Emile Durkheim (1858 – 1917)
Najwybitnijeszy przedstawiciel socjologii francuskiej , „Ojciec socjologii uniwersytecekiej”, prekursor socjologii prawa
W 1896 ukazal się pierwszy numer „Rocznika Socjologicznego,założonego przez Durkheima, gdzie pierwszy raz został użyty termin „socjologia prawa”
Emile Durkheim (1858 – 1917)
Najważniejsze prace:
1. „O podziale pracy społecznej” (1893)
2. Zasady metody socjologicznej (1895)
3. Samobójstwo (1897)
4. Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii (1912)
Tematy badawcze
1. Socjologia jako nauka empiryczna
2. Uznanie jednostki i powstanie nowego porządku społecznego
3. Fakt społeczny
4. Źródła i charakter społecznego autorytetu moralnego
5. Zagadnienia dewiacji i przestępczości
6. Znacznie religii w życiu społecznym
7. Znaczenie pracy i życia gospodarczego oraz prawa
Emile Durkheim (1858–1917)
Przedstawiciel tzw. „socjologii systemów” , która stawia sobie za cel wyjaśnienie całości życia społecznego.
Wpływ ewolucjonizmu na jego myśl
Czerpał z prac Comte’a i podobnie jak on uważał, że badając zycie społeczne należy zachować obiektywizm, podobnie jak badacze przyrody: „Fakty społeczne należy traktować jak rzeczy !”
Kontynuacje
Durkheim przez wiele lat był zapomniany, dopiero za sprawą Anthony Giddensa jest współcześnie omawiany: „New Rules of Sociological Method: a Positive Critique of interpretative Sociologies”.
Neodurkheimiści:
1. Kai Ericson „dewiacja jako zjawisko konstruktywne”
2. J. Alexander nowa interpretacja „społeczeństwa obywatelskiego” jako dyskursu zbudowanego wokół opozycji binarnych „sacrum- profanum”
Metodologia
Metodologicznie był funkcjonalistą, zadając pytania jaką rolę, funkcję pełnią fakty społeczne, fakty prawne z punktu widzenia społeczności jako całości.
Wyjaśnienie faktów społecznych przez inne fakty społeczne (a nie np.psychologiczne)
Pytania
1. W jaki sposób społeczeństwa utrzymują integralność i koherencję w czasach modernizmu?
2. Jak to możliwe, że społeczeństwo nowożytne, w którym brak jest więzi wytworzonych przez religię lub spontaniczą moralność
utrzymuje więzi społeczne?
Socjologia wg Durkheima
Socjologia to nauka o faktach społecznych, czyli socjologia powinna zajmować się analizą faktów społecznych (np.. Religia, gospodarka) na życie jednostek.
Fakt społeczny- „(…)wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu; albo inaczej: taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, majac jednak własną egzystencję, niezależnych od jego jednostkowych manifestacji.”
„Zasady metody socjologicznej”
Fakty społeczne
Np. religia, prawo, samobójstwo, moda , małżeństwo, język (zasady składni, gramatyka, które tkwią w społeczeństwie a nie członkach).
„Fakty społeczne należy traktować jak rzeczy !”
Cechy faktów:
1. Zewnętrzność
2. Przymus zewnętrzny – społeczny (wywierają na nas presję pod groźbą sankcji lub presji psychicznych)
Religia jako fakt społeczny
Religia ma społeczne korzenie i jej główna rola polega na integracji ludzi przez wprowadzanie pewnej formy solidarności.
Religia jest systemem wierzeń i praktyk, które jednoczą ludzi wokół zakazów i nakazów.
Większa kontola społeczna wśród katolików, niż wśród protestanów skutkuje mniejszą liczbą samobójstw.
Jednostka- społeczeństwo
Indywidulanie ludzie są z natury egoistyczni, jednakże normy, wierzenia i wartości (ZBIOROW A ŚWIADOMOŚĆ) tworzy morlaną podstawę społeczeństwa, skutkującą INTEGRACJĄ SPOŁECZNĄ.
