczną. W 1873 r. został Waryński aresztowany i zmarł w więzieniu w Rosji. Partia w roku 1876 została rozwiązana. Już w 1878 został jednak Drugi Proletaryat, którego przewodniczącym był Jan Kacprzak. Cel i program tej organizacji był taki sam. Nie wszystkim socjalistom podobało się, że powstają partie nie mówiące nic o niepodległości, dlatego w Paryżu w 1892 roku powstała Polska Partia Socjalistyczna, która za główny cel obrała właśnie odzyskanie niepodległości, dopiero dalej zniesienie różnic społecznych, jednak na drodze reform a nie rewolucji. Najbardziej znanym socjalistą z tej partii był Bolesław Limanowski. Program tej partii jest nazywany paryskim. Już w roku 1893 ta partia zaczęła działać w Polsce. Osobą, która była najważniejsza dla Polski jest oczywiście Józef Piłsudski, który nie przyłączył się dlatego, że był socjalistą, a chciał działać. Do roku 1900, to on jest duszą tej partii w Polsce, tylko dlatego do tej pory, bo został aresztowany w Łodzi. Fakt, że podobała się PPS nie spodobał się innym socjalistom, więc w 1893 roku powstała Socjal-Demokracja Królestwa Polskiego (w jej skład wchodzili członkowie Drugiego Proletariatu). W 1900 dołączyli do nich jeszcze socjaliści z Litwy i nazwę zmieniono na Socjal-Demokrację Królestwa Polskiego i Litwy. Feliks Dzierżyński, Róża Luksemburg czy Jan Marchlewski – osoby z tej partii. Z czasem doszło jednak do pewnych podziałów – PPS w 1906 podzielił się na dwie partie – PPS frakcja rewolucyjna (to się tylko tak nazywało, nie miało to nic wspólnego z rewolucją społeczną, na czele stał Piłsudski, którzy dążył do wywołania powstania narodowego) i PPS lewica (program brukselski). W 1918 roku SDKPiL oraz PPSL połączyły się w Komunistyczną Partię Robotniczą Polski, która z czasem została zmieniona w Komunistyczną Partię Polski. Z czasem PPSFR przekształciła się po prostu w Polską Partię Socjalistyczną.
Na terenie Galicji jeszcze istniała Polska Partia Socjal-Demokratyczna, na której czele stał Ignacy Daszyński i z czasem po roku 1918 PPSD zasiliła szeregi PPS.
Ruch Narodowy – za jego prekursora uważa się Zygmunta Miłkowskiego, który miał pseudonim Jeż. On w roku 1887 w Szwajcarii założył Ligę Polską. Celem tej organizacji było uzyskanie niepodległości przez Polskę, ale w 1891 roku odsunięty został Miłkowski od władzy i przejęli ją Zygmunt Balicki oraz Roman Dmowski i przekształcili tę organizację w Ligę Narodową. Już w roku 1893 Dmowski założył partię o nazwie Stronnictwo Narodowo Demokratyczne popularnie zwane endecją. Program tego stronnictwa – w przeciwieństwie do PPS nic nie mówiono o walce o niepodległość zbrojnie, lecz starano się to zrobić na drodzę współpracy z caratem i przekształcenie Królestwa w autonomię. Dmowski uważał, że w walce z germanizacją powinniśmy się wesprzeć „swoimi”, słowianami czyli Rosjanami, był przeciwnikiem żydów. Propagował hasło egoizmu narodowego, zakładającego dbanie tylko o Polaków. Serdecznie nienawidził się z Piłsudskim (ideowo i osobiście).
Ruch ludowy – związany głównie z Galicją. Prekursorami tego ruchu byli ksiądz Stanisław Stojałowski, małżeństwo Marii i Bolesława Wysłouchów oraz Jan Stapiński. Wydawali czasopisma typu „Pszczółka” „Przyjaciel ludu” itp. Chcieli niskooprocentowanych kredytów dla chłopów, by mogli rozwijać swoje gospodarstwa, reprezentację chłopów w parlamencie (i galicyjskim i austro-węgierskim). W roku 1895 została założona partia ludowa – Stronnictwo Ludowe, które w 1903 roku przekształciło się w Polskie Stronnictwo Ludowe. Najważniejszym działaczem ludowym był Wincenty Witos. Dosłownie oderwany od pługa, lecz dobry polityk.
Rewolucja 1905-1907 w Rosji i na ziemiach Polskich
Przyczyny: klęski, które Rosja poniosła w wojnie z Japonią w latach 1904-1905. Pokłócono się tam o Koreę i wydawało się, że Rosja rozgromi Japonię, lecz tak się nie stało. W 1905 r. ogromna klęska morska Rosji w bitwie pod Cuszimą. Te klęski uświadomiły słabość Rosji i uświadomiło to wszystkim, że można wymusić pewne zmiany na carze. Inne przyczyny to fakt, że społeczeństwo rosyjskie domagało się zmian (prawa polityczne, możliwość istnienia partii politycznych i parlamentu, większe pensje). Rewolucja wybuchła 22 stycznia 1905 r. w Petersburgu miała miejsce tak zwana krwawa niedziela. Robotnicy Petersburga, którym przewodził pop Grzegorz Gapon, udali się do cara z petycją, w której domagano się obniżenia kosztów życia, lecz nie dotarli na miejsce, ponieważ zostali zmasakrowani przez wojska carskie. Cała europejska część Rosji strajkowała. Nie były to chaotyczne strajki, były one organizowane przez rady delegatów robotniczych (rady = sowiety). W tym momencie car Mikołaj II musiał pójść na ustępstwa. W październiku 1905 roku zgodził się na zalegalizowanie partii politycznych na terenie Rosji, przywrócił Dumę, ale tak naprawdę nic się nie zmieniło, bo cokolwiek co ustanowi duma musi przejść przez ręce senatu i cara. Również wtedy w 1906 roku po raz pierwszy w Rosji pojawił się urząd premiera. Co do ziem polskich były trzy opcje na wykorzystanie owej rewolucji – pierwszą reprezentował Piłsudski i jego organizacja bojowa działająca boku PPS, która zakładała powstanie narodowe, dzięki któremu uzyskanoby niepodległość. Drugą opcję reprezentowało SDKPiL, która chciała się przyłączyć do ogólnoświatowej rewolucji zmieniającej porządek rzeczy na świecie. Trzecią opcję reprezentowali NDcy, którzy zwalczali PPS. Praktycznie nie było żadnych skutków owej rewolucji dla ziem polskich poza tym, że można było wprowadzić posłów polskich do Dumy, co uczynił Dmowski, lecz na dobrą sprawę nic to nie dało. Można też wspomnieć, że w szkołach prywatnych pojawiła się możliwość nauczania w języku polskim.
Przyczyny wybuchu I wojny światowej
Fakt, że w Europie pojawiły się dwa wrogie bloki państw – Trójprzymierze i Trójporozumienie.
Trójprzymierze - w roku 1879 został zawarty sojusz wojskowy między Berlinem i Wiedniem.
Głównym przeciwnikiem dla tych państw była Rosja. 3 lata później dołączył do tego sojuszu Rzym.
Trójporozumienie - w 1892 Paryż i Petersburg podpisały układ wojskowy, a w 1894 już sojusz militarny. W roku 1904 powstało porozumienie między Paryżem a Londynem odnośnie podziałów w Afryce Północnej. W 1907 r. zostało podpisane porozumienie między Londynem a Petersburgiem dotyczące strefy podziału wpływów na terenach Bliskiego Wschodu (tereny Afganistanu i dzisiejszego Iranu).
Kolejną przyczyną są konflikty kolonialne. Dwa państwa domagały się wyścigu kolonialnym tj. Włochy i Niemcy. Spór o Alzację i Lotaryngię. Kwestia turecka – Niemcy i Anglicy walczyli o ulokowanie swoich wpływów w Turcji i bliżej tego byli Niemcy, którzy faktycznie uzyskali wpływy w Turcji.
Wyścig zbrojeń można podać jako kolejną przyczynę wojny. Pod koniec XIX wieku Niemcy zaczęli rozbudowywać swoją flotę wojskową, żeby opanować kolonie. To nie spodobało się Anglii, która do tej pory dominowała na morzach. Rozpoczęło to wyścig zbrojeń, a jak wiadomo dla koniunktury należy użyć wytworzone wojska. Doszło tez do sporów gospodarczych, bo prężnie działająca gospodarka niemiecka zaczęła wypierać francuską i angielską nawet z ich własnych rynków, co nie podobało się ani Anglii ani Francji. Starano się na różne sposoby te produkty niemieckie ograniczyć, między innymi Anglia i Francja podpisały umowę o wymianie tylko między sobą, by uniemożliwić Niemcom dostawanie się na ich rynki. To właśnie wtedy wprowadzono napisy „Made in”. Niewątpliwie u przyczyn wybuchu I wojny światowej leżała też kwestia bałkańska czyli tzw. kocioł bałkański. Na tych terenach dochodziło do konfliktówy, które mogły i faktycznie przekształciły się w wojnę. Wykorzystano słabość Turcji i powstawały nowe państwa np: Grecja, Serbia, Bułgaria etc. Rosja i Austro-Węgry pchały się w kierunku bałkan, bo chodziło o zajęcie cieśnin czarnomorskich. Szczególnie zależało na tym Rosji, bo w ten sposób Rosja mogłaby operowac sobie na Morzu Śródziemnym. Bliżej do tego było Rosji (wspólna wiara czy korzenie z mieszkańcami bałkan). Rzeczywiście Rosja szafująca hasłem panslawinizmu (zjednoczeniem słowian) zdobywała poparcie, na dodatek Serbia i Rosja miały podpisany sojusz. Pierwszy poważny kryzys na Bałkanach to był rok 1908, Bośnia i Hercegowina zostały włączone (anekowane) do Austro-Węgier. W latach 1912-13 miały miejsce dwie wojny bałkańskie. Pierwsza była toczona przeciwko Turcji – Bułgaria, Grecja, Serbia i Czarnogóra zaatakowały i pokonały Turcję. W wyniku tej wojny zbyt mocno urosła Bułgaria, co nie spodobało się jej sojusznikom i w ten sposób w roku 1913 wybuchła druga wojna bałkańska, w której Bułagria została zaatakowana przez Grecję, Serbię, Rumunię i Turcję. Bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej było zabójstwo następcy tronu – arcyksięcia Franciszka Ferdynanda (28 czerwca 1914 r. w Sarajewie) z rąk organizacji Czarna Ręka. Austro-Węgry wystosowały ultimatum do Serbii, które oznaczałoby podporządkowanie się Serbii Austro-Węgrom. Serbia nie przyjęła go i 28 lipca 1914 r. Austro-Węgry wypowiedziały Serbii wojnę.
Przebieg I wojny światowej
Wypowiedzenie wojny Serbii przez Austro-Węgry. Serbia była związana sojuszem wojskowym z Rosją i automatycznie, kiedy Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii, Rosja rozpoczęła mobilizację swoich wojsk. W świetle mobilizacji wojsk Rosji, Niemcy odczytały to jako wrogi krok i 1 sierpnia wypowiedziały wojnę Rosji, a jako że Francja była sojusznikiem Rosji, to 3 sierpnia Niemcy wypowiedziały wojnę i jej. Wojska niemieckie ruszyły na Francję przez Belgię, której neutralności broniła Wielka Brytania i tak 4 sierpnia wypowiedziała wojnę Niemcom. W przeciągu kilku dni najsilniejsze państwa stanęły w ogniu wojny. Wszyscy byli przekonani, że wojna potrwa kilka tygodni, cele zostaną zrealizowane i będzie jej zakończenie. Okazało się jednak inaczej. Do wojny nie przystąpiły Włochy; Niemcy i Austro-Węgry (oraz ich sojusznicy) będą nazywane w tym konflikcie państwami centralnymi, natomiast państwa okalające ten konflikt nazywane są ententą. Niemcy zdecydowali się na walkę na dwa fronty, ale wiedzieli że taki układ zbyt długo nie potrwa. Zdecydowano się więc na szybkie rozgromienie Francji i następnie zmianę frontu (plan Alfreda von Schlieffen’a). Założono, że w ciągu 6-8 tygodni należy rozgromić armię Francji, bo około 2 miesięcy mobilizowała się armia Rosji, po tym zakładano przerzucenie wojsk z zachodu na linię wschodnią. Ten plan nie zakładał klęski wojny z Francją. Schlieffen nie doczekał jednak tego planu, bo zmarł przed rokiem 1914, jego miejsce zajął Helmuth von Moltke (został szefem sztabu generalnego), który uważał, że należy przerzucić większą część wojsk (około 60 tysięcy przerzucił na wschód) na wschód, co kosztowało Niemcy przegranie kampanii we Francji. Gdy w sierpniu 1914 armia niemiecka ruszyła na Francje, szła jak burza. Została zatrzymana we wrześniu w bitwie nad Marną przez to, że Moltke przerzucił te 60 tysięcy osób na wschód. Przez następne lata na froncie zachodnim będzie miała miejsce wojna pozycyjna, która będzie przynosiła straty w żołnierzach idące w setki tysięcy żołnierzy. Front wschodni nie był frontem statycznym, praktycznie non-stop wojska rosyjskie były spychane ku wschodowi (powoli, ale ciągle). W sierpniu roku 1914 Niemcy rozgromili wojska rosyjskie pod Tannenbergiem (wojskami niemieckimi dowodził Paul von Hindenburg – przyszły prezydent Republiki Weimarskiej). W listopadzie również rozgromili rosjan w bitwie łódzkiej. W listopadzie roku 1914 wojska Tureckie przystąpiły do wojny po stronie państw centralnych. Rok 1915 przyniósł zmiany – Włochy przystąpiły do wojny, ale po stronie państw ententy (maj 1915; Anglia i Francja obiecały im kolonie, dlatego udało im się przeciagnąć włochów). W 1915 Niemcy zajęli całe Królestwo Polskie. W tymże roku miał też miejsce desant aliantów na Gallipoli, po to żeby mieć dostęp do Rosjan jako sojuszników, niestety nie udało się (Winston Churchill był admirałem i zorganizował tę akcję, jej niepowodzenie zahamowało jego rozwój kariery politycznej). W październiku roku 1915 Bułgaria przystąpiła do wojny po stronie wojsk centralnych. Rok 1916 na froncie zachodnim upłynął po znakiem dwóch wielkich bitew – pod Verdun i nad Sommą. Obydwie trwały kilka miesięcy, szczególnie zacięta była bitwa o Verdun z racji historycznych, Niemcom jednak nie udało się zdobyć Verdun, które zostało przy Francji. Nad Sommą Niemcy ścierali się z Anglikami, lecz też nic ona nie przynosiła poza rannymi i zabitymi. Na wschodzie Rosjanie podjęli ofensywę (tak zwaną ofensywę Brusiłowa), która miała na celu odciągnięcie nieco Niemców od frontu zachodniego. Po kilkunastu dniach sukcesów tego frontu, ofensywa została jednak załamana i inicjatywa Brusiłowa padła. Również w roku 1916 miała miejsce wielka bitwa morska – Jutlandzka (między flotą niemiecką i angielską), była nierozstrzygnięta i właściwie Niemcy nie użyli floty nawodnej więcej razy podczas tej wojny (cesarz Wilhelm II obawiał się jej utraty, przez wielki wkład finansowy). Już w roku 1916 państwa centralny czuły ciężar wojny – zostały odcięte od kolonii i surowców mineralnych. Odczuwali też straty ludności (zaczęło brakować żołnierzy), z którego powodu powstała koncepcja środkowej Europy (Mitteleuropa) – zakładała ona utworzenie w środkowej Europie państw narodowych takich jak Polska, Ukraina czy Litwa, które politycznie, gospodarczo i przede wszystkim militarnie byłyby związane z Rzeszą. Chodziło o wykorzystanie gospodarki i ludności tych terenów, takie państwa rzeczywiście stworzono i stworzono chociażby Królestwo Polskie czy zaczęto budować państwo Ukraińskie. Ta koncepcja nie mogła jednak uratować państw centralnych, bo przewaga aliantów zachodnich i Rosji była tak duża, że nie było szans wygrać wojnę. W lutym 1917 r. Niemcy wprowadzili nieograniczenie wojny podwodnej. Chciano w ten sposób wyeliminować Anglię z wojny. Anglia była praktycznie nie do osiągnięcia przez to, że flota angielska pilnowała Wysp Brytyjskich, zaczęto więc torpedować wszystkie statki, które płynęły w kierunku Wielkiej Brytanii. Zatopili na przykład Lousitanię, co między innymi spowodowało przystąpienie USA do wojny; drugim powodem było to, że wywiad angielski przekazał USA informację, że Niemcy namawiały Meksyk do zaatakowania USA. 6 kwietnia 1917 r. USA przystąpiły do wojny przeciwko Niemcom i państwom centralnym. To, że Stany przystąpiły do wojny, nie znaczyło że od razu rzucili armię do Europy – mieli nieliczną armię zawodową, więc zanim przeszkolili zebranych, minął prawie rok. Dopiero więc w roku 1918 wojska USA pojawiły się w Europie. 3 marca 1918 roku Rosja wycofała się z wojny (Lenin żeby umocnić swoją władzę musiał to zrobić). Rosja straciła spore tereny (Ukraina, Litwa, Estonia, Łotwa itd.). Jest to istotne dla Niemców, którzy nie musieli już walczyć na wschodzie i mogli większą część sił ze wschodu przerzucić na zachód. Wiosną roku 1918 Niemcy zaczęli działania ofensywne na froncie zachodnim, zaczęli odnosić sukcesy dzięki zmianie taktyki. Na zachodzie jednak został przełamany front, Niemcy przegrali bitwę i alianci zaczęli spychać Niemców, którzy nie byli już w stanie odpierać tej ofensywy. Alianci mieli swieżą siłe w postaci Amerykanów, co umożliwiło im zwycięstwo. We wrześniu 1918 r. szeregi państw centralnych opuściła Bułgaria i Turcja, w październiku rozpadły się Austro-Węgry (poszczególne narody uzyskały niepodległość). 9 listopada 1918 wybuchła w Niemczech rewolucja – Wilhelm II oznajmił, że w świetle przegranej wojny flota niemiecka ma wypłynąć w morze i honorowo zginąć, co wywołało falę sprzeciwów. Wilhelm II został zdetronizowany, powstała Republika Weimarska i 11 listopada 1918 r. Niemcy podpisali kapitulację (w Compiegne).
