Emile Durkheim

1. FAKTY SPOŁECZNE:

Fakty społeczne to takie struktury społeczne, normy kulturowe i wartości, które są zewnętrzne wobec ludzi i wywierają na nich nacisk. Powinny być one przedmiotem badań socjologii. Najważniejsza jest idea wedle której fakty społeczne maja być traktowane jak rzeczy. Muszą być badane empirycznie, nie filozoficznie. Idee można poznać przez introspekcję (filozoficznie), ale rzeczy nie, potrzebne są dane spoza umysłu.

1. Zewnętrzne i przymusowe:

Taki charakter nadał faktom społecznym Durkheim, aby oddzielić socjologię od psychologii. Fakty psychologiczne są dziedziczne i ma się nimi zajmować psychologia, mają one charakter wewnętrzny (dziedziczny). Fakty społeczne są zewnętrzne i przymusowe.

2. Materialne i niematerialne:

Materialne fakty społeczne są to materialne, rzeczywiste byty np. architektura, prawo, mają one wpływ na fakty niematerialne, którymi Durkheim zajmował się bardziej. Nie w każdym przypadku rzeczywistość społeczna eksternalizuje się i materializuje, są to normy, wartości, kultura. Fakty materialne są przymusowe i zewnętrzne, natomiast niematerialne nie są tak jednoznaczne. Znajdują się w ludzkich umysłach, są zewnętrzne i przymusowe w stosunku do faktów psychologicznych. Istnieją w świadomości. Niematerialne fakty są więc zjawiskami zachodzącymi w psychice, ale wywierają przymus na inny aspekt procesu umysłowego, czyli na fakty psychologiczne.

2. POZIOMY RZECZYWISTOŚCI SPOŁECZNEJ:

Durkheim organizował fakty społeczne w poziomy rzeczywistości. Główne poziomy rzeczywistości uszeregowane od bardziej do mniej ogólnych to:

• Materialne fakty społeczne:

• Społeczeństwo

• Strukturalne składniki społeczeństwa (np. kościół, państwo)

• Morfologiczne składniki społeczeństwa (np. rozmieszczenie ludności, kanały komunikacyjne, urządzenia domowe)

• Niematerialne fakty społeczne:

• Moralność

• Świadomość zbiorowa

• Wyobrażenia zbiorowe

• Prądy społeczne

Durkheim używał analogii do organizmu, uważał, że społeczeństwo składa się z organów, czyli faktów społecznych – struktur pełniących różnorakie funkcje.

1. O podziale pracy społecznej:

Analiza oparta na koncepcji dwóch typów idealnych społeczeństwa:

• Typ prymitywny – solidarność mechaniczna, mało zróżnicowana struktura społeczna, podział pracy prawie nie istnieje. Ludzie zajmują ogólne stanowiska, mają wiele obowiązków. Rodzina prymitywna jest właściwie samowystarczalna.

• Typ nowocześniejszy – solidarność organiczna istnieje, bardziej zaawansowany podział pracy. Większa specjalizacja pracy, węższy zakres zadań i obowiązków.

Zmiany w podziale pracy mają istotne konsekwencje, w różnicach między dwoma rodzajami solidarności – mechanicznej i organicznej. Durkheima interesowała kwestia więzi społecznej. Tam gdzie panuje solidarność mechaniczna ludzie trzymają się razem, ponieważ każdy wykonuje wiele rożnych czynności. Więź powstaje dzięki temu, ze wszyscy uczestniczą w podobnych czynnościach. Ludzie są podobni do siebie przez to, że wykonują podobne prace, większe jest więc prawdopodobieństwo rywalizacji. W solidarności organicznej społeczeństwo spajają różnice między ludźmi, każdy ma inne obowiązki, są sobie nawzajem potrzebni. Zróżnicowanie sprzyja współpracy.

2. Gęstość dynamiczna:

Gęstość dynamiczna to czynnik przyczynowy przechodzenie od solidarności mechanicznej do organicznej. Odnosi się do liczby ludzi w społeczeństwie i liczby zachodzących między nimi interakcji – te cechy osobno nie mają istotności w tej teorii. Przyrost populacji i wzrost interakcji razem prowadzą do przemiany. Wywołują wzmożona rywalizację o małe zasoby i walkę o przetrwanie. Ludzie pełnią takie same funkcje, więc jest duże prawdopodobieństwo konfliktu. Podział pracy pociąga za sobą większą ilość zasobów, co powoduje zmniejszenie konfliktów i współpracę. Durkheima interesował wpływ tych zmian na fakty niematerialne, lecz badanie tego pozostawia filozofii, ponieważ nie da się tych faktów badać bezpośrednio, więc socjologia ma się tym nie zajmować.

