Sądownictwo kościelne, hierarchiczność instytucji:
Sąd najniższy to sąd archidiakona. Jest to jednostka administracyjna skupiajaca ok. 10 parafii. Powstaly ok. konca XII poczatek XIIIw. Sąd orzekal w sprawa cause minores.
Sąd wyżysz to sąd biskupa. Był to sąd który rozstrzygał apelacje z sądu archidiakona. S.b. w pierwszej instancji orzekał cause minores i jako drugiej instancji w causa minores. od poł XIII w orzekał oficjał. Oficjałowie faralni.
Sąd arcybiskupa. Orzekał tylko w sprawach ważniejszych.(arcybiskup gnieźnieński, XIV arcybiskup lwowski).
Od czasu do czasu mialy miejsce tzw sady synodalne. Najeczesniej w czasie objazdu diecezji przez biskupa kiedy zwoływał synod(w otoczeniu innych duchownych).
Istniały również sady rubowe. Pojawily się w XIV w na Śląsku. Inaczej sady inkwizycyjne. Mialy na celu zwalczanie herezji. W XIV w herezja waldensów. (przyjeżdżał do miejsca biskup lub oficjal i rubowie skladali zeznania ze ktos wyznaje herezje waldensow).
STAN RYCERSKI
Zaczal się tworzyc szybko bo ok. XII w. ale był to proces długotrwały i zakończył się w wieku XIV.
Rycerza cechowalo:
Alogialna własność ziemi- rycerz co do zasady był ziemianinem. Otrzymywal najczęściej poprzez przywileje od monarchy.
Samodzielnie stanowisko ugruntowane immunitetami- rycerz na swojej ziemi sprawowal na swojej ziemi obowiązki sędziego i zbieral daniny. Funkcje publiczno-prawne.
W okresie rozbicia dzielnicowego pojawia się uprzywilejowanie rycerstwa w zakresie prawa prywatnego oraz karnego. Prawo prywatne, wśród rycerstwa pojawia się zwyczaj dziedziczenia przez kobiety(XIV w.). w zakresie karnego, za zabicie lub zranieni szlachcica były wyższe grzywny(za zabicie chlopa 3 grzywny, za zabicie szlachcica 30 grzywien).
Cale rycerstwo od XIV w mialo tzw ius non responsivum. Tzn. ze mialo prawo do nieodpowiadania przed sadami urzędników krolewski lub książęcych(np. przed kasztelanem). Odpowiadali tylko i wyłącznie przed sadem ksiecia lub krola.
Rycerstwo mialo pewne przywileje wynikające z aktow krolewskich, tzw. Przywileje ziemskie lub generalne. Przywieleje o charakterze publicznych czyli prawo do obsadzania urzędów ale także przywileje o charakterze prywatnym np. wynagrodzenie za wyprawe rycerska poza granice kraju.
Zewnętrzne formy przynależności do tego stanu. Zawołania i herby. Herby pojawily się pozno bo dopiero w XIV w. zawolania to był po prostu okrzyk bojowy aby się rozpoznać podczas walki.
Rycerze odpowiadali przed sadami tylko ksiecia. Odpowiadali przed sadem na wiecu albo sądził na dworze(sąd nadworny). Z sądu ksiecia na wiecu w XIV w powstaje sąd wiecowy który będzie funkcjonowal do 1454r. natomiast z sądu ksiecia dzielnicowego na dworze powstanie w zjednoczonej koronie sąd ziemski. Sądy te sadzily wg prawa zwyczajowego szlaky czyli wg zwyczaju polskiego. Z tym,że ten zwyczaj był nieco zmodyfikowany przywilejami jak i regionem(było inne prawo ziemi krakowskiej, łęczyckiej). Pochodzily ze wspolnego korzenia ale istanialy pewne odrębności. Z uwagi na duze zróżnicowanie praw, starano się przeprowadzic ich unifikacje. Udalo się to Kazimierzowi Wielkiemu w STATUTACH(statut piotrkowski i wiślicki).
STAN MIEJSKI
Powstanie stanu miejskiego wiaze się scisle z lokacji na prawie niemieckim. Miasta, osady targowe były miejscem zawierania umow, nie było możliwe stosowanie osobowości prawnej. W miejscu targowym musiało obowiązywać jedno prawo. Miasta powstawaly w miejscach dawnych miast handlowych. W obrebie miast obowiązywała zasda terytorialności prawa. Nie ważne kto czym się zajmowal, podlegali temu samemu prawu.
Lokacje to wiek XIII. I wyszktalca się stan mieszczanski. Na początku lokacje na slasku i na Pomorzu. Wprowadzano nowy ustroj miasta i nowe prawo. Najeczesciej na prawie miejskim lokowano osady już istniejące.Był wójt. Urzad był dziedziczny, można było sprzedac. Miał organ doradczy czyli ławę.Kraków lokowany w 1253r.
Istnial system pinialny miast, było miasto matka i miasto corka. Potem duzo miast na Pomorzu wzorowano na prawie chełmińskim. Na ślaskim na prawie średzkim(Środa Śląska).
Dla naszy terenow odgrywal wazna role Magdeburg i Lubeka a potem Chełmno i Środa Śląska.