Skutki I wojny światowej
Przede wszystkim ogromne zniszczenia Europy (Belgia, północne tereny Francji, cała Polska), śmierć około 10 milionów żołnierzy, drugie tyle było kalekami, ogromne zadłużenie państw zaangażowanych w konflikt, pojawienie się nowych rodzajów broni (lotnictwo, czołgi), po raz pierwszy zaczęto na masową skalę używać gazów bojowych (użyte przez Niemców pod Ypres). W wyniku wojny powstało też kilka państw w Europie: Polska, Czechosłowacja, Austria, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia, Królestwo Serbów Chorwatów i Słoweńców (SChS – późniejsza Jugosławia), Finlandia, Irlandia.
Upadek cara w Rosji, przejęcie władzy przez Bolszewików.
Rewolucje w Rosji w roku 1917
Przyczyny rewolucji lutowej w Rosji – Rasputin miał duży wpływ na rodzinę carską, bo pomagał w zatrzymywaniu krwotoków syna cara Mikołaja II, który miał hemofilię (do tej pory nie wiadomo jak to robił). Legenda a propos jego romansu z carycą jest nieprawdą. Gdy car był na wojnie, Rasputin był szarą eminencją, bo caryca była pod dużym wpływem Rasputina. Caryca była z domu niemieckiego, więc to budziło niezadowolenie. Klęski Rosji w wojnie przyczyniły się też do tej rewolucji lutowej, Rosja straciła dużą część terytoriów (tę europejską, która była najbardziej uprzemysłowiona). Do tego również ogromne straty ludności, głównie mężczyzn – dużo ziemi leżało przez to odłogiem, podobnie z przemysłem, więc ludzie biedowali, a ceny rosły. 8 marca 1917 r. wybuchła rewolucja lutowa (różnice między datami wynikają ze zmian kalendarzy z juliańskiego na gregoriański, między którymi jest 13 dni różnicy). Bardzo szybko car został odsunięty od władzy – 15 marca abdykował, Rosja stała się pierwszy raz historii republiką. Został stworzony rząd tymczasowy, na czele którego stanął książę Jerzy Lwow – celem tego wyboru było przeprowadzenie wyborów do sejmu ustawodawczego (dumy). Jednocześnie w Rosji obok tego rządu pojawiły się Rady Delegatów Robotniczych Żołnierskich i Chłopskich. Czas dwuwładzy – rząd tymczasowy i Sowiety (owe Rady tak były nazywane). W kwietniu roku 1917 do Rosji przybył Włodzimierz Lenin, przebywał w Szwajcarii i to Niemcy zorganizowali jego przerzucenie do Rosji. Zrobili to dlatego, że Lenin obiecywał że odsunie Rosję od wojny jak przejme rządy. Przetransportowali go, wygłosił tak zwane tezy kwietniowe, w których domagał się całej władzy w ręce Rad, ziemi dla chłopów, natychmiastowe zaprzestanie wojny bez aneksji. Bolszewicy w lipcu 1917 pierwszy raz próbowali przejąć władzę lecz nie udało im się to, zostali zdelegalizowani, a sam Lenin uciekł do Finlandii. W sierpniu roku 1917 doszło do buntu generała Korniłowa, który chciał obalić rząd i przejąć władzę wprowadzając dyktaturę wojskową, nowy premier rządu Aleksander Kiereński wezwał wszystkie siły polityczne do walki z Korniłowem, wtedy ponownie zalegalizowano bolszewików, którzy również mieli pomóc. Stworzono gwardię czerwoną, która była bronią w rękach bolszewików. Dążyli oni od razu do przejęcia władzy, co udało im się w nocy z 6 na 7 listopada (rewolucja październikowa, znów różnice kalendarzy). Do dzisiejszego dnia nie wiadomo dlaczego Kiereński nie zareagował w sposób stanowczy i praktycznie oddał władzę bez walki. Bolszewicy przejęli władzę, stworzyli nowy rząd nazywany radą komisarzy ludowych, na jego czele stał Lenin. Wydał dekret o ziemi, dzieki czemu trafiła ona w ręce chłopów, również znacjonalizowano przemysł (wszystko co było w rękach prywatnych znalazło się w rękach państwa), wydał też dekret o pokoju, w którym wzywał walczące państwa do pokoju bez aneksji (chodziło mu o to, by Rosja odzyskała ziemie stracone w wyniku działań wojennych). W grudniu roku 1917 odbyły się wybory do sejmu ustawodawczego, które przyniosły klęskę bolszewikom (dostali zaledwie 20 miejsc w parlamencie). Bolszewicy jednak rozgonili parlament. Zdając sobie sprawę ze swojego małego poparcia, musieli przekonać do siebie Rosjan terrorem. Jeszcze w grudniu powstała Nadzwyczajna Komisja Do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem (WCzK – CzeKa). Z czasem będziemy ją kojarzyć jako NKWD (odpowiedzialne za wymordowanie polskich oficerów w Katyniu). Na czele tej Komisji stanął Polak – Feliks Dzierżyński pochodzący ze szlachty – tak zwany Krwawy Feliks. W styczniu roku 1918 została stworzona Armia Czerwona (RKKA – Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona), na czele której stał Lew Trocki. Okazało się, że trzeba walczyć z przeciwnikami wewnątrz i z zewnątrz kraju, dlatego ją utworzono. Rosja skończyła wojnę za cenę utracenia ziem o czym wyżej, ale cały czas Lenin nie mógł być pewny swojej władzy, bo od roku 1918 trwała w Rosji wojna domowa z tak zwanymi Białymi Armiami, które były dawnymi armiami Cara, chciały obalenia bolszewików i przywrócenia władzy cara. Również od końca roku 1918 po zakończeniu działań wojennych w Europie zaczęła się w Rosji akcja walki z interwencją z zewnątrz – Anglia, Francja, Japonia czy Stany wysłały niewielkie oddziały do walki z bolszewikami jednak było to na tak małą skalę, że nie zagrażało to bolszewikom. W lipcu 1918 roku bolszewicy zabili rodzinę cara w Jekatyenburgu (za Uralem). Do dzisiejszego dnia nie wiadomo co stało się z dalszą rodziną cara (Anastazja, Mikołaj).
Sprawa polska w okresie I wojny światowej
Społeczeństwo polskie przed wybuchem wojny można podzielić na aktywistów i pasywistów. Pierwsi to Józef Piłsudski, który apelował by Polska walczyła i własnymi siłami odzyskała niepodległość, a pasywiści to m.in. Dmowski, który uważał, że sama Polska jest zbyt słaba i należy się oprzeć na Rosji, co przyniesie albo autonomię albo niepodległość. Piłsudski przed wybuchem wojny przeniósł swoją działalność do Galicji i tam w roku 1908 założył Związek Walki Czynnej. Również zaczął tworzyć wszelkiego rodzaju organizację paramilitarne, które miały tworzyć trzon przyszłej polskiej armii. Gdy zaczęła się wojna, Piłsudski postanowił włączyć się do niej po stronie państw centralnych. Stworzył kompanię kadrową, która miała wyruszyć do Krakowa by wywołać powstanie i przejąć władzę nad Królestwem Polskim. Niezbyt ciepło został przyjęty, bo został kojarzony z rewolucyjnego charakteru, zamykano jego żołnierzom drzwi i okna przed nosem, wycofał więc swoje wojska z terenów Królestwa i Austriacy chcieli zlikwidować te jednostki. Piłsudczykom pomogli politycy z Krakowa, którzy doprowadzili w roku 1914 r. do stworzenia legionów polskich składających się z trzech brygad (Piłsudski dowodził pierwszą brygadą). Piłsudski wiedział, że stając z państwami centralnymi w jednym szeregu, po zakończeniu wojny będzie im podporządkowany, dlatego założył drugą organizację paramilitarną (Polską Organizację Wojskową), która była skierowana przeciwko państwom centralnym. Gdy państwa centralne zajęły całe tereny Królestwa Polskiego, można było mówić o zupełnie innej okupacji niż podczas II wojny światowej. W roku 1916 został wydany akt 5 listopada – wydał go cesarz Austriacki i Niemiecki, mocą którego obiecywano nam samodzielną monarchię z konstytucyjnym ustrojem, oznaczenie granic (z ziem rosyjskich), samodzielną armię (którą wykorzystaliby do I wojny światowej), sojusz z Austro-Węgrami i Niemcami. W roku 1917 stworzono Radę Regencyjną, która miała zająć miejsce króla póki co. Latem 1917 r. doszło do kryzysu przysięgowego, chodziło o to, że Niemcy i Austriacy zarządali przysięgi na cesarzy tych krajów od legionów polskich. Pierwsza i trzecia brygada odmówiły. Piłsudski został aresztowany i uwięziony w Magdeburgu, a żołnierze zostali internowani (między innymi do Szczypiorna, gdzie grali w piłkę ręczną, stąd nazwa szczypiorniści). Drugą brygadą dowodził Józef Haller. Piłsudski nie będzie już do końca wojny odgrywał żadnej roli. Dmowski stworzył legion puławski, który walczyłby po stronie rosyjskiej, z tym że Rosjanie w ogóle nie przyjęli owej pomocy, co zawiodło Dmowskiego, który w tej sytuacji wyjechał w 1916 roku do Szwajcarii. Rok później stworzył Komitet Narodowy Polski, którego celem było propagowanie sprawy Polskiej na zachodzie. Dmowskiemu pomagał tutaj Jan Ignacy Paderewski, który miał liczne koneksje więc mógł wpływać na sprawę Polski. Dopiero w styczniu roku 1918 podjęto sprawę Polski i prezydent USA Thomas Woodrow Wilson poruszył tę kwestię w orędziu do narodu (14 punktowe orędzie, gdzie 13 punkt mówił o niepodległej Polsce z dostępem do morza). Po tej wypowiedzi również Anglicy i Francuzi zaczęli wypowiadać się w tym tonie. Wcześniej sprawa Polska była niemożliwa do poruszenia, bo Rosja jako sojusznik Anglii i Francji była zainteresowana w negatywny sposób Polską. Gdy Rosja odstąpiła od wojny, wtedy była neutralna wobec tych państw i daltego dopiero w 1918 r. podjęto tę kwestię. 11 listopada 1918 roku jest umowną datą, którą Polska odzyskała niepodległość. W dużej mierze w wyniku wojny i pokonania państw zaborczych doprowadziło do niepodległości Polski.
Kongres paryski i Traktat Wersalski
W styczniu roku 1919 swoje obrady rozpoczął kongres w Paryżu, którego celem było podpisanie pokoju z Niemcami. W obradach kongresu brały udział wszystkie państwa, które brały udział w wojne z Niemcami, oraz wszystkie nacje (w tym Polacy). Nie zaproszono na obrady przedstawicieli bolszewickiej Rosji, bo uważano, że Rosja z racji wycofania się z wojny nie ma swoich racji i na dodatek nie uznawano władzy bolszewików, więc nie mogli zaprosić ich na kongres. Niemców również nie zaproszono na kongres. Teoretycznie 27 państw, które w tym kongresie uczestniczyło miały prawo głosu, praktycznie tylko USA (T.W. Wilson), Wielka Brytania (David Lloyd George) i Francja (Georges Clemenceau) wpływały na ten traktat. Na początku kongresu też Japonia miała mocny głos, lecz nie była zainteresowana sprawami europejskimi, a sprawami bliskiego wschodu więc byli bierni podczas kongresu, podobnie z Włochami którzy zawiedzeni tym, że nic nie dostali, wycofali się z kongresu. Stronę Polską reprezentowali Dmowski i Paderewski (najważniejszą funkcję w Polsce pełnił Piłsudski, lecz dał im prawo reprezentacji bo mieli koneksje).
USA/Wilson chciały stworzyć międzynarodową organizację dbającą o pokój i bezpieczeństwo światowe. Anglia, która w polityce zagranicznej kierowała się równowagą sił nie chciała zbytnio osłabiać Niemców, bo bała się potęgi Francji gdyby Niemcy były słabe i nie mogły szafować Francji. Francja natomiast, która obawiała się potęgi Niemiec chciała jak najbardziej osłabić ich. Dmowski kiedy pierwszy raz przemówił na kongresie zażądał terenów Polski sprzed 1792 roku, Francja popierała te postulaty bo to osłabiłoby Niemców. Anglia je odrzucała bo oznaczało to wzmocnienie Francji. 28 czerwca roku 1919 został podpisany traktat wersalski czyli pokój z Niemcami (jego postanowienia weszły w życie w roku 1920). Stworzono Ligę Narodów, ale USA nigdy nie weszły w jej skład ponieważ kongres nigdy nie ratyfikował tego traktatu. Niemcom odebrano wszystkie kolonie, właściwie zostały podzielone przez Anglie i Francję (Włosi nic nie otrzymali). Francja odzyskała Alzację i Lotaryngię. Niemcom odebrano zagłębie Saary i oddano pod zarząd Ligi Narodów (po 15 latach w 1935 roku miał być tam plebiscyt, w którym lud miał się wypowiedzieć czy chce dołączyć do Niemiec czy Francji – Niemcy uzyskali to zagłębie co było pierwszym międzynarodowym sukcesem Hitlera). Belgii oddano tereny Eupen i Malmedy. Kosztem Niemiec sporo uzyskała Polska – włączono do niej Pomorze Gdańskie, ale bez Gdańska, który stał się wolnym miastem, włączono Wielkopolskę (bardziej zrywem powstania wielkopolskiego niż decyzją polityków). Również plebiscyty miały być przeprowadzone na Górnym Śląsku, Warmii, Powiślu i Mazurach i społeczeństwo owych terenów miało sięopowiedzieć. Wolnym miastem stała się także Kłajpeda (w roku 1923 zajmą ją Litwini). Również zabroniono połączenia Austrii i Niemiec. Podjęto tez kwestię armii niemieckiej (zdemobilizowana; mogli posiadać 100 tysięcy armii zawodowej, by uniemożliwić im ekspansję w Europie; z punktu widzenia Niemiec wyszło im to na dobre bo mieli świetnie wyszkolony sztab dzięki temu). Został zlikwidowany Sztab Generalny, bo był uważany za wylęgarnie ekspansji niemieckiej. Niemcy nie mogły posiadać broni pancernej, lotnictwa, a także marynarki wojennej. Nadrenia stała się strefą zdemilitaryzowaną (zero umocnień i oddziałów wojskowych na tych terenach). Co do innych postanowień – na Niemcy nałożono spłatę odszkodowań (reparacji) wojennych – 132 miliardów marek w złocie. Niemcy nie były w stanie spłacić tej kwoty, więc rozłożono im to na raty – mieli spłacać do 1951 r. W okresie wielkiego kryzysu umorzono im ten dług (nie przyczyniło się to do żadnych zmian, bo te pieniądze tak czy siak krążyły po świecie). Niemcy zostały obarczone mocą Traktatu winą za wybuch wojny, co jest niesprawiedliwe, bo wszystkie państwa europejskie były zadowolone z wybuchu tego konfliktu. Niewątpliwie to niesprawiedliwe potraktowanie Niemiec było wynikiem wybuchu II wojny światowej. Również przy Traktacie Wersalskim podpisano tak zwany Mały Traktat Wersalski mówiący o tym, że niektóre państwa miały gwarantować prawa mniejszościom narodowym – Niemcy nie musieli tego podpisywać, a Polska tak.
