Opowiadania Borowskiego
czas i miejsce akcji
Akcja tytułowego opowiadania Pożegnanie z Marią rozgrywa się w Warszawie w 1943 roku tuż przed i w czasie aresztowania Marii, narzeczonej Tadeusza.
Tadeusz
Główny bohater opowiadań Borowskiego i narrator. Pracuje w firmie budowlanej. Przez krótki czas studiował na kompletach tajnego uniwersytetu. Pisał wiersze, uczestniczył w spotkaniach poetyckich, lubił czytać. Kocha się z wzajemnością w Marii. Jest młodym, wrażliwym człowiekiem. Obserwuje życie w okupowanej stolicy i potrafi dostosować się do panujących reguł.
Maria
Młoda, wrażliwa kobieta, zakochana w Tadeuszu. Pracuje u kierownika przy rozwożeniu bimbru. Była studentką podziemnego uniwersytetu.
Inżynier
Właściciel firmy budowlanej. Rozbudował ją w czasie wojny: negocjacje ze Wschodnią Koleją Niemiecką przyczyniły się do budowy bocznicy kolejowej, w pobliżu której powstały magazyny. Szczodry dla swoich pracowników, przez pewien czas finansował studia Tadeusza.
Kierownik (Jan)
Zarządza filią firmy budowlanej. Zajmuje się nielegalnym wytwarzaniem i sprzedawaniem bimbru. Majątek zgromadził przed wojną, pracując jako magazynier w żydowskim przedsiębiorstwie. Właścicielką przedsiębiorstwa była doktorowa. W czasie wojny jest pośrednikiem w handlu lokalami, prowadzi różne interesy oraz utrzymuje kontakty z gettem.
Doktorowa
Stara, biedna Żydówka. Przed wojną była właścicielką składu towarów budowlanych. Uciekła z getta., postanawia jednak tam wrócić, zaniepokojona o los córki i zięcia.
Milosc TADKA I MARII
Główny bohater to Tadek, pracuje w firmie budowlanej, handluje wapnem, bimbrem bardzo kocha Marię. Bohater studiuje na Tajnym Uniwersytecie warszawskim polonistykę.
Jednym z wyraźnych wątków jest handel. W czasie wojny ludzie handlują wszystkim czym się da, niestety odbywa się to nie legalnie, pozbawione jest jakichkolwiek zasad moralnych. Szef Tadeusza dorobił się majątku na nieszczęściu innych, ale też na współpracy z Niemcami. Ma wyrzuty sumienia dlatego finansuje studia bohatera jak również płaci swoim pracownikom dużą pensję. Pracownicy również kradną i oszukują. W czasie wojny takie postępowanie staje się normą. Człowiek musi tak postępować aby przeżyć.
Również Tadeusz dostosowuje się do reguł: handluje tak jak inni, kradnie i produkuje bimber. Jednak ważne wartości dla niego to: miłość, poezja, sztuka i wykształcenie. Pisze poezję, którą chce w przyszłości wydać (chce się uwiecznić).
Tadeusz i Maria na początku opowiadania rozmawiają ze sobą o miłości i poezji. Dla Tadeusza miłość jest sferą osobistą, dlatego nie chce okazywać publicznie uczuć swojej ukochanej. Natomiast Maria jest całkiem innego zdania, uważa, że cały świat znika wtedy gdy pojawia się miłość. Dla Tadeusza miłość to próba konfrontacji ze światem.
To Maria sprzedaje bimber sporządzony przez Tadka. Tego dnia, (o którym mowa w opowiadaniu) udaje się jak co dzień do pracy lecz już nie wraca. Zostaje aresztowana na ulicy i wywieziona do obozu. Tadek ostatni raz widział ją w odjeżdżającej ciężarówce. Jak się później bohater dowiedział, Marię przewieziono do obozu nad morzem i prawdopodobnie przerobiono na mydło.
