Katarzyna Kańtoch DSA II

***Prawo cywilne, prawo rodzinne i opiekuńcze oraz prawo gospodarcze***

Pojęcie i źródła zobowiązań

Zobowiązanie (stosunek zobowiązaniowy) jest jednym z rodzajów stosunków cywilnoprawnych, różniących się od innych swą treścią i charakterem. Zobowiązaniem nazywamy stosunek prawny, w którym jedna ze stron (wierzyciel) może domagać się od drugiej strony (dłużnika) określonego zachowania, czyli świadczenia.

Zarówno po stronie wierzyciela, jak i po stronie dłużnika może w zobowiązaniu występować kilka osób.

Świadczenie, czyli obowiązujący dłużnika sposób zachowania, może polegać na pewnym działaniu (zapłaceniu pieniędzy), wykonaniu usługi, wydaniu rzeczy) lub na wstrzymaniu się od czynności, do których dłużnik w innych warunkach byłby uprawniony.

A stosunku zobowiązaniowym wierzycielowi przysługuje określone prawo podmiotowe. Może ono domagać się od drugiej strony przysługującego mu świadczenia, a w razie potrzeby doprowadzić do przymusowego wyegzekwowania tego świadczenia. Ponieważ wierzyciel może żądać spełnienia świadczeń tylko od wyznaczonej osoby (dłużnika), jego prawo należy do praw podmiotowych względnych.

Przysługujące wierzycielowi prawo podmiotowe nazywamy wierzytelnością, zaś ciążący na dłużnika obowiązek nazywamy długiem. Osoba fizyczna czy prawna odpowiada za długi swoim majątkiem.

Szczególnym rodzajem zobowiązań są zobowiązania solidarne. Zobowiązanie ma tylko wówczas charakter zobowiązania solidarnego, gdy wyraźnie stanowi to ustawa lub zawarta przez strony umowa; w pozostałych przypadkach zobowiązanie nie jest solidarne. Jedną z cech zobowiązania solidarnego jest to, że występuje w nim kilku dłużników lub kilku wierzycieli. Zależnie od tego po której stronie stosunku zobowiązaniowego występuje kilka osób, mamy do czynienia z solidarnością dłużników lub wierzycieli. Sama wielość wierzycieli lub dłużników nie czyni jednak zobowiązania solidarnym, gdyż decyduje o tym ustawa lub umowa stron.

Solidarność dłużników polega na tym, że wierzyciel może żądać całości lub części należnego mu świadczenia od któregokolwiek z dłużników albo od kilku z nich, według swojego wyboru. Zaspokojenie wierzyciela przez jednego z dłużników solidarnych powoduje wygaśnięcie zobowiązania i zwalnia z długu wszystkich dłużników. Między sobą rozliczają się oni potem w równych częściach lub w inny sposób, zgodnie z treścią łączącego ich stosunku prawnego. Np. kilka osób dopuściło się czynu niedozwolonego, ich odpowiedzialność wobec poszkodowanego jest solidarna bez względu na stopień zawinienia i wierzyciel może dochodzić naprawienia całej szkody także od dłużnika najmniej winnego.

Solidarność wierzycieli polega na tym, że każdy z nich może domagać się od dłużnika spłacenia całego świadczenia do swoich rąk. Dłużnik jest obowiązany to żądanie spełnić, chyba że istnieje już prawomocne orzeczenie rozstrzygające sprawę inaczej. Spełnienie świadczenia zwalnia dłużnika z zobowiązania względem wszystkich wierzycieli.

Wszystkie przepisy prawne, ogólne i szczegółowe, odnoszące się do stosunków zobowiązaniowych, tworzą prawo zobowiązaniowe. Głównym źródłem prawa zobowiązaniowego jest księga III kodeksu cywilnego. Prócz tego przepisy prawa zobowiązaniowego zawarte są w wielu innych aktach normatywnych.

Prawo zobowiązaniowe dzieli się na część ogólną i część szczegółową.

Część ogólna zawiera uregulowania odnoszące się do wszystkich ich zespołów. Natomiast przepisy części szczegółowej normują poszczególne rodzaje zobowiązań. Tak więc np. przepisy o skutkach niewykonania zobowiązań należą do części ogólnej, natomiast w części szczegółowej odnajdziemy przepisy regulujące zobowiązania wynikające z umowy sprzedaży, dostawy, zlecenia, komisu i inne.