II Rzeczpospolita
Kiedy w 1918 r. klęska państw centralnych była nieunikniona na terenie Polski zaczęły tworzyć się Rady. Pierwsza – Rada Narodowa (Śląska/Cieszyńskiego). Austriacka władza sypała się więc należało to wykorzystać. Następna rada – w Krakowie – Polska Komisja Likwidacyjna. Na jej czele stał Wincenty Witos, celem było przejęcie władzy na terenie Galicji z rąk Austriaków. W nocy z 6 na 7 listopada 1918 r. w Lublinie powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej na czele którego stał Ignacy Daszyński (rząd socjalistyczny). Wszystko zmieniło się gdy do Polski przyjechał Piłsudski 10 listopada 1918 r. Władza dosłownie leżała na ulicy i kto ją podniósł, ten sprawował władzę. 11 listopada Piłsudski uzyskał władzę nad tworzącym się wojskiem polskim i to ta data jest datą odzyskania niepodległości przez Polskę. 14 listopada Piłsudski otrzymał urząd tymczasowego naczelnika państwa i wraz z tym tytułem otrzymał nieograniczoną/dyktatorską władzę. Praktycznie mógł ustrój Polski ukształotwać samodzielnie, czego nie wykorzystał i wprowadził demokrację. W roku 1926 r. gdy przejmował władzę zapewne pluł sobie w brodę, że nie wprowadził rządów dyktatorskich. 18 listopada 1918 r. Piłsudski powołał rząd Jędrzeja Moraczewskiego – był to pierwszy rząd II Rzeczpospolitej. Moraczewski był socjalistą, ale tez przyjacielem Piłsudskiego i mimo tylko 10% poparcia społeczeństwa – Piłsudski powołał Moraczewskiego na premiera, bo bał się rewolucji komunistycznej i chciał przez ten rząd spacyfikować nastroje społeczne, co udało się. W styczniu roku 1919 Moraczewski został zdymisjonowany i nowym premierem został Ignacy Paderewski (ponieważ musiał pojechać na konferencję w Paryżu i musiał mieć realne stanowisko w Polsce; do tego Narodowa Demokracja domagała się władzy ponieważ mieli 40% poparcie społeczeństwa a Paderewski był z ich ramienia).
Walka o granice
Granica zachodnia – o te granice zabiegał głównie Dmowski. Mocą Traktatu Wersalskiego otrzymaliśmy Pomorze Gdańskie bez Gdańska, Wielkopolskę, mocą plebiscytów - Warmię i Mazury, Górny Śląsk, Powiśle. Wszystkie postanowienia wchodziły z rokiem 1920, więc od tego czasu miały być przeprowadzane plebiscyty i wymienione ziemie wchodziły w skład Polski. Co do Wielkopolski to tak naprawdę została przyznana Polsce dzięki zrywowi (powstaniu wielkopolskiemu – 27 grudnia 1918 r.). Polacy zamanifestowali swoją Polskość na terenach Wielkopolski, rozległy się strzały ze strony Niemców, lecz w ciągu 2 tygodni zostały te ziemie opanowane przez powstańców (dowódcą wojsk powstańczych był gen. Józef Dowbór-Muśnicki notabene skierowany tam nieoficjalnie przez Piłsudskiego). To co uratowało powstanie, to fakt że 16 lutego 1919 roku, kiedy przedłużano z Niemcami rozejm na zachodzie, wojska powstańcze zostały uznane za wojska alianckie i w taki wypadków gdyby Niemcy zaatakowali wojska powstańców, byłoby to traktowane jako atak na Anglików czy Francuzów. Później mocą traktatu wersalskiego Wielkopolska została włączona do Rzeczpospolitej.
Plebiscyt na Warmii, Powiślu i Mazurach – został przeprowadzony w lipcu roku 1920, czyli najgorszym czasie dla Polski (ze względu na wojnę Polsko – Bolszewicką). W wyniku tego plebiscytu Polska przegrała z Niemcami, bo przewidywano że Polska upadnie pod nawałą wojsk sowieckich (niemiecka propaganda przyniosła taki efekt).
Górny Śląsk – cały czas Śląsk był w rękach niemieckich, lecz miał być przeprowadzony plebiscyt. W sierpniu 1919 roku wybuchło pierwsze powstanie śląskie; chodziło o to, że Niemcy zaczęli zwalniać z hut i kopalń Polaków bo robili miejsce dla zdemobilizowanych żołnierzy niemieckich. Polacy wystąpili przeciwko temu. Powstanie zostało stłumione po tygodniu, Niemcy pokonali Polaków. W roku 1920 weszły w życie postanowienia traktatu wersalskiego i weszły wojska (Włoskie, Francuskie, Angielskie) na tereny Górnego Śląska by przypilnować przeprowadzenie plebiscytu. Również obydwie strony – Polska i Niemiecka ustanowiły komisariaty plebiscytowe, które miały za cel propagandę. Na czele polskiego komisariatu stał Wojciech Korfanty (związany później z Chrześcijańską Demokracją). Niemcy dość brutalnie traktowały głosujących, ustanowiły bojówkę – samoobronę, która brutalnie rozprawiała się z głosującymi za Polską. By zlikwidować bojówkę Niemiecką, wybuchło drugie powstanie śląskie w sierpniu 1920; militarnie – porażka, politycznie – zwycięstwo, bo zlikwidowano bojówki. 20 marca 1921 roku przeprowadzono na Górnym Śląsku plebiscyt, który przegrała Polska (za Niemcami głosowało około 60% osób). W Polsce została ustanowiona w roku 1920 ustawa o autonomii Górnego Śląska, co miało zachęcić ślązaków do głosowania za Polską. Czynnik który dopomógł wygrać Niemcom to fakt, że każdy kto urodził się na Górnym Śląsku mógł brać udział w plebiscycie (Polska na to się zgodziła) i Niemcy przywozili z całego swojego kraju tych, którzy urodzili się na Górnym Śląsku po to, by zagłosowali za Niemcami. W zamian za to w tym czasie utrzymywano ich. Niemcy zarządali, by cały teren Górnego Śląska włączyć do Niemiec, czemu sprzeciwili się Polacy, bo wynik plebiscytu nie był miażdżący. W maju 1921 roku wybuchło trzecie powstanie śląskie, by zamanifestować Polskość na tych terenach i ukazać, że nie można całego tego terenu oddać Niemcom. Militarnie znowu powstanie okazało się klapą, politycznie znów przyniosło sukces, ponieważ uznano fakt, że większość mieszkańców Górnego Śląska to Polacy i chcą mieszkać w Polsce, a nie w Niemczech. W październiku 1921 r. Rada Ambasadorów przy Lidze Narodów podzieliła Górny Śląsk. Otrzymaliśmy około 1/3 terenów Górnego Śląska, ale był to bardzo uprzemysłowiony fragment (około 80% wszystkich kopalń i 50% hut z całego Górnego Śląska znajdowało się na przyznanych terenach).
Śląsk Cieszyński – ziemie te zostały przyłaczone do Polski, ponieważ powstała tam Rada Śląska Cieszyńskiego o czym wyżej. Nie spodobało się to Czechosłowakom, którzy zaatakowali nas w styczniu roku 1919 na tereny Spiszu, Orawy i właśnie Cieszyna. Udało się dotrzeć do żołnierzy Czeskich i zaprzestać walk, ale Rada Ambasadorów zdecydowała, że na tych terenach (Śląska Cieszyńskiego, Spiszu i Orawy) będzie przeprowadzony plebiscyt. Nie doszło jednak nigdy do tego plebiscytu bo w lipcu 1920 roku Rada Ambasadorów podzieliła owe tereny. O te skrawki terenu, które uzyskała Czechosłowacja w XX-leciu międzywojennym mieliśmy z nimi fatalne stosunki.
Granica wschodnia – głównie przypisuje się zdobycie tych granic Józefowi Piłsudskiemu. Dwie linie polityczne na temat tych terenów – linia inkorporacji (R. Dmowski), która polegała na włączeniu ziem Ukrainy, Litwy, Białorusi mają być włączone do Polski (rządał granic z roku 1772). Inna koncepcje miał Józef Piłsudski – koncepcję federacji, która była tak naprawdę koncepcją socjalistów i zakładała, że na tamtych terenach powstaną niepodległe państwa Litwy, Ukrainy, Białorusi, które będą federacją związane z Polską. Chodziło w tej koncepcji o to, by odgrodzić się od Rosji. W roku 1920 walczono o ziemie wschodnie (walki o Lwów – Orlęta Lwowskie). Do lipca roku 1919 Polacy zniszczyli Zachodnio-Ukraińską Republikę Ludową. W lutym roku 1919 wybuchła wojna Polsko – Bolszewicka – Niemcy, którzy wycofywali się po wojnie z terenów wschodnich, zostawiali tereny bezbronne, więc Bolszewicy parli na zachód by zająć jak najwięcej terenów. Analogicznie robili Polacy idąc na wschód, co musiało spowodować starcie wojska. Bolszewicy mieli wiele problemów wewnętrznych więc mieli problemy w walce z Polakami. W grudniu 1919 roku Brytyjczycy zaproponowali mediację pokojowe by ustalić granicę między Polską a Rosją. Zaproponowali linię Curzona, którą Polacy odrzucili, ponieważ wojska były już o wiele dalej na wschód i była realna szansa na utrzymanie tych terenów. W kwietniu 1920 roku Piłsudski zawarł sojusz z atamanem Ukrainy – Semenem Petlurą (polityk ukraiński, który chciał utworzyć niezależne państwo Ukraińskie). Sojusz był wymierzony w sowietów, lecz w ich rękach był Kijów który miał być stolicą Ukrainy. Polacy zobowiązali się pomóc Ukrainie w stworzeniu państwa Ukraińskiego w zamian za pomoc militarną w walce z sowietami. Jeszcze w kwietniu ruszyła ofensywa, która zdobyła Kijów, lecz była to żadna wygrana militarna ponieważ wojska radzieckie zdobywały właśnie tereny Białorusi. Na przełomie maja i czerwca roku 1920 ruszyła Radziecka ofensywa i wojska polskie zaczęły się wycofywać. W lipcu 1920 sowieci znaleźli się na brzegu Wisły; Polacy poprosili Brytyjczyków o mediację i linię Curzona, lecz Rosjanie nie chcieli teraz na nią przystać. Sowieci byli tak pewni zwycięstwa, że jeszcze w lipcu 1920 r. zaczęli tworzyć rząd dla Polski – Tymczasowy Komitet Rewolucyjny (na czele którego miał stanąć Feliks Dzierżyński). Rosjalnie popełnili jednak zasadniczy błąd – Rosjanie ustawili linię wojsk mniej więcej od Torunia do Lwowa, lecz zostawili dużą wyrwę we froncie na wysokości Kocka (około kilkadziesiąt kilometrów niestrzeżonego pasa nad rzeką Wieprz). 15 sierpnia 1920 roku doszło do ciężkich walk w Radzyminie, co przyciągnęło armię czerwoną, a dzień później Piłsudski wycofując tę wyrwę zaszedł sowietów od tyłu. Bitwa została nazwana Cudem nad Wisłą (niepotrzebnie, bo 15 sierpnia było święto Wniebowstąpienia Matki Boskiej i NDcy wykorzystali to jako siły opatrzności, które uchroniły Polskę od nawały sowieckiej; przesunięcie ciężaru odpowiedzialności na Radzymin zamiast na fakt wykorzystania wyrwy pod Kockiem). We wrześniu 1920 roku Rosjanie znów zostali pokonani nad Niemnem. 18 marca 1921 roku został podpisany pokój w Rydze. Pokój negocjowali NDcy więc wygrała koncepcja inkorporacji, Rosjanie mieli zapłacić nam odszkodowania, zwrócić dzieła sztuki skradzione przez Rosjan po roku 1772 (oczywiście nie zwrócili zbyt wiele).
Kwestia Wilna – Wilno w marcu 1919 zostało zajęte przez Piłsudskiego, lecz już w roku 1920 Wilno dostało się w rękę sowietów, którzy odali je Litwie. Po tym jak zostali pokonani w bitwie warszawskiej i nad Niemnem, Piłsudski chciał włączyć Wilno do Polski, lecz atak na Litwę (Wilno przecież już było włączone do Litwy) nie byłby dobrze widziany na arenie międzynarodowej. Musiał to rozegrać inaczej i w październiku 1920 doszło do buntu Lucjana Żeligowskiego, który był dowódcą dywizji Litewskiej przy boku wojskka Polskiego. Piłsudski kazał Żeligowskiemu zdobyć, ale teoretycznie nic o tym nie wiedział. Miało to wyglądać tak, że Żeligowski sam chciał odbić Wilno niejako w imieniu Litwinów. Zdobył Wilno, stworzył tak zwaną Litwę Środkową na tym terenie (nowe państwo) i w roku 1922 parlament Litwy Środkowej poprosił Polskę o włączenie terenów Litwy Środkowej do państwa Polskiego.
15 marca 1923 – data, która zamyka ostatecznie walki o granice wschodnie – Rada Ambasadorów uznała granicę Polską na wschodzie.
Ustrój i kryzysy II Rzeczpospolitej
W styczniu roku 1919 odbyły się wyboru do sejmu ustawodawczego, które wygrała Ndcja i zaczęto tworzyć konstytucję. W lutym roku 1919 została uchwalona tak zwana Mała Konstytucja, która nieco ograniczyła stanowisko Piłsudskiego, bo sejm zaczął wydawać ustawy. Dwa lata trwały prace nad następną konstytucją i tak 17 marca 1921 roku została uchwalona Konstytucja Marcowa. Trójpodział władzy, osłabienie władzy prezydenta (obawiano się, że Piłsudski zostanie wybrany na prezydenta), wprowadzenie pośredniego głosowania na prezydenta (poprzez Zgromadzenie Narodowe składające się z posłów na Sejm i Senat). Najsilniejszym organem w państwie był więc sejm. Wprowadzenie zasady stosunkowości w sejmie, to brak stabilizacji w polityce (zawsze rządy mniejszościowe lub chwiejne koalicje). Najsilniejsze ugrupowania, które pojawiły się w sejmie i działały na polskiej scenie politycznej to np: Związek Ludowo Narodowy (czyli Narodowa Demokracja), PSL Piast (Wincenty Witos), Chrześcijańska Demokracja (która z Ndcją utworzyła koalicję w sejmie nazywaną CHJENA – Chrześcijańska Jedność itd.), Polska Partia Socjalistyczna, PSL Nowe Wyzwolenie. Taka mnogość powodowała, że rządy były mniejszościowe i niestabilne, więc Polską targały kryzysy. Pierwszym takowym był wybór i zabójstwo prezydenta Polski – 9 grudnia został wybrany Gabriel Narutowicz, który zabity został 16 grudnia (przez Ndków ręką Emiliusza Niewiadomskiego). NDcy zarzucali mu, że został wybrany głosem mniejszości narodowych i nie był katolikiem. Zginął gdy otwierał wystawę malarską w Zachęcie. W Polsce nigdy nie było wcześniej takich sytuacji jak zamachy na głowę państwa. W tym samym roku (bodajże 20 grudnia) wybrano na prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, więc kryzys został dość szybko zażegnany. Już w roku 1923 ujawnił się jednak nowy kryzys – gospodarczy związany z hiperinflacją. Niestety rząd polski nie potrafił sobie z tym poradzić i w maju roku 1923 powstał koalicyjny rząd – CHJENy i Piasta (tzw. CHJENOPiast). Na czele tego rządku stanął Wincenty Witos. Żeby zatrzymać hiperinflację postanowiono dodrukować pieniądze. Walutą polską była marka polska i w najgorszym okresie polskiej gospodarki za 1$ = 9 milionów Marek Polskich. Pieniądz był niestabilny, więc społeczeństwo było niezadowolone, gdyż rząd nie potrafił sobie poradzić z problemami. Do spacyfikowania tych nastrojów wysłano na ulice policję i wojsko. W grudniu 1923 roku koalicja rozpadła się i tym samym upadł rząd Wincentego Witosa. Powołano nowy rząd – Pozaparlamentarny Rząd Fachowców, na czele którego stanął Władysław Grabski. Jego zadaniem było naprawienie gospodarki, co Grabskiemu udało się poprzez przeprowadzenie niezbędnych reform. Wprowadzono nową walutę – Złoty Polski, który przeliczono tak, że 1 zł – 1 milion Marek Polskich, co dawało mniej więcej 5 złotych za 1 dolara. Powstał niezależny od rządu Bank, który miał na celu emisję pieniędzy co ustabilizowało sytuację waluty. Również zlikwidowano dług publiczny (dziurę podatkową) poprzez wprowadzenie podatku progresywnego (im ktoś więcej zarabia, tym większą stawkę płaci). Grabski rozpisał także pożyczkę wewnętrzną (wypuścił obligacje, z czego uzyskał pieniądze). Odchudził administrację, co pozwoliło na zaoszczędzenie finansów. Przestano dopłacać do przejazdów koleją, które były bardzo drogie i państwo dawało część pieniędzy na bilety. W ciągu kilku miesięcy wyprowadził Polskę z kryzysu gospodarczego i do dzisiaj jego metody są sztandarowe. Rzad Grabskiego przewidziany był na pół roku, a funkcjonował przez 2 lata.