Życie mieszkańców Warszawy jest dalekie od heroizmu i poświęcenia, ogranicza się przede wszystkim do biologicznego trwania. Rzeczywistość okupacyjna niszczy miłość i szacunek do drugiego człowieka.
(Postawą heroiczną wyróżnia się stara Żydówka, która wraca do getta aby umrzeć z bliskimi).
ŁAMANIA PRAW DEKALOGU
We wszystkich opowiadaniach Borowskiego widać, jak wojna i czasy okupacji zmieniły mentalność ludzi. Żyli według nowych zasad, wyznając wartości tak zwanego „odwróconego dekalogu”, to, co przed wojną było zakazane i negowane, teraz wypełniało treść ich życia i było czymś zupełnie naturalnym.
Przykłady zmiany postaw ludzkich wobec nowej rzeczywistości odnajdujemy chociażby w opowiadaniu „Pożegnanie z Marią”, w którym pisarz ukazał bohaterów niepodlegających jednolitej ocenie, złożonych i trudnych w jednoznacznym odbiorze. Mamy tam przykłady Polaków (Tadek), Żydów (doktorowa) i Niemców (organizujących łapanki), jak również reprezentantów wielu różnorodnych środowisk zawodowych (między innymi: inżynier, kierownik przedsiębiorstwa budowlanego, magazynier, furman, policjant, sklepikarz, poeta, student), zróżnicowanych wiekowo (stara Żydówka, sklepikarz, woźnica czy młody student, poeta). Wzajemne relacje tych ludzi, poprzez które ich poznajemy, obrazują nam, jak szybko człowiek może przystosować się do w nowej rzeczywistości.
Lementowicz pisze: „Pisarz nie kontrastuje postaci według schematu: Niemcy - wyłącznie źli, Polacy i Żydzi - dobrzy. Po jednej i drugiej stronie dostrzega przejawy postaw pozytywnych i negatywnych". I tak odnajdujemy wizerunek polskiego inżyniera, współpracującego z Niemcami, ale opłacającego jednocześnie studia Tadka, polskiego kierownika składu materiałów budowlanych, który korzystając z nieszczęścia Żydów, zdobywa towary, opierając wszystko na ugodowych relacjach z Niemcami. Postaci nie ją jednoznaczne, przez co jeszcze bardziej przykuwają uwagę czytelnika. Mogą być przyczyną do dyskusji, czy zło może prowadzić do dobra, czy wszystko da się usprawiedliwić, czy cel uświęca środki…
Poznani bohaterowie bogacą się w wyniku nieszczęścia innych (inżynier dorobił się ogromnego majątku na interesach z Niemcami), wykorzystują zastaną sytuację do swych celów, ale jednocześnie nie są głusi na potrzeby innych (właściciel składu budowlanego finansuje studia Tadkowi). Podobnie do nowej sytuacji adaptują się młodzi: Tadek i Maria. Opowiadanie rozpoczyna scena, w której z zapałem i oddaniem dyskutują o miłości i poezji, o swych humanistycznych zamiłowaniach (studiują na tajnym uniwersytecie), a przecież zajmują się oszukiwaniem ludzi. Przystosowali swe zachowanie i zasady do realiów okupowanej Warszawy. Tadek nie ma skrupułów okradając swego pracodawcę z worków cementu, które potem sprzedaje po wymyślonej cenie, a Maria - delikatna miłośniczka poezji - zajmuje się rozwożeniem bimbru. Wojna zmusiła ich do zajęć, które wcześniej budziły w nich odrazę i negację. Na nic zdało się wychowanie w bogatej kulturze europejskiej, na spuściźnie największych światowych artystów. Wojna przewartościowała wszelkie zasady i prawa.