Dzięki kolektywnej świadmości, ludzie stają się świadomi siebie nawzajem, stają się istotami społecznymi, a nie zwierzętami.
LUDZIE EGOISTYCZNI
I
I
Dzieki
WARTOŚCIOM
I
I
I
Tworzą
ZBIOROWĄ ŚWIADOMOŚĆ
Jednostka- społeczeństwo
Życie indywidulane powstało z życia zbiorowego.
Świadomość zbiorowa ogół wierzeń i uczuć wspólnych dla członków danego społeczeństwa, która istnieje poza psychiką jednostki i jest niematerialna.
Tak jak psychiką jednostki zajmuje się psychologia, tak świadomością zbiorową socjologia; dlatego socjolog bada przejawy świadomości zbiorowej: kodeksy prawne, dogmaty religijne itd..
Społeczeństwo/Jednostka
Społeczeństwo to nie jest suma jednostek, sama jednostka musi być charakteryzowana nie jako indywiduum, ale część organizmu kolektywnego.
Ludzie na ogół podporządkowują się powszechnym wzorom społecznym
Fakty społeczne ograniczają ludzkie działania: Kara za przestępstwo, wykluczenie społeczne, nieporozumienie.
Prawo
Prawo jest odbiciem moralności danego społeczeństwa, która zmienia się wraz z organizacją społeczną.
FUNKCJA PRAWA to wytwarzanie solidarności społecznej.
Prawo odtwarza solidarność społeczną
„Prawo nadaje nam uprawnienia i podporządkowuje nas obowiązkom jako wywodzącym się z aktu naszej woli. W pewnych wypadkach możemy zrezygnować z uprawnień lub pozbyć się obowiązków. Niemniej jedne i drugie stanowią normalny typ uprawnień i obowiązków dotyczących danej okoliczności, i trzeba specjalnej czynności, aby to zmienić" (s. 274). Dla prawa charakterystyczne jest to, że odtwarza i wyraża formy (typy) solidarności społecznej, różnym bowiem rodzajom prawa odpowiadają odmienne rodzaje solidarności.
Obyczaje jako podstawa prawa
Podstawą prawa jako takiego są według Durkheima obyczaje. „Zwykle obyczaje nie przeciwstawiają się prawu, ale przeciwnie, stanowią jego podstawę " (s. 86). Więcej nawet, nie ma takiego prawa, którego by nie uzupełniały obyczaje. „Prawo jest wyrazem obyczajów i jeśli zwraca się przeciwko nim, czyni to z siłą, jaką one same mu użyczają " (s. 186).
Prawo
Prawo – „widoczny symbol solidarności, organizacji życia w społeczeństwie na podstawie jego stabilniejszych i precyzyjniejszych aspektów ”
Prawo to wyraz solidarności (fr. Solidarite – związek, wzajemna zależność)
Fakt prawny – jest jedynie aspektem regulującym zjawiska społeczne
Tezy Dukheima
Prawo jest stałym czynnikiem organizacji życia społecznego, które zmienia się wraz ze zmianą prawa
Przekonania, które w systemie społecznym zyskują status przekonań podstawowych, zostają przekształcone w zasady i normy prawne.
Przestępstwo i zbrodnia są zjawiskami powszechnymi, występują bowiem „(...) we wszystkich społeczeństwach wszelkich typów" i dlatego należy je traktować jako normalne fakty społeczne.
Formy solidarności społecznej
Prawo odpowiada dwóm formom solidarności:
1. Solidarności mechanicznej – związan ej z sankcjami karnymi (społeczeństwo tradycyjne)
2. Solidarności organicznej – związan ej z sankcjami restytucyjnymi (społeczeństwo postprzemysłowe)
Obie mają źródło w „w samym wnętrzu społeczeństwa”
Solidarność mechaniczna
Solidarność mechaniczna związana jest systemem sankcji represyjnych i oparta o prawo karne, oparta jest na konsensie i wspólnocie przekonań
Występuje w społczeństwach homogenicznych, gdzie istnieje słaby podział pracy
Wiekszość ludzi wykonuje te same zadania, łączą ich doświadczenia i poglądy, które są czynnikiem represyjnym - wpólnota karze tego, kto podwarza tradycyjne wzory
Bibilijna historia Mojrzesza wracającego z Góry, który zobaczył swój naród czczący złotego cielca
Starszyzna wykonująca śmierć cywilną na osobach, które złamały tabu.
