Początki Rzymu oprac. RM. na podst. podr. s. 127 - 134
1. Początki Rzymu w świetle legend i wykopalisk archeologicznych.
- domniemana data założenia Rzymu przez Romulusa - 753 r. pne („Siedem wzgórz piętrzy się”)
- Romulus (legendarny założyciel i pierwszy król Rzymu) jako potomek Eneasza (Trojańczyka, któremu udało
się uciec ze zdobywanej przez Achajów Troi, a następnie osiedlić się w Italii - w Lacjum)
▪ rzymski poeta Wergiliusz poświęcił Eneaszowi swój słynny poemat Eneidę, nawiązujący do Iliady i Odysei),
▪ syn Eneasza założył w Lacjum miasto Alba Longa i zapoczątkował dynastię jego władców, z której
wywodziła się Rea Sylwia, matka Romulusa i Remusa. Jej stryj kazał chłopców wrzucić do Tybru,
umieszczonych w koszu braci rzeka wyniosła do podnóża wzgórza Palatyn, gdzie wykarmiła je wilczyca,
bracia gdy dorośli wzięli odwet na stryju matki i przywrócili tron w Alba Longa swemu dziadkowi, sami zaś
wrócili na Palatyn, aby tam założyć nowe miasto, między braćmi doszło jednak do konfliktu, w wyniku
którego Romulus zabił Remusa i sam na Palatynie założył miasto Rzym, którego został pierwszym królem
-relacja Tytusa Liwiusza na temat początków Rzymu: „Przeznaczeniu zależało na założeniu tak potężnego
miasta i na powstaniu państwa w potędze równego tylko bogom. Gdy westalka uległszy przemocy, wydała na
świat bliźnięta, jako ojca potomstwa o niepewnym pochodzeniu wymieniła samego Marsa. (...) Lecz ani
bogowie, ani ludzie nie zdołali osłonić jej i dzieci przed okrutnym królem: kapłankę zakuto w kajdany i
wtrącono do więzienia, a chłopców kazał wrzucić w nurty rzeki. Szczęśliwym zrządzeniem bogów wylał wtedy
Tybr poza brzegi, tworząc płytkie bagna: z jednej strony nie można było dojść do głównego nurtu rzeki, a z
drugiej strony ludzie niosący chłopców mieli nadzieję, że dzieci pójdą na dno nawet przy mniej bystrej
wodzie.(...) Okolice były w owym czasie na szerokiej przestrzeni niezamieszkałe. Według podania płytka woda
osadziła wreszcie na mieliźnie korytko z dziećmi, a wtedy spragniona wilczyca z okolicznych gór przybiegła,
usłyszawszy kwilenie niemowląt; spuściła wymiona i tak łagodnie podała je dzieciom, że nadzorca trzód
królewskich (...) znalazł ją, jak lizała językiem dzieci. (...) Romulus i Remus wyrośli i postanowili założyć
miasto w tych okolicach, gdzie ich wyrzucono i gdzie się wychowali /czyli na Palatynie/”, Tytus Liwiusz,
Dzieje Rzymu od założenia miasta („ab urbe condita”), cyt. za podr. Operonu, s. 109
- relacja Eutropiusza na temat początków Rzymu (podr., s. 133)
- wilczyca kapitolińska jako symbol Rzymu (podr. s. 127)
- początki Rzymu w świetle wykopalisk archeologicznych („na Palatynie odkryto pozostałości muru obronnego,
które datuje się na początek II połowy VIII w. pne” - podr,. s. 129)
2.„Siedem wzgórz piętrzy się” - topografia „Wiecznego Miasta” (analiza planu miasta i jego rozwoju
terytorialnego w starożytności)
- wzgórze Palatyn jako najstarsza część Rzymu (Palatyn obejmuje obszar miasta założonego przez Romulusa)
- miasto Rzym okresu królewskiego i republiki, mapa w podr., s. 132
▪ siedem rzymskich wzgórz (mapa w podr., s. 132
▪ Forum Romanum - główny plac Rzymu, w dolinie między Palatynem a Kapitolem
▪ świątynia Jowisza na Kapitolu (umieszczono tam m.in. słynną rzeźbę wilczycy - podr., s. 127)
▪ Mur Serwiański (mur obronny Rzymu, którego wzniesienie tradycja przypisuje przedostatniemu królowi -
Serwiuszowi Tuliuszowi - tabela w podr., s.131)
- miasto Rzym w okresie cesarstwa, mapa w podr., s. 176
▪ relacja źródłowa - miasto Rzym za Augusta, podr. s. 159
▪ Mur Aureliański wzniesiony z inicjatywy cesarza Aureliana w II połowie III w. ne
3. Etruskowie - kultura duchowa i materialna, oraz wpływ Etrusków na dzieje polityczne i kulturę
Rzymu we wczesnym okresie jego dziejów (podr., s. 129 - 130)
Etruskowie jako lud nieindoeuropejski
położenie geograficzne Etrurii (obszaru zamieszkałego przez Etrusków): obszar między rzekami Arno na północy i Tyber na południu, M. Tyrreńskim na zachodzie i Apeninami na wschodzie, Etruskowie zamieszkiwali zatem obszar sąsiadujący z Lacjum