Przewrót majowy
Przyczyny:
Zewnętrzne – nienajlepsza sytuacja Polski, nasza dyplomacja poniosła klęskę. W roku 1922 w Rapallo Niemcy i Rosja Sowiecka podpisały ze sobą układ o współpracy gospodarczej oraz potajemnie o współpracy militarnej. Nasi najwięksi wrogowie podpisali ze sobą pakt nad naszymi głowami. Jeszcze większą porażką dyplomatyczną jest rok 1925 i traktat w Locarno gdzie Anglia i Francja potwierdziła granicę Niemiecko-Francuską i Niemiecko-Belgijską, a nie było mowy o granicy Niemiecko-Polskiej, którą Niemcy mieli prawo rewidować. W kwietniu roku 1926 w Berlinie Niemcy i Związek Radziecki podpisali ponowny sojusz wojskowy.
Wewnętrzne – chaos w państwie wynikający z robicia politycznego, który powodował liczne kryzysy. To też powodowało niezadowolenie społeczeństwa. W 1925 roku między Polską a Niemcami wybuchła wojna celna (Niemcy od roku 1925 wprowadzili wysokie cła na produkty Polskie, co zahamowało nasz eksport), a to spowodowało wzrost bezrobocia i spadek wartości złotówki. W maju 1926 r. CHJENa i Piast znów podpisały koalicję i utworzyły 10 maja rząd Witosa. Wszyscy obawiali się powtórki z historii, Piłsudski wykorzystał niskie poparcie społeczeństwa dla rządu Witosa i zaatakował. W dniach od 12 do 14 maja 1926 roku miał miejsce zamach stanu nazywany przewrotem majowym – Piłsudski zbrojnie przejął władzę w Polsce. Do dymisji podali się Witos oraz Wojciechowski, a Piłsudski przejął władzę. Nowym premierem został Kazimierz Bartel, a prezydentem Ignacy Mościcki. Piłsudski nie chciał być prezydentem, bo ta władza była ograniczona przez konstytucję. Zawsze po 1926 roku chciał być blisko wojska (był dwukrotnie premierem, ale głównie ministrem wojska). Okres po 1926 roku nazywany był sanacją (od łac. sanatio – uzdrowienie) i uzdrowił państwo. Wymieniono całą administrację państwową, usunięto wszystkich ministrów/urzędników/oficerów, którzy byli przeciwnikami Piłsudskiego. Zadbano również o wzmocnienie władzy prezydenta i w sierpniu 1926 roku znowelizowano konstytucję (nowela sierpniowa) – między innymi prezydent mógł rozwiązać sejm i w przerwach obrad prac parlamentu prezydent mógł wydawać dekrety z mocą ustawy. Po roku 1926 została wprowadzona cenzura. Zaczęto szykować się do wyborów, które były w 1928. Piłsudski nie miał zbytnio poparcia partyjnego, bo wystąpił z partii socjalistycznej, a nie mógł wejść do rządu bez partii. W taki sposób stworzono Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem na czele którego stanął bliski przyjaciel Piłsudskiego - Walery Sławek (wielki patriota). BBWR wygrało wybory, ale był to rząd mniejszościowy (36% poparcia), więc opozycja mogła blokować pomysły BBWR. Już w 1929 roku opozycja zwarła swoje szeregi tworząc CENTROLEW (PPS, PLS Piast, ChD). O sile tej koalicji świadczy chociażby fakt, że udało się zdymisjonowac ministra skarbu – Czechowicza (udowodniono mu, że pieniądze skarbu przeznaczył na kampanię wyborczą BBWR). W czerwcu 1930 roku miał miejsce zjazd CENTROLEWu, gdzie otwarcie zarządano odsunięcia Piłsudskiego od władzy i wprowadzenia demokracji w Polsce. Piłsudski zdenerwował się, został premierem, Mościckiemu kazał rozwiązać parlament, posłowie opozycji, którzy utracili immunitety zostali wtrąceni do więzienia w Brześciu nad Bugiem (Witos, Korfanty, Liberman itd.). Mieli do wyboru zostać w Polsce w więzieniu lub emigrację. W listopadzie roku 1930 odbyły się wybory Brzeskie, w których w wyniku oszustw BBWR uzyskało ponad 50% miejsc w rządzie i spokojnie mogło rządzić w Polsce. Opozycja w takiej sytuacji mogła blokować wprowadzenie nowej konstytucji, nad którą zostały rozpoczęte prace. Opozycja bojkotowała te prace, bo wiedziała że bez jej zgody konstytucja nie zostanie uchwalona, dlatego też gdy w styczniu roku 1934 Walery Sławek zaczął czytać projekt nowej konstytucji, opozycja opuściła salę sejmową zostawiając tylko jednego posła by zobaczył co się dzieje. Sławek zaproponował, żeby już głosować projekt konstytucji jako gotowy tekst konstytucji i zanim opozycja wróciła na salę to było już po wszystkim. Prace nad tekstem konstytucji trwały jeszcze ponad rok i w kwietniu 1935 roku została ona podpisana. Wedle niej prezydent był odpowiedzialny tylko przed Bogiem i historią, więc żadnej odpowiedzialności politycznej prezydent nie ponosił. Ograniczono znacznie liczbę parlamentarzystów, przy czym 1/3 składu senatu wybierał przezydent, ordynacja wyborcza była tak skonstruowana, że w sejmie mogli się znaleźć tylko przedstawiciele sanacji. Partie opozycyjne nie mogą wejść w skład sejmu przez konstrukcję konstytucji. Prezydent mianuje najważniejszych urzędników w państwie i decyduje o wojnie/pokoju bez pytania sejmu. Sam sposób wyboru prezydenta też był ciekawy, bo prezydent wybierany był raz na 7 lat spośród dwóch kandydatów – jednego wskazywał ustępujący prezydent a drugiego wybierało grono elektorów i spośród tych dwóch kandydatów obywatele (nie wszyscy mieli prawa – tylko Ci którzy byli zasłużeni dla państwa czyli w głównej mierze zwolennicy sanacji mieli prawa wyborcze) wybierali prezydenta. Możliwość manipulacji przy takiej ordynacji wyborczej była ogromna. Konstytucja była pomyślana z myślą o Walerym Sławku, bo Piłsudski stał nad grobem (zmarł 12 maja 1935 roku). Po jego śmierci rozpadł się obóz sanacyjny. Był też problem kto miał przejąć władzę. Gdyby żył Piłsudski, zmusiłby Mościckiego do ustąpienia Sławkowi, lecz z racji tego, że Piłsudski nie żył, to Mościcki mógł swobodnie sobie rządzić. Miał jednak świadomość, że potrzebne mu będzie wspracie więc mianował jako Dowódce sił zbrojnych generała Edwarda Śmigłego-Rydza. Również współpracownikiem był Eugeniusz Kwiatkowski (specjalista od spraw gospodarczych i finansowych), Felicjan Sławoj-Składkowski (od 1936 roku był premierem Polski), Józef Beck (minister spraw zagranicznych; powszechnie nielubiany przez piłsudczyków, lecz ceniony za umiejętności dyplomatyczne). Walery Sławek mógł spokojnie rozpocząć władzę z Mościckim, lecz nie zrobił tego. Był premierem, ale po śmierci Piłsudskiego podał się do dymisji i rozwiązał BBWR. Zdawał sobie sprawę, że podjęcie walki o władzę osłabi Polskę, czego nie chciał w świetle zbliżającego się konfliktu z Niemcami. Sławek powrócił do polityki w 1938 roku, został wybrany do parlamentu i został marszałkiem sejmu. Mościcki od razu rozwiązał ten sejm, bo tak bał się Sławka. W kwietniu 1939 roku Walery Sławek popełnił samobójstwo.
W latach 20-tych NDcja przekształciła się w Obóz Wielkiej Polski, z której wykształciły się dwie partie – ONR Falanga (faszyści), oraz ABC (również faszyzujący). W roku 1931 powstało Stronnictwo Ludowe łączące wcześniejsze PSL-e. W 1936 na emigracji w Szwajcarii powstała taka organizacja jak Front Morges (Paderewski, Sikorski), która w 1937 roku założyła w Polsce Stronnictwo Demokratyczne. Wokół Śmigłego-Rydza stworzono Obóz Zjednoczenia Narodowego (zwany OZONem).
Walka z kryzysem gospodarczym
Kryzys gospodarczy, który pojawił się w 1929 roku na świecie objął również Polskę. Wyszła Polska z niego dość późno bo dopiero w 1935 roku. Zaczęła potem rozwijać dwa plany – 15 letni plan likwidacji różnic między Polską A i Polską B (1936-1950). Polska A to była część lepiej rozwinięta (wynikało to z zaborów). Wojna przerwała ów śmiały plan. Zaczęto również wprowadzać plan centralnego okręgu przemysłowego – na terenach tego okręgu miał rozwijać się przemysł. Kieleckie to część aprowizacyjna, lubelskie to tania siła robocza a tereny wokół wideł rzeki Wisła oraz San, miały być skupione na przemyśle zbrojeniowym. Skupiono się wokół tego terenu dlatego, że rzeki miały zabezpieczać je przed ewentualnymi konfliktami z Niemcami bądź Sowietami.
XX-lecie międzywojenne
Rosja Radziecka – w 1918 roku sowieci prowadzili wojny wewnątrz swojego państwa oraz musieli hamować inwazję z zewnątrz. Lenin ogłosił panowanie komunizmu wojennego, co polegało na tym, że wszystko co zostało wyprodukowane, było kierowane na front. Głównie wojsko dostawało zaopatrzenie co powodowało, że miasta były uboższe w produkty. To zaczęło paraliżować państwo Radzieckie. Chłopi przestali więc produkować, bo nie opłacało im się to. Podobnie robotnicy w fabrykach zaczęli odmawiać pracy, co prowadziło do paraliżu. Społeczeństwo buntowało się przeciwko takiej sytuacji, ale te bunty były topione w morzu krwi. W momencie, kiedy zbuntowali się żołnierze w 1921 roku (bunt marynarzy w Kronsztadzcie), Lenin musiał zmienić politykę. Żołnierzom nie spodobało się, że muszą niejako ujarzmiać własne rodziny. W 1921 roku Lenin ogłosił wprowadzenie nowej, ekonomicznej poltyki NEP. W państwie radzieckim wprowadzono elementy wolnego rynku i automatycznie sytuacja gospodarcza, zaopatrzeniowa od razu się poprawiła. Od tej pory chłopi to, co wyprodukowali, mogli sprzedać państwu. Była możliwość otwierania drobnych przedsiębiorstw, co doprowadziło do uśmierzenia buntów społecznych. W grudniu 1922 roku utworzono Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Dużym sukcesem tego państwa było to, że zostało uznane na arenie międzynarodowej (do tej pory przecież bolszewicy nie byli uznani). Lenin zbyt długo się z tego sukcesu nie cieszył, bo zmarł w styczniu 1923 roku. Pojawił się problem, kto po nim przejmie sukcesję w państwie Radzieckim. Osobą którą niejako Lenin nominował do tej funkcji był Lew Trocki, który stał na czele Komiternu (trzeciej międzynarodówki, której celem było rozprzestrzenienie idei rewolucji na całym świecie). Z tym, że Trocki miał dość mocnego kontrkandydata do władzy, który w efekcie wygrał – Józef Stalin. Lenin uznawał Stalina za grubianina i chama i nie chciał żeby on rządził. W testamencie nawet zapisał, by oddalić Stalina na jakieś poboczne stanowisko w głębi Rosji, lecz nikt z tym testamentem się nie zapoznał. Stalin przejął władzę przy pomocy kilku osób: Mikołaja Bucharina, Lwa Kamieniewa oraz Zinowiewa. Te osoby pomagały Stalinowi przy przejmowaniu władzy, bo jego pozycja nie była zbyt silna. Stalin był Generalnym Sekretarzem Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii Bolszewików (GenSek). Pierwsze lata jego rządów to nie były lata terroru, bo Stalin obawiał się starych bolszewików, niemniej Trockiego odsunął od jakichkolwiek funkcji w państwie Radzieckim, a nawet wydalił go z Rosji i w 1940 roku nakazał zabicie go w Meksyku. Kiedy Stalin zaczął wzmacniać swoją władzę, zaczął zmieniać Związek Radziecki. W roku 1928 zerwał z polityką NEP i zaczęła się przymusowa kolektywizacja wsi (co polegało na tym, że odbierali ziemię chłopom). Chłopi wspólnie mieli pracować na polach, zaczęto tworzyć tak zwane kołchozy (spółdzielcze gospodarstwa rolne) albo sowchozy (państwowe gospodarstwa rolne). Przyczyniło się to w znacznym stopniu do obniżenia produkcji rolnej, bo chłopi nie pracowali na własnej ziemi i to spowodowało mniejszą motywację do pracy. Akcja kolektywizacji wsi była wymierzona głównie przeciwko kułakom, czyli chłopom którzy posiadali ogromne tereny i byli bardzo bogaci. Osoby, które nie chciały podać się kolektywizacji, były do tego brutalnie zmuszane (albo zabijani albo zsyłani na Sybir). W efekcie tych działań Stalin w dużej mierze przyczynił się do upadku rolnictwa w Rosji Radzieckiej. Produkowanej żywności było niewiele i była sprzedawana na zachód, więc był ogromny głód (kilka milionów osób zginęło z głodu). Również Stalin w 1928 roku rozpoczął uprzemysłowienie państwa. Wprowadzał tak zwane pięćlatki, co oznaczało że co pięć lat były nowe plany rozwoju gospodarki. Pierwsza pięćlatka z lat 1928-32 miała za zadanie stworzenie przemysł ciężki na terenie ZSRR. Dla Stalina nie było ważne jakim kosztem budowano, przez co setki tysięcy ludzi ginęło przy budowach. W okresie pierwszej pięćlatki doszło do współzawodnictwa pracy – jeden z robotników, Andriej Stachanow rzucił hasło współzawodnictwa pracy. Chodziło o to, by wyrabiać ponad normę. Stachanowcy żyli góra 2-3 lata, bo umierali z wycieńczenia. Te osoby były bohaterami Związku Radzieckiego, autorytetami godnymi dla komunistów do naśladowania. Osoby, które odmawiały budowania Związku Radzieckiego, trafiały do łagrów/gułagów (chociaż gułag ściślej to główny zarząd owych łagrów), czyli obozów pracy. Na przełomie lat 20-30-tych pozycja Stalina wzrosła w państwie i w takim wypadku postanowił wykończyć swoich pozostałych stronników. W roku 1934 miał miejsce 17 zjazd WKPB, na którym została uwidoczniona opozycja wobec Stalina w postaci Siergieja Kirowa, który został zamordowany. To zabójstwo Stalin wykorzystał do rozprawienia się z opozycją; ciekawe że oficjalnie Stalin nie zabił Kirowa, było przeprowadzane śledztwo, w którym wyszło, że był zawiązany spisek przeciwko Stalinowi, na czele którego stali Zinowiew i Kamieniew. Największa fala terroru przelała się w ZSRR w latach 1936-1938, który to okres nazywał się „jeżowszczyzną” od Nikołaja Jeżowa, będącego ówcześnie ludowym komisarzem (szefem) NKWD, zwanego też krwawym karłem. Oficjalnie prawda była taka, że Stalin nie wiedział o tym terrorze, lecz faktycznie sam Józef sterował wszystkimi akcjami. Oblicza się, że w okresie rządów Stalina ¼ społeczeństwa była represjonowana (około 40 milionów ludzi). Za wszystko można było trafić do więzienia. W okresie 1936-38 wymordowano także od 30 do 80 tysięcy oficerów armii czerwonej, więc czystki objęły także wojsko. Społeczeństwo było poddane indoktrynacji. Te czystki odbiły się na Stalinie podczas II wojny światowej, bo nie miał zbyt wykwalifikowanej kadry. Usunięto między innymi generała Tuchaczewskiego, który gdyby nie sabotaż Stalina, wygrałby bitwę warszawską. W Rosji Radzieckiej wprowadzono kult jednostki tj. Stalina. Osoby, które kierowały aparatem terroru, były również usuwane, bo usuwał wszystkich świadków swoich zbrodni, dlatego też po pewnym czasie usunięto Jeżowa i zastąpiono go Ławrientij’em Berią.