Postępująca industrializacja doprowadziła do wzrostu podziału pracy, co pociągnęło załanie solidarności mechanicznej.
Solidarność organiczna
Wzrost specjalizacji doprowadził do zróżnicowania społecznego, nowego porzadku opartego na solidarności organicznej, gdzie siłą spajającą jest ekonomiczna współzależność oraz rozpoznanie znaczenia tego co robią inni.
Występuje w społeczeństwach heterogomicznych, zróżnicowanych, gdzie spółeczność zorganizowana jest wokół grup zawodowych.
Wspólnota poglądów ustępuje stosunkom wymiany gospodarczej i współzależności.
Solidarność organiczna oparta jest na systemie resytucyjnym, gdzie głównym celem jest reperowanie złamanych relacji (obecnie stosowana do młodocianych przestępców; Komisje Prawdy I Pojedniania)
Ciała profesjonalne, które generują normy, nie tylko skierowane na ochrone własnego interesu, ale ważne dla funcjonowania całego społeczeństwa.
Np. zaufanie do instytucji i profesji, która opiera się na poleganiu wzajemnie na sobie: lekarz, nauczyciel, mechanik etc.
Grupy zawodowe wytworzyły etykę obywatelską, opartą na zaufaniu i wzajemnie realizowanych usługach (civic ethic)
Rola prawa
Prawo represyjne w warunkach solidarności mechanicznej służy podtrzymaniu konformizmu jednostek wobec wspólnoty
Przestępstwo to naruszenie powszechnie akceptowanych norm (symbol całej wspólnoty) i spotyka się z emocjonalną reakcją ( w przypadku przestępstw religijnych lub przeciw państwu (quasi sakralny charakter)
Prawo restytucyjne w warunkach solidaryzmu organicznego określa „charakter i stosunki między podzielanymi funkcjami”
Naruszenie norm „pociąga za sobą wyłącznie środki reparacyjne, które nie mają charakteru pokuty”
Przewaga prawa cywilnego, handlowego, administracyjnego, konstytucyjnego
Cel: podtrzymanie współdziałania między obywatelami
Systematyzacja życia prawnego
Trzy poziomy systematyzacji życia prawnego:
1. Praktyki prawne (zjawiska elementarne)
2. Instytucja (spójny zbiór praktyk)
3. System prawny (całość)
Klasyfikacja systemów prawnych
1. Systemy społeczeństw niezróżnicowanych opartych na klanach totemicznych
2. Systemy społeczeństw niezróżnicowanych opartych częściowo na klanach totemicznych
3. Systemy społeczeństw plemiennych
4. Systemy społeczeństw narodowych
Teoria kary i przestępstwa
Kara nie ma charaktery utylitarnego (odstraszenie innych , poprawa sprawcy) a sens symboliczno-emocjonaly i moralny: przywrócenie spójności społecznej.
Społeczeństwo karze przestępców ponieważ chce się upewnić, że normy które zostały naruszone, są nadal ważne.
Kara jest aktem rytualnym.
Dewiacja jest zjawiskiem normalnym:
1. Umożliwia wyraźne zdefiniowanie czym jest norma
2. Ukaranie jest komunikatem gdzie jest granica dozwolonych zachowań
3. Kontrola społecza, która eliminuje zachowania nieporzadane, nie może zastąpić dewiacji – bez zaprzeczenia (dewiazji) sens centralnych wartości jest nierozpoznawalny
4. Innowacyjny potencjał dewiacji (Sokrates)
Dewiacja jest oznaką, że społeczeństwo jest zdrowe.
Durkheim prekursorem kryminologii
Bez przestępczości niemożliwa byłaby ewolucja prawa, dzięki zaś koncepcji anomii dostarczył kryminologom sposobu wyjaśnienia etiologii przestępczości.