|
Podobnie, choć może już bardziej drastycznie, obserwujemy zmianę zachowania ludzkiego w opowiadaniach dotyczących życia w obozie. W tym opowiadaniu „Proszę państwa do gazu” widzimy, jak doświadczenia lagru zmieniają cywilizowanego człowieka w bezduszną i chłodną maszynę. Pracując przy rozładowywaniu transportu Sosnowiec-Będzin Tadek-narrator ma bezpośredni kontakt z ludźmi idącymi na śmierć (w „Ludziach, którzy szli” był jedynie obserwatorem). Choć wraz ze współwięźniami widzi rozkładające się ciała podeptanych i uduszonych noworodków, matki wypierające się własnych dzieci czy kaleki palone żywcem w ognisku - nie wywołuje to w nim głębszych uczuć. Na początku, przy pierwszych transportach, jego organizm zaczyna się buntować na obserwowaną bezduszność i spokój wykonywanych czynności (źle się czuje, chce wrócić do obozu), lecz pod koniec dnia jest coraz bardziej zły i zniesmaczony zachowaniem ludzi idących do komór gazowych lub, po prostu, wrzucanych do ogniska. Nie ma już w sobie odruchu litości, współczucia, żadnych ludzkich uczuć.
„U nas w Auschwitzu” - czas i miejsce akcji
Wydarzenia opisane w opowiadaniu „U nas w Auschwitzu” rozgrywają się w czasie II wojny światowej (najprawdopodobniej w roku 1943 lub 1944). Bohaterowie znajdują się w obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau, a Tadek uczestniczy w kursach sanitarnych. Akcja toczy się na przestrzeni trwania zajęć przygotowujących go do funkcji pflegera, obejmuje także niedzielę po jego powrocie.
Miejscem akcji jest obóz Auschwitz. Bohater i jego towarzysze są więźniami w Birkenau, lecz trafiają do jednostki macierzystej, by zdobyć wiedzę niezbędną do pełnienia funkcji sanitariuszy.
„Proszę państwa do gazu” - czas i miejsce akcji
Akcja opowiadania „Proszę państwa do gazu” toczy się w czasach drugiej wojny światowej. Do obozu koncentracyjnego, którego więźniami byli bohaterowie, przez pewien czas nie przybywały nowe transporty. Było upalne lato, a wśród osadzonych panowało lekkie rozluźnienie - otrzymywali wiele paczek z domu, esesmani nie byli tak agresywni jak wcześniej.
Wydarzenia opisane przez Tadeusza Borowskiego dzieją się w ciągu jednego dnia. Ramy czasowe dzieła wyznaczają wiadomość o przybyciu o transportu oraz zakończenie prac na rampie i powrót do lagru.
Miejscem akcji jest, rzecz jasna, obóz koncentracyjny. Najpierw toczy się ona w jednym z baraków, później przenosi się na rampę, dokąd dostarczano nowe transporty.
„Dzień na Harmenzach” - czas i miejsce akcji
Akcja opowiadania Tadeusza Borowskiego toczy się w gospodarstwie mieszczącym się na Harmenzach oraz w nazistowskim obozie Birkenau. Wydarzenia toczą się w ciągu jednego dnia - od rozpoczęcia pracy przez więźniów po ich powrót do miejsca przetrzymywania, wysłuchanie apelu i rozejście się do baraków.
Bohater i narrator - Tadek - przebywa w obozie od około pół roku (informacja ta pojawia się w jego rozmowie z Bekerem), akcja toczy się więc najprawdopodobniej jesienią (sugerują to zbierane przez więźniów jabłka) roku 1943.
Czas powstania
Utwór Bitwa pod Grunwaldem należy do cyklu opowiadań zawartych w tomie Pożegnanie z Marią (1948). Utwór był wcześniej publikowany w czasopismach.
Czas i miejsce akcji
Wydarzenia, o których mowa w opowiadaniu rozgrywają się po zakończeniu wojny. Miejscem wydarzeń są poesesmańskie koszary, w których przebywają więźniowie z wyzwolonych przez amerykańskich żołnierzy obozów hitlerowskich. Ludzie ci oczekują na transport do kraju. Jest to także miejsce, do którego przybywają transporty z uciekinierami, przede wszystkim Żydami, którzy mają zostać przesiedleni do Palestyny.