Włochy – w roku 1918 została zakończona wojna, Włosi nie czuli żeby ta wojna została wygrana. Byli faktycznie w obozie państw zwycięskich, lecz nic im wojna nie dała poza stratami. Obiecanych kolonii nie dostali. Włochy zaciągnęły ogromne kredyty na prowadzenie wojny, więc były strasznie zadłużone i na dodatek zdemobilizowani żołnierze nie mogli znaleźć pracy. Do tego pracownicy byłych fabryk militarnych też zostali zwolnieni, bo gospodarkę postanowiono inaczej przekierować. To wywołało wzrost niezadowolenia, które postanowili wykorzystać komuniści. Już w 1918 roku włoska partia komunistyczna dążyła do przejęcia władzy. Istnieje niebezpieczeństwo wybuchu rewolucji komunistycznej na terenie Włoch, lecz pojawił się „mąż opatrzności” w postaci Benito Mussoliniego. Nigdy nie walczył na froncie, ale w 1919 roku założył związki kombatanckie, które skupiały byłych weteranów wojennych. Z włoskiego związki to Fasci, stąd nazwa faszysci. Fasci to także odniesienie do starożytnego Rzymu (faszyna – gałązki jako oznaki władzy dyktatora/urzędnika). Mussolini w 1921 roku stworzył Narodową Partię Faszystowską. Jego program oparty był na likwidacji bezrobocia (uzyskiwał przez to poparcie robotników), obiecywał że da ziemie (poparcie chłopów), mówił o otaczaniu samotnych matek opieką (państwo socjalne), odnowienie potęgi Imperium Romanum (co wiązało się z wojnami, a co za tym idzie pieniędzmi dla przemysłowców). Mussolini stworzył bojówki w postaci „czarnych koszul”, przy pomocy których walczono z przeciwnikami politycznymi. W październiku 1922 roku Mussolini sięgnął po władzę, ogłosił marsz czarnych koszul na Rzym. Król Wiktor Emmanuel III oddał mu władzę (dał mu urząd premiera) i zachował sobie tron. Oficjalnie więc do 1947 roku król był na tronie, ale to Mussolini rządził. Pierwsze 2 lata rządów Mussoliniego to są rządy demokratyczne, zaczął rzeczywiście realizować to, co obiecał. Rozkazał też budowę autostrad, co też dawało ludziom pracę. Dał również chłopom ziemię, ale nie poprzez zabieranie ziemi arystokracji, a przez osuszanie bagien, co też dawało pracę. Również otoczył opieką ludzi potrzebujących, oraz sztukę. Dzięki temu uzyskał poparcie, a to prowadziło do tego, że mając poparcie społeczeństwa, sięgnął po pełnię władzy. W roku 1924 została zmieniona konstytucja, jedyną legalnie działającą partią stała się partia faszystowska, a Mussolini w 1925 roku przyjął tytuł „Duce”, czyli wodza. Generalnie społeczeństwo nie było represjonowane, jedynie opozycja miała problemy. Mussolini był świetnym oratorem i był niejako prekursorem przemawiania do społeczeństwa w XX-leciu międzywojennym. Skoro mowa o odbudowywaniu Imperium Romanum, należało rozpocząć te podboje. W latach 1935-36 Włochy podbiły Etiopię.
Niemcy hitlerowskie
W 1918 roku Niemcy oficjalnie przegrali wojnę, lecz jako społeczeństwo nie czuli się przegranymi (stopa żołnierzy ententy nigdy nie stanęła na terytorium Niemiec). Społeczeństwo było rozgoryczone. Podobnie jak we Włoszech, w Niemczech także dały o sobie znać idee komunistyczne i trzykrotnie dochodziło do wrzeń rewolucyjnych (w 1918, 1920, 1923). Mężem opatrzności, który zatrzymał komunistów, był Adolf Hitler. W roku 1919 przystąpił do Niemieckiej Partii Pracy (DAP – Deutsche Arbeit Partei). W 1920 roku postanowił założyć własną partię – NSDAP. Głównie Hitler w tamtym okresie występował przeciwko Traktatowi Wersalskiemu, który nazwał dyktatem. Po raz pierwszy po władzę sięgnął w listopadzie 1923 roku – Pucz Monachijski, nieudana próba przejęcia władzy, został aresztowany i uwięziony w więzieniu, gdzie napisał Mein Kampf (Moja Walka). Domagał się w swojej książce zrzucenia traktatu wersalskiego, Niemców określał jako rasę panów (herrenvolk) i domagał się dla nich przestrzeni życiowej (lebensraum) i te tereny, które Niemcy mieliby pozyskać dla swojego narodu wskazywał na wschodzie, co oznaczało wojnę. Otwarcie występował przeciwko komunizmowi, jak najbardziej uważał, że to rewolucja komunistyczna przyczyniła się do klęski Niemiec w 1918 roku (teoria ciosu nożem w plecy). Również występował przeciwko społeczeństu żydowskiemu. Pokazał ich w złym świetle na dobrą sprawę w celu konsolidacji narodu. Pokazywał żydów jako naród, który tłamsi gospodarczo społeczeństwo niemieckie. Początkowo Hitler nie miał zbyt wielkiego poparcia, był populistą, którego nikt nie słuchał. Sytuacja zmieniła się w dobie wielkiego kryzysu z 1929 roku, kiedy to Hitler zyskał popularność swoimi hasłami. Został wyrastać na męża opatrzności. Skoro mówił o wojnie, to dla przemysłowców było korzystne, bo mieliby zamówienia i zaczęto go finansować. Bardzo szybko stał się silnym politykiem. W przeciągu 4 lat zrobił oszałamiającą karierę polityczną, bo w 1928 roku miał zaledwie 5 parlamentarzystów, a w 1932 miał ponad 40% Reichstagu. To praktycznie oddało mu władzę. 30 stycznia 1933 roku Hitler został kanclerzem Niemiec i od tej pory mówi sie o III Rzeszy. Bardzo szybko Hitler ograniczył prawa obywatelskie. W lutym 1933 roku spłonął budynek Reichstagu i oskarżono o to komunistów a tak faktycznie to Hitler zlecił tę operację. Zrobił to dlatego, żeby mieć pretekst do ograniczenia praw społecznych. Prezydent Hindenburg wydał dekret ograniczający prawa społeczeństwa, co umożliwiło Hitlerowi delegalizację partii politycznych, które były w opozycji i w efekcie legalna była tylko NSDAP. W roku 1933 przeprowadzono ponowne wybory do parlamentu i skoro tylko jedna partia była legalna, to oczywistym było, że NSDAP uzyskało 100% głosów. W czerwcu 1934 roku miała miejsce Noc długich noży, kiedy to wymordowano opozycję wewnątrzpartyjną (kierownictwo SA – brunatne koszule). Również w tym roku (miesiąc później) zmarł prezydent Hindenburg i Hitler przejął obowiązki prezydenta (był w jednej osobie kanclerzem i prezydentem, co przeistoczył w Fuhrera – wodza). Zaczął konsolidować państwo wokół hasła – Ein Volk, Ein Reich, Ein Fuhrer. Podobnie jak w ZSRR, wprowadzono kult Hitlera. Uderzono w żydów i w roku 1935 zostały wydane ustawy Norymberskie, czyli ustawy o czystości krwi, gdzie żydzi zostali usunięci poza nawias społeczeństwa i stali się obywatelami drugiej kategorii. Lekarz żydowski nie mógł leczyć Niemców, żydzi nie mogli wchodzić w związki małżeńskie z Niemcami. Zaczęto ich usuwać z kraju i między innymi Einstein został siłą usunięty, przez co później Hitler pluł sobie w brodę, ze względu na bombę atomową. W listopadzie roku 1938 miała miejsce noc kryształowa. W tym czasie z rąk żyda, został zamordowany ambasador Niemiec we Francji i w ramach odwetu w Niemczech palono synagogi itd. Niemcy uwierzyli Hitlerowi, bo dał im to, czego chcieli. Hitler rozruszał też gospodarkę, bo zaczął inwestować w zbrojenia.
Sukcesy Hitlera
Rok 1935 to jego pierwsze poważne zwycięstwo międzynarodowe – wygrał plebiscyt o Zagłębie Saary. Nie było to jakieś wielkie terytorium, ale udało mu się je przyłączyć bez wojny. W 1935 roku Hitler wypowiedział Traktat Wersalski, konkretniej klauzulę dotyczącą zbrojeń. Wprowadził armię poborową zmiast zawodowej, co spowodowało ogromną liczebność ich wojsk. Rozpoczęła się produkcja nowoczesnej broni pancernej, lotnictwa i marynarki. Anglicy, którzy obawiali się przewagi Niemców na morzu, zawarli z nimi tak zwany układ morski/Londyński, mocą którego flota Niemiecka miała wynosić 30% floty brytyjskiej. Powoli legalnie dawano mu co raz więcej (polityka appeacementu). Wprowadził w 1936 roku swoje wojska do Nadrenii, która przez to przestała być strefą zdemilitaryzowaną. W roku 1936 Hitler związał się z Mussolinim tworząc tak zwaną Oś Berlin-Rzym. Również w tym samym roku z Japonią został podpisany pakt antykomiternowski wymierzony w ZSRR. Rok później do tego paktu przystąpiły również Włochy. W latach 1936-37 w Hiszpanii trwała wojna domowa między lewicowym rządem, a prawicową opozycją na czele której stał gen. Franco. I Hitler i Mussolini poparli Franco w tej walce, a Hiszpanię traktowali jako poligon doświadczalny dla nowej taktyki – Blitzkrieg. Słynna jednostka, która walczyła w tej wojnie, to Legion Kondor, który zbombardował miejscowość Guernica. Następny bardzo ważny sukces Rzeszy, to marzec 1938, kiedy to Austria została włączona do terytoriów Niemiec (tak zwany Anschluss). Po tym jak zajął Austrię, zaczął wysuwać roszczenia w stosunku do Czechosłowacji a konkretniej do Sudetów, gdzie mieszkali Niemcy. Czechosłowacja zaczęła stawiać dyplomatyczny opór (jako pierwsze państwo), bo nie chciała się zgodzić na przywłaszczenie sobie tych terenów przez Rzeszę. Hitler, który nie mógł przełamać oporu Czechów, zażądał od Europy tych terenów. We wrześniu 1938 roku spotkali się 4 przywódcy europejscy: Hitler, Mussolini, Chamberlain (premier Wielkiej Brytanii), Daladier (premier Francji). Hitler zapewnił, że jeśli uzyska te tereny czechosłowackie, Europa będzie miała pokój. I ponownie dopiął swego. Był to ogromny błąd ze strony Europy. Jeszcze większy błąd popełniła Polska, ponieważ odzyskała po przywłaszczeniu terenów Sudetów przez Niemców – Cieszyn, Orawę, Spisz. W oczach Europy byliśmy przez to sojusznikami Hitlera, a faktycznie było to dlatego, że mieliśmy fatalne stosunki z Czechosłowacją. Polityka appeacementu (zaspokajania) nie miała pozytywnych rezultatów i prowadziła de facto do wojny. W październiku 1938 roku Hitler zaczął wysuwać roszczenia w kierunku Polski.
Polityka Polski w tym okresie
Koncepcja polityki w stosunku do ZSRR i III Rzeszy była nazywana polityką równowagi. Została wypracowana jeszcze przez Józefa Piłsudskiego i zakładała równowagę w stosunkach z Niemcami i Rosją. Miały to być takie same stosunki z oboma krajami, by nie drażnić tak silnych sąsiadów. W 1932 roku podpisaliśmy pakt o nieagresji z Moskwą i już w 1934 roku z Berlinem. Nie mieliśmy sojuszników (sojusz z Francją [skierowany przeciwko Niemcom] z 1921 roku i Rumunią [skierowany przeciwko ZSRR] praktycznie wygasł).
W 1938 roku Hitler zażądał Gdańska, przeprowadzenia eksterytorialnej autostrady i linii kolejowej łączącej Niemcy i Prusy Wschodnie, zwanej korytarzem. Rządał byśmy przystąpili do paktu antykomiternowskiego skierowanego przeciwko ZSRR i w zamian za to oferował przedłużenie paktu o nieagresji z 1934 roku, a także ziemie na Ukrainie. W pierwotnych swoich planach, Hitler nie chciał atakować na wschodzie a na zachodzie Francję, by zemścić się za Traktat Wersalski. Chodziło mu o to, by Polskę zrobić neutralną podczas planowanego ataku Niemiec na Francję i później wraz z Polską ruszyli przeciwko ZSRR i komunizmowi. Polska odrzuciła owe rządania, ponieważ byłaby państwem wasalnym. W marcu 1939 roku Hitler zlikwidował Czechosłowację, Czechy i Morawy zostały bezpośrednio włączone do Rzeszy, a Słowacja stałą się państwem zależnym od Niemiec. Na czele Słowackiego państwa stanął ksiądz Tiso. W takim wypadku Niemcy zagrażali nam też od południa. Także w marcu 1939 roku Hitler zajął Kłajpedę i wobec faktu, że Polska odrzucała jego rządania, zerwał w kwietniu pakt o nieagresji i stało się jasne, że pierwsze uderzenie pójdzie na Polskę. W maju 1939 roku Polska zaczęła dramatyczne starania o sojuszników i podpisała z Francją umowę wojskową, która zobowiązywała Francję do generalnej ofensywy w ciągu 2 tygodniu od ataku na Polskę. Również Anglicy i Francuzi chcieli do gry wciągnąć ZSRR. Latem 1939 roku miały rokowania między ZSRR, Anglią i Francją. Stalin uzależniał swoją pomoc dla Polski od tego, żeby na terenie Polski można było stworzyć bazy dla armii czerwonej. Strona Polska odrzucała takie rządania i w takim wypadku Hitler dogadał się ze Stalinem i 23 sierpnia 1939 roku został podpisany układ Ribbentrop-Mołotow. Mówił on o współpracy między państwami, lecz najważniejszy był dodatkowy tajny protokół dotyczący podziału Polski (wzdłuż linii Wisły, Narwi i Sanu). Mocą tegoż paktu Litwa miała być pod wpływem Niemiec a Łotwa Estonia Finlandia pod wpływem ZSRR.
25 sierpnia 1939 roku Polska podpisała sojusz z Wielką Brytanią. Sukcesem Józefa Becka było to, że konflikt Niemiecko-Polski został umiędzynarodowiony.
Kampania wrześniowa
Polska zaczęła przygotowywać się do kampanii na przełomie marca i kwietnia. Nasze siły zostały rozmieszczony wzdłuż granic. Polska mogła wystawić do boju około milion żołnierzy, lecz było to zbyt mało, żeby zabezpieczyć swoje granice. Z góry było wiadomo, że nie obronimy ich i powstał plan obrony na wielkich rzekach – Narwi, Wiśle i Sanie. Niemcom oddanoby przez to Pomorze, Górny Śląsk itd. Ten plan odrzucono z pobudek użytkowych, ponieważ Śląsk był uprzemysłowionym terenem oraz też dlatego, że Hitler zwykł zajmować tereny i mówić, że więcej nic nie chce. W takiej sytuacji nikt by nam nie pomógł i stracilibyśmy owe tereny. Wygrał więc wariant wycofywania się w kierunku wielkich rzek. 1 września 1939 roku wybuchła wojna, Niemcy po prostu bez wypowiedzenia wojny zaatakowali Polskę. W dniach od 1 do 3 września trwała tak zwana bitwa graniczna, gdzie usiłowano powstrzymać Niemców. Najważniejsze bitwy owego etapu to na przykład obrona Westerplatte, Tuchola (została tam rozgromiona armia „Pomorze”), bitwa pod Mokrą (walczyli w szyku pieszym i nigdy nie było szarży ułańskiej na czołgi). Bitwa graniczna została przegrana i istotnym wydarzeniem było to, że 3 września 1939 roku wojnę Niemcom wypowiedziały Anglia oraz Francja. Gdyby Francja ruszyła od razu do walki, Niemcy prawdopodobnie mogłyby przegrać na samym początku wojny. Polskę wykorzystano, by „wybiła” nieco Niemców i dała czas Francji i Anglii na lepsze przygotowanie do walk. Od 3 września 1939 roku o 10 maja 1940 roku miała miejsce tak zwana dziwna wojna albo wojna siedząca (sitzkrieg), bo nic się nie działo na froncie zachodnim. Bitwa pod Wizną od 8 do 10 września 1939 r. – Polskie Termopile. 9 września zaczęła się bitwa nad Bzurą, którą Polacy z początku wygrywali, lecz gdy Niemcy ściągneli czołgi i lotnictwo, zaczęto ją przegrywać. 17 września 1939 roku Armia Czerwona atakuje Polskę od wschodu. W nocy z 17 na 18 września państwo polskie opuścił rząd i prezydent, oraz marszałek naczelny wojsk – Edward Rydz – Śmigły. Ostatnie walki kampanii wrześniowej to zdobycie Warszawy, która padłą 28 września, 29 września padł Modlin (twierdza), 2 października poddał się Hel i ostatnia bitwa to bitwa pod Kockiem, którą wygraliśmy, lecz z braku amunicji i medykamentów, generał Franciszek Kleberg poddał się. W ciągu 5 tygodni padło jedno z większych państw Europy.
