EMILE DURKHEIM (1858 - 1917)

Dzieła:

„Społeczny podział pracy”,

„Reguły metody socjologicznej”,

„Samobójstwo” (1897),

„Elementarne formy życia religijnego”

• Natura ludzka jest złożona z dwóch przeciwstawnych elementów:

• element biologiczny, zmysłowy, egoistyczny; jednostkowość

• elementy kulturowe, duchowość, altruizm, działania pro społeczne

• Biologizm - człowiek jest istotą biologiczną, ale też społeczną (Freud), zawiera w sobie element ziemski (biologiczny) i nadprzyrodzony

• Życie społeczne prowadzi tylko człowiek. Jest ono tym co ogranicza „istotę” biologiczną - człowiek „żyje” podwójnie - jako „ja” oraz jako członek pewnej grupy. Rzeczywistość społeczna ogranicza egoizm jednostek

• Życie społeczne łączy się z religią - oba te elementy pojawiają się razem i wzajemnie warunkują. Przekonania religijne są potrzebne, aby istnieć w społeczeństwie; elementy religii wyznaczają zasady życia w społeczeństwie

Religia to zestaw podstawowych przekonań - posiadają je wszystkie społeczeństwa; jest podstawą człowieczeństwa i życia społecznego w jakiejkolwiek sferze; jest źródłem dla wszelkiej ludzkiej wiedzy - najpierw pojawiła się religia, a później wiedza o świecie

• Durkheim zapoczątkował funkcjonowanie socjologii wiedzy. Wg niego życie społeczne uzależnione jest od wiedzy; podstawowym wyznacznikiem ludzkiej wiedzy jest religia - zasady religijne dają jednostce motywację do życia społecznego, nadają mu kształt.

• Przedstawienia zbiorowe - człowiek posiada pewne wyobrażenia i wspólnie z innymi je tworzy. To co człowiek myśli jest tworzone społecznie - elementy czasu, przestrzeni itp.

Specyfika społeczna wyznacza sposób myślenia

• Realizm socjologiczny - rzeczywistość społeczna jest to rzeczywistość samoistna, odrębna, „sui generis” czyli „samo przez się”, kieruje się odrębnymi prawami. Nie może być rzeczywistością psychiczną; jest nadrzędna w stosunku do innych dziedzin, określa zasady innych aspektów życia

• Socjologizm - stanowisko, sposób patrzenia na rzeczywistość - rzeczywistość społeczna jest najważniejsza, istnieje w umysłach jednostek, ale nie może być indywidualnie zmieniana

1. Człowiek zastaje rzeczywistość społeczną i musi się do niej dostosować

• Sens ludzkich działań jest zdominowany przez świadomość zbiorową (całość, której każda jednostka posiada część)

2. Psychologia tłumu - metoda badań

3. Argument heurystyczny, metodologiczny (naprowadzający) - pozwala odnaleźć coś nowego w rzeczywistości

• Badanie faktów społecznych:

• badać należy na wzór badań naturalistycznych (traktować fakty społeczne jak rzeczy)

• wyzbycie się wszelkiej przemocy i uprzedzeń

• zjawiska badane z punktu widzenia funkcji jaką pełnią

• wyzbycie się wszelkich emocji i uprzedzeń dotyczących badanego zjawiska

• fakty - zewnętrzne wobec przedmiotu badającego, badacz nie uczestniczy fizycznie w tych obszarach rzeczywistości społecznej

• badania oparte na przekonaniu, że rzeczywistość społeczna nie może być porównywalna do innych rzeczywistości.