E. D. usytuował przyczyny przestępczości w samym społeczeństwie, a nie -jak jego poprzednicy -w czynnikach zewnętrznych (klimatycznych, gospodarczych, demograficznych czy ekologicznych)
Przestępstwa
„Analiza czynnikowa wskazuje, że poziom przestępczości młodocianych jest w istotny sposób powiązany jedynie z anomią. Zerwanie spójności grupy, duża izolacja, osłabienie kontroli - to czynniki sprzyjające wysokiemu poziomowi przestępczości ."
Dewiacje
Hakerzey komputerowi:
Kevin Mitnick „najznakomitszy haker świata”
Dla hakerów jest geniuszem i prekusorem a skazanie go na 5 lat więzienia przez sad USA jest wyrokiem niesprawiedliwym.
„Haker jest określeniem honorowym ” [ Mitnick, 2000].
Anomie
Anomia – sytuacja rozchwiania normatywnego:
1. Wynikające z braku uregulowania:
Efektem jest wolność, ale jednocześnie brak koordynacji działań, brak drogowskazów społecznych
2. Wynikające z nadmiaru uregulowania (np. Indie) powodują paraliż działania.
1. Na poziomie indywidualnym - kończą się samobójstwem.
Homo duplex – jednostka jest wewnętrznie podzielona na część społeczną i aspołeczną
2. Na poziomie społecznym – kończą się przewrotami społecznymi.
Teoria naznaczania społecznego
1. Dewiacja jest integralną cechą wszystkich zdrowych społeczeństw;
2. Nie każda dewiacja jest szkodliwa społecznie, niektóre są oznaką dokonującego się postępu;
3. Sytuacja anomii - normatywnego rozchwiania i destrukcji dotychczasowych wartości zwiększa prawdopodobieństwo zachowań dewiacyjnych;
4. Dewiacja wyznacza granicę między zachowaniami aprobowanymi społecznie a tymi, które spotykają się z dezaprobatą;
5. Prawo dzięki odpowiedniej kodyfikacji może wzmacniać przekonania moralne ludzi i tym samym osłabiać skłonności do działań dewiacyjnych.
Studium o samobójstwie
O samobójstwie decydują wzory społeczne.
Analiza społeczeństwa Francji: Wiecej samobójstw popełnianych jest wśród mężczyzn niż kobiet, protestantów niż katolików, bogatych i samotnych niż biednych żyjących w małżeństwie –więcej samobójstw w okresach niestabilności ekonomicznej i kryzysów niż w czasach wojen.
Samobójstwo
Dwa czynniki:
1. Integracja społeczna
2. Regulacja społeczna
Prawdopodobieństwo popełnienia samobójstwa przez osoby silnie zintegrowane z grupą, których pragnienia są silnie uregulowane przez normy społeczne, jest mniejsze.
Kontynuacje - J. Alexander
Społeczeństwo obywatelskie jest strukturą symboliczną odzielającą obywateli od wykluczonych.
Sfera publiczna musi być zbudowana na wykluczeniach (prawo do głosowania)
Sacrum nie może istnieć bez profanum (norma nie znaczy nic bez dewiacji)
Prawo to nie wyłacznie normy, które są racjonalne i formalne, ale ściśle normy związane z manipulacją symboliczną i odwołaniem do konstrukcji mitycznych, które stoją za rozwiązaniami formalnymi. Np. Afera Watergate
Proces puryfikacji - symboliczne stygmatyzowanie sprawców, odzielając „czyste” od „nieczystego”
Świętość reprodukuje się w aktach rytualnych, towarzyszy „emocjonalne wzburzenie” a emocje kierowane na „święty symbol” np. flaga narodowa
Bezczeszczenie musi spotkać się ze „świętym gniewem”
Samobójstwo
Typy samobójstw:
1. Egoistyczne ( niska integracja społeczna, zerwanie więzi) np.prostestancka wolność
2. Anomiczne ( brak regulacji - utrata punktów odniesienia) np. rozwód
3. Altruistyczne (przesadna integracja społeczna) np. ofiara w imię wyższego celu
4. Fatalistyczne (ekekt nadmiernej regulacji społecznej).