Działania wojenne w Europie 1939-1945
3 IX 1939 – Anglia i Francja wypowiadają wojnę Niemcom, co nie oznaczało podjęcia działań zbrojnych przeciwko III Rzeszy na dużą skalę – ofensywą w Niemczech ograniczono do zajęcia kilkudziesięciu km kw., po czym stwierdzono (12 IX), że dalsze operacje i tak nie pomogą Polsce, co zakończyło działania wojenne na tym teatrze. Okres od jesieni 1939 r. do 10 V 1940 r. (tj. agresji hitlerowskiej na zachodnią Europę) nazywany jest dziwną bądź siedzącą wojną.
30 XI 1939 – początek wojny zimowej radziecko-fińskiej. Wojna została rozpoczęta przez stronę sowiecką żądającą oddania przez Finlandię terenów przygranicznych (okolice Leningradu). Mimo iż armia fińska była zdecydowanie słabsza od Armii Czerwonej bez trudu w ciężkich warunkach zimowych powstrzymała wojska bolszewickie zadając im duże straty. Jednakże przewaga ilościowa Armii Czerwonej zadecydowała o końcowym zwycięstwie Rosjan – 12 III 1940 r. zawarto pokój kończący działania wojenne – Finlandia obroniła swą niepodległość, lecz musiała oddać ZSRR przygraniczny pas terytorium z Płw. Hańko.
9 IV 1940 – agresja niemiecka na Danię (poddała się już pierwszego dnia wojny) i Norwegię (Hitler chciał zająć szczególnie wybrzeża Norwegii skąd mogłaby operować flota i lotnictwo niemieckie). Pomoc dla Norwegii przyszła ze strony Anglii i Francji. Do początku czerwca cała Norwegia została opanowana przez Niemców – szczególnie zacięte walki prowadzone były w rejonie Narwiku (walczyła tam polska Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich), gdzie mimo zwycięstwa aliantów musieli oni wycofać swe siły wobec zarysowującej się klęski ich wojsk we Francji.
10 V 1940 – agresja niemiecka na Belgię (kapitulowała 27 V), Holandię (kapitulowała 15 V), Luksemburg i Francję. Francuzi przekonani o potędze Linii Maginota sądzili iż zatrzyma ona Niemców, którzy jednak nie mieli zamiaru atakować umocnienień i uderzyli na zachód przez tereny Holandii i Belgii oraz później przez rejon Ardenów. Szybko doprowadzili do odcięcia sił brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego pod Dunkierką (Anglikom udało się jednak ewakuować na Wyspy 300000 żołnierzy). 10 VI do wojny po stronie niemieckiej włączyły się Włochy licząc na łatwą zdobycz kosztem Francji (wojska francuskie łatwo powstrzymały ich oddziały w Alpach). 22 VI Francuzi podpisali bezwarunkową kapitulację w Compienge – dokonano podziału kraju na część okupowaną przez Niemców i część na pd. kraju z rządem zależnym politycznie od Rzeszy w Vichy.
czerwiec-sierpień 1940 – ZSRR korzystając z uderzenia Hitlera na zachód zajmuje państwa bałtyckie (Estonię, Litwę i Łotwę), gdzie wprowadzono rządy ludowe (rozpisano wybory do sejmów poszczególnych państw, które po ustanowieniu odpowiedniej formy rządów zwróciły się z prośbą do ZSRR o wcielenie tych państw do Związku Radzieckiego co oczywiście zostało uczynione). W tym czasie przyłączono również do ZSRR tereny rumuńskiej Besarabii (Mołdawska SRR). Sama Rumunia została zmuszona w sierpniu przez Niemcy i Włochy (arbitraż wiedeński) do oddania Bułgarii południowej Dobrudży a Węgrom Siedmiogrodu, Rumunia została uzależniona od III Rzeszy.
lipiec-październik 1940 – bitwa o Wielką Brytanię – Niemcy aby dokonać inwazji Wysp najpierw musieli pokonać flotę brytyjską. Jako że ich marynarka była zbyt słaba aby stawić czoła flocie brytyjskiej postanowiono unicestwić ją przy pomocy lotnictwa, które jednak wcześniej musiało pokonać RAF. Wobec zaciętej obrony angielskiej (w walkach nad Anglią brały polskie dywizjony – 303), Niemcy musieli zrezygnować z planów inwazyjnych.
28 X 1940 – wojska włoskie wkroczyły do Grecji, której z pomocą pośpieszyła GB. Greccy bez problemu odrzucili oddziały włoskie i zaczęli wyzwalać Albanię.
6 IV 1941 – agresja niemiecka na Jugosławię. Wcześniej w tym państwie istniał proniemiecki rząd, który został obalony na początku kwietnia, co spowodowało inwazję niemiecką (chciano zabezpieczyć sobie flankę przed planowanym atakiem na ZSRR), w której wzięły także udział wojska włoskie, bułgarskie i węgierskie. 17 IV Jugosławia kapitulowała. Jednocześnie z atakiem na Jugosławię wojska niemieckie rozpoczęły atak na Grecję, która szybko została przez nich opanowana – do końca maja opanowano ostatni punkt oporu na Krecie.
22 VI 1941 – początek ataku niemieckiego na ZSRR, wraz z wojskami niemieckimi udział w działaniach przeciwko Rosji wzięły wojska włoskie, rumuńskie, węgierskie i fińskie. Niemcy atakowali na trzech kierunkach: Leningrad, Moskwa, Kijów. Zdecydowana przewaga po stronie niemieckiej umożliwiła im zajęcie wielkich połaci terenów Związku Radzieckiego przy jednak dużych startach. Ofensywa niemiecka została zatrzymana dopiero pod Moskwą (sam atak na Moskwę rozpoczął się w październiku) w grudniu 1941 r., a na początku następnego roku wojska niemieckie zostały odrzucone spod Moskwy.
lato 1942 – ofensywa wojsk niemieckich na pd. ZSRR w kierunku Zagłębia Donieckiego i Stalingradu, do którego Niemcy dotarli w sierpniu, lecz całego miasta nie udało im się opanować. Stalingrad był kresem pochodu niemieckiego w Rosji i początkiem ich klęski. 19 XI 1942 r. ruszyła radziecka kontrofensywa pod Stalingradem, doprowadzając szybko do zamknięcia niemieckich (6. Armia - ok. 300000 żołnierzy) sił w kotle. Opór wojsk niemieckich pod Stalingradem został ostatecznie złamany 2 II 1943 r. Niemcy utracili przewagę i inicjatywę operacyjna na froncie wschodnim.
5 VII 1943 – nieudana ofensywa niemiecka na Łuku Kurskim (operacja Cytadela) miedzy Orłem i Charkowem, miała tam miejsce największa bitwa pancerna pod Prochorówką. Niemcy całkowicie utracili inicjatywę na froncie wschodnim. Wojska radzieckie kontynuowały ofensywą odrzucając Niemców za Dniepr.
10 VII 1943 – lądowanie wojsk amerykańsko-brytyjskich na Sycylii, następnie zaś w wyniku niepowodzeń Włoch w walkach II wojny i wzrostu napięcia wew. w tym kraju doszło tam do obalenia rządów Mussoliniego (25 VII), jego miejsce zajął marszałek Badoglio, który rozpoczął rozmowy z aliantami na temat kapitulacji. We wrześniu wojska amerykańskie wylądowały na Płw. Apenińskim, rząd włoski ogłosił zawieszenie broni. Niemcy szybko podjęli kontrakcję – uwolniono uwięzionego Mussoliniego, którego postawiono na czele marionetkowego rządu Republiki Salo – Włoska Republika Socjalna (utworzonej na terenach pn. Włoch), wojskom niemieckim udało się zatrzymać aliantów na Linii Gustawa. W październiku 1943 r. Włochy wypowiedziały wojnę Niemcom.
styczeń-sierpień 1944 – wojska radzieckie zdjęły oblężenie Leningradu (900 dni), opanowano Ukrainę, Krym, Karelię, do sierpnia wyzwolono niemal całe terytorium ZSRR, front zatrzymała się na Wiśle.
maj 1944 – zdobycie klasztoru Monte Cassino (dzięki oddziałom polskim z II Korpusu gen. Władysława Andersa), umożliwiło otwarcie drogi aliantom na Rzym (został zajęty na początku czerwca).
6 VI 1944 – lądowanie wojsk alianckich w Normandii (operacja Overlord) – otwarcie drugiego frontu w Europie. W sierpniu wojska alianckie wylądowały w Prowansji na pd. Francji. Do końca września wyzwolono Francję i Belgię docierając do granicy niemieckiej.
23 VIII 1944 – wybuch powstania antyniemieckiego w Rumunii, gdzie doszło do obalenia proniemieckiego rządu Iona Antonescu, dwa dni później Rumunia wypowiedziała wojnę Niemcom, 30 VIII Armia Czerwona wkroczyła na tereny Rumunii.
29 VIII 1944 – wybuch nieudanego antyniemieckiego powstania na Słowacji skierowane przeciwko Niemcom i rządowi ks. Tiso.
wrzesień 1944 – ZSRR wypowiedział wojnę Bułgarii, jednostki radzieckie wkraczają na jej terytorium , gdzie również wybuchło powstanie inspirowane przez komunistów przeciwko Niemcom, w efekcie obalono proniemiecki rząd, zawieszono broń a w październiku przystąpiono do działań przeciwko Niemcom po stronie koalicji antyhitlerowskiej.
17-26 IX 1944 – nieudana operacja Market-Garden – operacja powietrzno-desnatowa mająca na celu uchwycenie przyczółków na Renie i kanałach w Holandii co umożliwiłoby szybsze dostanie się wojsk alianckich na tereny Niemiec (w walkach pod Arnhem wzięła udział polska Samodzielna Brygada Spadochronowa).
październik 1944 – lądowanie wojsk brytyjskich w Grecji, opanowanie Belgradu przez partyzanckie wojska jugosłowiańskie marszałka Tito, oraz wybuch powstania antyniemieckiego na Węgrzech, które zostało krwawo stłumione przez Niemców.
16 XII 1944 – początek ostatniej ofensywy niemieckiej w Ardenach na froncie zachodnim, doprowadziła ona do przejściowego zatrzymania wojsk alianckich na zachodzie.
13 I 1945 – początek ofensywy radzieckiej, która doprowadziła do wyzwolenia ziem polskich aż po Odrę.
marzec 1945 – wojska aliantów osiągnęły linię Renu, kontynuując marsz w kierunku Niemiec.
16 IV 1945 – ofensywa radziecka na Berlin zakończona wzięciem stolicy III Rzeszy, 30 IV 1945 Hitler popełnił samobójstwo, 2 V kapitulowały wojska niemieckie we Włoszech, 5 V wybuchło antyniemieckie powstanie w Pradze, której z pomocą przyszły wojska radzieckie i polskie.
8-9 V 1945 – kapitulacja Niemiec, kończąca II wojnę świtową w Europie.
Działania wojenne w Afrycie 1940-1943
13 IX 1940 – początek ofensywy wojsk włoskich w Afryce Północnej – celem były Egipt i Palestyna (Mussolini marzył o wskrzeszeniu imperium rzymskiego). Uderzenie to zostało szybko powstrzymane przez Anglików, którzy sami uzyskawszy posiłki ruszyli w grudniu do kontrofensywy zajmując do lutego 1941 r. Cyrenajkę (zdobyto Tobruk w Libii). Brytyjczycy musieli przerwać ofensywę ze względu na wysłanie części wojsk z Afryki do Grecji.
luty 1941 – wobec niepowodzeń włoskich w Afryce Hitler postanowił pomóc sojusznikowi na tym teatrze wojennym i posłał tam Afrika Korps pod dowództwem gen. Erwina Rommla, który zaraz po wylądowaniu rozpoczął ofensywę w kierunku Egiptu, doprowadzając do zlikwidowania zagrożenie zajęcia Trypolitanii przez Anglików oraz zbliżył się do granic Egiptu. Na tyłach wojsk osi pozostał Tobruk, którego broniły wojska brytyjskie (również Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich). Front ustabilizował się do listopada 1941.
18 XI 1941 – ofensywa angielska w celu zdjęcia oblężenie Tobruku oraz opanowania Cyrenajki, całkowicie zaskoczyła Niemców, udało się zdjąć oblężenie Tobruku oraz odsunąć wojska osi od granic Egiptu. W styczniu 1942 r. do kontrofensywy przystąpił Rommel, odzyskując część utraconych terenów.
26 V 1942 – wojska osi rozpoczęły ofensywę na w kierunku Egiptu – zdobyto Tobruk oraz zbliżono się do Aleksandrii na odległość 100 km.
23 X 1942 – początek ofensywy brytyjskiej – rozbicie sił Rommla pod El-Alamejn.
8 XI 1942 – lądowanie sił anglo-amerykańskich w Afryce Północnej (operacja Pochodnia). Do początku maja 1943 r. aliantom udało się pokonać siły osi w Afryce.
Działania wojenne na dalekim wschodzie 1941-1945
1940 – po upadku Francji i Holandii Japończycy zwrócili uwagę na bezbronne francuskie Indochiny i holenderskie Indie Wschodnie – rząd Vichy zgodził się na oddanie wpływom Japonii pn. części Indochin, co wywołało sprzeciw USA, które obawiały się agresywnych planów Japonii. Japończykom udało się podpisać w kwietniu 1941 r. układ o neutralności z ZSRR, co dawało im gwarancję, iż Związek Radziecki nie zaatakuję ich, gdy oni będą walczyć w Azji. W lipcu zajęto pd. część Chin co wywołało protesty USA, Anglii i Holandii – Roosevelt zażądał wycofania się wojsk japońskich z zajętych terenów, co było niemożliwe gdyż Japończycy dążyli do wojny i do zajęcia Birmy, Malajów, Wschodnich Indii i Filipiny. Było jednak dla nich oczywiste że zajęcie tych terenów wywoła sprzeciw bądź kontrakcję USA, a największą obawę budziła ich flota stacjonująca w Pearl Harbour, którą postanowiono wyeliminować na początku działań wojennych.
7 XII 1941 – atak japoński na flotę amerykańską w Pearl Harbour.
11 XII 1941 – wojnę USA wypowiedziały Niemcy i Włochy lecz te państwa nie uczestniczyły w walkach na dalekowschodnim teatrze działań. Japończykom do połowy następnego roku udało opanować się Borneo, Singapur, Malaje, Jawę, Filipiny, Birmę oraz wiele pomniejszych wysp na Pacyfiku.
8 V 1942 – bitwa na Morzu Koralowym – ograniczyła się do ataków samolotów startujących z lotniskowców, mimo iż obydwie strony poniosły duże straty to Amerykanom udało się przejąć inicjatywę.
6 VI 1942 – bitwa o Midway – japończycy stracili 4 lotniskowce, a ich przegrana w tej bitwie ostatecznie załamała ich plany dalszej ofensywy na Pacyfiku.
sierpień 1942-luty 1943 – ofensywa wojsk amerykańskich w rejonie wysp Salomona – uniemożliwiono Japończykom atak na Australię. Zacięte walki skoncentrowały się na Guadalcanal.
1944 – wraz z początkiem 1944 r., mimo iż działania na Pacyfiku były prowadzone przez cały 1943 r., podjęto zdecydowane kroki przeciwko Japończykom – działano na podstawie tzw. taktyki żabiego skoku – zajmowano wyspę, umacniano się na niej i atakowano następną. Zdobyte obszary wykorzystywano do stworzenia tam baz wypadowych dla samolotów bombowych. W połowie 1944 r. zdobyto Marianny i rozpoczęto akcję która miała przynieść zdobycie Filipin, które zdobyto dopiero w kwietniu 1945 r. W czerwcu 1945 r. udało się opanować Okinawę co otwierało drogę do Wysp Japońskich. Inwazję na Japonię zaplanowano na listopad 1945, a na Tokio na początku 1946 r. Zdawano sobie jednak sprawę że inwazja może przynieść wielkie straty wśród żołnierzy amerykańskich, dlatego też zdecydowano się na użycie bomby atomowej – 6 VIII 1945 r. zrzucono ja na Hiroszimę a 9 VIII na Nagasaki. Jednocześnie do wojny z Japonią przystąpił ZSRR (8 VIII), którego wojska uderzyły na japońską armię kwantuńską w Mandżurii.