3. Prawo:

• W społeczeństwie, w którym występuje solidarność mechaniczna, prawo ma charakter represyjny. Ludzie są do siebie podobni, wierzą w moralność. Każde naruszenie systemu wartości ma znaczenie dla większości. Każde takie działanie spotyka się z surową karą, która jest natychmiastowa. Wcieleniem prawa w życie zajmują się masy.

• Tam gdzie jest solidarność organiczna, prawo ma charakter restytucyjny. Winny zostaje na ogół zobowiązany do naprawienie uczynionej szkody, do zadośćuczynienia, ale nadal funkcjonują elementy prawa represyjnego np. kara śmierci. Ludzie nie reagują już tak emocjonalnie. Prawo jest egzekwowane przez specjalne organy.

4. Anomia:

Durkheima niepokoił upadek moralności. Jednostki mają do czynienia z anomią, kiedy rozprzęgają się normy moralne, kiedy nie wiadomo, jakie postępowanie jest właściwe i godne zaakceptowania. Główną, ówczesną, patologią był anomiczny podział pracy. Strukturalny podział pracy zapewnia więź rekompensująca upadek moralności. Anomia to patologia pojawiająca się wraz z solidarnością organiczną. Jednostki mogą odizolować się od siebie i zgubić.

5. Świadomość zbiorowa:

Zespół wierzeń i uczuć wspólny kategoriom przeciętnych członków danego społeczeństwa tworzy określony system, który żyje własnym życiem, można go nazwać świadomością wspólną. Jest czymś zupełnie innym niż poszczególne świadomości, mimo że realizuje się tylko przez jednostki. Jest to niematerialny fakt społeczny. Świadomość zbiorowa pojawia się w danym społeczeństwie, jest ona niezależnym, określonym systemem kulturowym, który realizuje się przez świadomość indywidualną. Postępujący podział pracy wywołuje przemianę świadomości zbiorowej. W społeczeństwie z solidarnością mechaniczną świadomość zbiorowa obejmuje wszystkich, ludzie silnie w nią wierzą jest sztywna, surowa i ma religijny charakter.

6. Wyobrażenia zbiorowe:

Są to szczególne stany lub podłoża świadomości zbiorowej. Są to normy i wartości poszczególnych zbiorowości, takich jak rodzina, grupa zawodowa, państwo, instytucje oświatowe i religijne. Jest to ściślejsze określenie niematerialnych faktów społecznych. Nie dadzą się one (wyobrażenia) zredukować do świadomości indywidualnej.

3. SAMOBÓJSTWO I PRĄDY SPOŁECZNE:

Zjawisko zaliczane również do niematerialnych faktów społecznych to prądy społeczne. Też mają charakter zewnętrzny i przymusowy. Badał samobójstwo, ponieważ jest to zjawisko stosunkowo konkretne i określone. Chciał wyjaśnić różnice wskaźników samobójstw – dlaczego w jednych grupach są wyższe, a w innych niższe. Czynniki biologiczne, psychologiczne i psychospołeczne są takie same w różnych grupach i okresach, za zmienna różnicującą liczbę samobójstw uznał fakty społeczne, w szczególności prądy społeczne. Przyczyny samobójstw upatrywał m.in. w: indywidualnej psychopatologii, alkoholizmie, rasie, dziedziczności, klimacie. Uznał, że rasa nie wpływa na to. Fakty materialne są przyczyną pierwotną, ale nie bezpośrednią. Rozmaite zbiorowości mają różną świadomość i wyobrażenia zbiorowe, to z kolei tworzy różne prądy społeczne, wywierają rożny wpływ na wskaźniki samobójstw. Uważał też, że zmiany w świadomości zbiorowej wywołują zmiany w prądach społecznych, co różnie kształtuje wskaźniki. wniosek: różnice i zmiany zachodzące w świadomości zbiorowej powodują różnice lub zmiany w prądach społecznych, co odbija się odpowiednio na wskaźnikach.

1. Typy samobójstw:

• Egoistyczne: niski poziom integracji jednostki z grupą. Wywołuje to poczucie utraty sensu życia. Nie ma prądów społecznych chroniących jednostkę, która nie chce się podporządkowywać zbiorowej świadomości, która jest słaba. Jednostka staje się egoistyczna, dba o własne interesy, co wywołuje poczucie frustracji, bo nie da się zaspokoić wszystkich potrzeb. Silnie zintegrowane rodziny, grupy religijne i państwa działają na rzecz świadomości zbiorowej i zapobiegają samobójstwom, pełnią funkcję ochronną. W procesie dezintegracji społeczeństwa powstają prądy prowadzące do samobójstwa np. prądy depresji i rozczarowania. Ludzie nigdy nie uwalniają się od siły zbiorowości. Nawet o najbardziej indywidualnych czynach przesądzają fakty społeczne.

• Altruistyczne: integracja w społeczeństwie jest zbyt mocna.

3