Przepisy prawa zobowiązaniowego mają przeważnie charakter dyspozytywny.

• ŹRÓDŁA ZOBOWIĄZAŃ

Jak wszelkie stosunki prawne, zobowiązania powstają w wyniku zdarzeń prawnych. Źródłami zobowiązań są następujące rodzaje zdarzeń prawnych.

• Czynności prawne stanowią w obrocie cywilnym najczęstsze i najważniejsze źródło stosunków zobowiązaniowych. Dotyczy to przede wszystkim czynności prawnych dwustronnych (umów).

• Czyny niedozwolone, w wyniku których powstaje szkoda i naruszenie czyjegoś prawa podmiotowego, powodują powstanie stosunku zobowiązaniowego między sprawcą lub inną osobą odpowiedzialną, a tym komu wyrządzono krzywdę. Treścią zobowiązania jest obowiązek naprawienia szkody.

• Akty administracyjne, czyli jednostronne, indywidualne decyzje organów administracji publiczne stanowią specjalne źródło zobowiązań. Konsekwencją niektórych aktów administracyjnych jest nie tylko powstanie stosunku między organem administracyjnym a adresatem aktu administracyjnego (stosunek administracyjno-prawny), lecz także stosunku zobowiązaniowego między dwiema osobami, do których akt administracyjny został skierowany. Takim źródłem zobowiązania jest decyzja organu administracyjnego przyznająca obywatelowi A mieszkanie w budynku należącym do obywatela B. Powoduje ona po przekazaniu lokalu nawiązanie między wymienionymi osobami stosunku zobowiązaniowego, w którym B wystąpi w charakterze wynajmującego, zaś A w charakterze najemcy. Powstanie opisanego zobowiązania nie jest wynikiem zawarcia przez strony umowy najmu, lecz rezultatem aktu administracyjnego.

• Inne zdarzenia. Grupa ta obejmuje szczególne rodzaje zdarzeń prawnych, powodujących powstanie zobowiązań. Ich ilość i znaczenie są stosunkowo niewielkie. Do grupy tej należą w szczególności: prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, bezpodstawne wzbogacenie.

Samo prowadzenie cudzej sprawy połączone dokonywaniem wydatków i zaciąganiem zobowiązań (np. odebranie przesyłki pocztowej i uiszczenia za nią opłaty pobraniowej, zapłacenie za gaz pod nieobecność sąsiada z własnej gotówki) może spowodować powstanie między tymi osobami stosunku zobowiązaniowego, mimo że strony nie zawarły w tej sprawie żadnej umowy, a nawet że jedna z nich, jak to się dzieje najczęściej, nić nie wie o prowadzeniu jej sprawy przez drugą. Powstanie zobowiązania zależy od tego czy sprawa była prowadzona w sposób korzystny dla zainteresowanego, czy podjęcia i prowadzenie sprawy było zgodne z domniemaną wolą zainteresowanego i wreszcie, czy sprawę prowadzono z zachowaniem należytej staranności. Prowadzący sprawę powinien też w miarę możności powiadomić zainteresowanego i stosownie do okoliczności albo oczekiwać jego zleceń, albo prowadzić sprawę dopóty, dopóki osoba ta nie będzie mogła sama się nią zająć. Spełnienie przez prowadzącego tych wymagań daje mu prawo żądania od osoby, której sprawę bez zlecenia prowadził, zwrotu uzasadnionych wydatków i nakładów wraz z ustawowymi odsetkami.

Uzyskanie korzyści majątkowej bez podstawy prawnej kosztem innej osoby, nakłada na bezpodstawnie wzbogaconego obowiązek zwrotu korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe obowiązek zapłacenia równowartości pieniężnej. Bezpodstawne wzbogacenie powoduje więc powstanie stosunku zobowiązaniowego między bezpodstawnie wzbogaconym a osobą, kosztem której nastąpiło wzbogacenie. Odmianą bezpodstawnego wzbogacenia jest tzw. nienależne świadczenie polegające na spełnieniu świadczenia przez osobę, która nie była do tego zobowiązana. Osoba taka może żądać zwrotu świadczenia, chyba że zachodzi jeden z następujących przypadków: spełniający świadczenie wiedział, że nie jest do świadczenia zobowiązany, świadczenie czyni zadość zasadom współżycia społecznego, spełniający świadczenie zaspokoił przedawnione roszczenie.

---