Podstawowymi źródłami prawa magdeburskiego jest:
Zwierciadlo saskie z XIII w. napisane na początku po lacinie i przetłumaczone na jezyk dolnoniemiecki(przetłumaczone w 1359r.)
Weitbit magdeburski- wyjatki prawa magdeburskiego, funkcjonowanie, pewne orzeczenia
Najbardziej znane zrodla prawa magdeburskiego. Wg tego prawa orzekaly sady miejskie. To prawo było potem rozbudowywane. Dodatkowe zrodla prawa niemieckie to:
Ortyle- orzeczenie sadu miasta matki dla miasta corki w sprawie indywidualnej. Było to odplatne
Pouczenia prawne- wydawane przez miasto matke na prosbe miasta corki co do generalnej interpretacji prawa
Wilkierze- uchwały rady miejskie miasta dotyczące organizacji miasta. W tej formie wydawno statuty cechowe. Nie maja charakteru generalnego.
Sąd:
Pierwszego wójta mianowal pan miasto potem urzad był dziedziczny. Był również w obrocie, można było go kupic.
Jak funkcjonowal:
Jako normalny sad ławniczy zbieral się co dwa tygodnie pod przewodnictwie wójta. Sad wojtowski zbeiral się jako sad nadzwyczajny jako:
Sad goracego prawa- instytuacjaz prawa niemieckiego. Jeśli kogos przylpano na goracym uczynku to stawiano go przed sadem i sadzono w ciagu 24 godzin
Sad potrzebny- kiedy trzeba było osadzic z uwagi na wyjazd kupca w sprawie monarszej(np. Ormianie często jezdzli w służbach dyplomatycznych)
Sad gościnny- zwoływano szybko na prosbe goscia czyli kupca który przyjechal do miasta.
Oprocz sadow wojtowski mamy sad wyższy czyli sad wielki ławniczy. Odbywal się w obecności pana miasta lub jego przedstawiciela. W XIII i XIV w panem miasta był monarcha. Miał swojego land wójta i go wysyłał. Odbywal się 3 razy do roku i rozpatrywal najważniejsze sprawy. Zanikly w XVI w.
Społeczeństwo miejskie dzielilo się grupy:
Patrycjat
Pospólstwo
Plebs
Sytauacja w miescie pod koniec XIV i poczate XV w. był dziwna. Rządził wójt. Zaistnial pewien
Patrycjat zaczal wykupowac urzad wójta. W przypadku wykupienia patrycjat powoływał do zycia radę miejską, która stawała się sadem wyższym(sad radziecki-sad rady). Bardzo często było tak ze rada zostawiala wójta jako swojego urzednika.
Sadem wyższym dla sadu miasta córki był sad miasta matki. Sady wyższe były poza granicami panstwa(Magdeburg, środa slaska). W XIV w jest wiekiem keidy powstaje naród polski. Trzeba było powlowac w kraju sady odwoławcze. Kazimierz Wielki utworzyl dwa takie sady:
Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego Na Zamku Krawkowskim-do tego sadu zwracano ortyle. Powstał 1356-1368r. rozpatrywal nie tylko odwolania od sadow w Małopolsce ale również sprawy od wójtów czy sołtysów. Wojt czy soltys był lennikiem pana miasta bo miał obowiązek służby. Dlatego tez sad wyższy okreslano na ta kompetencje jako sąd lenny. W sklad sadu wchodzilo 7 ławników i przedstawiciel króla. Ławnicy to byli wojtowie i sołtysi z Małopolski. Był to sad rowny czyli wojtowie mogli sadzic wójtów. Dlugo nie funkcjonowal
Sąd Asesorski- zastąpił w.w. w XIVw.
sąd komisarski sześciu miast-sąd trzeciej instancji. Odbywal się 3 razy do roku w ratuszu w Krakowie. Rozpatrywal apelacje od sadu na zamku krawkowskim. Wydawal ortyle i pouczenia. Wchodzilo po 2 przedstawicieli z miast małopolski(krakow, Kazimierz, bochnii, Wieliczki, sacza,Olkusz)
chłopi
stali się poddanymi rycerstwa. Zyli wg swojego zwyczaju. Miejscowy zwyczaj mieścił się w granicach zwyczaju polskiego. Nikt tego prawa nie spisywal. Poczatkowo to prawo było podobne w roznych miastach. Nagle w wyniku procesu osadnictwa, społeczeństwo zrobilo się bardziej zróżnicowane. Osadnictwo wsi na prawie niemieckim.
Było to tylko to ze wprowadzono we wsi ustroj czyli to ze we wsi pojawia się soltys i lawa wiejska. Sadzili wg prawa zwyczajowego.
Chłopi podlegali pod sady prawa niemieckiego we wsiach lokowanych na prawie niemieckim albo sądom dominialnym we wsiach lokowanych na prawie polskim(sądził dominus czyli pan). We wsiach prawa niemieckiego sadzil soltys jako zwierzchnik dominusa. Prowadzono sady na prawie niemieckim ponieważ panu nie chcialo się sadzic(np. jak ma 100 wsi, nie miał czasu).
W niektórych miejscach na Mazowszu nie było wsi na prawie niemieckim ponieważ nie było wielkiej własności ziemskiej. Były zjawiskiem węższym i pozniejszym.
Historia prawa polskiego wyk.2 2009-10-20
Strona 1 z 4