2 IX 1945 – podpisanie bezwarunkowej kapitulacji Japonii na amerykańskim okręcie Missouri.
Koalicja antyhitlerowska
1939 – zniesienie embarga przez USA na dostawy broni i materiałów wojennych dla walczących stron (dotyczyło to tylko GB i Francji), miały być one dostarczane na zasadzie cash and carry. Kolejnym ważnym krokiem do ukształtowania się koalicji antyhitlerowskiej była ustawa z marca 1941 r. lend-lease (tzw. pożyczka dzierżawna), o którą zabiegał Winston Churchill premier GB. Na jej mocy broń i materiały wojenne były przez Amerykanów nie sprzedawane lecz oddawane w dzierżawę. Obok tych działań Roosevelt zdecydował się w tajemnicy przed opinią publiczną, rozpoczęto rozmowy z wojskowymi brytyjskimi na temat pomocy floty amerykańskiej w blokowaniu niemieckich łodzi podwodnych, które polowały na statki angielskie u wybrzeży USA.
12 VII 1941 – podpisany został angielsko-radziecki układ o pomocy wzajemnej i wspólnym prowadzeniu wojny przeciw Hitlerowi, również rozszerzono na ZSRR ustawę lend-lease (październik).
9-12 VIII 1941 – spotkanie Roosevelta i Churchilla na pokładzie pancernika Prince Of Wales u wybrzeży Nowej Funlandii – premier GB starał się przekonać prezydenta co do konieczności zaangażowania się USA w wojnę, jednakże Roosevelt zdawał sobie sprawę z izolacjonistycznych tendencji w senacie i obiecał jedynie zwiększenie dostaw broni.
12 VIII 1941 – podpisanie przez Roosevelta i Churchilla wspólnej deklaracji (tzw. karta atlantycka), która zapowiadała definitywne zniszczenie faszyzmu, pokonanie państw osi i ustanowienie po wojnie nowego ładu, w którym każdy naród będzie miał prawo do samostanowienia oraz rezygnację z ekspansji terytorialnej.
1 I 1942 – podpisanie w Waszyngtonie przez USA, GB, ZSRR i 23 inne państwa Deklaracji Narodów Zjednoczonych, która mówiła o użyciu wszystkich sił tychże narodów do walki z państwami osi, że wykluczone miało być zwieranie separatystycznych układów pokojowych z Niemcami. Od tej pory wszystkie poczynania dyplomatyczne miały na celu tworzenie nowego ładu powojennego na świecie (zakładano utworzenie nowej organizacji na miejsce Ligi Narodów).
26 V 1942 – podpisanie w Londynie radziecko-angielskiego układu sojuszniczego na lat 20 – potwierdzono zasady współpracy wojskowej oraz umieszczono zapis, który zobowiązywał strony do nie mieszania się w sprawy wewnętrzne innych państw a także o wyrzeczeniu się zdobyczy terytorialnych.
19-30 X 1943 – konferencja ministrów spraw zagranicznych USA, GB i ZSRR w Moskwie – zapadły decyzje co do przyszłości niektórych państw europejskich – odbudowa niepodległej Austrii, utworzenie demokratycznych Włoch, ukaranie zbrodniarzy wojennych, odebranie Niemcom terenów zajętych po 1938 r., rozważano również podziału Niemiec na mniejsze organizmy państwowe które początkowo miały by pozostawać pod kontrolą państw zwycięskich. Ustalono także stworzenie po wojnie powszechnego systemu bezpieczeństwa, który maił być gwarantowany przez organizacje międzynarodową (na miejsce Ligi Narodów, która cały czas formalnie funkcjonowała).
28 XI-1 XII 1943 – konferencja w Teheranie (Stalin, Churchill i Roosevelt) – zapadła decyzja utworzenie drugiego frontu w Europie zachodniej (lansowana przez Stalina i Roosevelta, gdyż Churchill chciał uderzyć na Bałkanach), w sprawie niemieckiej zdecydowano się na zwołanie specjalnej konferencji, w sprawie Polski zgodzono się na granice na tzw. linii Curzona, a Polska miała dostać w rekompensacie ziemie na zachodzie kosztem Niemiec (nie sprecyzowano konkretnie jakie miały być to tereny), zgodzono się na pomoc dla jugosłowiańskiej partyzantki, oraz potwierdzenie konieczności założenie międzynarodowej konferencji. Stalin uzyskał praktycznie zgodę na zajęcie wschodniej Polski, republik nadbałtyckich, Besarabii, Bukowiny oraz części Prus Wschodnich z Królewcem.
VIII-X 1944 – konferencja przedstawicieli USA, GB, ZSRR i Chin w Dumbarton Oaks – ustalono zasady funkcjonowania przyszłej Organizacji Narodów Zjednoczonych.
X 1944 – wizyta Churchilla w Moskwie, który był zaniepokojony radzieckimi postępami w Europie środkowej i wschodniej – premier brytyjski miał zaproponować podział wpływów w tych państwach – 90% wpływów dla Stalina w Rumunii, w Grecji 90% dla GB, Jugosławia i Węgry po 50%, Bułgaria 75% dla Stalina – Stalin nie miał jednak zamiaru dzielić się tym co już jego wojska zajęły.
10 XII 1944 – podpisanie w Moskwie układu francusko-radzieckiego o przymierzu i wzajemnej pomocy.
4-11 II 1945 – konferencja wielkiej trójki w Jałcie – uzgodniono udział wojsk radzieckich w wojnie z Japonią w przeciągu 2 lub 3 miesięcy po zakończeniu wojny w Europie, w zamian ZSRR miał otrzymać Wyspy Kurylskie, południowy Sachalin i miał być utrzymany status Mongolii Zewnętrznej (Mongolska Republika Ludowa); po podpisaniu przez Niemcy kapitulacji należało zapewnić wykonanie tych postanowień, każde z trzech mocarstw miało otrzymać swoja strefę okupacyjną, miała powstać Komisja Kontroli z siedziba w Berlinie, zapowiadano całkowite rozbrojenie Niemiec, rozwiązanie sztabu generalnego, likwidację bądź kontrolę przemysłu, ukaranie zbrodniarzy wojennych, odszkodowania za poniesione straty i zniszczenia (ZSRR żądał 10 mld dolarów reparacji) , likwidacja hitlerowskich organizacji i instytucji; zdecydowano o zwołaniu 25 IV 1945 konferencji która opracuje Kartę Narodów Zjednoczonych; w sprawie polskiej granicy wschodniej zdecydowano iż będzie ona przebiegać wzdłuż linii Curzona, uznano że na zachodzie Polska powinna uzyskać tereny choć na razie nie zdecydowano jakie (ostateczny kształt granicy zachodniej miał zostać wyznaczony w traktacie pokojowym z Niemcami), zdecydowano się na powołanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej w skład którego mieli wejść zarówno komuniści z Rządu Tymczasowego jak i politycy emigracyjni, ustalono także przeprowadzenie w Polsce wolnych wyborów.
17 VII-2 VIII 1945 – konferencja poczdamska (Stalin, prezydent USA Harry Truman, Churchill którego później zastąpił nowy premier GB Clement Attlee) – w stosunku do Niemiec przyjęto zasadę demilitaryzacji, denazyfikacji, demokratyzacji i dekartelizacji; odszkodowania na rzecz ZSRR miały być pokryte z radzieckiej strefy okupacyjnej (ZSRR miał ze swojej puli wypłacić odszkodowania Polsce) a także miał otrzymać odszkodowania z innych stref okupacyjnych, Stalin otrzymał Królewiec z przyległymi terenami; zadecydowano o wysiedleniu ludności niemieckiej z Polski, Czechosłowacji i Węgier; wytyczono linię demarkacyjną w Korei wzdłuż 38 równoleżnika między strefami radziecką i amerykańską; w sprawie zachodniej polskiej zdecydowano się oddać pod administrację polską byłe tereny niemieckie leżące na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej, część Prus Wschodnich oraz obszar wolnego miasta Gdańsk, stwierdzając jednak że w sprawie tej granicy ostateczna decyzja zapadnie podczas konferencji pokojowej z Niemcami.
Polacy na frontach II wojny światowej
Norwegia 1940 – walki o Narwik – brały w nich udział polskie okręty Błyskawica, Burza, Grom (zatopiony 4 V), a także Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich (gen. Szyszko-Bochusz).
Francja 1940 – 1. Dywizja Grenadierów (gen. B. Duch), 2. Dywizja Strzelców Pieszych (gen. B. Prugar-Ketling), 10. Brygada Kawalerii Pancernej (gen. St. Maczek), walczyło również ok. 130 pilotów, którzy zestrzelili 60 samolotów wroga przy stracie 11, oraz ściągnięta do Francji w czerwcu Brygada Podhalańska.
Anglia 1940 – na wyspy brytyjskie udało się ewakuować z Francji ok. 20 000 żołnierzy polskich, razem było ich ponad 27 000 skupionych głównie w Szkocji (I Korpus Polski), gdzie mieli bronić terenu przed inwazja niemiecką. Tworzono również 1. Samodzielną Brygadę Spadochronową (gen. Sosabowski) oraz 1. Samodzielną Kompanię Komandosów. Stworzono 4 dywizjony myśliwskie (m.in. 303) oraz dwa bombowe – szczególnie ważną rolę odegrali piloci myśliwców w bitwie o Wielką Brytanię – zestrzelono 203 samoloty wroga i uszkodzono 36 co stanowiło 11,7% strat niemieckich.
Afryka 1941-1943 – w walkach w Afryce Północnej wzięła Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich (gen. St. Kopański), która po kapitulacji Francji w 1940 r. przeszła z Syrii do angielskiej Palestyny, gdzie ją przeszkolono. Początkowo użyta została do budowy fortyfikacji w Egipcie, później zaś skierowano ją do walk w obronie Tobruku (szczury Tobruku), gdzie walczyła od połowy sierpnia do początku grudnia 1941 r. skutecznie walcząc z wojskami Rommla.
ZSRR 1941-1942 – armia gen. Andersa – sformowana na podstawie układu Sikorski-Majski i umowy z 14 sierpnia. Miała składać się z 30 000 żołnierzy, którzy byli w ZSRR po wrześniu 1939 r. Do grudnia 1941 r. udało się jednak zgromadzić 96 000 ochotników (przybyli tam często z rodzinami), których jednak nie można było wyżywić i ubrać gdyż ZSRR nie wywiązywał się z umowy. Dlatego też rząd polski zaproponował wobec braku możliwości zaopatrzenia wojska jego ewakuację, którą przeprowadzono do sierpnia 1942 r. do Iranu, gdzie początkowo pomagano utrzymać porządek po obaleniu proniemieckiego rządu. Później z tych żołnierzy stworzono II Korpus Polski.
ZSRR i Polska 1943-45 – po zerwaniu przez rząd radziecki stosunków z rządem polskim w Londynie rozpoczęto w ZSRR tworzenie polskiego wojska. Jeszcze w lutym 1943 r. powstał w ZSRR Związek Patriotów Polskich (ZPP – na czele z Wandą Wasilewską), którego deklaracja programowa zapowiadała wspólną walkę z Armią Czerwoną przeciw Niemcom, przyszła Polska miała mieć sprawiedliwe granice na wschodzie i piastowskie na zachodzie, suwerenne prawa ustrój demokratyczny wolny od obszarników i kapitalistów, sojusz i przyjaźń z ZSRR miały być podstawą polityki zagranicznej. W maju 1943 r. rozpoczęto formowanie 1. Dywizji (gen. Berling) w Sielcach nad Oką (byli nawet księża). Ponieważ polska kadra oficerska została wymordowana bądź odeszła z Andersem (wyjątkiem był np.: Berling), większość stanowisk dowódczych objęli Rosjanie. W sierpniu uzyskano zgodę na stworzenie polskiego korpusu. 12 X 1943 r. – 1. Dywizja wzięła udział w walkach pod Lenino (przy stratach własnych 25%). W marcu 1944 r. korpus został przekształcony w I Armię Wojska Polskiego, która wzięła udział w wyzwalaniu ziem polskich z okupacji niemieckiej. Dowódca armii Berling uzyskał nawet zgodę na pomoc dla walczącej Warszawy, jednakże akcja podjęta w II połowie września 1944 r. była już spóźniona a na dodatek wojska polskie nie otrzymały odpowiedniego wsparcia, co spowodowało fiasko całej operacji (umożliwiło to usuniecie Berlinga). Wraz z powstaniem PKWN utworzono także Ludowe Wojsko Polskie. W sierpniu polskie oddziały wzięły udział w walkach pod Studziankami, gdzie walczono o utrzymanie przyczółka na Wiśle. Jeszcze w lipcu 1944 r. rozpoczęto tworzenie II Armii Polskiej, a w październiku III Armii. W 1945 roku wojska polskie wzięły udział w wyzwalaniu ziem polskich walcząc o Warszawę, o przełamanie Wału Pomorskiego, Kołobrzeg, Trójmiasto. W kwietniu i maju 1945 r. I armia brała udział w walkach o Berlin, a II Armia w walkach o Pragę.
Zachodnia Europa 1944-45 – od 1940 r. stopniowo zwiększano liczbę żołnierzy walczących w polskich Siłach Zbrojnych (ochotnicy z USA, wyzwoleni jeńcy wojenni – do listopada 1945 uzyskano liczbę 225 000 żołnierzy).
11-18 V 1944 II Korpus zdobył Monte Cassino. Następnie zaś wziął udział w wyzwalaniu Płw. Apenińskiego walcząc pod Ankoną (1944) i Bolonią (1945). Wojska polskie miały też udział w walkach na zachodzie Europy – szczególnie 1. Dywizja Pancerna gen. Maczka walcząca m.in. pod Falaise oraz biorąca udział w wyzwalaniu Holandii, kończąc swój szlak bojowy zdobyciem w maju 1945 r. niemieckiej bazy morskiej w Wilhelmshaven. W walkach w nieudanej operacji wzięła również udział Samodzielna Brygada Spadochronowa działająca pod Arnhem.
Bitwę o Normandię zakończyła bitwa pod Falaise, gdzie walczyli Polacy, którymi dowodził gen. Stanisław Maczek (lipiec 44 roku). Była to 1 dywizja pancerna, która później wyzwoliła Holandię. Gen. Maczek po wojnie był kelnerem w Wielkiej Brytanii i to tylko dlatego, że jeden z żołnierzy jego dywizji otworzył bar.
Polityka polska w trakcie II wojnie światowej
23 sierpnia 1939 roku został podpisany pakt Ribbentrop-Mołotow, którego mocą ZSRR od Niemiec miała oddzielać granica Wisły, Narwi i Sanu. Podczas działań wojennych jednak przesunięto tę granicę i 28 września 1939 r. ustalono ją na linii Bugu, Narwi i Sanu. Część ziem bezpośrednio włączono do Rzeszy (np. Pomorze Gdańskie, Łódź, Mazowsze, Górny Śląsk). Z pozostałych ziem stworzono tak zwaną Generalną Gubernię, której gubernatorem był Hans Frank. Niemcy prowadzili politykę wynarodowienia Polaków. Generalna Gubernia miała stać się zapleczem taniej siły roboczej, od razu uderzono w inteligencję polską i np: w listopadzie 1939 roku aresztowano pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego, w roku 1940 ruszyła akcja A-B skierowana w inteligencję polską. Zlikwidowano szkolnictwo, zostawiono jedynie szkolnictwo podstawowe (np. uczyli liczenia tylko do 500), Polacy mieli być tylko tanią siłą roboczą, a głupimi łatwiej się rządzi. Na ziemiach polskich umieszczono obozy koncentracyjne, bo Polska była w centrum Europy i do tego tereny Polski dawały możliwość „cichej” eksterminacji. Hitler głosił walkę ras, Stalin walkę klas. Wschodnie tereny Polski stworzyły Republikę Zachodnią Białoruską i Republikę Zachodnią Ukraińską. Tam w październiku 1939 r. zostały przeprowadzone wybory do zgromadzeń ludowych, wynik wyborów mógł być tylko jeden i dostali się tam do władzy albo komuniści, albo agenci NKWD. Owe utworzone zgromadzenia zgłosiły w listopadzie chęć przyłączenia tych ziem do ZSRR. Wilno zostało włączone do Litwy (oddał je Litwinom), ale długo się nim nie cieszyli, bo już w roku 1940 Stalin przejął całą Litwę. Jako że Stalin prowadził walkę klas, od razu uderzył w warstwę posiadającą wprowadzając reformy nacjonalizacyjne obrębie przemysłu i rolnictwa. Oblicza się, że na terenach zajętych przez ZSRR w latach 1940-41 wywieziono od 0,5 do 1,5 miliona Polaków na Sybir. Sprawa polskich oficerów zamordowanych przez ZSRR. W 1939 roku dostali się do niewoli, byli przetrzymywani w 3 obozach: Kozielsk, Ostaszków oraz Starobielsk. Stalin 5 marca roku 1940 podjął decyzję o wymordowaniu polskich oficerów. Na przełomie kwietnia i maja większość była wymordowana w 3 miejscach kaźni: Katyń, Charków i Miednoje.