• Ujęcie socjologii jako instytucji społecznej

Instytucja społeczna jest u Durkheima pojęciem szerokim - instytucją jest każdy powszechnie ustalony wzór zachowania się lub myślenia, który był przejmowany przez jednostkę jako własny (np.: wszelkie elementy kultury, filozofii, religii, również instytucje kościelne, rodzina)

Działanie instytucji społecznych jest podstawą życia społecznego - są one jego „kręgosłupem”

Funkcje instytucji:

• tworzą sposoby postrzegania rzeczywistości

• integrują społeczeństwo

• regulują zachowania jednostek - wszystkie instytucje tworzą całościowy system dozwolonych zachowań jednostek

• Religia to wzór wszystkich instytucji społecznych:

• Religia Inicjuje jednostkę do życia w społeczeństwie; wyznacza kręgi społeczne, w których uczestniczy człowiek. W miarę dorastania jednostka przechodzi przez kolejne etapy wchodzenia we wspólnotę religijną. Religia wciąga jednostkę do życia zbiorowego (np.: przyjęcie sakramentów w chrześcijaństwie)

• Religia daje podstawowe umiejętności niezbędne do życia w społeczeństwie

• Sprzyja zespalaniu zbiorowości, integruje, tworzy codzienne czynności, obrzędy, rytuały (każda religia wymaga brania udziału w obrzędach)

• Kultywowanie tradycji - religia zachowuje pewne elementy kultury dla następnych pokoleń

• Religia daje jednostce rady, jak powinno się postępować

• Wspólna religia wzmacnia więzi jednostki z grupą

• Religia wspiera psychicznie w trudnych chwilach, ma odpowiedź na to skąd bierze się cierpienie itd.

Inne instytucje możemy oceniać pod kątem tego czy spełniają wyżej wymienione funkcje.

• Dzięki systemowi instytucji społecznych każda jednostka ma swoje miejsce w społeczeństwie

• Funkcja regulacyjna związana z systemem instytucji oraz norm społecznych nie zawsze działa tak samo skutecznie - zależy to od społeczeństwa (np.: Niemcy hitlerowskie - silna regulacja)

• Anomia społeczna to określenie słabej regulacji

• Durkheim jest autorem pracy na temat samobójstw, opartej na dokładnych badaniach empirycznych:

• analiza doktryny religii katolickiej - jest bardziej restryktywna, bardziej oddziałuje , utrzymuje jednostkę w silniejszych więzach niż religia protestancka

• religia protestancka - bardziej anomiczna, stąd stopa samobójstw jest w niej większa

• stopa samobójstw jest niższa w społeczeństwach biednych niż bogatych; w pierwszych cele jakie stawia jednostka przed sobą są węższe; wraz z bogactwem zwiększa się ilość stylów życia, większa różnorodność

• wzrost stopy samobójstw jest uwarunkowany anomią społeczną

Kategorie samobójstw:

1. egoistyczne - wynikające z indywidualnych pobudek

2. altruistyczne - wynikają z nadmiaru kontroli społecznej np. kamikaze

3. anomiczne - wynikają z braku kontroli, z rozkładu w sytuacji wyobrażeń zbiorowych

• wojny i rewolucje

• rozwój kulturowy społeczeństwa

• Zagadnienie więzi społecznej

Istnieją 2 rodzaje praw:

1. karne, które powoduje pewne sankcje

2. kooperacyjne - przywraca stan sprzed naruszenia prawa

Temu podziałowi odpowiadają 2 typy więzi społecznej: (więź to solidarność, coś co łączy, spaja):

1. mechaniczna - opiera się na podobieństwie (jednostki zjednoczone, bo podobne do siebie)

2. organiczna - oparta na specjalizacji; jednostki są zjednoczone przez to, że są komplementarne -ludzie uzupełniają się nawzajem

Każdy z tych typów ma charakter idealny - w rzeczywistości społecznej nie istnieją one pojedynczo, ale są wymieszane. Więzi mają charakter ewolucjonistyczny - we wcześniejszych etapach rozwoju społecznego przeważała solidarność mechaniczna

• Metodologia - jak analizować zjawiska społeczne

Dwie perspektywy:

1. funkcjonalna - odnosi się do funkcji jaką spełniają zjawiska dla danego społeczeństwa

2. historyczna - jakie są przyczyny właśnie tego zjawiska społecznego

Obie te perspektywy dopełniają się.

Każde zjawisko społeczne należy zawsze ujmować na tle kontekstu społecznego, w którym ono nastąpiło .

• Następcy i kontynuatorzy Durkheima

Halbwasch - „Społeczne ramy pamięci”

Mausse i Brown, następnie Parsons - twórca antropologiczno-kulturowego funkcjonalizmu

1

1

---