ramy czasowe rozwoju cywilizacji Etrusków (pierwsza połowa I tys. pne)
wysoki poziom kultury materialnej Etrusków: bogate złoża rud żelaza i miedzi, metalurgia (wytop metali), drogi, mosty, kanały, mury miejskie (podr. s. 129)
rozbicie polityczne Etrusków (federacja państw - miast, tzw. lukumonia etruska)
orientalizacja religii etruskiej (miał charakter religii objawionej, nawiązywała do religii starożytnego Wschodu)
wróżbiarstwo (przez Rzymian nazywane „wiedzą etruską”)
etruska sztuka grobowa: charakterystyczne cmentarze (podr.,s.129) i sarkofagi (podr. s.131)
przejęcie przez Etrusków od Greków pisma alfabetycznego (jak dotąd nie odczytanego przez uczonych)
wpływ Etrusków na kulturę i rozwój cywilizacyjny starożytnego Rzymu: przejęcie przez Rzymian pisma alfabetycznego od Etrusków, wysokiego poziomu kultury materialnej (np. budowa dróg, mostów), organizacyjnych wzorców państwa - miasta
polityczne uzależnienie Rzymu przez Etrusków (trzech ostatnich królów Rzymu było etruskiego pochodzenia - zob. tabelę w podr. s. 131)
zrzucenie zależności od Etrusków: przez Rzym (wygnanie z Rzymu ostatniego króla Tarkwiniusza Pysznego i ustanowienie republiki w 509 r.) oraz przez całe Lacjum (bitwa pod Arycją w 504 pne)
stopniowe uzależnianie i podbój kraju Etrusków przez Rzymian (od wojny z etruskim państwem- miastem Weje w latach 405 - 396 pne, aż do zdobycia Wolsynie (Volsinii) w 264 pne - etruskiego centrum życia religijnego), podr., s. 137, 139, mapa w podr., s. 138
4. Społeczeństwo i ustrój polityczny Rzymu królewskiego , podr. s. 130 - 132
ustrój społeczny Rzymu w okresie królewskim: społeczeństwo rodowe, związek rodzin (rodzina - familia) tworzył ród połączony tradycją wspólnego przodka, początkowo było 100, a następnie 300 rodów, 10 rodów tworzyło wspólnotę zwaną kurią, silna pozycja ojca - głowy rodziny
król: wybierany przez zgromadzenie wszystkich kurii (posiadał najwyższą władzę zwaną imperium
organ doradczy króla to senat, czyli rada starszych (łac. senex - starzec)
bezkrólewie - interregnum (okres od śmierci króla do wyboru następnego, interregnum trwało 5 dni)
znaczne powiększenie obszaru miasta w VI w. pne, w okresie panowania trzech ostatnich królów (królów etruskich): osuszenie podmokłych terenów miedzy Palatynem a Kapitolem, powstanie Forum Romanum, wzniesienie na Kapitolu świątyni Jowisza, otoczenie miasta Murem Serwiańskim - mapa w podr. s. 132)
reformy ustrojowe (społeczne i polityczne) przypisywane królowi Serwiuszowi Tuliuszowi (578 -534)
▪ zastąpienie podziału obywateli według przynależności rodowej na podział według kryterium majątkowego
(podział obywateli na pięć grup majątkowych i określenie ilości żołnierzy dostarczanej przez nie z pełnym
uzbrojeniem)
▪ ograniczenie znaczenia zgromadzeń kurialnych (kurii) na rzecz nowych zgromadzeń centurialnych
(centurii), termin centuria oznaczał także odział wojska jakie każde zgromadzenie centurialne musiało
wystawić na wypadek wojny (łac. centum - sto)
▪ reformy te (do pewnego stopnia) można porównać do reform Solona w Atenach
▪ reformy te przyczyniły się do uzyskania przez najbogatsze rody dominującej pozycji w życiu politycznym
i społecznym Rzymu
▪ przeczytać relację Tytusa Liwiusza (Dzieje Rzymu od założenia miasta) na temat reform Serwiusza
Tuliusza, podr.,s. 134
uzyskanie przez Rzym w VI w. pne pozycji hegemona w Związku Latyńskim (związku miast Lacjum)
zrzucenie zależności przez Rzym od Etrusków (wygnanie z Rzymu ostatniego króla Tarkwiniusza Pysznego) i ustanowienie republiki w 509 r. (rola Lucjusza Juniusza Brutusa w obaleniu Tarkwinusza Pysznego i ustanowieniu republiki - podr., s. 132)
znaczenie panowania etruskiego w historii Rzymu
wpływ Etrusków na kulturę i rozwój cywilizacyjny starożytnego Rzymu: przejęcie przez Rzymian pisma
alfabetycznego od Etrusków, wysokiego poziomu kultury materialnej (np. budowa dróg, mostów),
organizacyjnych wzorców państwa - miasta, reform politycznych i społecznych, w okresie panowania
królów etruskich dokonał się znaczący rozwój terytorialny i urbanizacyjny Rzymu, zostały przeprowadzone
znaczące reformy polityczne i społeczne
2