Sprawa polska w okresie II wojny światowej
Kwestie krajowe
We wrześniu roku 1939 rząd polski uciekł z Polski do Rumunii, gdzie został internowany. Było to na rękę zarówno Niemcom jak i Francji. Francja chciała stworzyć rząd złączony, zależny od niej (co wykluczało rząd sanacyjny), dlatego naciskano na Rumunię by zatrzymywała rząd polski. Do dymisji podał się prezydent Polski i na następcę wyznaczył Władysława Raczkiewicza, który od razu wyznaczył premiera w postaci Władysława Sikorskiego będącego jednocześnie Wodzem Naczelnym Sił Zbrojnych. Rząd był rządem koalicyjnym składającym się z czterech partii: Stronnictwo Narodowe, Stronnictwo Pracy, Stronnictwo Ludowe, Polska Partia Pracy. W tym rządzie nie było miejsca dla sanacji, bo to właśnie ją obwiniano za klęskę kampanii wrześniowej (prześmiewcze ujęcie hasła Silni, zwarci, gotowi: Silni w gębie, zwarci przy korycie, gotowi do ucieczki). Powstała też rada narodowa (forma parlamentu na emigracji, doradztwa dla premiera). Równolegle do rządu na emigracji, tworzono polskie państwo podziemne. Można wyróżnić dwa piony owego państwa: polityczny i militarny. Pion polityczny: w czerwcu 1940 roku stworzono Polityczny Komitet Porozumiewawczy, który można nazwać parlamentem, bo pracowały w nim najważniejsze partie polityczne, tworzono w nim plany odbudowy po wojnie, tworzono plany przyłączenia ziem niemieckich do Polski (np. Pomorza czy Śląska). Co najważniejsze dla PKP, wszystkie partie, które były wewnątrz komitetu, przed wojną były skłócone, lecz w trakcie wojny obrano wspólny cel – dobro Polski. W marcu 1944 roku PKP przekształciło się w Radę Jedności Narodowej. Podczas powstawania PKP Sikorski nie był pewien czy może im wierzyć, dlatego stworzył w 1940 roku Delegaturę Rządu na Kraj, by mieć kontrolę nad polskim państwem podziemnym w Polsce. Było 3 delegatów: Cyryl Ratajski (1940-42), Jan Piekałkiewicz (1942-43) i Jan Stanisław Jankowski (1943-45). W efekcie pracy PKP i Delegatury stworzono normalną administrację (m.in. odbywały się sprawy sądowe w sprawie kolaboracji z okupantem). Działała również Tajna Organizacja Nauczycielska, bo Niemcy uderzyli w szkolnictwo i należało dalej edukować młodzież (były tajne komplety, egzaminy itp.). Równolegle z pionem politycznym tworzono pion militarny. Jeszcze we wrześniu 1939 roku, kiedy Warszawa była oblężona, stworzono organizację Służba Zwycięstwu Polski. Tworzyli ją oficerowie sanacyjni i ta organizacja niebardzo podobała się Sikorskiemu na emigracji, więc ją rozwiązał i założył w listopadzie 1939 roku Związek Walki Zbrojnej. Na jego czele stał generał Kaizmierz Sosnkowski. Problem polegał na tym, że Sosnkowski przebywał na zachodzie więc skuteczna możliwość zarządzania była niemożliwa. Zmieniono więc komendanta na Stefana Grota-Roweckiego. Podjął akcję scaleniową, w której chodziło o to, by scalić wszystkie grupy para-militarne w jedną Armię Krajową i 14 lutego 1942 r. udało się to. Pierwszym komendantem był oczywiście Grot-Rowecki do roku 1943, kiedy to został aresztowany przez Niemców. Jego następcą był Tadeusz Bór-Komorowski, który po upadku Powstania Warszawskiego dostał się do niemieckiej niewoli i ostatnim generałem był Leopold Niedźwiadek-Okulicki, który w styczniu 1945 roku rozwiązał Armię Krajową. Cele AK: przygotowanie Polaków do walki zbrojnej (AK chciało przygotować powstanie na moment słabości Niemców i raczej unikano akcji zbrojnych przez to, że Niemcy stosowali taktykę odwetu [za 1 zabitego Niemca – np. 100 zabitych Polaków]), stworzono kierownictwo dywersji AK (w 1943 r. – na czele gen. „Nil” Fieldorf), wprowadzono tzw. mały sabotaż i dotyczyło to każdego Polaka (malowanie na ścianach różnych haseł, osłabianie Niemców).
Arena międzynarodowa
21 czerwca 1941 roku ZSRR został zaatakowany przez III Rzeszę. Anglia zawarła sojusz ze Związkiem Radzieckim i również Churchill zaczął naciskać na to, by Sikorski zawarł ten sojusz. Była jednak kontrowersyjna kwestia, czy ZSRR była faktycznie w stanie wojny z Polską (Stalin uważał, że wstawił się za ludami Ukrainy i Białorusi i nie naruszał niejako struktur Polski). Była jeszcze kwestia granic – Sikorski chciał ich na linii ryskiej, a Stalin na linii Curzona. Sojusz jednak został podpisany 30 lipca 1941 roku – układ Sikorski – Majski. Uznano, że traktaty Niemiecko-Radzieckie z 1939 r. są nieważne, zawarto sojusze militarne, nawiązano stosunki dyplomatyczne, również w ZSRR miała zostać stworzona armia polska. Najbardziej kontrowersyjnym tematem tego układu był temat amnestii Polaków z łagrów – spór toczył się o sformułowanie „amnestia”, bo dotyczy on osób winnych czemuś, a Polacy nie byli czemukolwiek winni. W grudniu 1941 r. Sikorski udał się do Moskwy w celu rozmów o tworzeniu armii polskiej, wtedy to rozpoczęto kwestię oficerów z Katynia; na czele armii tworzonej w ZSRR stanął Władysław Anders. W roku 1942 armia Andersa została ewakuowana ze Związku Radzieckiego, ponieważ warunki w jakich przebywała były fatalne – było tam więcej ludzi niż sowieci dostarczali żywności (razem z żołnierzami często były ich rodziny), namioty przy ogromnych mrozach itp. Zadecydowano, by ewakuować ją na tereny Iraku/Iranu. Był to moment walk o Stalingrad, co było powodem ochłodzenia stosunków polsko-radzieckich (Stalin stwierdził, że w kluczowym momencie wojny na wschodzie, Polacy uciekają). Armia Andersa została przekształcona w II korpus i w 1944 roku zdobyła Monte Cassino. W kwietniu 1943 r. Niemcy ogłosili, że znaleźli groby pomordowanych polskich oficerów w Katyniu i pokazali winnych w postaci sowietów. Stalin wypierał się i ukazywał winnymi Niemców. Sikorski tegoż roku zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o zbadanie tej sprawy. Stalin uznał ten krok jako wrogi w stosunku do ZSRR i zerwał stosunki dyplomatyczne z rządem polskim na emigracji. Było mu to jak najbardziej na rękę, bo chciał przejąć władzę w Polsce, a nie mógłby tego zrobić przy stosunkach dyplomatycznych z rządem na emigracji. W styczniu 1942 r. z inicjatywy Stalina została w Polsce stworzona Polska Partia Robotnicza, sekretarzem partii został Marceli Nowotko. PPR zostało stworzone w sposób taki, by każdy mógł znaleźć coś dla siebie i tak namawiała do walki z Niemcami. Stworzono Gwardię Ludową, która od razu ruszyła do walk i oczerniano Armię Krajową, bo nie przeprowadzała zbyt wielu akcji zbrojnych. PPR nie mówiła nic o granicach poza tym, że należy ustalić granice piastowskie. Pod koniec 1942 r. doszło do zawirowań wewnątrz tej partii, zabito Marcelego Nowotkę w niewiadomych okolicznościach. W 1943 r. na czele partii stanął Władysław Gomułka, działacz krajowy, nieznany Stalinowi, przez co ten mu nie ufał (Nowotko był wysłany z Moskwy). Gomułka został wybrany na szefa partii bez zgody Stalina, bo została zerwana łączność radiowa z Moskwą. Stalin zaczął się obawiać, że jeśli Gomułka jest naczelnym sekretarzem partii, to traci wpływy w Polsce. Stworzył więc Związek Patriotów Polskich, na czele którego stanęła Wanda Wasilewska z rodziny o niezwykłych tradycjach niepodległościowych. W Sielcach nad Oką (blisko Moskwy) zaczęto tworzyć oddziały polskie u boku armii czerwonej znane bardziej jako berlingowcy (od gen. Zygmunta Berlinga). Nie należy jednak kojarzyć tych żołnierzy z komunistami, bo część to byli ludzie, którzy nie zdążyli wyjść ze Związku Radzieckiego z armią Andersa i to był jedny sposób na to. 12 października 1943 roku – bitwa pod Lenino.
4 lipca 1943 roku zginął w okolicach Gibraltaru w katastrofie lotniczej - Władysław Sikorski. Do tej pory nie wiadomo czy ktokolwiek stoi za tym wypadkiem. Być może to Stalin chciał ze względu na to, że Sikorski miał koneksje i mógł po wojnie pomóc Polsce w ustalaniu granic. Być może był to Churchill, który namawiał Sikorskiego na lepsze stosunki ze Stalinem, lecz ten był nieugięty. Być może był to spisek oficerów polskich na czele z Andersem i miałoby być to za to, że Sikorski prowadził zbyt miękką politykę wobec Związku Radzieckiego. Po śmierci Sikorskiego premierem został Stanisław Mikołajczyk ze Stronnictwa Ludowego, a Wodzem Naczelnym został Kazimierz Sosnkowski.
Komunizm po II wojnie światowej
Stalin zaczął umacniać swoją pozycję w państwach, w których przejął władzę. W 1947 roku w Szklarskiej Porębie stworzono Biuro Informacji Komunistycznej, tzw. kominfor. Oficjalnie miało ono koordynować pracę partii komunistycznej w Europie, a praktycznie była to kontrola połączona z terrorem. W 1948 roku ze strefy wpływów ZSRR odpadła Jugosławia, na czele której stanął Josip Broz Tito. Nie zgodził się on na wprowadzenie w Jugosławii stalinizmu. Miał realne poparcie społeczeństwa, bo w trakcie II wojny światowej, walczył i był wodzem. W 1949 roku powstała Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), w efekcie ZSRR czerpało z tego, co wyprodukowały inne państwa. W 1955 roku militarnie zjednoczono państwa tworząc Układ Warszawski, który oficjalnie był sojuszem militarnym państw komunistycznych. Obie wyżej wymienione organizacje rozwiązano w 1991 roku. 5 marca 1953 roku zmarł Józef Stalin. Z początku władzę przejął Ławrientij Beria, lecz został odsunięty po kilku tygodniach i zastąpiony Nikitą Chruszczowem, który sprawował funkcję sekretarza generalnego d 1964 roku. Wytknął wszystkie błędy Stalina i chciał znieść ogólny terror. W 1956 roku na 20 zjeździe KPZR (Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego) wytknął wszystkie błędy i zbronie Józefa Stalina. Zaczęto usuwać w ZSRR i państwach Układu Warszawskiego, zwolenników Stalina (stalinowców) i wprowadzać Chruszczowców. W 1956 roku doszło do powstania węgierskiego. Do 1956 roku na Węgrzech władzę sprawował Matyas Rakosi, którego pod naciskiem Chruszczowa usunięto ze stanowiska i zastąpiono Ernem Gero. W październiku 1956 roku miało miejsce powstanie antykomunistyczne na Węgrzech. Imre Nagy – bardzo dobrze znany, dał się ponieść rewolucji. Liczono, że dokona on reform i przywróci spokój na Węgrzech. Udało mu się wprowadzić pluralizm polityczny, oraz ogłosił, że Węgry są krajem neutralnym i występują z Układu Warszawskiego. W listopadzie 1956 roku armia radziecka uderzyła na Węgry i wciągu tygodnia antykomuniści zostali pokonani. Na czele Węgier stanął Janos Kadar. Imre Nagy zginął podczas działań militarnych.
Nieco później miał miejsce kryzys kubański. W 1959 roku władzę na Kubie objął Fidel Castro. Znacjonalizował przemysł, co uderzyło w Amerykanów, którzy nałożyli na Kubę embargo (maksymalne ograniczenie handlu) i starali się odsunąć Castro od władzy. W 1961 roku próbowano przeprowadzić akcję nazywaną desantem w zatoce Świń – emigranci wyszkoleni przez amerykanów mieli przejąć władzę na Kubie. Castro zwrócił się o pomoc do ZSRR a Chruszczow od 1961 roku zaczął instalować swoje rakiety jądrowe na terenie Kuby. W październiku 1962 roku USA zorientowały się, że na Kubie są pociski jądrowe, na co ostro zareagował prezydent Kennedy i wprowadził morską blokadę Kuby. W ramach działań pokojowych, w 1962 roku Chruszczow wycofał swoje rakiety z Kuby, a Amerykanie wycofali swoje z Turcji. W 1964 roku Chruszczow został odsunięty od władzy w ZSRR i po nim władzę aż do 1982 roku przejął Leonid Breżniew, który założył doktrynę breżniewa mówiącą, że gdyby w którymś z państw Układu Warszawskiego władza ludowa byłaby zagrożona, to pozostałe państwa miały nieść bratnią pomoc. Na przykład Czechosłowacja w 1968 roku borykał się z praską wiosną i wtedy władzę w Czechosłowacji objął Dubcek, który propagował socjalizm z ludzką twarzą. Miała miejsce demokratyzacja życia, co nie spodobało się Breżniewowi. W sierpniu 1968 roku wkroczono więc na tereny Czechosłowacji.
W latach 1979-1989 ZSRR zaatakował Afganistan. Chciał pomóc komunistom odsuniętym tam od władzy, lecz ta wojna okazała się bardzo trudna i w efekcie przegrana. Przyczyniła się ona po części do upadku ZSRR, bo wszystkie środki finansowe przeznaczone były na zbrojenie. W 1981 roku prezydentem USA został Ronald Reagan, który rzucił ZSRR rękawice dotyczącą zbrojeń. Reagan rozpoczął masowe zbrojenia USA, by pogrążyć gospodarczo ZSRR, który podjął wyzwanie, lecz traciło na tym. W 1982 roku zmarł Breżniew i na czele ZSRR stanął Juri Andropow do 1984 roku, później d 1985 roku funkcję gen-seka sprawował Konstantyn Czernienko, natomiast po nim już na nieco dłużej, bo do 1991 roku, władzę pełnił Michaił Gorbaczow. Wystąpił z programu reform, zrezygnował z doktryny Breżniewa, zaproponował hasło pierestrojka (czyli wprowadzenie w ZSRR elementów wolnego rynku), oraz głasnost (jawność życia). Lata 80-te we wszystkich państwach Układu Warszawskiego, to lata kryzysu.
W 1989 roku miała miejsce Jesień Narodów. Rządy komunistyczne zostały obalone i stało się to za wyjątkiem Rumunii, gdzie toczono ciężkie walki, w warunkach pokojowych. Rumunia nie obeszła się bez walk z powodu rządów Nicola Ceausescu – „geniusza karpat”, jak był nazywany. W grudniu 1989 roku wybuchło powstanie w Rumunii, toczyły się walki, w wyniku których Ceausescu został aresztowany i stracony (rozstrzelany). W 1990 roku Litwa jako pierwsza ogłosiła niepodległość w ZSRR, co starał się jeszcze zahamować Gorbaczow, lecz nie był już w stanie. W grudniu 1991 roku miał miejsce rozpad ZSRR.
Konflikty w Azji
Chiny – do 1912 roku były cesarstwem. Od 1912 roku stały się republiką. Najsilniejszą partią był Kuomintang, na czele którego stał Czang Kaj Szek. Partią konkurencyjną była Komunistyczna Partia Chin na czele z Mao Tse Tungiem. Już przed 1931 rokiem doszło do walk między partiami, które jednak zaprzestały ich w wyniku ataku Japonii na Chiny. W 1945 roku, gdy Japonię pokonano, wybuchła w Chinach wojna domowa między Kuomintangiem a Komunistyczną Partią Chin. W 1949 roku komuniści wygrali.
Wojna w Wietnamie – spór między Indochinami a Francją. W 1940 roku Indochiny wymusiły oddanie Japonii na rządach Vichy. Kiedy w 1945 roku Japonia została pokonana, na te tereny powrócili Francuzi. W północnej części Indochin, Ho Chi Minh stworzył Demokratyczną Republikę Wietnamu. W Wietnamie wybuchła tak zwana brudna wojna, bo walczono z państwem, które walczyło o swoją niepodległość,a Francja sprzeciwiała się temu. Ostatecznie Francja poniosła klęskę i w 1954 roku został zawarty pokój w Paryżu z państwem Wietnamskim. Na północy mieściła się Demokratyczna Republika Wietnamu z Ho Chi Minhem na czele, a na południu Republika Wietnamu. Linia podziału przebiegała na 17 stopniu N. Wtedy też powstały Laos i Kambodża.